Atmanand Prakash Pustak 049 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531571/1

Page #1

AMIભાનk j3
:
-
પુસ્તક ૪૯ મુ . .
સંવત ૨૦૦૭.
મામ
સ', પપ તા. ૧૫-૮-૫
- અંક ૧ લે.
શ્રાવણ
વાર્ષિક લવાજમ ૨ ૩-૯-> પારટેજ સહિત.
પ્રકાશક:
' I
II
- શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
. શ્રી જૈન આપી
આ
ભાવના૨ .
ને

Page #2

અ નુ કે મ ણિ કા.
૧ પ્રભુ પ્રાર્થના (નવા વર્ષ માટે ) . ... ( શ્રી હેમેન્દ્રસાગરજી મહારાજ ) ૧ ૨ નૂતનવર્ષનુ' મંગળમય વિધાન ... ... ... .( શ્રીયુત ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ ) ૨ ૩ શાંતિથી વિચારવા યોગ્ય ... ... ... ( લેખક કમળાબહેન સુતરીયા ) -૨ ૪ નયચક્ર ગ્રંથ અને બૌદ્ધમત સાહિત્ય (લેખક મુનિરાજશ્રી જખ્ખવિજયજી મહારાજ ) પા. ૯ ૫ શંકા અને સમાધાન ( સમાધાનકાર આચાર્ય મ૦ શ્રી વિજય લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ ) પા. ૧૩ ૬ સ્વીકાર સમાલોચના ... ... ... ... ... ... ... પા. ૧૫ ૭ વર્તમાન સમાચાર .. ••• .. ••• .. •• .. પા. ૧૬ ૮ લંડન હોઈટ હાલમાં આવેલી બ્રીટીશ ગવરમેની કોમનવેલ્યરીલેશન ઓફીસ તરફથી પ્રમાણુ સમ્મચય ગ્રંથનો ભેટ મળેલ ફોટાઓ . ... ... ... ... ૧૬ કલિકાળસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજકૃત
શ્રી ત્રિષણિશ્લાકા પુરુષ ચરિત્ર મૂળ. (બીજો ભાગ-પૂર્વ ૨, ૩, ૪. ) (શ્રી અજિતનાથ પ્રભુથી શ્રી ધર્મનાથ પ્રભુ સુધી )
ત્રણ પર્વો સુમારે પચાશ ફોર્મ માં સુંદર ઉંચા લેઝર પેપર ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં નિર્ણય સાગર પ્રેસમાં પ્રતાકાર તથા બુકાકારે બને સાઈઝમાં છપાઈ તૈયાર થયો છે, હજી સુધી વધતી સપ્ત માંધવારીને લઇને સુંદર કાર્ય કરાવતાં ઘણા હોટ ખર્ચ થયો છે. કિંમત પ્રતાકાર રૂા. ૧૦ બુકાકારે રૂા. ૮) પોસ્ટેજ જુદું.
પ્રથમ ભાગની જુજ બુકાકારે સિલિકે છે જે જ્ઞાનભંડારામાં રાખવા જેવી છે. કિંમત છ રૂપીયા પાસ્ટેજ અલગ.
- શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ (સચિત્ર) ચરિત્ર,
| ( ધણી થાડી નકલ સિલિકે છે. ) પરમાત્મા શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર. સચિવ (કિંમત રૂ. ૧૩ ) આ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર સચિત્ર, સુંદર, આકર્ષક અને આત્મકલ્યાણ સાધનારૂં હોવાથી જૈન સમાજમાં પ્રિય થઈ પડવાથી, જિજ્ઞાસુ જૈન બંધુઓ અને બહેનો આ ચરિત્ર મંથ ભેટ મંગાવે છે, જેથી હવે પછી નવા થનારા લાઇફ મેમ્બર બધુએ અને બહેનોએ રૂા. ૧૦૧) લાઈફ મેમ્બર ફીના તથા રૂા. ૭) શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્રના મળી રૂા. ૧૦૮ મોકલી આપશે તેમને (સલિક માં હશે ત્યાં સુધી) ભેટ આપવામાં આવશે.

Page #3

આ સભાના માનવ તા પેટૂને
ઝવેરી મગનલાલભાઈ મુળચંદ શાહ-મુંબઈ
17 - Tલું -
99999999999999999eImeeeeeeeeee6eeeeeeeeece
મુંબઈ શહેરમાં ઝવેરી લલ્લુભાઈ ગુલાબચંદના નામથી ચાલતી પેઢીના માલેક, સંચાલક શ્રી મગનલાલભાઈ જેમ મુંબઈમાં એક સારા વ્યાપારી-શ્રેષ્ટિ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે, તેમ જૈન સમાજમાં તેઓશ્રી અગ્રગણ્ય જોવાય છે. જૈન સમાજમાં ઘણી સંસ્થાઓમાં કોઈ સ્થળે માનદ સેક્રેટરી, ટ્રસ્ટી અને કેટલીએક સંસ્થામાં સેવાભાવી સલાહકાર સભ્ય પણ છે. ધાર્મિક સ’રકારો તે વંશપરંપરાથી વડિલોથી ઉતરી આવેલા છે.
સદૂગત વડિલ શેઠ લલ્લુભાઈ દીપચંદ ઉપરોક્ત ચાલતી પેઢીના માલેક, અને સંચાલક હતા તે પેઢીને વહીવટ કરવા સાથે પોતાની આખી જિંદગી સુધી (ID) સુપ્રસિદ્ધ શ્રી જીવદયા મંડળીના મુખ્ય સંચાલક પણ તેઓ હતા, તેટલુ જ નહિ પરંતુ આ સંસ્થાદ્વારા તન, મન, ધનથી કરેલી પશુ રક્ષા, અબેલ પ્રાણીઓને બચાવી પાળેલી જીવદયા જે અનુપમ હતી, તેના માટે મળેલ જીવદયા વારીધિના ઇકામને પણ જીવનભરમાં શોભા હતા. એ જ જીવદયા મંડળીના માનદ સેક્રેટરીનું સ્થાન (વડિલે આપેલો અમૂલ્ય વારસો ) શ્રી મગનલાલભાઈ હાલ સંભાળી–શાભાવી રહેલા છે. આવા પુણ્યશાળી પુરુષે આ સભાનું પેટ્રન પદ અમારી વિનંતિથી સ્વીકારેલ હોવાથી સભા આભાર માને છે. અને પરમાત્માને પ્રાર્થના છે કે શ્રી મગનલાલભાઈ દીઘાયુ થઈ આધ્યાત્મિક, શારીરિક, આર્થિક લક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરી આત્મકલ્યાણ વિશેષ સાધે.
શ્રીયુત મગનલાલભાઈ પાસે સભાના ધોરણ પ્રમાણે ફેટોગ્રાફ અને જીવનચરિત્ર માટે માંગણી કરતાં તેઓશ્રીએ અમારી માંગણી સ્વીકારી નહિ, છતાં જૈન સમાજમાં આવા પુણ્યશાળી જીવદયા પાલક, અથવા ક્રેઈને કોઈપણ પ્રકારે નિઃસ્વાર્થ સેવા કરનાર અગ્રેસર જૈન બંધુઓની આ અથવા બીજી કોઈપણ કઈ રીતે અનુકરણીય કે જરૂરીયાતવાળી હકીકત હોય તે પ્રગટ કરવી ... ધારી મૂકેલ છે.
D66666666666650DDD BODD1000GB
98666666666666666640000000000000000000

Page #4

વીર સ. ૨૪૭૭.
·
વિક્રમ સ. ૨૦૦૭.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રકાશક:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર
શ્રાવણુ.
:: તા. ૧૫ મી ઓગસ્ટ ૧૯૫૧ ::
-------- --------
નવા વર્ષ માટે પ્રાર્થના
( રાગ–કલ્યાણ ) જીવન ઉજજવળ આપે! નાથ ! જીવન ઉજ્જવળ આપે, ભવ ભય દુઃખને કાપેા નાથ ! જીવન ઉજ્જવળ આપે.
એકલું —
પ્રાણી માત્ર સમતા ભાવે, તુજમય સઘળુ માનુ
સ્થળ સ્થળ તુજને રમતા ભાળુ, રાજ્ય બધે
પુણ્ય પાંચના ઉત્તમ ભાવા, મુજ ઉરમાં કામ ક્રોધાદિ શત્રુને, મુજથી
JA BOSNA TUMAAS, NABOTA 190
મનસા વાચા ક`વડૅ હું, ર્હિત સનું સાધુ અષ્ટ પ્રહર અન્તરમાં તુજને, પ્રેમ ધરી આરાધું. જીવન ૧
તૃષ્ણા મમતાકેરા ભાવા, ના મુજને ભરમાવે; પરમાર્થે જીવન મુજ જાયે, એવા ભાવા ભાવે જીવન૰ નિશ્ચલ ભાવે જંગમાં વિહરુ, શ્રેય કરું... સા જગતું; વિશ્વ પ્રેમને મંત્ર ગજાવું, પુણ્ય ભરું નરભવનું'. જીવન॰
અજિત સ્થાનમાં સ્થાપા પ્રભુજી! અક્ષય કીર્તિ માગું; વાચક હેમેન્દ્ર શુભભાવા, જન્મમરણુ દુ:ખ ત્યાશું,
સમતાનું જીવન
પુસ્તક ૪૯ મ
"
અંક ૧ લે.
ઉભરાવે;
ઠાવેા. જીવન॰
ક કાચા દૂર હઠાવું, એ ખળ મુજને આપે; ડગલે ડગલે સાથી બનજો, મુજ રગ રગમાં વ્યાપેા. જીવન
૬
२
3
પ
જીવન
રચયિતા—ઉપાધ્યાય હેમેન્દ્રસાગરજી-પાટણ ( ઉ. ગુ. )
७
FUTURONEL IONICIODDICTE

Page #5

नूतन वर्ष, मंगलमय विधान.
सर्वव्याप्येकचिद्रुप-स्वरूपाय परमात्मने ।
स्वोपलब्धिप्रसिद्धाय, ज्ञानानन्दात्मने नमः ॥ “સર્વવ્યાપી( સર્વને દેખનાર અને જાણનાર), એક ચૈતન્ય(શુદ્ધ ચૈતન્ય)
જેનું સ્વરૂપ છે અને જે આત્મિક અનુભવવડે પ્રસિદ્ધ છે તે જ્ઞાનાનંદમય ( જ્ઞાન અને આનંદસ્વરૂપ) ઉચ્ચ આત્માને નમસ્કાર હો ! ”
–વંaza, પ્રકાશનું આંતરદર્શન.
જે પ્રસંગે સમગ્ર પ્રાણીસૃષ્ટિમાં કયાણકારી વર્ષાઋતુનું આગમન થયા પછી ચિત્તમાં પ્રસન્નતાની ઉમિઓને સંચાર થઈ રહ્યો છે, તે વર્ષાઋતુથી આનંદજનક બનેલ તેમજ છેલ્લા દિવસોમાં પર્યુષણ પર્વરોધનની શરુઆતવાળા શ્રાવણ માસમાં આજના મંગલમય પ્રભાતે શુદ્ધ દેવ, ગુરુ અને ધર્મની કૃપાથી “શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ) ઓગણપચાસમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. પૂર્વ પ્રણાલિકા પ્રમાણે સ્વગત વિચારે છે કે-જગતમાં સૂર્ય, ચંદ્ર, દીપક, વિદ્યુત વિગેરે અનેક પ્રકાશો છે પણ એ સર્વ કરતાં અનંતગુણ ચડીયાત આત્માનો પ્રકાશ છે કે જે કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, ઉદ્યમ અને કમરૂપ પાંચ કારણને અનુસરીને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપ દ્વારા વ્યક્ત થાય છે. કેવળજ્ઞાનીઓએ પાંચે કારણોમાં પુરુષાર્થની મુખ્ય તાવડે આ પ્રકાશને સંપૂર્ણપણે પ્રકટાવે છે; એ કેવળજ્ઞાનરૂપ મહાસાગરનું હું એક બિંદુ છું; છતાં એ બિંદુનું પણ જગતમાં અસ્તિત્વ છે; કર્મોથી સંપૂર્ણ ક્ષય ઉત્પન્ન થતાં અનંતજ્ઞાનપ્રકાશનું મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનરૂપ ક્ષાપશમિક જ્ઞાન નિમિત્ત છે ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશવિજયજી જ્ઞાનસારમાં કહે છે કે “કૃષ્ણપક્ષ( મિથ્યાત્વ) ક્ષીણ થયે છતે અને સમ્યફ વ શુકલપક્ષ ઉદયમાન થયે છતે બીજનો ચંદ્ર જેમ પૂર્ણિમાને ચંદ્ર બની જાય છે.” તેમ લાપશમિક જ્ઞાન ‘ક્ષાયિકરૂપ” અનેક જન્મના શુભ પ્રયત્ન પછી બની જાય છે, ત્યારે શ્રુતજ્ઞાનરૂપ શરીરધારા બાહ્ય અને આંતર્ જગતમાં મારાથી યથાશક્તિ કાર્ય બની શક્યું છે? ગતવર્ષમાં વ્યાપક જ્ઞાન સમષ્ટિમાં વ્યક્તિરૂપે જેનદર્શનના ઉચ્ચ તને લક્ષ્યમાં રાખી અનેકાંતદૃષ્ટિનાં ઉચ્ચ રહસ્ય સમાજને સમય છે? વાસનાઓથી બળહીન બનેલા અને મધુબિંદુની માફક ઓતપ્રોત થયેલા સંસારી જીવને સત્કર્મ અને દુષ્કર્મનું ભાન કરાવ્યું છે ? તર્કવાદી જ્ઞાન કરતાં ચારિત્ર( Character)ની ભૂમિકા ઉચ્ચતર છે તે દર્શાવવા સાથે જ્ઞાની ૮ વિતા એ સૂત્રનું રહસ્ય યથાશક્તિ સમજાવ્યું છે? સંસારચક્રમાં જન્મ અને મૃત્યુ અનિવાર્ય અને સહજ છતાં આત્માના અનાદિઅનંતપણુ તરફ લક્ષ્ય રાખી માનવ વાચકોની આત્મભૂમિકાને તૈયાર કરી સ્વાવલંબનપૂર્વક પ્રગતિમાન થવા પ્રેરણું કરી છે ?-મન
ગધારા વિચાર કરતા ફલિત થાય છે કે-અવશ્ય સુંદર પરિણામ આવ્યું છે. જગતમાં પ્રત્યેક સ્કૂલ વસ્તુ સ્વનિમિત્તવડે આત્માને જગાડે છે. સૂર્યના ગ્રહણથી કીર્તિધર રાજા અને અકાળે વૃદ્ધ થઈ ગયેલા વૃષભથી જેમ કરકંડુ રાજાને આત્મજાગૃતિ થઈ હતી, તદનુસાર આત્મા ગુણગ્રાહી હોય તે પ્રભુમૂર્તિ અને શાસ્ત્ર પુષ્ટાલંબન હોવાથી આત્મજાગૃતિ અર્પે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. લેખે એ શાસ્ત્રનાં નિઝરણુઓ હોવાથી આત્માને અંતરાલેકન (Introspection) માટે થાય એ સ્વતઃ સિદ્ધ છે; જેથી પ્રસ્તુત પત્રને રચનાત્મક હેતુ જેન સિદ્ધાંતાનુસાર મનુષ્યોને કર્મયોગી બનાવવાનું છે. એગણ

