Atmanand Prakash Pustak 044 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531516/1

Page #1

પુસ્તક ૪૪ સુ ૩ જો.
શ્રી આત્માનંદ
I
YRYRY
આત્મ સ. ૫૧
તા. ૧૦-૧૦-૧૯૪૬
दर्शन
सम्यग्
તાજ
11-17-20.
चारित्राणि
రాజి
.
આધિન : આકટાબર
"શ્રીજૈન આત્માનંદ
मोक्षमार्गः
ભાવનગર.
સભા
સમૃત ૨૦૦૨.
વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧–૧૨–૦ પાસ્ટેજ સહિત.
પ્રકાશક
• શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ભાવનગર :
પ્રાર

Page #2

આ સભાના માનવંતા પેટ્રન સાહેબ
0000
શ્રીમાન્ શેઠશ્રી પુંજાભાઈ દીપચંદભાઈ.

Page #3

આ સભાના નવા થએલા પેટન સાહેબ શ્રીમાન શેઠશ્રી પુંજાભાઈ દીપચંદભાઇને
જીવનપરિચય. જૈનપુરી ગણાતું રાજનગર-અમદાવાદ એ ગુજરાતનું પાટનગર. જ્યાં જૈનોની અપૂર્વ જાહોજલાલી છે, જે ભૂમિમાં અનેક જૈન નરરત્ના ઉત્પન્ન થયા છે, મહાત્ વિદ્વાન આચાર્યો અને ધર્મગુરુઓના ધર્મ પ્રવાહ અખલિત વહે છે, જે વેપાર અને સમૃદ્ધિનું કેન્દ્ર સ્થાન છે તે રાજનગરમાં શ્રી દશાશ્રીમાળી શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જ્ઞાતિમાં શેઠશ્રી પુંજાભાઈનો જન્મ સંવત ૧૯૪૭નાં પોષ વદી ૯નાં રાજ શાહ દીપચંદ દેવચંદને ત્યાં થયેલ હતા. - તેઓના કાપડના વેપાર હતો જેમાં માત્ર પંદર વર્ષની લધુ વયે શ્રી પુંજાભાઈ જોડાયા. બાલ્યાવસ્થાથી જ તેમનું બુદ્ધિબળ અપૂર્વ હતું. તેમણે પોતાને કાપડનો વેપાર ખીલવ્યો અને હાલ તેઓશ્રી કાપડને બહોળો વેપાર ચલાવે છે.
ધર્મશ્રદ્ધા અને પ્રમાણિકપણ તે તેમનો મુદ્રાલેખ હોવાને અંગે દેશવિદેશમાં તેમની ખ્યાતિ વધવા લાગી અને સમસ્ત ગુજરાત-કાઠિયાવાડમાં તેમનો બહોળો વેપાર વળે. - શેઠશ્રી પુંજાભાઈ શ્રી પાંચકુવા કાપડ મહાજનના કાયમી પ્રમુખ છે અને તે સંસ્થાદ્વારા તેમની કુશાગ્ર બુદ્ધિ અનેક વેપારી પ્રશ્નોની છણાવટ કરે છે તેમજ વેપારીઓને સહાયરૂપ બને છે. તેઓશ્રી વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં મહાજન મારફતે સામાન્ય પ્રજાની અનેકવિધ સેવાઓ બજાવી રહ્યા છે.
તેમનું ધાર્મિક જીવન શ્રદ્ધાળુ હોવાથી તેઓશ્રી શ્રીસમેતશિખ૨જી, કેસરીયાજી, સિદ્ધગિરિ આદિ તીર્થ સ્થળોએ પવિત્ર યાત્રા કરવા સાથે મહાન ગુરુમહારાજોનાં સમાગમમાં નિરંતર રહે છે. ત્રત, પચખાણું, નિયમાદિ નિયમિત રીતે કરે છે. શ્રીમંત અને લક્ષ્મીનંદન હોવા છતાં પણ તેઓશ્રી નિરભિમાન અને સરળહૃદયી છે.

