________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
છ દર્શનેને લગતી કૃતિઓ હું ગણાવું તે પૂર્વે અહીંના-સુરતના એક ભંડારમાં છે. આ નાનાડી બે બાબતોય નપું છું –
કૃતિ છપાવવા જેવી છે. (૧) સૂયગઢ( સુયકખંધ ૧, અજયણ ૧૨)ની પંચદર્શનખંડ–આ નામની એક કૃતિ જૈન ટીકા(પત્ર ૨૨ અ-રરઆ ) મા શીલાંકરિએ મંથાવલી(પૃ. ૮૫)માં નેધાયેલી છે. શું એમાં તૈયાયિક, વૈશેષિક સાંખ્ય અને બૌદ્ધ એ ચાર દર્શનેના પાંચ દશ”નેનું નિરૂપણ છે? આ પાચ દર્શને સિદ્ધાંતનું નિરૂપણ કરી એનું ખંડન કર્યું છે. અજૈન દર્શને છે અને હેય તે કયાં? આમ વિવિધ
પ્રશ્નો અને અંગે કુરે છે. એના ઉત્તર જાણવા (૨) પાંચ દશનેનું સ્વરૂપ રજૂ કરતી એક બાકી રહે છે. કૃતિ તે છે જ, એનું નામ પંચદર્શન સ્વરૂપ છે.
છ દર્શનેને અંગે હારિભદ્રીય પદર્શનસમુચ્ચય જિનરત્નકેશ(ભા. ૧, પૃ. ૨૨૫)માં એના કર્તા
ઉપરાંત બીજી પણ કૃતિઓ છે – તરીકે મુનિસુંદર(સૂરિ)ને અને આ કૃતિના અપરનામ તરીકે વિદ્યગોષીને ઉલ્લેખ છે, પરંતુ એ
(૧) “માલધારી' રાજશેખરસૂરિએ ૧૮૧ પદ્યમાં બંને બાબત ગલત છે.
દર્શનસમુચ્ચયની રચના કરી છે. આના ઉપર
અજ્ઞાતકક ટીકા છે. મૂળ કૃતિ તે બે સ્થળેથી અધ્યાત્મકપદ્રમને અંગે સ્વ. મોહનલાલ દ. છપાયેલી છે, તે આ ટીકા પણ છપાય તે સારું. દેસાઇને વિસ્તૃત “પરિચય” છપાયો છે. એના પત્ર (૨) મહેન્દ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય મેરૂતુંગે દર્શન૨૫ માં પંચદશનસ્વરૂપ મુનિસુંદરસૂરિની કૃતિ સમુચ્ચય રચ્યો છે. સત્તરિના ઉપર વિ. સં. કહેવાની ભૂલ કરાઈ છે, પરંતુ પત્ર પયામાં એ ૧૪૪૯ માં જે ભાસ આ મુનિવરે રચ્યું છે તેની સુધારી લેવાઈ છે. અને આમ આ કઈ બીજાની પ્રશરિતમાં આ કૃતિની નેંધ છે. આને પદર્શન કુતિ હોવાનું જણાવાયું છે.
નિર્ણય પણ કહે છે. આમાં બૌદ્ધ, મીમાંસા, સાંખ્ય, “ભાંડારકર પ્રાયવિલાસંશાધન મંદિર' સરકારની ન્યાય, વૈશેષિક અને જૈન એ છ દર્શનનું નિરૂપણ માલિકીની જે લગભગ ૨૫૦૦૦ હાથપોથીઓ છે
જ છે. આની એક જ હાથપેથી હોય એમ જણાય છે. તેમાં વિ. સં. ૧૫૧ માં લખાયેલી એક હાથપોથી એ મુંબઈની “ રૉયલ એશિયાટિક સોસાયટી” ના છે. આ તેર ૫ત્રની પોથીમાં પહેલા બાર પત્રોમાં પુસ્તકાલયમાં છે. એની નોંધ છે. વેલણકરે એમના વૈવિઘણી છે અને એના પછી બૌદ્ધ, નાયિક,
પશિ સૂચીપત્રમાં લીધી છે. આ કૃતિ કોઈ સ્થળેથી પ્રસિદ્ધ સાંખ્ય, વૈશેષિક અને જેમિનાય એ પાંચ દર્શનના કરાઈ હોય એમ જણાતું નથી તે એ માટે યોગ્ય લક્ષણ ઇત્યાદિ સંક્ષેપમાં સંસ્કૃતમાં રજા કરતી પંચ. પ્રબંધ થવો ઘટે. દશનસ્વારૂપ નામની કોઈકની કૃતિ છે. આ લખાણને છે. વેલણકરે જિનરત્નકોશ(પૃ ૪૨-૩)માં મળતી આવતી અને એથી કરીને આ જ કૃતિ જે નીચે મુજબની કૃતિઓ નોંધી છે તે સંબંધમાં હોવાને ખ્યાલ કરાવતી એક બીજી હાથથી વિશેષ માહિતી મેળવવા એની હાથથીઓ તપા
- સાવી જોઈએ – લેખ છપાયો છે. એમાં એમણે સર્વસિદ્વાંતસંગ્રહને (૧) દર્શનખંડન ઉલ્લેખ કર્યો છે. વિશેષમાં એમણે અજ્ઞાતકક (૨) ડ્રદર્શનદિમાત્રવિચાર પરંતુ જે કૃતિ નામે સર્વસિદ્ધાન્તપ્રવેશકને ૧ જુએ ઉપદેશરત્નાકરની મારી “ભૂમિકા” તૈયાયિક દર્શન પૂરતે વિભાગ રજૂ કર્યો છે. (પૃ. ૬૮-૬૯).
For Private And Personal Use Only