Page #6

નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન
પચાસ વર્ષ થયાં તેના અસ્તિત્વને એ જ ઉદ્દેશ છે. તેમજ આત્મસ્વભાવ કે જે અનાદિકાળથી કર્મોથી આવૃત થયેલો છે તેના પ્રકટીકરણના સંસ્કારો લેખકે અને વાચકે આ અમૂલ્ય માનવ જન્મમાં મેળવી શકે તે માટે છે. જેના દર્શનના રાજમાર્ગ–રાજગથી આત્મપ્રકાશ પ્રાપ્ત કરવા માટે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીએ ઠીક જ કહ્યું છે કે “અપ્રશસ્તતા રે ટાળી પ્રશસ્તતા, કરતાં આશ્રવ નાચેજી; સંવર વાધે રે સાધે નિર્જ, આત્મસ્વભાવ પ્રકાશે.”
સા-પ્રેરણું.
૪૯ની સંજ્ઞા એ દયદ્ભુત છે પણ તે આત્માને ભાવકૃત ઉત્પન્ન કરવાનું કારણ છે. ચાર અને નવની સંખ્યા, નામ, સ્થાપના, દ્રવથ અને ભાવરૂપ ચાર નિક્ષેપથી નવપદજીની વિચારણા માટે ઉત્તમ બોધ સમર્પો છે. મુક્તિ માટે યોગના અસંખ્ય પ્રકારમાં નવપદજીને ગીતાર્થોએ પુષ્ટ લંબન કહેલું છે; “એમ નવપદ ગુણ મંડલ-રાઉ નિક્ષેપ પ્રમાણેજ’ એ શ્રીમદ્ ઉ૦ શ્રી યશોવિજયજીના વાક્યાનુસાર નવપદનું નામ
મરણ, યંત્રપૂર્વક નવપદજીની સ્થાપના, નવપદજીનું રહસ્ય આત્મા સાથે મેળવવાના સાધનરૂપ દ્રશ્ય નિક્ષેપ અને “ભેદ છેદ કરી આતમા, અરિહંતરૂપી થાય રે” વિગેરે દરેક પદોને નિશ્ચયર્થ આત્મા સાથે ઘટાવી આત્માને તદ્રુપ બનાવો એ ભાવ નિક્ષેપને પુરુષાર્થ આત્મામાંથી જ એવંભૂત નયે પ્રકટાવવાને છે. તે પ્રકટતાં આત્માને સહજ આનંદ પ્રાપ્ત થતાં આઠ કર્મોથી અવરાયેલ પ્રકાશ ક્રમે ક્રમે પ્રકટે છે. પુ ગે મળેલ માનવજન્મમાં આત્માને પ્રકાશ પ્રકટાવવાની આ ચાવી હાથ લાગી જાય તે મનુષ્ય જીવનની અને પ્રસ્તુત પ્રકાશના લેખોને ઉદ્દેશ સાર્થક થઈ જાય. આવા જ કાંઈ શુભાશયથી પ્રસ્તુત આત્માનંદ પ્રકાશ પૂ. મુનિવરોના તથા ધર્મ શ્રદ્ધાવાન સંગ્રહસ્થાના લેખરૂપી ચાવીઓથી આત્મજાગૃતિ માટે કાર્ય કરી રહ્યું છે, પરંતુ વાચકે પિતે યથાશક્તિ પ્રહણશીલ થઈ આત્મવિકાસ સાધી શકે તે માટે ઉપાદાન કારણરૂપ આત્મા તૈયાર હોય ત્યારે જ બની શકે.
કાળ અનાદિઅનંત છે અને આત્માનું અસ્તિત્વ પણ અનાદિ અનંત છે; અનંતકાળનું આક્રમણ તેના ઉપર થવા છતાં આત્મા તેને પચાવી ગયા છે; અનંતકાળ પર્યાયરૂપે ખલાસ થઈ ગયા છે પણ આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશમાંથી એક પણ પ્રદેશને હાસ કરી શક્યા નથી. આવું આત્માનું અનંત બળ છે પરંતુ અનાદિ અભ્યાસથી કર્મોવડે સ્થાપિત સત્તાથી તે નિબળ બની ગયા છે. પરંતુ મેક્ષ પ્રાપ્તિ માટે રાજમાર્ગવાળા જિન સિદ્ધાંત અને અનુષ્કાને અર્થાત જ્ઞાન અને ક્રિયાદ્વારા આત્મબળ જાગૃત થતાં “અજકુલગત કેસરી લહે રે નિજ પદસિંહ નિહાળરૂપ જ્યારે પોતે પોતાને જૈન દર્શનના સિદ્ધાંત અનુસાર ઓળખી લે છે. પછી કર્મની સાથે આત્મા ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથાકારના કથન પ્રમાણે આંતર યુદ્ધ શરૂ કરે છે અને મેહનીય કર્મની સામે શ્રદ્ધા, સંવેગ, આત્મા અને જડ તત્વની વહેંચણીરૂપ વિવેક, વત, જિનપૂજા, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, દેશવિરતિપણું અને સર્વવિરતિપણું, અપ્રમાદ વિગેરે સમ્યગદશન, જ્ઞાન અને ચારિત્રમય અનેક શસ્ત્રોથી યુદ્ધ કરતાં કરતાં છેવટે જડ કર્મ ઉપર
અનાદિ અનંત ચૈતન્યનો વિજય થાય છે અને કર્મ પરિણામ તથા કાલપરિણતિના પરાધીનપણામાંથી મુક્ત થઈ હમેશને માટે નિશ્ચય વ્યવહાર બંને દષ્ટિબિંદુથી–અજર-અમર બને છે. આ વસ્તુસ્થિતિ માટે જ તીર્થંકર પરમાત્માની વાણીમય શાસ્ત્રોને વિશાળ પ્રયાસ છે અને તેનાં નિઝરણારૂપ આત્માનંદ પ્રકાશના લેખેને પણ શુભ હેતુપૂર્વક અલ્પ પ્રયાસ છે.

Page #7

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આત્માનંદ પ્રકાશ અને નયવાદ,
જૈન દર્શનના સ્યાદ્વાદ માર્ગ અનુસાર પ્રત્યેક પ્રદાર્થમાં સાત નયનું અવતરણ થઈ શકે છે તે રીતે પ્રસંગોપાત્ત આત્માનંદ પ્રકાશને અંગે તે અવતરણ જણવું યોગ્ય થઈ પડશે (૧) નૈગમ નથી સર્વ આત્માઓની ચેતના (પ્રકાશ) અક્ષરના અનંતમે ભાગે ખુલી હોય છે (૨) સંગ્રહ નયથી સર્વ આત્માઓની પ્રકાશ સત્તા અસંખ્ય પ્રદેશરૂપ સમાન છે (૩) વ્યવહાર નથી આત્મા સંસારી-મુક્તભવ્ય-અભવ્ય વિગેરે અનેક ભેદરૂપ ગણાય છે (૪) જુસૂત્ર નથી પરિણમિકભાવથી આત્માને જે સમયે જે ઉપગ હેય જેમકે “કષાયાત્મા-ગાત્મા’ વિગેરે તે ગણાય છે (૫) શબ્દનયથી આત્મા આત્માના આનંદ-પ્રકાશને ઓળખી, સ્વપ્રતીતિ પ્રાપ્ત કરે તે સમ્યગદર્શન ગુણરૂપ હેય છે (૬) સમભિરૂઢ નયથી અષ્ટગુણસ્થાનકથી શ્રેણિમાં વર્તતાં કેવલ્યરૂપ આત્માનંદ પ્રાપ્ત કરે તે અવસ્થા અને (૭) એવંભૂત નથી અનંતકાળ પર્યત આત્મા સર્વે કર્મક્ષયથી અનંતગુણની પ્રાપ્તિ સાથે સંપૂર્ણ આત્માનંદ-પ્રકાશ પ્રાપ્ત કરે તે સિદ્ધાવસ્થા. શ્રીમદ્ આનંદઘનજી શ્રી શાંતિનાથજીના સ્તવનમાં કહે છે કે
સકલ નયવાદ વ્યાપી રહ્યો તે શિવ સાધન સંધિ રે ” અર્થાતુ નથી અસંખ્ય હેવા છતાં પ્રત્યેક પદાર્થનું જ્ઞાન સંક્ષિપ્તમાં સાત નથી કરવામાં આવતાં વરતુસ્વરૂપ સહેલાઈથી સમજાઈ જાય છે. બીજને ચંદ્રમા જેમ પૂર્ણિમાએ પૂર્ણતાને પામે છે તેમ-આત્મ સ્વરૂપની વિચારણા નૈગમનયથી શરૂ થઈ એવંભૂત નયમાં વિરામ પામે છે. મતલબ કે આત્માને પરમાત્મસ્વરૂપ બનાવવા માટે નાની સમજણ સ્વાદુવાદરૂપે જિનસિદ્ધતિમાં અપાયેલ છે. સાત નયેનું એકીકરણ તે જ સ્વાદુવાદ સિદ્ધાંત છે. વાતાવરણ અને સંસ્મરણે
આપણી રાષ્ટ્રીય સરકાર સ્થપાયાને લગભગ ચાર વર્ષ થઈ ગયા છે. કારઆનું યુદ્ધ લગભગ થભી ગયું છે પરંતુ રશિયા, તરફથી વિશ્વયુદ્ધનો ભય ઊભો થયેલ છે. કેસની પરિસ્થિતિ આ. કૃપલાનીને છૂટા પડવા પછી ગુંચવણ ભરેલી થઈ છે. લાંચરૂશ્વત, કાળાં બજારો અને અમલદારની અવ્યવસ્થાઓ ચાલુ છે. પાકિસ્તાન સાચી કે ખોટી રીતે પિલાદી મુક્કો ઉગામી કાશ્મીર માટે ભારતની સરકાર સાથે લડાઈ કરવાની તૈયારી નજીકમાં બતાવી રહ્યું છે-આ રીતે અનેક વિષમ સંગોવાળા વાતાવરણ વચ્ચે રાજકીય નૌકા ચાલી રહેલી છે. જેને જગતમાં ગત વર્ષમાં શ્રી શત્રુંજયગિરિની છાયામાં પૂ. આ. શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજીની હાજરીમાં જૈન સોસાયટીમાં ભવ્ય પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાયો હતો અને વિદ્વાન તપસ્વી પૂ૦ મુત્ર શ્રી ભયંકરવિજયજી વિગેરે મુનિરાજેને પંન્યાસ પદવી અર્પણ કરવામાં આવી હતી. ધ્રાંગધ્રામાં શેઠ પુરુષોત્તમદાસ સુરચંદે બંધાવેલ જેન બેગનું ઉદ્ધાટન ત્યાંના રાજસાહેબને હસ્તે થયું હતું. રા. બા. શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપસિંહ ચંદ માસમાં નવ લાખ નમસ્કાર મંત્રની ગણનાનું અંગીકૃત કાર્ય પૂર્ણ કરીને મુંબઈ આવી ગયા હતા. તેમણે જૈન સમાજ ઉપર અન્યને અનુકરણ માટે ઉત્તમ દષ્ટાંત પૂરું પાડયું છે. સાહિત્યરત્ન મુવ પુણ્યવિજયજી બે વર્ષ લગભગ જેસલમેરના પ્રાચીન ભંડારો તપાસી જરૂરી પ્રતના સ્લાઈડથી ફોટાઓ લેવરાવવાનો પ્રબંધ કરી, અવિરત પ્રયાસપૂર્વક સંશોધન કરી, સાહિત્ય-યાત્રા સમાપ્ત કરી બીકાનેર ચાતુર્માસ માટે આવી ગયા છે. શ્રી ગિરનારની પવિત્ર છાયામાં શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈના ઉદ્દઘાટનપૂર્વક રા. બ. કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલના પ્રમુખપદે તથા શેઠ પુરૂષોત્તમદાસ સુરચંદના સ્વાગતાધ્યક્ષપણ નીચે જૈન કેન્ફરન્સનું અઢારમું અધિવેશન પૂર્ણ થયું હતું અને દશ ઠરાવ પસાર થયા હતા. શ્રાવક શ્રાવિકા ક્ષેત્રને અંગે મધ્યમવર્ગની થાજના માટે પીસ્તાલીશ હજારનું ફંડ થયું હતું તે અખિલ ભારતને હિસાબે

