________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૦
શ્રી આત્માન પ્રાય
કે પ્રભાચંદ્રસૂરિએ સં૦ ૧૩૩૪ માં રચેલા પ્રભાવકત્રમાં જણાવ્યુ` છે કે માવાદીએ દશ હજાર લોકપ્રમાણ નવા નયચક્ર ગ્રંથની રચના કરી હતી, અને તેમણે નયચક્ર મહાગ્રંથના આધારે ભરુચની રાજસભામાં બુદ્ધાનંદ નામના બૌદ્ધ સાધુ સાથે છ માસ સુધી વાદ કરીને તેમાં વિજય મેળળ્યા હતા. ઉપરાંત તેમણે પદ્મરત નામના ચેવીશ હજાર લેાકપ્રમાણુ રામાયણ ગ્રંથની પણુ રચના કરી હતી. મરણુસમયે જિનશાસન ઉપર દ્વેષભાવના હેવાથી યુદ્ધાનંદ વાદી ( બૌદ્ધસાધુ ) મરીને શત્રુ વ્યંતર દેવ થયા છે, અને પૂર્વજન્મના વૈરથી તેણે મધવાદીના નચક્ર તથા પાચરિત આ બંને પ્રથાને અધિષ્ઠિત કર્યા છે-તાબામાં લીધા છે. આ બંને ગ્રંથા પુસ્તકમાં છે, પણ તે દેવ દાને વાંચવા દેતા નથી. ” પ્રભાચદ્રસૂરિના આ કથનથી તેમના સમયમાં નયચક્ર અનુપલબ્ધ હતું, એમ સ્પષ્ટ જણાય છે જ; પરંતુ તેમના પછીનાં પણ આટલાં લગભગ સાતસે। વર્ષોમાં - મૂલ નયચક્રગ્રંથતા કાઇએ દર્શન કર્યાં હોય ' એવું સૂચન કાષ્ટ સ્થળે મળતુ જોવામાં આવતું નથી. ઐતિહાસિક ઉલ્લેખા જોતાં આ ગ્રંથ લગભગ વિક્રમની ૧૩ મી સદી સુધી તે ઉપલબ્ધ હશે જ, એમ લાગે છે, કારણ કે કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચદ્રસૂરિજીના ગુરુષ' પ્રદ્યુમ્નસૂરિના શિષ્ય ચદ્રસેનાચાર્યે સ્વાપજ્ઞવૃત્તિસહિત ઉપાદાદ્ધિસિદ્ધિ નામના સંભવતઃ રસ. ૧૨૦૭ માં રચેલા પ્રકરણુમાં અંતે નયચક્રમાંથી મદ્યવાદીના નામોલ્લેખપૂર્ણાંક વિધિ-નિયમમ વૃત્તિ-વ્યતિરિહસ્થાનĖોવત્। ઊનાટ્યચ્છાસનમવ્રુત અવીતિ વૈધશ્ર્વમ્ ॥ આ મૂલ કારિકા ઉષ્કૃત કરી છે અને તેને ભાવાર્થ જાણવા માટે સ્વસ્થાન એટલે નયચક્ર જોવાની ભલામણ કરી છે. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર બૃત્તિના કર્તા ( વિક્રમની ૧૧ મી સદીના ) વાદિવેતાલ શાંતિસૂરિએ તો આના ઉત્તરાધ્યયનવૃત્તિ પાઇઅટીકામાં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યાં જ છે. મલધારી શ્રી હેમચરિએ પણ અનુયાગĀારત્રની ઇવૃત્તિમાં પાઇમ ટીકા પ્રમાણે ઉલ્લેખ કર્યો છે. પપ્રમાલક્ષ્મમાં પણ નયચક્ર ઉલ્લેખ છે. વિક્રમની તેરમી સદી
W
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१ नयचक्रं नवं तेन श्लोकायुतमितं कृतम् । प्राग्ग्रन्थार्थप्रकाशेन सर्वोपादेयतां ययौ ॥ ३४ ॥ मल्लाचार्य: स षण्मास यावत् प्राज्ञार्थमाऽवदत् । नयचक्र महाग्रन्थाभिप्रायेणात्रुटद्वचाः ॥ ५७ ॥ नावधारयितुं शक्तः सौगतोऽसौ गतो गृहम् । मल्लेनाऽप्रतिमल्लेन जितमित्यभवन् गिरः ।। ५८ ।। नयचक्रमहाग्रन्थः शिष्याणां पुरतस्तदा । व्याख्यातः परवादीभकुम्भभेदनकेसरी ॥ ६९ ॥ श्रीपद्मचरितं नाम रामायणमुदाहरत् । चतुर्विंशतिरेतस्य सहस्रा प्रन्थमानतः ॥ ७० ॥ बुद्धानन्दस्तदा मृत्वा विपक्षव्यन्तरोऽजनि । जिनशा सनविद्वेषिप्रान्तकालमतेरसौ ।। ७२ ।। तेन प्राग्वैरतस्तस्य ग्रन्थद्वयमधिष्ठितम् । विद्यते पुस्तकस्थं तत् वाचितुं સ ન ચøતિ | ૐ || -- प्रभावकचरित्र, मल्लवादिप्रबन्ध.
૨ સ્વર્ગસ્થ પૂજ્યપાદ શ્રી ૧૦૦૮ સાગરાન’દસૂરીશ્વરજી મહારાજે સ`પાદિત કરેલા ઉત્પાદાદિ સિદ્ધિ ગ્રંથના તે પ્રશસ્તિમાં નીચે મુજબ રચનાકાલ આપેલા છે. ( પૃ. ૨૨૩ )-જૂવાવવરાતેષુ શ્રીવિમ્મતો તેવુ મુતિ( મુનિ )નિ:। ચૈત્ર સમ્વામિનું સાદૃાસ્થ્ય ચાત્રને તેમે ॥ ૩ જી—પ્રથમ અધ્યયન ૪૮ મી ગાથાની બૃત્તિ ૪ ત્રસંધ્યેયલેંડવ્યેવાં સજ્જનયસંપ્રાિિર્નયવિચારો વિધીયતે । નનુ તેવામષિ સંગ્ર हनयानामनेकविधत्वात् पुनरनवस्थैव । तथा हि पूर्वविद्भिः सकलनयसङ्ग्राहीणि सप्त नयशतान्युक्तानि यत्प्रतिबद्धं सप्तशतारं नयचक्राध्ययनमासीत् । उक्तं च-एक्केको य सयविहो सत्त नयसया हवंति एमेव [ आवइयकनिर्युक्ति ] इत्यादि । सप्तानां च नयशतानां सङ्ग्राहकाः पुनरपि विध्यादयो द्वादश नयाः यत्प्ररूपकमिदानीमपि द्वादशारं नयचक्रमस्ति । एतत्संग्राहिणोऽपि सप्त नैगमादिनयाः । तत्संग्राहिणो पुनरपि द्रव्य - पर्यायास्तिकौ નૌ જ્ઞાનયિાનૌ વા નિશ્ચયવ્યવહારો વા રાષ્ટ્રાર્થનો વૈયર્િ ।-અનુયોગદ્વાર સૂત્ર ( ૧૭૯ ) વૃત્તિ. ૫ अत एव श्रीमन्महामलवादिपादैरपि नयचक्र एवादरो विहितः इति न तैरपि प्रमाणलक्षणमाख्यातं परपक्ष निर्मथन
For Private And Personal Use Only