Page #4

જીવદયા પ્રત્યે તેમની અપૂર્વ લાગણી છે. મૂંગા જાનવી અને ખાડા ઢારની સેવાને તેએ પાતાનું પરમ કન્ય સમજે છે. તેઓશ્રી તન, મન અને ધનથી સેવા બજાવે છે અને શ્રી અમદાવાદ પાંજરાપાળના તેઓશ્રી પ્રમુખ છે.
પેાતાની કામની સેવા પ્રત્યે તેમના તીવ્ર અનુરાગ છે તેમજ કેળવણી પ્રત્યે બહુમાન ધરાવે છે અને કેળવણી માટે અનેક સસ્થાઓમાં બાળકોને સ્કૉલરશિપરૂપે મદદ આપી પેાતાને મળેલ લક્ષ્મીના સદુપયાગ કરે છે. તેઓશ્રી દશાશ્રીમાળી શ્રાવક મંડળના પ્રમુખ તરીકે પેાતાની જ્ઞાતિની પણ સેવા બજાવે છે.
અમદાવાદમાં ચાલતી અનેક સંસ્થાઓ જેવી કે મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, કન્યા છાત્રાલય વગેરેમાં તેએશ્રી ઊંડા રસ લે છે. તેમના ઉદાર અને માયાળુ સ્વભાવ, ધર્મ પ્રત્યેની અપૂર્વ શ્રદ્ધા, દેવગુરુભક્તિ નિમિત્તે પેાતાને મળેલ લક્ષ્મીના સદ્વ્યય તેમજ સેવા કરવાની તમન્ના આદિ ઉચ્ચ ગુણા તેમનાં જીવનમાંથી અનુકરણીય છે.
તેમનું જીવન ધાર્મિČક અને સરળદયી છે. તેઓ વિવિધ રીતે સુપાત્રે દાન દેવામાં મળેલી લક્ષ્મીના સદુપયાગ કરે છે. ગરીબ બન્ધુએ પ્રત્યે તેમનું હૃદય હંમેશા દ્રવે છે અને યથાશક્તિ તેમને આર્થિક મદદ પણ કરે છે.
તેઓશ્રી આ સભામાં પેટ્રન તરીકે જોડાતા સભા પેાતાનું સદ્ભાગ્ય સમજે છે, અને તેઓશ્રી જૈનસમાજની હજુ પણ વધારે સેવા ખજાવી પેાતાની સુવાસ ફેલાવે તેવું સભા અંત:કરણપૂર્વક ઇચ્છે છે.
The Eld
CEEEEEEEEEEE

Page #5

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
.... પ્રકાશક:-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર .
વીર સં. ર૪૭૨. વિક્રમ સં. ૨૦૦૨.
આશ્વિન. :: ઇ. સ. ૧૯૪૬ એંકટેશ્વર : :
પુસ્તક ૪૪ મું. અંક ૩ જે.
555555555555
શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સ્તવન.
5 55555555555555కు
(શી કહું કથની મારી રાજ-એ રાગ ) વીર પ્રભુ હવે તારે, નાથ! વીર પ્રભુ હવે તારે-ટેક
મિતપણે ભટક ભવનમાં, પાયે દુઃખ હજાર; સુખ દુખની સવળી ઘટના, તું પ્રભુ ! જાનહાર-નાથ૦ ૧ દણથી આ પિંડ ભર્યો છે, ગુણગણ આપ વધારો કામ ક્રોધ મદ લેભ હઠાવી, વિષયવિકાર નિવારે-નાથ૦ ૨ પરનિંદામાં પ્રતિ લગાવી, સમજે ન સારા વિચારો ગુણજનના ગુણ નવ લીધા, દીધાં આળ હજારે.-નાથ૦ ૩ નિજ સ્વારથ તન ધન ખરચાં, પરમાર્થ નવ પારે દુઃખી જને સામું ન જોયું, દીધાં કદ અપારે-નાથ૦ ૪ કપટ ક્રિયાથી જનવંચન કીધું, કર્યા મૂઢ વિચારે કામવાસના લાગી પ્યારી, હાય મનુષ્ય જન્મારો-નાથ૦ ૫ વીર પ્રભુની વાણું પ્રતાપે, તશે ભવ્ય હજારે; પ્રભુમય જીવન આ બનતા, મળશે મુક્તિ કિનારો-નાથ૦ ૬ સંવત બે હજાર બેની સાલે, કાર્તિક સુદી ભમવારે; લક્ષ્મીસાગર ભાવથી વંદ, અજિત સુખનિધિ તારે-નાથ૦ ૭
રચયિતા–મુનિ મહારાજશ્રી લક્ષ્મીસાગરજી મહારાજ BHUFFERSHRUSEFUSEFURBFિUTURષણgggggggggTURE