Page #8

નૂતન વર્ષનુ મગલમય વિધાન.
'
ઘણું જ અપ ગણાય, નૂતન સેક્રેટરી મધ્યમ વર્ગ માટેની વિશાળ યેાજના વહેલી તકે તૈયાર કરી અમલમાં મૂકવા અવિરત પ્રયત્ન કરે અને સદરહુ ફંડ ઓછામાં ઓછુ એક કરોડ રૂપીઆનુ બનાવવા કટિબદ્ધ થાય તે જૈને માટેની આ વિશાળ યાજના પાર પડી શકે. જૈન બેંક, વીમાની ચૈાજના, મોટા નાના ગૃહ ઉદ્યોગો, કેળવણી, દવાખાનાં, ધેર બેઠાં સારવારા મળી શકે તેવી ચૈાજના વિગેરે અનેક કાડૅન્દ્રો ઉત્પન્ન થાય તે અમલમાં મુકાય તે જ મધ્યમ વર્ગના ઉદ્ધાર થઈ શકે, સપ્રસંગ આ અમારી ખાસ સૂચના છે. ખરી રીતે જૈન સમાજમાં અકયની જરૂરીઆત છે. જૈન ક્રાન્ફરન્સ જેવી વર્ષોથી પ્રતિષ્ઠિત થયેલી સંસ્થાના સ'ચાલકાને તે માટે સવર પ્રયાસ કરવા વિનંતિ કરીએ છીએ. પછી જૈત સમાજની ઉન્નતિનાં કાર્યા વરાથી થઇ શકશે એમ અમારી નમ્ર માન્યતા છે, શેઠે ભોગીલાલ મગનલાલ કામસ` હાઇસ્કૂલનું ઉદ્ઘાટન ભાવનગરના નેકના મ॰ શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજીના અધ્યક્ષપણા નીચે થયું હતું અને દેઢલાખ રૂપીયાની સખાવત શ્રી ભોગીલાલભાઇએ કરેલી હતી. પ્રસ્તુત સભાએ ખરીદેલા નવા મકાનનું નામાભિધાન આત્માનંદ પુણ્ય ભવન ' કરવામાં આવ્યું હતું. શેઠ ભોગીલાલ મગનલાલના શુભહસ્તે સભાના મકાનમાં ખીજું મકાન ભેળવતાં જ્ઞાનમદિરનુ ખાતમુદ્સ' કરવામાં આવ્યું હતું. શેઠ મોહનલાલ તારાચંદ જે. પી. તરફથી સાહિત્ય-જ્ઞાનમદિરનુ નાચાભિધાન હવે પછી કરવામાં આવશે. શત્રુ ંજય તીર્થની છાયામાં પૂ॰ આ મ॰ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીના સંચાલકપણા નીચે છ આચાય. મહારાજાની તથા અનેક મુનિવરાની સહી સાથે શ્રી શ્રમણ સંધે અગીઆર નિયો કર્યાં હતા અને હવે પછી સાધુ સ ંમેલન વહેલી તકે મેળવવાની ભૂમિકા રચી હતી. જુનાગઢમાં ભારતીય સ્વયંસેવક પરિષદ્ધુ છઠ્ઠું અધિવેશન શેઠ મેાતીલાલ વીરચના અધ્યક્ષસ્થાને તેમજ શ્રી રમણિકલાલ ભોગીલાલના સ્વાગત પ્રમુખપણા નીચે સફળ રીતે મળ્યુ હતુ. અને શ્રી રૅશરીઆજી તીથ સબંધમાં સાત રચનાત્મક ઠરાવા થયા હતા. તેમજ જૈન મહિલા પરિષદ પણ શ્રીમતી તારાબહેન માણેકલાલના પ્રમુખપદે ભરાઇ હતી. સ્વાગત પ્રમુખ ચંચળખેત ભાગીલાલ હતા. જૈન ધાર્મિ ક શિક્ષણુ સંધ મુખપ્રુના આધિપત્ય નીચે મુંબઇ તથા પરાઓની ઓગણીશ ધાર્મિ ક પાઠશાળાનુ એકીકરણુ થયેલ છે. સામુદાયિક વાર્ષિક પરીક્ષા લગભગ પંદરસો વિદ્યાર્થીઓની લેવાઈ ગઈ છે અને તે કા` શેઠ રમણલાલ દલસુખભાઇ જે. પી.ના અધ્યક્ષપણા નીચે એક જ વર્ષ'માં નવા કાર્સ સાથે તત્ત્વજ્ઞાન, અનુષ્ઠાન, કાવ્યા, પ્રશ્નોત્તરી, અર્થ અને ક્રયા વિભાગે સાથે સારી શરૂઆત થયેલ છે. દિગમ્બર બંધુઓની મહેનતથી મુંબઇ હાઈકોટના ચીફ જસ્ટીસ તરફથી જૈન દિશમાં હરિજનપ્રવેશ ન થઇ શકે તેવા ચુકાદૅા આવી ગયા છે. શ્રી કેશરીયાજી તીર્થના દિગંબર, શ્વેતાંબર ઝઘડાને નીકાલ હુજી આવેલ નથી ત્યાં વૈષ્ણવીય તત્ત્વ વચ્ચે ઘૂસી ગયુ છે. શેઠ કરતુરભાઈ લાલભાઇ કે જેમની પ્રતિભા ભારત સરકારમાં તેમજ જૈન સમાજમાં સવિશેષપણે છે તેમને સપ્રસ ંગ વિનતિ કરીએ છીએ કે-આપ જૈન સમાજના ઐકય માટે આત્મશ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રયાસ કરા, સાધુ સમેલન વહેલી તકે થાય તેવા પ્રબંધ કરા, તિથિચર્ચાના કલેશનું નિવારણ કરવા પ્રયત્નશીલ બને અને રા બા શેઠ શેઠે જીવતલાલ પ્રતાપસિંહ, શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ, શેઠ પપટલાલ ધારસી, રા॰ ખ॰ કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલ, શેઠ રમશુલાલ દલસુખભાઈ, શેઠ બકુભાઇ મણીલાલ અને શ્રી અમૃતલાલ કાળીદાસ દેશી વિગેરે સજ્જતાને સહકાર લઇ જૈન સમાજનું ઐકય પ્રકટાવા અને અહિંસા તેમજ સ્યાદિમય જૈન સિદ્ધાંતા કે જેના પ્રચારની કાઇપણુ વખત કરતાં અત્યારે સવિશેષપણે જરૂર છે ( કેમકે દુનિયા અત્યારે યુદ્ધ અને હિંસાથી ત્રાસી ગઈ છે) ત્યારે ભારતમાં તેમ પરદેશમાં
૫

Page #9

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રચાર કેમ થાય તે માટે નિષ્ક્રિય અને નિરાશામય નહિં રહેતાં સવિશેષપણે પુરુષાર્થ ફેરવવા વિનંતિ કરીએ છીએ; તેમજ કેશરીયાજી તીર્થ માટે ઉચિત પ્રબંધ કરવા માટે સૂચના કરીએ છીએ ગત વર્ષમાં અનેક ભદ્રિક આત્માઓએ ભાગવતી દીક્ષાઓ સ્વીકારી હતી. આ રીતે દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનાં અનેક સૂત્રે ગતવર્ષમાં થયાં હતાં. પ્રતિક્રમણ પ્રબોધ ટીકા નામને વૈયાવચગરાણું સુધીના સંશોધન ગ્રંથના પ્રકાશન માટેને મેળાવડે પૂ આ શ્રી વિજય પ્રેમસૂરિ તથા પૂ. આ. શ્રી વિજય પ્રતાપ રિના અધ્યક્ષપણ નીચે થયે હતે. શેઠ અમૃતલાલ કાળીદાસ દેશીની પીસ્તાલીશ હજારની સખાવત અને ત્રણ વર્ષના પરિશ્રમ પછી એક વિભાગ ઐતિહાસિક દષ્ટિએ તૈયાર થઈ છે. બીજા બે વિભાગે પચ પ્રતિક્રમણ સુધીના હવે પછી પ્રકાશિત થશે. શ્રીયુત ધીરજલાલ ટોકરશી તેમાં મુખ્ય કર્તા છે. તેમને પ્રયાસ સફળ થયું છે, જેના વિકાસ મંડળ તે માટે શરૂ થયેલું છે તેને વિસ્તાર થાય અને વિદ્વાને તેમજ ધનિકના સહકારથી સાહિત્ય પેજના મુંબઈ ભારતીય વિદ્યાભવન અને પુના પ્રો. ભાંડારકર ઈન્સ્ટીટયુટ જેવી વિસ્તૃત બને તે એક પ્રચંડ જેન લાઈબ્રેરી તથા બી. એ.ના ઘેરણ સુધીની જેન સીરીઝ તૈયાર થઈ શકે તેમજ અન્ય ગ્રંથનું ઐતિહાસિક દષ્ટિએ સંશોધન થઈ શકે. પૂ. આ મ૦ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીની હાજરીમાં શત્રુંજય ઉપર સ્વ. પૂ. આ. શ્રી વિજયાનંદ સૂરિજીની પ્રથમની મૂર્તિ ખંડિત થવાથી શ્રી સિદ્ધગિરિજી ઉપર નવીન મૂર્તિ પંચધાતુની પ્રતિષ્ઠા થઈ છે. પાલીતાણામાં શ્રી લબ્ધિસરિ સેવા સમાજને રૌહ મહેત્સવ શેઠ ભોગીલાલ મગનલાલના પ્રમુખ પદે ઉજવાય હતે. રીલીજીયસ ટ્રસ્ટ એકટ અમલ ઓકટોબર માસથી થવાનું છે તે પહેલાં એકય સાધી જૈન સમાજે સક્રિય વિરોધ કરવા જાગૃત થવાનું છે. ગતવર્ષમાં આમ શ્રી માણિકયસિંહસરિ, મુશ્રી ન્યાયવિજયજી (ત્રિપુટીમાંથી), શ્રી મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા, શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ, શેઠ ફકીરચંદ કેશરીચંદ, ઝવેરી મૂળચંદ આશારામ વૈરાટી અને વહેરા જગજીવનદાસ અમરચંદ વિગેરેના ખેદજનક સ્વર્ગવાસ માટે પ્રસંગ ભાવાંજલિ આપવામાં આવે છે. લેખ દર્શન.
ગતવર્ષમાં ગદ્ય અને પદ્ય લેખે મળી કુલ ઓગણસાઠ લેખે આપવામાં આવેલ છે. પદ્ય લેખમાં ૫૦ વયેવૃદ્ધ આ. શ્રી વિજયલધિસૂરિજીના શ્રી શીતળનાથ અને આદિનાથ સ્તવનો છે. પૂ. મુ. જંબવિજયજીના સામાન્ય જિનેશ્વર સ્તવન વિગેરે ચાર કાવ્ય, ૫૦ મુચંદ્રપ્રભવિજયજીનું ગોતમસ્વામીને વિલાપ, મુ. કવિજયજીનું અજિતનાથ સ્તવન, પં. શ્રી દક્ષવિજયજીનું શ્રી વીરજિન સ્તવન, મુ. જિતેન્દ્રવિજયજીની ક્ષમાપના અને ઉપકાર દર્શનનાં બે કાવ્ય, શ્રીયુત કાંતિ શાહનું શ્રી મલ્લિનાથ સ્તવન અને શા. મૂળચંદ આશારામ વૈરાટીના અતરનાદ અને પ્રભુના મંદિર ખેલે વિગેરે ત્રણ સમઅંગ્રેજી પદ્યવાળી કાળે આવેલાં હતાં. ગદ્ય લેખેમાં સૂક્ષ્મ ગંભીર અને તાત્વિક લેખક પૂ. આ. શ્રી વિજયસ્વરસરિઝના તરવાવબેધના છ લેખો તથા સંબંધમાળાના બે લેખે, મુ ચંદ્રપ્રભસાગર (ચિત્રભાનુ)ના સંયમ અને શ્રમણ તથા માનવતાની ભવાઈના બે પ્રેરક લેખો, પૂ. મુ. શ્રી જખ્ખવિજયજીના અંતરિક્ષ પાર્શ્વનાથના પાંચ તથા ભદ્રાવતી પાર્શ્વનાથને એક મળી કુલ છ ઐતિહાસિક લેખો આવેલા છે. મુ. શ્રી દશનવિજયજી(ત્રિપુટી)ના શ્રી હેમચંદ્રસુરિની અપૂર્વ મહાનુભાવતાના બે લેબ, પૂ. આ. શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજીના શંકા અને સમાધાનવાળા ત્રણ લેખો, ડે. ભગવાનદાસ મહેતાના ઈછાયેગ, શાસ્ત્રયોગ અને સામર્થ્યવાળો વિદ્વત્તાપૂર્ણ લેખ, શ્રી મોતીચંદ કાપડીઆના ધમ કેશલના પાંચ લેબે, મૃદુલા બહેન કોઠારીને સ્વાવાદને લેખ, સ્વામી આત્માનંદ સરસ્વતીને લેકેજણાને સંક્ષિપ્ત લેખ, ડે.

