________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
પ્રાકૃત વ્યાકરણો છે પણ જેટલું નદી અને અનેક શબ્દોનો કેશ આપવામાં આવ્યું છે, સમુદ્રમાં અંતર હોય તેટલો આમાં ફરક છે. જ્યારે અનેકાર્થ સંગ્રહમાં એક શબ્દના અનેક બીજાં પ્રાકૃત વ્યાકરણ માત્ર નાટકની ભાષાના અર્થ આપવામાં આવ્યા છે. આના ઉપર છ પરિચય માટે છે, જ્યારે આ પ્રાકૃત વ્યાકરણમાં હજાર લેકની વિસ્તૃત ટીકા પણ છે. વિશિષ્ટતા છે. તેમજ અપભ્રંશ ભાષાની જે નિઘંટશેષ–આ વનસ્પતિઓને કેશ વિશદ ચર્ચા આમાં આપી છે તે તે સૌથી છે. વનસ્પતિ વિષયક શબ્દને જ્ઞાન માટે આ પ્રથમ જ છે. તેમજ પાણિની જેમ “છાંદ- ૪
કેશ મહદ ઉપકારી છે. અભિધાનસંગ્રહમાં સમ” કહી વેદની ભાષાનું વ્યાકરણ લખ્યું છે
અમુક શબદો આપ્યા છે, પરંતુ આમાં તે તેમ આચાર્યશ્રીએ પણ “આર્ષમ” કહીને જૈન એ વિષયના લગભગ બધા જ શબ્દોનો ઉલ્લેખ આગની ભાષાનું પણ અનુશાસન કર્યું છે. છે. નિઘંટશેષ છ કાંડમાં વિભક્ત છે. જેમાં આ વ્યાકરણના પાંચે અંગેના વિરતૃત પરિચય
સલ વૃક્ષકાંડ, ગુલ્મકાંડ, લતાકાંડ, શાકાંડ, તૃણુકાંડ જાણવા ઇચ્છનાર મહાનુભાવ હમસમીક્ષા અને ધાન્યકાંડ છે. વાંચી .
દેશીનામમાલા–આમાં અનેક દેશી અભિધાનચિંતામણિ, અનેકાર્થસંગ્રહ, શબ્દનો વિપુલ સંગ્રહ છે. સામાન્ય રીતે જે નિઘંટુસંગ્રહ, દેશીનામમાલા આ ચાર સુંદર સંસ્કૃત નહિં અને તેમાંથી ઉદ્દભવેલ નહિ તે મોટા વિપુલ સામગ્રી-સંગ્રહવાળા સંસ્કૃત, દેશી” શબ્દ છે. દેશીને પરિચય આચાર્યવય પ્રાકૃત દેશ્ય ભાષાના કેશ બનાવ્યા છે. સ્વયમેવ પિતાના કેશમાં આ પ્રમાણે આપે છે
અભિધાનચિંતામણુ કેશ અમર કેશની વરણી મનમાનr anકતથાફુત્તિ પદ્ધતિને છે; પરંતુ અમર કેશ કરતાં શબ્દ- લઠ્ઠા, ગળાફવા જ પ્રથમ વિશ્વ રેલી સંખ્યા લગભગ દેઢી છે. કેશનું કામ પૂરું
ટીકામાં પોતે કહે છે–તશ્નરનાવિખવૃત્તથઈ ગયા પછી જે નવા શબ્દ આવ્યાં તેને પણ “શેષાખ્યા નામમાલા”માં છ દીધા છે.
प्राकृतभाषाविशेष एवायं 'देशी' शब्देन उच्यते અભિધાનચિંતામણીની પુરવણુરૂપ જ આ નામ. આ કેશ આઠ વર્ગમાં વિભક્ત છે. પહેલા માલા છે. અભિધાનચિંતામણીમાં છ કાંડ છે. વર્ગમાં સ્વરાદિ શબ્દ અને તેના અનેકાર્થને દેવાધિદેવકાંડ, દેવકાંડ, મર્યકાંડ, તિર્યકાંડ, પરિચય છે. ત્યારપછી બીજાથી તે આઠમા નારકકાંડ, સાધારણકાંડ. આ કાંડના નામ ઉપ- સુધીમાં વ્યંજનાદિ શબ્દો અને તેના અને રથી જ વિષય સમજાઈ જાય છે એટલે વિશેષ કાર્થ શબ્દનો ઉલ્લેખ છે. પરિચય નથી આપતો. આની ઉપર દસ હજાર પ્રથમ વર્ગ–વરાદિ શબ્દને સંગ્રહ લેકની વિરતૃત ટકા છે.
લેક ૧૭૪. અનેકાર્થસંગ્રહ–અભિધાનચિંતામણું
- દ્વિતીય વર્ગ-વ્યંજનાદિ શબ્દસંગ્રહ પછી આ કોશ બન્યા છે. આમાં પણ સાત કાંડ, છે. એકસ્વરકાંડ, દ્વિસ્વરકાંડ, ત્રિસ્વરકાંડ, ચતુ:
૧ ક થી ઘ સુધી કલેક ૧૧૨. સ્વરકાંડ, પંચસ્વરકાંડ, વસ્વરકાંડ, અને અવ્યય- તૃતીય વર્ગ–ચ થી ૪ સુધી શબ્દને સં. કાંડ. અભિધાનચિંતામણીમાં એક અર્થના ગ્રહ શ્લોક ૬૨
For Private And Personal Use Only
