________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
(૧) પ્રશસ્તિ તરીકે વિવાતિલકકૃત વૃત્તિવાળ કઈ સંથકારનું નામ મણિભદ્ર હેય એમ મારા આવૃત્તિમાં સાત પદ્યો છે, ત્યારે ચે. સં. સિવાળી જાણવા જેવામાં નથી. આવૃત્તિમાં એક જ (સાતમું જ) પઘ છે, બાકીનાં વિદ્યાતિલકનું જ બીજું નામ મણિભદ્ર છે, એમ નથી.
માનવા માટે કોઈ આધાર નથી. (૨) એ. સં. સિ.માં અંતમાની પુપિકામાં જિનરત્નકેશમાં સજાનવતરેથી શા “નામદારા ઘર સમાણા એ ઉલ્લેખ થતી ટીકાની નોંધ છે. છે. એવી રીતે વિવાતિલકકૃત વૃત્તિવાળી આવૃત્તિમાં વિદ્યાતિલકની ટીકાનો પ્રારંભ પણ આ રીતે છે. વિદ્યાતિલાકને અંગે ઉલ્લેખ છે.
કદાચ આ આ જ ટીકા હશે. જે તેમજ હેય તે ૨. સં. સિ.માં ભૂમિકા (પૃ. )માં જામે. આ
છે. આ ટીકાના કર્તા તરીકે મણિભદ્રનું નામ નથી એ
વસ્તુ સૂચક ગણાય. દરલાલ ગોસ્વામીએ કહ્યું છે કે મણિભદ્રસુરિને વૃત્તાંત
- મણિભદ્ર પદર્શનસમુચ્ચય ઉપર ટીકા રચી જાણવા માટે ઘણી શોધ કરવા છતાં એ મળે નહિ.
છે એવી કઈ પ્રશસ્તિમાં કે અન્ય કોઈ પ્રકારની આ ભૂમિકામાં સર્વશનસ ગ્રહ અને સવ• કૃતિમાં ઉલ્લેખ હોય એમ જણાતું નથી. દર્શનશિમણિમાં અન્ય રીતે દર્શને ગણાવાયા આ પ્રમાણેની વિવિધ હકીકતે વિચારતાં અત્યારે છે એમ કહ્યું છે. વિશેષમાં અહીં બે હાથપથીની તે એ નિર્ણય પર હું આવું છું કે ટીકાકાર તરીકે ઉલ્લેખ છે. તેમાં એક હાથથી જયપુરના સાહિત્ય- મણિભદ્ર એ નામ સાચું નથી અને ખરું નામ ચાર્ય વિહારિલાલ શાસ્ત્રીની પાસેથી સંપાદકે મેળવેલી. વિદ્યાતિલક ઉ સામતિલકસૂરિ જ છે. તેમ છતાં બીજી વૃંદાવનમાં “મદનગોપાલ” પુસ્તકાલય આ બે આ વિધાનને ચકાસી જોવા માટે પ્રયત્ન તે ચાલુ જ હાથપથીમાંથી એકેને પરિચય અપાયું નથી એટલે રહે એ ઇષ્ટ છે, કેમકે દરેક હાથથી નેંધાઈ નથી એ કેટલી પ્રાચીન અને વિશ્વસનીય છે તે જાણી તેમજ દરેક પ્રશસ્તિ વગેરે તપાસાયેલ નથી. શકાતું નથી.
તફડંચી-લૈકિક ન્યાયાંજલિ (ભા. ૧, પૃ. જિનરત્નકેશ(ભા. ૧) માં વિવિધ ભંડારે ૮) માં કર્નલ જી. એ. જેકબે નીચે મુજબની વગેરેમાંની હાથથીઓની નધિ છે. એમાં મણિભદ્ર મતલબને ઉલેખ કર્યો છે – કે મણિભદ્રસુરિ તરફથી રચાયેલી ટીકાને એક હાથ- આ ખંબા સં. સિરીઝમાં છપાયેલી મણિ પિથી વિષે ઉલ્લેખ નથી. આ ઉપરથી એવી ભદકત ટીકામાં જૈન દર્શનને લગતું લગભગ અડધું સંભાવનાને અવકાશ રહે છે કે મણિભદ્ર કઈ ટીકા
પ્રકરણ સ્યાદ્વાદમંજરી સાથે અક્ષરશઃ મળે છે. રચી જ નહિ હોય.
તે આ મણિભદ્ર તફડંચી કરી છે કે મહિલાણે! ૧ આ ઉલ્લેખ હાથપથીમાં છે કે સંપાદક આ મણિભદ્ર નામ ખોટું છે અને વિદ્યાતિલક દામોદરલાલે પિતાની તરફથી રજૂ કર્યો છે નામ સાચું છે એમ સ્વીકારીએ તે સ્યાદ્વાદમંજરી
૨ પૃ. ૨માં, હરિભદ્રસૂરિએ વેદાંત દર્શન ગણુવ્યું માંથી આ ઉદ્દત કરાયું છે એમ માનવું જોઈએ નથી એ બદલ એમના આ વિભાગીચરણને સખત એટલે મલ્લેિષણ તો તફડંચી કરનાર નથી જ. વળી શબ્દોમાં વખેડયું છે.
મણિભદ્ર પણ•••
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