Page #10

નૂતન વર્ષનું મંગલમય વિધાન
વલ્લભદાસ નેણસી વિહરમાન જિનના સાત સ્તવનના વિવેચન સાથેના લેખે, શ્રી કમળા બહેન સુતરીઆ M. A ને આદર્શ પ્રાર્થના વિગેરે ત્રણ સંગ્રહીત લે છે. હીરાલાલ કાપડીઆ M. A ના સંધયણી અને દંડક વિગેરેના ચાર વિદ્વતાપૂર્ણ સંશોધન લેખો, રા. મેહનલાલ ચેકસીના ચારશીલા રમણરતનેને ઐતિહાસિક લેખ, ૨. આત્મવલ્લભને પરમ પવિત્ર શત્રુ જય દર્શનનો લેખ તથા નૂતન વર્ષનું મંગલમય. વિધાનને અમારે લેખ અને શામળદાસ કોલેજના પ્રિન્સિપાલ શ્રીયુત પ્રતાપરાય મોદીના સભાની સાહિત્ય સેવા માટે ભાવનગર સમાચારમાં આવેલા બે લેખો તથા વર્તમાન સમાચાર, સ્વીકાર અને સમાચના અને ચેપનમાં વર્ષનો સભાને રિપિટ વિગેરે લેખો પ્રસ્તુત સભાના સેક્રેટરી અને મુખ્ય કાર્યકર્તા સાહિત્યભૂષણ ગાંધી વલભદાસ ત્રિભુવનદાસના આવેલા છે. જેને સિદ્ધાંત અનુસારે લખાયેલાં તમામ લેખે ભાવકૃત છે; લેખના અક્ષરો એ દ્રવ્યદ્ભુત છે; એ દ્રવ્યશ્રત જે આત્માના ગુણને સ્પર્શી મેક્ષ માટેને પુરુષાર્થ પ્રકટ કરવા તેમજ સમ્યગદર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રના વિકાસ માટેનું નિમિત્ત બને તે ભાવકૃત બને છે અને તે લેખક અને વાંચક બનેને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિકર નીવડે છે; વાચકોના આમાની ઉપાદાન–ભૂમિકાની તૈયારી પ્રમાણે નિમિત્તભૂત થયેલ પ્રસ્તુત લેખે જેટલે અંશે ક્ષાપશમિક ભાવ પ્રકટ કરવામાં નિમિત્તભૂત થયા હોય અથવા થશે તેટલે અંશે તેની સાર્થકતા છે. વિશેષ અતિશયોક્તિ નહિં કરતાં વાચના ઉપાદાન-કારણરૂપ આત્મભૂમિકામાં વવાયેલાં સંસ્કાર બીજોને તે તે લેખેના પરિણામપરિપાકને ન્યાય સુપરત કરીએ છીએ. સાહિત્યપ્રચાર અને ભાવના,
સ્વ. ગુરુદેવ શ્રી આત્મારામજી મહારાજના મંગલમય નામથી પંચાવન વર્ષ પહેલા સ્થાપિત થયેલ પ્રસ્તુત સભા પેટ્રને, સાહિત્ય સીરીઝ અને સાથી બલવત્તર બનતી જાય છે, તે માટેની હકીકત દર માસે આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે. જીવન દરમીઆન અનેક વ્યક્તિઓ, સંસ્થા, સંમેલને અને નાની મોટી વિભૂતિઓના સંબંધમાં આવી માનવી પોતાના જીવનનું ઘડતર ઘડયે જાય છે. સભા પણ વ્યક્તિઓને સરવાળો છે. જેના સિદ્ધાંતાનુસારી જ્ઞાનપ્રચારને ઉદ્દેશ પંચાવન વર્ષ પહેલાં સ્વીકારી તે પદ્ધતિએ પ્રાચીન ગ્રંથનું ભાષાંતર વિગેરે સાહિત્યનાં પુસ્તકે પ્રતિવર્ષ તૈયાર થાય છે. જો કે સસ્તા સાહિત્ય માટેની ભાવના વર્ષો થયાં સભાએ અંતરમાં સ્વીકારેલી છે તેમજ આત્માનંદ પ્રકાશનું કદ અને લેખસમૃદ્ધિની ભાવના પણ ઓતપ્રોત છે, છતાં તેને જોઈએ તે અમલ થઈ શકયો નથી. નિરાશાથી પર થયેલા માનવીને જીવનના પ્રત્યેક પ્રસંગોને તેના યથાર્થ સ્વરૂપમાં જઈ શકે છે, રાત જેમ વધારે અંધારી તેમ સૂર્યોદય વધારે મનોહર શંકા જેમ વધારે ગાઢ તેમ જ્ઞાનનાં તેજ વધારે ઉજજવળ; વાદળાં જેમ વધારે કાળાં તેમ ચંદ્ર વધારે સ્વરૂપવાન હોય છે તેમ પ્રમાદ અને વિડ્યો જવાબદાર હોવા છતાં સભા અપૂર્ણતા વચ્ચે ઘડાતાં ઘડાતાં યથાશક્તિ પ્રગતિ કરી રહી છે, ઉચ્ચ સંકલ્પના દીપકવડે અપૂર્ણતા નીરખે છે અને એ અપૂર્ણતા જેટલે અંશે પૂર્ણ થાય તે રીતે પ્રતિવર્ષે પ્રયાસ કરે છે. ગતવર્ષમાં પેટને આઠ થયા છે. રા. બ. શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપસિંહ તથા સ્વ. શેઠ શાંતિદાસ ખેતસીની સસ્તા સાહિત્યની સીરીઝ તરીકે અનેકાંતવાદનું ગુજરાતી ભાષાંતર બુકરૂપે પ્રકાશિત થઈ ગયું છે નમસ્કાર મહામંત્રના લગભગ છ ફેર્મો છપાઈ ગયા છે અને હવે થોડા વખતમાં સીરીઝ તરીકેને બીજે મણકે પ્રસિદ્ધ થશે; તે માટે નવપદ યંત્રનું પણ પૂ. . શ્રી ભાનુવિજયજી મારફત સંશોધન થઈ રહેલું છે. જો કે આ બંને પુસ્તક એક જ વર્ષમાં પ્રકાશિત કરવાના હતા પરંતુ છે. હરિસય ભટ્ટાચાર્યને અંગ્રેજી નિબંધ ઘણું કઠિન અને તાત્તિક લેવાથી તેને ભાષાંતર

Page #11

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વગેરે કાર્યમાં ઘણી જ ઢીલ થવા પામી છે તે નિરૂપાય હતું. ત્રીજો નિબંધ અંગ્રેજી “ જૈન ચારિત્ર” તેમને તૈયાર થઈને આવે છે. તે માટે હવે પછી ભાષાંતરની ગોઠવણ થશે અનેકાંતવાદ અને નમસ્કાર મંત્રના બને નિબંધોમાં શાસ્ત્રોક્ત રીતિએ તપાસવાની તેમજ પ્રસ્તાવના લખી આપવા માટે પ્રસંગ ૫૦ મુઇ શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી તથા મુત્ર શ્રી ભાનુવિજયજીને આભાર માનીએ છીએ. સં. ૨૦૦૭ ની સાલના ભેટના ગ્રંથ શ્રી શ્રેયાંસનાથ ચરિત્ર છે કે હજી તૈયાર થયું નથી-છપાઈ રહેલું નથી, તથા કથાનકેશ પ્રથમ ભાગ ભાષાંતર લગભગ તૈયાર થઈ જવા આવેલ છે અને હવે પછીની જનામાં શ્રી સુમતિનાથ ચરિત્ર તથા કારત્નકોશ ભાગ બીજો ભાષાંતરના પ્રકાશને કરવાના છે. વીશ તીર્થકરોનાં સંક્ષિપ્ત ચરિત્રનું પુસ્તક સચિત્ર તૈયાર થઈ રહ્યું છે. શ્રી મલ્લવાદી ક્ષમાશ્રમવિરચિત અઢાર હજાર હેકને મુત્ર શ્રી જખવિજયજી તથા સાહિત્યરત્ન મુ. શ્રી પુણ્યવિજયજીના પ્રયાસથી સંશોધન થયેલે મહાન ગ્રંથ છપાય છે. બૃહકલ્પ ભાગ છો પણ તૈયાર થઈ રહ્યો છે. પ્રસ્તાવના બાકી છે. આત્માનંદ શતાબ્દિ સીરીઝને ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર મૂળ સંસ્કૃત બીજો ભાગ પર્વ ૨-૩-૪ પ્રકાશિત થઈ ગયું છે. આત્માનંદ પ્રકાશમાં ગત વર્ષમાં આઠ પેટ્રના ફટાઓ ઉપરાંત શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ વિગેરેના રંગીન ફોટાઓ આપવામાં આવેલ હતા. જેનદર્શનનું સાહિત્ય એ સર્વજ્ઞાએ પ્રતિબિંબિત કરેલું અલૈકિક તત્વ છે. હજારો વર્ષ પર્યત રહેનારું જૈનશાસનનું બંધારણ પણ પૂર્ણ પુરુષોએ ભવ્ય છાના ઉપકાર માટે દીર્ધદષ્ટિપૂર્વક જેલું છે. જ્ઞાન કે જે આત્માને અરૂપી ગુણ છે તેને યથાશક્તિ વિકસાવવામાં યત્કિંચિત સાધન તરીકે વ્યવહાર ભૂમિકામાં જે સ્થૂલ પ્રકાશ માટે સભાનું અસ્તિત્વ છે તેની યથાશક્તિ સેવા બજાવવા માટે સભા પ્રશસ્ત આનંદ અનુભવે છે અને એ સેવામાં સહાયકારી પૂજ્ય મુનિરાજેને મુનિવર અને ગૃહસ્થ લેખકને સખસંગ આભાર માનવામાં આવે છે તેમજ જૈન સિદ્ધાંતની અણસમજથી કાંઈ વિરુદ્ધ ૫ણું અથવા ખલના આવી ગયાં હોય તે માટે મિથ્યા દુષ્કૃત દેવામાં આવે છે. અંતિમ પ્રાર્થના
શ્રી મહાવીર પરમાત્માની શ્રી ભગવતીસૂત્રમાં શ્રી ગૌતમસ્વામીજીના પ્રશ્ર વિામાં મં! જર્જરિ
? ના ઉત્તરમાં જીવ અને અછવના પર્યાયરૂપે નિશ્ચયકાલ છે તેમ ખુલાસે કરેલ છે. એ દષ્ટિએ આત્મા અને અછવના પર્યાય ક્ષણે ક્ષણે ( evervarying) પલટાય છે. અનંત કાલથી આભાના પર્યાય ભિન્ન ભિન્ન શરીર અથવા અન્યરૂપે પલટાતા આવ્યા છે, અનંત કાલને પચાવી શકો નથી, આત્માને કાળ ગ્રસી શક્ય નથી શકશે નહિ. કેમકે અનંતકાળમાં પણ એક રૂપે રહેલે આત્મા આખા વિશ્વમાં શાશ્વત જીવન અનુભવે છેસર એસ રાધાકૃષ્ણન કહે છે કે “આપણું કમનસીબનું કારણ એ છે કે આપણે આત્માની વાસ્તવિકતાને પીછાણી શકતા નથી; માનવી કાંઈ કુદરતની અને સમાજની સહાય કૃતિ નથી, માનવી આધ્યાત્મિક જીવનને સંદેશવાહક છે. વિશ્વ ઈતિહાસના નાટકમાં તે અગત્યને પાઠ ભજવે છે અને પ્રલયની શક્તિને તાબે થયા વિના તે કર્મ કરે છે અને સર્જન કરે છે. આ આધ્યાત્મિક જીવન માટે તેણે અવિશ્રાંત યુદ્ધ ચલાવવાનું છે. કારણુ આત્માનું બળ અધ્યાત્મવાદમાં છે. ” વળી કાકા કાલેલકર કહે છે કે “ પથ્થરમાંથી જેમ મૂર્તિ બનાવીએ છીએ, વનિમાંથી જેમ સંગીત ઉપજાવીએ છીએ, ઘર્ષણમાંથી જેમ જવાળા સળગાવીએ છીએ તેમ જીવનમાંથી સંસ્કૃતિ ખીલવવી જોઈએ, જીવન એ પ્રકૃતિ છે અને સંસ્કૃતિ એ તેને એપ છે. જીવન જે ધરતી હોય તે સંસ્કૃતિ એનું સ્વર્ગ છે.” સ્વામી વિવેકાનંદ પણ કહે છે કે "I was never born, yet my births of breath are as many as waves on

Page #12

નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન
the sleepless sea~અર્થાત્—હું વાસ્તવિક રીતે અજર અજન્મ છું પરંતુ સ્થૂલ દૃષ્ટિએ મહાસાગરનાં મોજા તુલ્ય મારાં જન્મ અને મરણુ થાય છે. ”–આ રીતે ખરેખર જૈનદષ્ટિએ પણ આત્માનુ અનાદિકાળથી અસ્તિત્વ હૈાવા છતાં તેને જન્મ મરણા, સુખ દુઃખ વિગેરે ધંધા શાથી થયા કરે છે. તે પ્રશ્નના ઉત્તર સર્વજ્ઞાએ આપેલ છે. તે એ છે કે વ્યવહારથી શુદ્ધ દેવ ગુરુ ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધાબળ કુળવા અને નિશ્ચયથી આત્મા અને કમ વિગેરેનુ પદાર્થાંનુ પૃથક્કરણુ વિચારે અને સાધ્યદૃષ્ટિ રાખી શુભ વ્યવહાર અને શુદ્ધ વ્યવહારના ક`યોગ કળવા. સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, પૌષધ, જિનપૂજા, તપ, વ્યાખ્યાનશ્રવણુ, સત્સંગ વિગેરે સકારાવડે આત્માનું ચારિત્ર ખળ કેળા, સ્યાદ્વાદમય જિનદર્શનનુ સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ જાણા, અહિંસા સત્ય અસ્તેય બ્રહ્મચય અને અપરિગ્રહવ્રતના યથાશક્તિ વિકાસ કરી. આ તમામ સાધતા આત્માને ચારિત્રખળમાં તૈયાર કરાવવા માટે આરસના પથ્થરને ગાળ બનાવવા તુલ્ય ટાંકણા છે. આ રીતે માવિતમારો મવેધ્વનેપુ એ શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિવાચકના વચનાનુસાર અનેક જન્મામાં ધડાતાં ધડાતાં પુણ્યાનુબધી પુણ્યનાં ભાગવતાં શુભ સંસ્કારેાની વૃદ્ધિ થતાં અશુભ સંસ્કારો વિલય થતા જાય છે. ક્રમ'ચેતનાવડે લાભિમુખ થયેલી કર્મ ફળ ચેતના પ્રસંગે જો જ્ઞાન ચેતના જાગૃત અને તા અનેક કષ્ટ પ્રસ ંગેામાં આત્મા જાગી ઊઠે છે અને વિચારે છે કે-આ જગતની પરિસ્થિતિ નિતપ્રયાજન નથી; પરંતુ તેની પાછળ કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા, કર્મ અને પુરુષાર્થરૂપ પાંચ કારણા છેક માનવજીવનમાં સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ પછી જીવનનેા હેતુ સ્પષ્ટ થાય છે. શ્રદ્ધાખળ જ્ઞાનબળ અને ચારિત્રબળના પુરુષા માટે આત્મા તૈયાર થઇ સકામનિર્જરા કરવા માંડે છે ત્યારે ક્રમેક્રમે અન્ય કારણા નિ`ળગાણુ બની જાય છે અને શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરિએ યાગષ્ટિસમુચ્ચયમાં કહેલ સવ વ મહાળ્યાધિજ્ઞમધૃત્યુવિાવા-જન્મ મરણુરૂપ મહાવ્યાધિમય સંસાર ઉપર કાપ મુકાતા જાય છે; ભવની મર્યાદા ટૂંકી થતાં આત્માનંદ-આત્મવિકાસના ક્રમ અન્ય જન્મામાં વધતા આવે છે. શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુએ કહેલા અસખ્ય યાગેામાંથી ગમે તે શુભયેાગદ્વારા પ્રસ્તુત પત્રના વાંચઢ્ઢા મેહનીય કમતે અંકુશમાં રાખનારુ' આત્મબળ કેળવે અને તે રીતે બહિરાહ્મણામાંથી અંતરાત્મસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરી પરમાત્મ પદ તરફ પ્રગતિ કરવાની કળા મેળવે અને આત્માના અભૂતપૂર્વ ાનના સંસ્કાર ક્રમેક્રમે પ્રાપ્ત કરી એવી પ્રશસ્ત અભિલાષા સાથે નીચેના મ'ગલમય શ્લાક સાદર કરી વિરમવામાં આવે છે.
मोक्षोsस्तु वा माsस्तु, परमानंदस्तु वेद्यते स खलु । यस्मिन्निखिलसुखानि प्रतिभासते न किंचिदिव ॥
મુંબઇ સ. ૨૦૦૭. શ્રો નેમિનાથ પ્રભુ જન્મકલ્યાણુક મંગલ તિથિ તા. ૭-૮-૧૧
'
· સંપૂર્ણ મુક્તિ વહેલી થાય કે માડી; પરંતુ (જિનશાસનના અર્કરૂપ ) આધ્યાત્મિક પરમ આનંદની જે વાનકી અનુભવાય છે તેની આગળ ભૌતિક તમામ સુખા કાંપણુ વિસાતમાં નથી. ”
યોગશાસ્ત્ર-શ્રીમદ્ હેમચ’દ્રાચાય .
ફતેહુચંદ ઝવેરભાઇ.

Page #13

“ શાંતિથી વિચારવા યોગ્ય ’
( મનન કરવા યાગ્ય. )
આ જીવને જે જે કર્યું ઉત્પન્ન થાય છે તે પાતાના પરિણામનું ફળ છે, પુર્વે જે જે નિમિત્ત પામી જેવા જેવા પરિણામ કર્યા છે, તે પિરણામનું ફળ કાળ પામી ઉદયમાં આવે છે, તે પોતાના કરેલા કર્મ જાણી વિચારવાન મુમુક્ષુ જીવ ઉદય આવેલા કર્માંમાં સમતા રાખે છે, અને સમતા એ જ પરમ શાંતિનુ કારણ છે, અથવા સર્વ કર્માંના નાશનું કારણ છે.
જે અનિત્ય છે, જે અસાર છે, અને જે અશરણુ રૂપ છે, તે આ જીવને પ્રીતીનું કારણ ક્રમ થાય છે ? તે વાત રાત્રિ દિવસ વિચારવા
યેાગ્ય છે.
અન તવાર દેહને અર્થે આત્મા ગાન્ય છે. જે દેહુ આત્માને અર્થે ગળાશે, તે દેહ આત્મ વિચાર જન્મ પામવા ચેાગ્ય જાણી, સર્વાં દેહાની કલ્પના છેાડી દઇ એક માત્ર આત્મા માં
જ ઉપયાગ કરવા એવા મુમુક્ષુ જીવને અવશ્ય નિશ્ચય જોઇએ.
જે જે પ્રાણીઓ દેહ ધારણ કરે છે, તે તે પ્રાણી તે દેહના ત્યાગ કરે છે, એમ આપને પ્રત્યક્ષ અનુભવ સિદ્ધ દેખાય છે. તેમ છતાં આપણું ચિત્ત તે દેહનું અનિત્યપણ વિચારી નિત્ય પદાર્થીના માર્ગને વિષે ચાલતુ નથી, એ સાચનીય વાતના વારંવાર વિચાર કરવા ચેાગ્ય છે.
તમારા સાચા અને શાશ્વત આત્મા છે, એજ તમારી અંદર આવેલું પવિત્ર સ્થાન એજ
તમારામાં રહેલા દેવ છે.
જે ન્યાત જેવીને તેવી હુ ંમેશ રહે છે તેના સાક્ષાત્કાર કરે.
શાંતિ મેળવવા આ સિવાય બીજે માનથી.
સંગ્રાહક:-શ્રીમતી કમલાન્હેન સુતરીયા એમ. એ.

Page #14

છે નવા જિનેન્દ્ર ! નયચકગ્રંથ અને બદ્ધસાહિત્ય
લેખક–મુનિરાજશ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ વાદી ત્રીજે તકે રે નિપુણ ભ, મહુવાદી પરે જેહ, રાજદ્વારે રે જયકમળા વરે, ગાજતે જીમ મેહ, ધન્ય ધન્ય શાસનમંડન મુનિવરા.
–ઉપાધ્યાય શ્રીયવિજયજી મ. જૈનશાસનના મહાન તિર્ધર કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે અ7 મઝુવા િતાજા આ શબ્દોથી જેમને જૈનશાસનના ઉત્કૃષ્ટ તાર્કિક તરીકે વર્ણવ્યા છે અને જેઓ જેનશાસનમાં વાદિપ્રવચનપ્રભાવક તરીકે અત્યંત પ્રસિદ્ધ છે તે આચાર્ય ભગવાન શ્રી મદ્ધવાદી ક્ષમાશ્રમણજીએ રાવલ નામના એક મહાન તર્કશાસ્ત્રની રચના કરી હતી. જેમ રથ વગેરેના ચામાં ( પિડામાં) આર, આરા વચ્ચે પરસ્પર અંતર તથા આરાઓને રહેવાનું સ્થાન નાભિ હોય છે તેમ આ ગ્રંથમાં પણ તેના અવર્થ નામ પ્રમાણે ૨ , ૨વિપત્તિ વગેરે બાર ન રૂપી બાર અર (દ્વારા), પ્રત્યેક નો વચ્ચે પરસ્પર મન્તભેદરૂપી અંતર ( રાડાતા) તથા બારે નોને અપેક્ષા-વિશેષથી પિતામાં સમાવી લેતી સ્યાદાદરૂપી નાભિ (સ્વાદાનામિત્રજયાતુજ) છે. આ મહાન તર્કશાસ્ત્રને સંક્ષિપ્ત પરિચય આ “આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિકના સં૦ ૨૦૦૪ ના બાદશારનયચક્રના સ્પેશિયલ અંકમાં તેમ જ ચૈત્ર-વૈશાખ માસના અંકમાં હું આપી ગયો છું. તેમાં આ ગ્રંથના પ્રતિપાઘ વિષય, પ્રતિપાદન પદ્ધતિ તથા ઉલિખિત ગ્રંથ અને ગ્રંથકારે સંબંધમાં પણ પરિચય આપવામાં આવ્યો છે. જૈનદર્શનની અપેક્ષાએ આ ગ્રંથ ઉત્કૃષ્ટ છે જ, પણ આ ગ્રંથરૂપી મહાસાગરમાં-બીજે ઠેકાણે અત્યંતદુર્લભ એવા-જેતર દર્શન સંબંધી જે પ્રાચીન વિચારપ્રવાહ તથા પ્રાચીન વાક્યો વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે તે દૃષ્ટિએ જોતાં ભારતીય દાર્શનિક સાહિત્યમાં પણ આ ગ્રંથ ખરેખર અપૂર્વ સ્થાન ધરાવે છે. ભારતીય દર્શનશાસ્ત્રના ઇતિહાસમાં અત્યન્ત જરૂરી એવા કેટલાયે અડા આ ગ્રંથમાંથી મળી આવે છે કે જે નવો જ પ્રકાશ પાડે છે.
પરંતુ દુર્દેવની વાત છે કે આ મહાન ગ્રંથ તેના મૂળ સ્વરૂપમાં આજે કોઈ પણ સ્થળે જોવામાં આવતો નથી. આ ગ્રંથને પ્રાચીન ગ્રંથભંડારોમાં શોધી કાઢવા માટે અમે શકય તેટલા પ્રયત્નો કરી છૂટ્યા છીએ, પણ હજુ સુધી અમને જરા પણ સફળતા મળી નથી. ઐતિહાસિક દષ્ટિએ વિચાર કરતાં પણ એમ જણાય છે કે લગભગ સાત વર્ષ પૂર્વે પણ આ ગ્રંથ અનુપલભ્ય જ મનાતે હતા, કારણ
૧. વાચકવરથી યશવજયજી મ. વિરચિત સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય પૈકી આઠ પ્રભાવકની ઢાળની ત્રીજી કડી ૨. જુઓ સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસનના છોડનૂન [૨- ] સત્રની બુધવૃત્તિ. ૩. નયચક્રવૃત્તિકાર શ્રી સિંહસૂરિગણિવાદિક્ષમાશ્રમણે આ વિધાદિ બાર અરોનાં નામે આ પ્રમાણે જણાવ્યાં છે–પુર્વ તુવૅર સદ્વિદશાનયરઐઝવાયાનથનસાધનમ્ | तत्र विधिभनाश्चत्वार आद्याः, उभयभङ्गा मध्यमाश्चत्वारः । नियमभङ्गाश्चत्वारः पाश्चात्याः । । विधिः, २ विधिविधिः, ३ विधेर्विधि-नियमौ, ४ विधिनियमः इति प्रथमभङ्गचतुष्टयम् । मध्यमं १ विधि-नियमौ २ विधि-नियमोविधिः ३ विधिनियमयोविधिनियमौ ४ विधिनियमयोर्नियमः इति। पाश्चात्त्यमपि । नियमः २ નિયમ વિધિ, રે નિયમ વિધિનિયમી, ૪ નિયમદા નિયમઃ તિ –નયચકતુંબ.

Page #15

૧૦
શ્રી આત્માન પ્રાય
કે પ્રભાચંદ્રસૂરિએ સં૦ ૧૩૩૪ માં રચેલા પ્રભાવકત્રમાં જણાવ્યુ` છે કે માવાદીએ દશ હજાર લોકપ્રમાણ નવા નયચક્ર ગ્રંથની રચના કરી હતી, અને તેમણે નયચક્ર મહાગ્રંથના આધારે ભરુચની રાજસભામાં બુદ્ધાનંદ નામના બૌદ્ધ સાધુ સાથે છ માસ સુધી વાદ કરીને તેમાં વિજય મેળળ્યા હતા. ઉપરાંત તેમણે પદ્મરત નામના ચેવીશ હજાર લેાકપ્રમાણુ રામાયણ ગ્રંથની પણુ રચના કરી હતી. મરણુસમયે જિનશાસન ઉપર દ્વેષભાવના હેવાથી યુદ્ધાનંદ વાદી ( બૌદ્ધસાધુ ) મરીને શત્રુ વ્યંતર દેવ થયા છે, અને પૂર્વજન્મના વૈરથી તેણે મધવાદીના નચક્ર તથા પાચરિત આ બંને પ્રથાને અધિષ્ઠિત કર્યા છે-તાબામાં લીધા છે. આ બંને ગ્રંથા પુસ્તકમાં છે, પણ તે દેવ દાને વાંચવા દેતા નથી. ” પ્રભાચદ્રસૂરિના આ કથનથી તેમના સમયમાં નયચક્ર અનુપલબ્ધ હતું, એમ સ્પષ્ટ જણાય છે જ; પરંતુ તેમના પછીનાં પણ આટલાં લગભગ સાતસે। વર્ષોમાં - મૂલ નયચક્રગ્રંથતા કાઇએ દર્શન કર્યાં હોય ' એવું સૂચન કાષ્ટ સ્થળે મળતુ જોવામાં આવતું નથી. ઐતિહાસિક ઉલ્લેખા જોતાં આ ગ્રંથ લગભગ વિક્રમની ૧૩ મી સદી સુધી તે ઉપલબ્ધ હશે જ, એમ લાગે છે, કારણ કે કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચદ્રસૂરિજીના ગુરુષ' પ્રદ્યુમ્નસૂરિના શિષ્ય ચદ્રસેનાચાર્યે સ્વાપજ્ઞવૃત્તિસહિત ઉપાદાદ્ધિસિદ્ધિ નામના સંભવતઃ રસ. ૧૨૦૭ માં રચેલા પ્રકરણુમાં અંતે નયચક્રમાંથી મદ્યવાદીના નામોલ્લેખપૂર્ણાંક વિધિ-નિયમમ વૃત્તિ-વ્યતિરિહસ્થાનĖોવત્। ઊનાટ્યચ્છાસનમવ્રુત અવીતિ વૈધશ્ર્વમ્ ॥ આ મૂલ કારિકા ઉષ્કૃત કરી છે અને તેને ભાવાર્થ જાણવા માટે સ્વસ્થાન એટલે નયચક્ર જોવાની ભલામણ કરી છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર બૃત્તિના કર્તા ( વિક્રમની ૧૧ મી સદીના ) વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિએ તો આના ઉત્તરાધ્યયનવૃત્તિ પાઇઅટીકામાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યાં જ છે. મલધારી શ્રી હેમચરિએ પણ અનુયાગĀારત્રની ઇવૃત્તિમાં પાઇમ ટીકા પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે. પપ્રમાલક્ષ્મમાં પણ નયચક્ર ઉલ્લેખ છે. વિક્રમની તેરમી સદી
W
१ नयचक्रं नवं तेन श्लोकायुतमितं कृतम् । प्राग्ग्रन्थार्थप्रकाशेन सर्वोपादेयतां ययौ ॥ ३४ ॥ मल्लाचार्य: स षण्मास यावत् प्राज्ञार्थमाऽवदत् । नयचक्र महाग्रन्थाभिप्रायेणात्रुटद्वचाः ॥ ५७ ॥ नावधारयितुं शक्तः सौगतोऽसौ गतो गृहम् । मल्लेनाऽप्रतिमल्लेन जितमित्यभवन् गिरः ।। ५८ ।। नयचक्रमहाग्रन्थः शिष्याणां पुरतस्तदा । व्याख्यातः परवादीभकुम्भभेदनकेसरी ॥ ६९ ॥ श्रीपद्मचरितं नाम रामायणमुदाहरत् । चतुर्विंशतिरेतस्य सहस्रा प्रन्थमानतः ॥ ७० ॥ बुद्धानन्दस्तदा मृत्वा विपक्षव्यन्तरोऽजनि । जिनशा सनविद्वेषिप्रान्तकालमतेरसौ ।। ७२ ।। तेन प्राग्वैरतस्तस्य ग्रन्थद्वयमधिष्ठितम् । विद्यते पुस्तकस्थं तत् वाचितुं સ ન ચøતિ | ૐ || -- प्रभावकचरित्र, मल्लवादिप्रबन्ध.
૨ સ્વર્ગસ્થ પૂજ્યપાદ શ્રી ૧૦૦૮ સાગરાન’દસૂરીશ્વરજી મહારાજે સ`પાદિત કરેલા ઉત્પાદાદિ સિદ્ધિ ગ્રંથના તે પ્રશસ્તિમાં નીચે મુજબ રચનાકાલ આપેલા છે. ( પૃ. ૨૨૩ )-જૂવાવવરાતેષુ શ્રીવિમ્મતો તેવુ મુતિ( મુનિ )નિ:। ચૈત્ર સમ્વામિનું સાદૃાસ્થ્ય ચાત્રને તેમે ॥ ૩ જી—પ્રથમ અધ્યયન ૪૮ મી ગાથાની બૃત્તિ ૪ ત્રસંધ્યેયલેંડવ્યેવાં સજ્જનયસંપ્રાિિર્નયવિચારો વિધીયતે । નનુ તેવામષિ સંગ્ર हनयानामनेकविधत्वात् पुनरनवस्थैव । तथा हि पूर्वविद्भिः सकलनयसङ्ग्राहीणि सप्त नयशतान्युक्तानि यत्प्रतिबद्धं सप्तशतारं नयचक्राध्ययनमासीत् । उक्तं च-एक्केको य सयविहो सत्त नयसया हवंति एमेव [ आवइयकनिर्युक्ति ] इत्यादि । सप्तानां च नयशतानां सङ्ग्राहकाः पुनरपि विध्यादयो द्वादश नयाः यत्प्ररूपकमिदानीमपि द्वादशारं नयचक्रमस्ति । एतत्संग्राहिणोऽपि सप्त नैगमादिनयाः । तत्संग्राहिणो पुनरपि द्रव्य - पर्यायास्तिकौ નૌ જ્ઞાનયિાનૌ વા નિશ્ચયવ્યવહારો વા રાષ્ટ્રાર્થનો વૈયર્િ ।-અનુયોગદ્વાર સૂત્ર ( ૧૭૯ ) વૃત્તિ. ૫ अत एव श्रीमन्महामलवादिपादैरपि नयचक्र एवादरो विहितः इति न तैरपि प्रमाणलक्षणमाख्यातं परपक्ष निर्मथन

Page #16

નયચક્ર ગ્રંથ અને બૌદ્ધ સાહિત્ય
૧
પછી નવરને કોઈએ ઉપયોગ કર્યો હોય એમ દેખાતું નથી. એનું કારણ વિચારતાં એમ લાગે છે કે નવી અત્યંત દુધ હોવાને લીધે એના પઠન પાઠનને પ્રચાર ઘણે ઓછો થઈ ગયો હશે અને તેથી તેની પ્રતિ ઉપરથી ઉત્તરોત્તર અધિક કેપી ( નકલ) કરાવવાનું પણ ધીમે ધીમે ઓછું થતું ગયું હશે. અને તે બધાનું પરિણામ છેવટે પ્રતિના લેપમાં આવ્યું હશે. સેંકડો વર્ષોથી અનુપલબ્ધ આ ગ્રંથ જો કોઈ સ્થળેથી પરમાત્માની કૃપાથી મળી આવશે તે તે ચમત્કાર જ ગણાશે. અત્યારે તે આ ઉત્તમ ગ્રંથરાનને વિકરાળ કાળે પિતાના ઉદરમાં સમાવી લીધું છે એમ માનીને રહ્યા તમે નમઃ કર્યો જ છૂટકે છે.
આમ છતાંય મહાનમાં મહાન સદ્ભાગ્યની વાત છે કે નવ મૂળ નથી મળતું તે પણ ભગવાન સિંહસૂરિગણિવાદિક્ષમાશ્રમણજીએ રાવળ ઉપર રચેલી લગભગ ૧૮૦૦૦ અઢાર હજાર લેકપ્રમાણુ અત્યંત વિશાલ અને વિદ્વત્તાપૂર્ણ થવાના નામની ચરવૃત્તિ કાળના સપાટામાંથી બચી ગઈ છે અને આપણને અત્યારે મળી શકે છે. આ ટીકા ગ્રંથમાં રહેલાં નયચક્રનાં પ્રતીકને સંભાળપૂર્વક તારવીને જે પેજના કરવામાં આવે તે ઘણું ઘણું અંશે આપણે નયચકના મૂલસ્વરૂપ સુધી પહોંચી જઈ શકીએ અને આખા નયચક્ર મૂલાગ્રંથની છાયાત્મક પ્રતિકૃતિ તૈયાર કરી શકીએ. એટલે નયચકના અભાવમાં આ ટીકાગ્રંથ પણ આપણને અતિ ઉપયોગી છે. આ ટીકાગ્રંથની પતિઓ પણ એટલી બધી દુર્લભ થઈ ગઈ હતી કે સંભવ છે કે આને પણ કદાચ નચક્રમૂલની જેમ જ નાશ થઇ ગયો હોત. પરંતુ સદભાગે સર્વતોમુખી પ્રતિભા ધરાવતા જૈનશાસનને મહાન समथैरपि परपक्षनिरासादपि स्वपक्षस्य पारिशेष्यात् सिद्धिरिति । ततो यथाकथञ्चित् परपक्षनिरासः कार्यः ।પ્રમાલક્ષ્મ પૃ. ૬
૧ નયચક્ર વિષેના મારા અગાઉના લેખમાં મેં એવી સંભાવના રજૂ કરી હતી કે હિંદુરિજના સ્થાને સિરાળિ સાચે શબ્દ હોવો જોઈએ, કારણ કે એક જ શબ્દમાં રિ અને શનિ આ બે એકાઈંક શબ્દો ન હોઈ શકે. પરંતુ શ્રી જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણજીએ પ્રારંભેલી અને કેટ્ટાયાદિ ગણિ મહત્તરે પૂર્ણ કરેલી વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની ટીકા કે જે થોડા વખત પૂર્વે પુણ્યાત્મા પૂજ્યશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે શેધી કાઢી છે તેમાં કેટ્ટાર્યવાદિગણિમહત્તરે સિંદસૂરિક્ષમાશ્રમનું સંબંધમાં એક દાર્શનિક ઉલેખ કર્યો છે તેથી મને લાગે છે કે નયચક્રવૃત્તિની પ્રતિમાં મળતું હિંદુસૂરિવારિક્ષમાશ્રમના એ સાચું જ નામ છે. આ વાત મેં સં૦ ૨૦૦૪ ના શ્રાવણ માસના આત્માનંદ પ્રકાશના અંકમાં પણ કયારનોયે જણાવી દીધી છે. કેપટ્ટાગણિએ કરેલે ઉલ્લેખ નીચે મુજબ છે –
" सिंहसूरिक्षमाश्रमणपूज्यपादास्तु सामान्य निर्विशेष द्रव-कठिनतयोयिदृष्टं यथा किम् ? योन्या शून्या विशेषास्तरव इव धरामन्तटेणोदिताः के ? किं निर्मूलप्रशाखं सुरभि खकुसुमं स्यात् प्रमाणप्रमेयम् ?
स्थित्युत्पत्तिव्ययात्म प्रभवति हि सतां प्रीतये वस्तु जैनम् ॥" વડોદરાના ૫૦ લાલચંદભાઈ ભગવાનદાસ ગાંધીએ મને થોડા વખત પૂર્વે જણાવ્યું હતું કે સૂરિ અને જળ શબ્દનો એકી સાથે પ્રયોગ પણ જોવામાં આવે છે, અને આ પ્રયોગ સિંધી મંથમાલામાં તેમણે સંપાદિત કરેલા એક ગ્રંથમાં દૂધ્યસૂરિજળિક્ષમાશ્રમળ ના સંબંધમાં કરવામાં આવે છે. એટલે સિંદ્દરિનિવાસિમાજમા આ યથાર્થ જ પ્રયોગ જણાય છે.

Page #17

૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તિર્ધર શ્રી યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયજીના હાથમાં આની દુર્લભ પ્રતિ આવી અને તેમણે તરતજ અનેક વિદ્વાન સાધુઓને ભેગા કરીને પંદર દિવસમાં જ આની કેપી તૈયાર કરી લીધી. આ હકીકત તેમણે પોતે જ એક પ્રશરિત બનાવીને નયચની પ્રતિને અંતે આપેલી છે. આ પ્રશસ્તિ વિગેરે હકીક્ત હું નયચક્રના અગાઉના લેખમાં આપી ગયો છું. એટલે અહીં તેનું પુનરાવર્તન કરતા નથી. અલબત્ત, યશવિજયજી મ. એ તૈયાર કરેલી પ્રતિ હજુ સુધી અમને તપાસ કરતાં કોઈપણ ઠેકાણે મળી નથી, પણ આના ઉપરથી લખવામાં આવેલી નાવત્તિની બીજી પ્રતિઓ અનેક જૈન ભંડારોમાં મળે છે. તેમાં કોઈ કોઈમાં યશેવિજયજી મ. એ રચેલી પ્રશસ્તિ પણ જોવામાં આવે છે. અમારા અનુભવ પ્રમાણે જેનભંડારામાં જે નચક્રની પ્રતિ મળે છે તે સર્વેમાત્ર ૧ પ્રતિને બાદ કરતાં-યશવિજયજી ઉપાધ્યાયે તૈયાર કરેલા આદર્શ ઉપરથી જ સાક્ષાત્ યા પરંપરાએ લખવામાં આવેલી છે.
સદ્દભાગ્યે એક બીજી પણ નયચકની પ્રતિ પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજદ્વારા અમને મળી આવી છે. આ પ્રતિ લગભગ ૧૬૫૦ આસપાસ લખાઈ લાગે છે. એટલે યશવિજયજી ઉપાધ્યાયે જે પ્રતિ તૈયાર કરી હતી તેનાથી પણ પહેલાં આ પ્રતિ લખાયેલી છે. અમારી ધારણા પ્રમાણે આખા જગતમાં આ એક જ પ્રતિ છે. હજારે જગ્યાએ આમાંથી અમને શુદ્ધ અને સુંદર પાઠ મળી આવ્યા છે કે જે યશવિજયજી ઉપાધ્યાયે તૈયાર કરેલી પ્રતિને અનુસરતી એકેય પ્રતિએમાં જોવામાં આવતા નથી. વ્યવહારની અનુકૂળતા માટે યશોવિજયજી મ. ની પ્રતિને અનુસરતી દરેક પ્રતિઓની અમે A સંત રાખી છે. અને બીજી મળેલી પ્રતિની અમે B સંજ્ઞા રાખી છે, જે કે અલગ અલગ વિચારીએ તે A અને B બંને પ્રતિઓમાં અશુદ્ધિઓને ભંડાર ભરેલું છે તે પણ સેંકડો સ્થળે એવું છે કે A માં જ્યાં અશુદ્ધ છે ત્યાં B માં શુદ્ધ છે; B માં જયાં અશુદ્ધ છે ત્યાં A માં શુહ છે. એકંદરે જોઈએ તે B કરતાં A વધારે શુદ્ધ છે, છતાં એવાં કેટલાંયે સ્થળો છે કે
જ્યાં A માં અનેક પંક્તિઓ પડી ગઈ છે ત્યાં B માં અખંડરૂપે જળવાઈ રહેલી છે. એક સ્થળે તે A માં આખું પાનું જ પડી ગયું છે જ્યારે B માં એ બરાબર મેજુદ છે. એટલે આ દષ્ટિએ B અમને ઘણી મદદગાર નીવડી છે.
આમ છતાં યે એવાં હજારો રથળ છે જ્યાં A અને B માં એક સરખી અશુદ્ધિઓ છે. આ ઉપરથી એમ જરૂર લાગે છે કે આગળ જતાં A અને B કઈ એક પ્રતિને મળી જતી હેવી જોઈએ. અર્થાત A અને B કોઈ એક પ્રતિમાંથી પરંપરાએ ઉતરી આવેલી છે. શરૂઆતમાં આ પરંપરા એક હશે, પણ કાળક્રમે લેખકના દોષથી પરસ્પર અંતર પડી ગયું હશે.
નયચક્રવૃત્તિને વિષય અતિગહન અને પ્રતિઓની અશુદ્ધિ-બહુલતાને લીધે નયચક્રવૃત્તિને અર્થ સમજવો એ અત્યંત કઠિણ કાર્ય છે. તેમાં મૂલ ન હોવાથી ટીકાકાર શું કહેવા માગે છે, એ જ ઘણીવાર તે સમજતાં મુશીબત પડે છે. લગ મૂરું નારિત કુત: રાઘા જેવી સ્થિતિ નિર્માણ થઈ છે એમ કહેવાય તે હરકત નહીં. આમ છતાંય ખૂબ ચિંતનપૂર્વક, પૂર્વાપરપરામર્શપૂર્વક તેમજ અન્યાન્ય દર્શનશાસ્ત્રોની સાથે તુલનાપૂર્વક મનન અને પરિશીલન કરવામાં આવે તે અર્થ સમજવામાં, સંશોધન કરવામાં તેમજ મૂલ તારવામાં ઘણી જ અમૂલ્ય સહાય મળી આવે છે. અમારા સંશોધન અને સંપાદનને બને તેટલું વ્યવસ્થિત અને પ્રામાણિક બનાવવા માટે અમે આવાં આવાં ઘણાં વિશિષ્ટ સાધનને ઉપયોગ કર્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે આ લેખમાં હું ખાસ કરીને હસ્તવાલપ્રકરણ નામના આવા એક વિશિષ્ટ સાધનભૂત ધગ્રંથ વિષે લખવા ઈચ્છું છું.
(ચાલુ)

Page #18

શંકા અને સમાધાન. સમાધાનકાર–જેનરન વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ કવિકુલકિરીટ પૂ. આચાર્ય ભગવંત
શ્રીમદ્ વિજ્યલબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ, (પ્રક્ષકાર–ભાવનગરવાલા શા. ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ-મુંબઈ) શં-ચાખ્યાત ચારિત્ર ક્ષાયિક છે? તે આશ્રિત તે શ્રી ભગવતીજી સૂત્રમાં આઠ ઉપશાતહ ગુણસ્થાનકે કેમ હેય ? સ્પેશી કહા છે.
સ.–ચાખ્યાત ચારિત્ર આપશમિક પણ શ.-વ્યલેશ્યા ત્રણ યોગવાળી હોય કે કેમ? હોય અને ક્ષાયિક પણ હોય. કેવલ ક્ષાયિક નહિ સ-દ્રવ્યલેશ્યાને યોગ હોતા નથી પણ માટે અગિયારમે ગુણસ્થાનકે જે ચારિત્ર છે દ્રવ્યલેશ્યાઓ દ્વારા સ્ફટિકમાં નીલ, રક્ત, પીતા તેને ઉપશમભાવનું યથાખ્યાત માનવું. આદિ પુના રંગેની જેમ ગેમાં શુભા
શં-પુણ્યાનુબંધી પાપ શુભ છે કે અશુભ? શુભ પ્રવૃત્તિઓ પેદા થાય છે. અને તે તે દ્રવ્ય તેના દષ્ટાન્ત આપશે.
શુભાશુભ પરિણતિનું નિમિત્ત કારણ હોવાથી સ-પુણ્યાનુબંધી પાપ પિતે અશુભ હાવા તેઓને દ્રવ્યલેશ્યા કહેવામાં આવે છે. આથી છતાંય શુભ પરિણામને પેદા કરનારું હોવાથી સમજવું કે ત્યાગેમાં લેસ્યા હોય પણ શ્યામાં કારણમાં કાર્યને ઉપચાર કરીને શુભ માનવામાં
આ ચોગ ન હાય માટે વેશ્યાઓ ગવાલી કહેઆવે તો એક અપેક્ષાએ વાંધો નથી, દાખલા વાતા નથી, તરીકે એક વ્યક્તિને પાપના ઉદયથી ધન,
શંલેશ્યા ક્યા કર્મમાં સમાય? કબ, આબરુનાશ આદિના પ્રસંગો ઉપસ્થિત સ.-નામ કમમાં. થયા હોય તેવા પાપોદયના પ્રસંગમાં આપત્તિની શં-ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વવાન શ્રેણિક મહાઠોકર ખાઈને સાવધાની મેળવે તેમ આવતી રાજાએ અભયકુમારને અંતઃપુર (રાણીઓ દુઃખની ઠેકરોથી સાવધાન થઈ પુણ્યનાં કાર્યો સાથેનું ) બાળી નાંખવા હુકમ કર્યો તે તે કરવા લાગે અને પાપમાં સાવધગીરી રાખે ત્યાં વખતે કઈ વેશ્યા હોઈ શકે? ક્ષાયિક સમકિતીને પુણ્યાનુબંધી પાપને ભાંગે ઘટાવી શકાય. કૃષ્ણલેશ્યા તે ન હેય. આવા આવા જ્યાં જ્યાં પ્રસંગો બને ત્યાં ત્યાં સ-તેવું કંઈ નથી. ક્ષાયિક સમકિતદષ્ટિમાં તે પ્રસંગે દષ્ટારૂપે ગણાય એટલે દાન્તની પણ કૃષ્ણદિ વેશ્યાઓ હોઈ શકે પરંતુ અનંઇયત્તા નથી ત્યાં વળી દષ્ટાન્ત ખેળવા જવું તાનુબંધી ક્રોધના ઘરની કૃષ્ણલેશ્યા ન હોય. પડે તેવું કયાં છે ?
શં-અનાદિ મિથ્યાત્વને સમ્યકત્વ-પ્રાપ્તિ શં–લેશ્યાના પુદગલો અષ્ટપશી કે વખતે કઈ કઈ લેશ્યાઓ હોય? ચઉપશી ?
સ–કઈ પણ શુભ ગુણની પ્રાપ્તિ સમયે સ–લેશ્યાના પગલે ચઉત્પર્શી છે અને શુભ લેયાઓ જ હોય એટલે તેજે, પદ્મ, તે ભાવલેશ્યા આશ્રિત સમજવા. દ્રવ્યલેશ્યા શુકલ એ પાછલી ત્રણ પેકીમાંથી કોઈ પણ હેય.

Page #19

૧૪
શ..-સ્ત્રીને વઋષભનારાચસ'ધયણુ દિગં
ખરા માને છે?
સ.-વઋષભનારાચસંઘયણુના ઢિંગ ખર અન્થામાં સ્ત્રીને માટે નિષેધ કર્યાં હાય એમ મારા જોવામાં આવ્યુ નથી.
શ.-ચારિત્ર તા ભવાન્તરમાં ન આવી શકે પણ ચાદપૂર્વનુ જ્ઞાન દેવલેાકમાં કેમ સાથે જઇ ન શકે ? ( સમ્યક્ત્વ સાથેના શ્રુતજ્ઞાનીને)
સ –દર્શીન અને જ્ઞાન એ ઐહિક તથા પારભવિક હાય છે, પરન્તુ ચારિત્ર તેા ઐહિક જ હાય, આવી રીતે પ ંચમાંગ શ્રી ભગવતીજી સૂત્રમાં લખેલ છે. આથી વિચારી શકે છે કે શ્રુતજ્ઞાન અને સમકિત પરભવમાં જઇ શકે છે માટે (ચાદ પૂર્વનું પૂર્ણ જ્ઞાન પરભવમાં હાય એમ ન માનવું) કેટલુંક પૂર્વનુ જ્ઞાન હાઇ શકે છે.
શ.-ક્ષાયિક સમકિતી ઉપશમશ્રેણિ કરી
શકે ?
સ.-વાંધા નથી પણ ઉપશમ સમકિતી ક્ષપક શ્રેણિ કરી ન શકે.
શ.-માનસિક વિચારા શબ્દોની જેમ બહાર જઇ ખીજાઓને અસર કરી શકે ? ( મનેાવ ણાના પુદ્ગલેા ).
સ.-માનસિક પવિત્ર વિચારાથી સ ંસ્કૃત થએલ મનેાવ ણા મનથી છૂટા થયા પછી પણ જે ક્ષેત્રને અવલ ખીને સ્થિત હાય તે ક્ષેત્રમાં એવું વાતાવરણ સર્જી શકે છે કે તે સ્થળને જે જે પુણ્યશાળીએ અવલ એ તે તે પુણ્યશાળીઆની શુદ્ધ મનેાભાવનાને વધારી શકે છે. એ જ કારણ છે કે ગિરિરાજ જેવા પવિત્ર સ્થાના આપણી ભાવનાને ખૂબ ખૂબ વધારે છે.
શ.—તી કર પરમાત્માના પુણ્યલને પરમાણુઓ છે? તે પરમાણુઓની અસરથી
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
શક્રેન્દ્રનુ સિંહાસન ચલિત થાય છે ? તે પરમાણુએ ધર્માસ્તિકાયથી ગતિમાન થાય છે? સ.-તીર્થંકર પરમાત્માનું પુણ્ય પરમાણુરૂપ જ છે. તી કર ભગવાનનું નહિ પણ દરેકના પુણ્યબલ પરમાણુમય હાય છે. જ્યારે જ્યારે તીર્થંકર ભગવાનના જન્મ થાય છે ત્યારે ત્યારે શક્રેન્દ્રનું સિંહાસન ચલિત થાય છે અને મનુષ્યલેાકમાં આવી જિનભક્તિના લાભ લે છે તેમાં તીર્થંકર ભગવાનના પુણ્યબલની જ પ્રેરણા માનીએ તે તેમ માનવામાં વાંધે નથી. તે પરમાણુ જ નહિ પણ પરમાણુ માત્ર ધર્માસ્તિકાયથી જ ગતિમાન થાય છે.
શ.-રાગદ્વેષ પરમાણુમય છે ?
સ.-હા. રાગદ્વેષ કર્મોના પરમાણુઓથી થાય છે. એટલે ઉપચારથી પરમાણુમય કહી
શકાય.
શ.-ક્ષાયિક સમકિતીને અતિચાર લાગે ? અતિચાર ન લાગે એમ સમજવુ, પણ ચારિત્ર સ.-ન લાગે, પર ંતુ તેને સમ્યકત્વ સ ંબંધી લીધુ હાય તા ચારિત્ર સ`બધી અતિચાર લાગે. અને ન લીધુ હાય તા અતિચારની વાત જ કયાં છે? પણ ચારિત્ર ક્ષાયિકભાવ જો હાય તા અતિચાર ન લાગે.
શ,–જ્ઞ સ્વભાવ એટલે જાણવાના સ્વભાવ ? ભવ્ય સ્વભાવ એટલે શું ? અને ક્રિયામાં આત્મા જોડાય તે તે કયા સ્વભાવ
સ.-જ્ઞ સ્વભાવ એટલે જાણનારના સ્વભાવ. ભવ્યસ્વભાવ એટલે સુંદર સ્વભાવ, કલ્યાણુવાલે સ્વભાવ, મુક્તિમાં જવા લાયક સ્વભાવ. એમ અનેક અર્થા થઇ શકે છે. જેવું પ્રકરણ હાય તે મુજબ અર્થ કરવાના હૈાય છે. પાપ ક્રિયામાં જોડાય તા પાપસ્વભાવ અને પુણ્યક્રિયામાં જોડાય તે પુણ્યસ્વભાવ. ( ચાલુ )

Page #20

સ્વીકાર–સમાલોચના નીચેના ગ્રંથ અમને ભેટ મળવા માટે લેખક મહાશયે દરેક અધિકારને છેવટે આભાર વ્યક્ત કરીયે છીયે
સાર આપેલ છે, તે સાથે તેની પુષ્ટિરૂપ કળશ (૧) શ્રી માન હરિભદ્રાચાર્યવિરચિત કાવ્યોની કરેલી રચના પરથી આ ગ્રંથની વસ્તચગદષ્ટિસમુચ્ચય (વિવેચન સહિત) સ્થિતિને વધારે સ્પષ્ટ કરી છે વગેરે હકીકત
વિવેચક ડો, ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ પરથી ફેંકટર ભગવાનદાસભાઈએ આ ગ્રંથનું મહેતા. પ્રકાશક:-શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ વિવેચન વિસ્તૃત કરી આ તત્વજ્ઞાન સાહિત્યની મહેતા. મૂલ્ય રૂા. ૬-૦-૦ છ રૂપીયા. અમૂલ્ય સેવા કરી છે. આવા ગ્રંથ મનનપૂર્વક
ઉપરોક્ત ગ્રંથનું ડૉકટર ભગવાનદાસ વાંચવા વિચારવાથી જ આત્મા વિકાસ કરી શકે ભાઈએ કરેલું વિસ્તૃત ટીકાત્મક વિવરણ આ છે જ્ઞાનભંડાર લાઈબ્રેરીના શણગારરૂપ આ ગ્રંથમાં છે. જૈન શાસ્ત્રમાં ચૌદ ગુણસ્થાન, ગ્રંથ છે. ધ્યાન વગેરેમાં જેમ આધ્યાત્મિક વિકાસનું આ આધ્યાત્મિક વિકાસના ક્રમરૂપ ગ્રંથ વર્ણન છે તેમ આ ગ્રંથમાં છે. આ ગ્રંથમાં ક્રમિક છે તેના અન્વય શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય રચિત વિકાસ કેમ થાય તે માટે તેની અઠ્ઠ દૃષ્ટિએ ગશાસ્ત્ર, શ્રી યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયજી મિત્રા, તારા, બલા, દીઝા, સ્થિર, કાંતા, પ્રભા મહારાજકત આઠ દૃષ્ટિની સઝાય વગેરે અને પરાનું સુંદર વર્ણન વિવેચનકારે આપેલી કેટલીક કૃતિઓ ચાગ ઉપરની અન્ય પણ છે. છે વિદ્વાન વિવેચનકારે સંસ્કૃત ભાષામાં આપેલા મૂળ લેક, તેનાં કાવ્યમાં અનુવાદ દરેક (૨) શ્રી તપા. ખરતરભેદ-પ્રકાશક શબ્દોને અર્થ, વૃત્તિ અર્થ અને તે ઉપરથી શ્રી મુક્તાબાઈ જ્ઞાનમંદિર-ડભઈ, શ્રી આત્મવિસ્તૃત રીતે સરળ ગુજરાતી ભાષામાં સુંદર કમલદાન-પ્રેમ-જ બૂસૂરિજી જૈન ગ્રંથમાળા વિવેચન કરેલું છે. ગ્રંથને અંતે શ્રી યશોવિજયજી નં.-૧૬ કિંમત રૂ. ૨-૦-૦ પેઈજ ૧૭૬. સભાને મહારાજકૃત યોગદષ્ટિની સઝાય પણ આપ- ભેટ મળે છે. વામાં આવેલી છે. આ ગ્રંથની વાંચવાની શરૂઆત કરતાં ગ્રંથની શરૂઆતમાં ડે. ભગવાન
(૩) શ્રી જ્ઞાનસાર સ્વપજ્ઞભાષાર્થના દાસ ભાઈએ જે વિદ્વત્તાપૂર્ણ ઉદઘાત લખેલો અનુવાદ સહિત. મૂળ કર્તા-ન્યાયાચાર્ય શ્રીમદ જેને પ્રથમ વાંચી જવાની વાંચકને ભલામણું
યશોવિજયજી મહારાજ. કરીયે છીયે. વિવેચનકારે વેતાંબર અને દિગં. સંપાદક પંડિત ભગવાનદાસ હરખચંદ. બર વિદ્વાન જૈન આચાર્ય, પાતંજલ, ગીતા પ્રકાશક શ્રી જૈન પ્રાધ્ય વિદ્યાભવન અમદાવાદ. વગેરે વેગને લગતા ૬૩ ગ્રંથાને અભ્યાસ (આ ગ્રંથની આ બીજી આવૃત્તિ છે, કિંમત કરી તેમાંથી અવતરણે આ ગ્રંથમાં લઈ આ બે રૂપીયા.) આ બુકમાં ૩૨ અષ્ટકો દરેક ગ્રંથ ઉપર અત્યંત વિદ્વતાપૂર્ણ વિવરણ કર્યું છે. અષ્ટકમાં આઠ આઠ “લાકની રચના ઉપાધ્યાયજી તેઓનાં પૂજ્ય પિતા મનસુખલાલભાઈ લેખક મહારાજે કરી છે જેને આ અનુવાદ સંપાદક અને જૈન શાસ્ત્રના અભ્યાસી હતા, તેમ 3. મહાશયે કરેલો છે. દરેક અષકોના મૂળના ભગવાનદાસ ભાઇએ પિતાના પિતાનો વારસો કે તેની નીચે શબ્દાર્થ અને તે પછી લઈ વિશેષ પ્રમાણમાં વાંચન, ચિતન, મનન સંકલનાપૂર્વક વિશેષાર્થ આપી અભ્યાસીઓ કરવાના અભ્યાસે જ આવા વેગના પુસ્તકે માટે સરલતા કરી આપી છે. આ ગ્રંથ અધ્યાલખી એક ઉપગી સાહિત્યની રચના કરી છે. ત્મને હઈ તેની અનેક આવૃતિ થવી જોઈએ.

Page #21

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પ્રસ્તાવનામાં પ્રથમ શ્રી યશોવિજયજી મહારાજનું
મોટા યોગદ્વહન, ચરિત્ર પછી પ્રથમ પૂર્ણતાઅષ્ટક અને તેના આચાર્ય ભગવાનની અધ્યક્ષતામાં સાધુ-સાધ્વીપછી મગ્નાઈક એમ ઉત્તરોત્તર અષ્ટકને સંક- એને નાંદ (સમવસરણ) મંડાવી યોગમાં પ્રવેશ ળનાપૂર્વક સંબંધ જણાવ્યું છે જે વાંચવા કર્યો છે તેની ક્રિયા પૂ પં. શ્રો સમુદ્રવિજયજી મ. જે છે. આ ગ્રંથ નિરંતર આત્મકલયાણના કરાવે છે. તેમાં પં. શ્રી પૂર્ણાનંદવિજયજી મ. ને પણ જિજ્ઞાસુઓ માટે ઉપયોગી છે.
સાથ છે. ઉત્તરાધ્યયનસવના યોગમાં મુ. શ્રી ચંદ્રવિજયજી, વિશારદવિજયજી, જનકવિજયજી, પ્રકાશ
વિજયજી, બલવંતવિજયજી તથા સાધવીઓ ૧૬ ને વર્તમાન સમાચાર
પ્રવેશ કરાવ્યો છે. તેમજ (ત્રિપુટી મહારાજના પંજાબદેશોદ્ધારક ન્યાયનિધિ જૈનાચાર્ય શિષ્ય) મુનિશ્રી લક્ષ્મીભદ્રવિજયજી મને સૂયગડાંગ ૧૦૦૮ શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી(આત્મારામજી) સુત્રના અને મુનિશ્રી નીતિવિજયજીને કલપસત્રના મહારાજના સમુદાયના સાધુ-સાધ્વીઓના ચાતુર્માસ થાય
યોગમાં પ્રવેશ કરાવેલ છે. અને બે સાધ્વીઓ આચાપાલીતાણા શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર શ્રી આત્માનંદ જૈન પંજાબી રાંગસુત્રના યુગમાં પ્રવેશ કરાવેલ છે. એમાં વિમલધર્મશાલા(વસંતવિલાસ)માં નીચે પ્રમાણે છે. ગુછની સાડીઓ પણ છે.
ન્યાયાબેનિધિ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીમદ્દ શ્રી દ્વાદશાનિયચકક્ષાર-( ન્યાયને મહામૂલ્યવિજયાનંદ સુરીશ્વરજી (આત્મારામજી ) મહારાજના વત
વંત શાસ્ત્ર ગ્રંથ) અમને જણાવતાં અત્યંત આનંદ થાય પટ્ટધર પંજાબ( હિંદ )કેશરી યુગવીર આચાર્ય
છે કે -ભગવાન મલ્લવાદિ ક્ષમાશ્રમણરચિત નયચક્ર શ્રીમદ્વિજયવલભસુરીશ્વરજી મહારાજ, ૫૦ સમુદ્ર
મહાશાસ્ત્રના સંશોધનમાં અત્યંત ઉપયોગી પ્રમાણ વિજયજી, પ. પૂર્ણાનંદવિજયજી, મુનિરાજ શ્રી
સમુચ્ચય નામના જે ટિબેટન પ્ર થના અભાવથી વિચારવિજયજી, શિવવિજયજી, વિશુદ્ધવિજયજી, ઇન્દ્ર
અમારૂં નયચક્રના મુદ્રણનું કાર્ય ઢીલમાં પડયું હતું વિજયજી, વિશારદવિજયજી, જનકવિજ્યજી, પ્રકાશ
તે ગ્રંથ આખરે પરમકૃપાળુ પરમાત્માની કૃપાથી વિજયજી, બલવંતવિજયજી, જયવિજયજી, વસંત
મેળવવામાં આ ગ્રંથના સંપાદક મુનિ જવિજયજી વિજયજી, ન્યાયવિજયજી, પ્રાતિવિજયજી, હેમવિજયજી,
મહારાજને સફળતા મળી છે. લંડન હાઈટ હેલમાં કારવિજયજી, નંદનવિજયજી.
આવેલી બ્રિટિશ ગવર્મેન્ટની કેમનવેલથે રીલે. સાધ્વીઓ કાટાવાલાની ધર્મશાલા-પ્રવર્તણી શન્સ ઓફીસે તેમની લાયબ્રેરીમાંથી એ ગ્રંથના સાખીઓ શ્રી હેમશ્રીજી આદિ ૪.
ફેટા તા. ૩૦-૭-૫૧ ના રોજ મુનિશ્રી પાટણવાલાની ધર્મશાલા-સાધ્વીજી શ્રી વસંત જમ્બવિજયજી મહારાજ ઉપર માલેગાંવ (જીલ્લા શ્રીજી આદિ ઠા. ૧૮ સવાજી શ્રી ચિત્તશ્રીજી નાશિક ) મોકલી આપ્યા છે. હવે નયચક ગ્રંથ છે આદિ ઠા. ૨૨
જે નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાય છે તે શીધ્ર
પ્રકાશિત થઈને વિદ્વાન વાંચકેના કરકમળમાં જલદી માધવલાલની ધર્મશાલા–સાવીજી શ્રી જિનેદ્ર રજા કરવાની અમે આશા રાખીએ છીએ. ઉપરોક્ત શ્રીજી આદિ ઠા. ૪
પ્રયત્ન કરવા માટે પૂજય કૃપાળુ વિદ્વાન મુનિરાજ શ્રી ખુશાલભુવન–સાવીશ્રી તરૂણશ્રીજી આદિ ઠા. ૩ જવિજયજી મહારાજને સભા આભાર માને છે.
(શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.)

Page #22

જ્ઞાન પ્રદીપ ભાગ બીજો.
લેખક–આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ, . જ્ઞાનના પરિપાકરૂપે ધાર્મિક, નૈતિક અને સામાજિક વિષયે, લેખે કે જે સંસારમાં અટવાયેલા મનુષ્યને સાચી માનવતાને રાહ બતાવનાર, આબાલવૃદ્ધ સર્વ જનસમૂહને હૃદયસ્પર્શ થતાં મનનપૂર્વક પઠન-પાઠન કરનારને બોધપ્રદ અને સાથે આત્મિક આનંદ થવા સાથે મનુષ્ય જન્મની કેમ સક્ષતા થાય તેવી રીતે સુંદર સુગધી પુષ્પમાળારૂપે ગુંથી સાદી, સરલ, રોચક ભાષામાં તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. પ્રથમ ભાગની એટલી બધી પ્રશંસા થઈ હતી કે તેને બીજો ભાગ જલદી પ્રકટ કરવા ઉપરા ઉપર માંગણી થતાં આચાર્ય મહારાજની કૃતિના નવા ૩૭ વિવિધ વિષયોને સમૂહ છે તે પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. તેની કિંમત રૂા. ૪) છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચીને લાભ લેવા નમ્ર સૂચના છે.
૧ મહાસતી શ્રી દમયંતી ચરિત્ર
(ધણી થોડી નકલો સિલિકે રહી છે. ) શ્રી માણિકચદેવસૂરિ વિરચિત મૂળ ઉપરથી અનુવાદ. સચિત્ર. પૂર્વને પૂણ્યાગ અને શીલનું માહત્મ્ય સતી શ્રીદમયંતીમાં અસાધારણ હતું, એ અસાધારણ શીલના પ્રભાવથડેના ચમત્કારિક અનેક પ્રસંગો, વર્ણન સાથે નળરાજા પ્રત્યે અપૂર્વ પતિભકિત, પ્રતિજ્ઞાપાલન, તે વખતની રાજનીતિ, સતી દમયંતીએ વન નિવાસના વખતે, આવતા સુખ દુઃ ખે વખતે ધીરજ, શાંતિ રાખી કેટલાયે મનુષ્યને ધમ” પમાડેલ છે. તેની ભાવભરી ને તેમજ પુણ્યશ્લોક નળરાજાના પૂર્વના અસાધારણ મોટા પુણ્યબંધના યોગે તેમના માહાત્મ્ય, મહિમાં, તેમના નામ સ્મરણથી મનુષ્યને થતા લાભો વગેરેનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપ્યું છે. બીજી અંતર્ગત સુબોધક કથાઓ પણ આપવામાં આવેલી છે. ફેમ ૩૯ પાના ૩૧૨ સુંદર અક્ષરા, સુંદર બાઈડીંગ કવર ક્રેટ સહિત કિંમત રૂા. ૭-૮-૦ પોસ્ટે જ જુદું'.
શ્રી શ્રેયાંસનાથ જિનેશ્વરનું સચિત્ર ચરિત્ર, પૂર્વાચાર્ય શ્રી માનતું ગસૂરીશ્વરજી રચિત શુમારે પાંચ હજાર ઉપરાંત શ્લોક પ્રમાણુ સંસ્કૃત ભાષામાં રચેલ આ અનુપમ કૃતિના ગુજરાતીમાં અનુવાદ ( ગ્રંથ ) છપાય છે. ઊંચા કાગળો, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપ, સુમારે સાડાત્રણસે ઉપરાંત પાનાઓ, પ્રાચીન કલાની દૃષ્ટિએ સુંદર પરિકર સાથેના, પ્રભુના ફાટા, શાસનદેવ સહિત પ્રભુના ફોટા, શ્રી સમેત્તશિખર નિર્વાણ પામ્યાના વખતના, મેરૂપર્વત જ-માભિષેકનો, જયાં પ્રભુના ચાર કલ્યાણ થયા છે તે, સિંહપુરી નગરના વર્ણન સહિતના અને સુંદર કવર છેકેટને અને પરમ ગુરૂદેવશ્રી આત્મારામજી મહારાજનો વગેરે સવ" રંગીન આટ પેપર ઉપર, સુંદર ફોટાઓ સાથે અને અલંકૃત બાઈડીંગ સાથે પ્રગટ થશે. આ ગ્રંથમાં આર્થિક સહાય આપનાર પુણ્યવત ભાગ્યશાળી શ્રીમંત જૈન બહેનો કે બંધુઓને પણ ફેટ જીવનચરિત્ર સાથે આ ચરિત્રમાં આપવામાં આવશે. સુક્તની લક્ષ્મીને જ્ઞાનારજ્ઞાનભક્તિ માટે અવશ્ય લાભ કોઈ પણ પરમ શ્રદ્ધાળુ આમાએ ખાસ લેવા જેવું છે. જીવનમાં આ જ્ઞાનભક્તિનો પ્રસંગ સુકૃત લક્ષ્મી અને પૂર્વના પુણ્યથાગે જ મળી શકે છે. આ જ્ઞાન અને પ્રભુ મુક્તિના ઉત્તમ કાર્યો માટે કાઈ પુણ્યપ્રભાવક જૈન બંધુઓની આર્થિક સહાયની જરૂર છે.

Page #23
શ્રી વર્તમાન ચોવીશીના જિનેશ્વર ભગવતીનાં સંક્ષિપ્ત (સચિત્ર) જીવન ચરિત્રા. વિદ્વાન પૂર્વાચાર્ય શ્રી અમરચંદ્રસૂરીશ્વરજીએ સંવત 1349 ની સાલમાં રચેલ, શ્રી આદિનાથ પ્રભુ આદિ ચોવીશ તીર્થકર ભગવતોના સંક્ષિપ્ત જીવન ચરિત્ર સાદા સરલ અને ટૂંકા છે. તેમાં ( જિનેન્દ્ર ભગવત ) ના વિવિધ રંગના શાસન દેવદેવીઓ સહિતના ફોટાઓ, તેમજ રેખા ચિને રંગીન મુફ્રી ગુજરાતી ભાષાંતર છપાવવાનું કાર્ય શરૂ થયું છે. જેમાં ચરિત્ર સાથે પરમાત્મા પચ્ચીશી પરમાત્મા જાતિ પચીશી, શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર અને શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિકૃત પ્રથમ અષ્ટક મૂળ અનુવાદ સાથે આ ચરિત્ર ગ્રંથમાં આપવામાં આવશે. આ ચરિત્ર ગ્રંથ પુણ્ય પ્રભાવક ઝવેરી શેઠ ભેગીલાલભાઇ રીષભચદે સુકૃતની મળેલી લખોની સહાય વડે આ જ્ઞાન ભક્તિના કાર્ય માટે આર્થિક સહાય આપેલ છે. તે માટે આભાર માનવામાં આવે છે. આદર્શ જૈન સ્ત્રી રત્નો ભાગ બીજો. જન સમુહનું ક૯યાણ કરનારા મહાન પૂર્વાચાર્ય મહારાજાએ રચિત કથનુયોગ ( કથા સાહિત્ય ) મથિી પુષ્પ લઇ જુદી જુદી આદર્શ (જૈન શ્રી રત્ના ) શીલવતી વગેરે પવિત્ર આઠ રમણીઓનું સુંદર, રસિક, બ્લેને માટે આદરણીય, અનુકરણીય, સ્ત્રી-ગૃહિણી અને પવિત્ર શ્રી રને થવા માટે આ સતી ચરિત્રો આલંબન રૂપ હોવાથી પ્રકાશન કરેલ છે. દરેક સતી ચરિત્રનું પઠન, પાઠન કરતાં અનેક વિધ આદર્શો અનુપમ રીતે જોવાય છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચકને મનન પૂર્વક વાંચવા નમ્ર સુચના છે. ટાઇપ અને સારા કાગળ ઉપર સરલ ગુજરાતી ભાષામાં મજબુત અને આકર્ષક બાઈન્ડીંગથી તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. 2-0-0 પટેજ અલગ. ફકત જુજ નકલ સીલીકમાં છે, - -0 નીચેના સંરકત તથા ગુજરાતી ભાષાના ગ્રંથો ( ધણી જ થાડી નકલ સિલિકે ફરી મળવા સંભવ નથી. ) સંસ્કૃત મથા જૈન મેધદૂત 2-0-0 કર્મ ગ્રંથ ભાગ 2 પ્રકરણ સંગ્રહ 0-8-0 કયારનદૃષિ ગુજરાતી પ્રથા કુમાર વિહાર શતક 1-8-0 અંધપતિ ચરિત્ર જૈન ગૂજર કાવય સંગ્રહ 2-12-0 વસુદેવ હિન્દી ભાષાંતર વિજયાનંદ સુરી 0-8- શ્રી શાન્તિનાથ ચરિત્ર પંચપરમેશી ગુઝુરનમાળા ૧-૮-છ આદર્શ સ્ત્રીરત્ન ભાગ 2 કાવ્ય સુધાકર 2-8-9 જ્ઞાનપ્રદીપ ભાગ 2 સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ 2 2-8-0 આચાર ઉપદેશ વીશથાન પૂજ (અર્થ’ સહીત ) 1-4-0 આમકાતિ પ્રકાશ ધમ"બિન્દુ 8-0- જ્ઞાનામૃત કા કુંજ તત્વનિર્ણય પ્રાસાદ 10-0-0 બ્રહાયર્ષ પૂજા 6-8-0 15-7-7 -80 2-- - - 0-4-7 | મા : શાહ ગુલાબચંદ વલ્લભાઇ મી મહાદય પ્રિન્ટિગ પ્રેસ : (ાણાપીઠ-ભાવનગર, For Private And Personal Use Only