Page #6

છે. મરતાં શીખો
લેખક–આ. શ્રી વિજયકસ્તુરસુરિજી મહારાજ, સંસારમાં પુરુષેની બહેતર કળા અને સ્વાભાવિક છે, માત આવે છે ત્યારે કોઈ પણ સ્ત્રીઓની ચોસઠ કળા સંભળાય છે. ભૂતકાળમાં નિમિત્તથી બધાયને મરવું પડે છે એમાં શીખવા એક યુગ એ હતો કે સ્ત્રી-પુરુષે આ કળી- જેવું કશુંય નથી. કંગાળ છે કે શ્રીમંત હે, એને શીખતા. યુગ૫રિવર્તન થતાં અન્ય રાજા હૈ કે રંક હે, પંડિત હે કે મૂર્ખ કળાઓનો આવિષ્કાર થયો. એટલે પૂર્વની હો, જ્ઞાની હો કે અજ્ઞાની હો બધાય એક કળાઓ ભૂલાઈ ગઈ. અત્યારે કાળને અનુસરીને સરખી રીતે જ મરે છે અર્થાત બધાય દેહ નવીન કળાઓ શીખાય છે. જો કે અત્યારે શીખ- છોડીને ચાલતા થાય છે, તે સિવાય તે મરતા વામાં આવતી કળાઓ સર્વથા નવી નથી; પૂર્વની શીખેલાની મરવાની કાંઈ જુદી રીત હોતી નથી. જ કેટલીક કળાઓને સુધારા વધારે કરીને વાત સાચી છે, શરીર છોડવાનું નામ મરણ છે તેને સંસ્કારવાળી બનાવવામાં આવી છે. આ અને તે સંસારી પ્રાણીમાત્રના માટે સરખું છે. પ્રમાણે પૂર્વની કળાઓમાં અને વર્તમાન કાળની શરીર છોડવાની દષ્ટિથી તે કોઈપણ પ્રકારનો કળાઓમાં કયાંય પણ મરવાની કળાનું નામ ભેદ નથી છતાં શરીર છોડનાર આત્માની અપે. સંભળાતું નથી, અને વ્યવહારિક કળાવાળા ક્ષાથી તો ઘણું જ અંતર છે, માટે જ મૃત્યુમાં એએ મરવાને કળા તરીકે માન્યું પણ નથી, ભેદ રહે છે. માનવામાં એક જ્ઞાની અને તેથી તેને શીખવાનું કોઈપણ જાણતું નથી; બીજા અજ્ઞાની એમ બે પ્રકાર હોય છે. જ્ઞાનીઓ પરંતુ અંતર્જગતમાં વિચરનાર મહાપુરુષનાં સંસારના નિયમોના અભ્યાસી હોવાથી કોઈ વાણું તથા વર્તનનું સૂક્ષમહષ્ટિથી અવકન પણ પ્રસંગે કર્મના કાવત્રામાં ફસાતા નથી, કરીએ તો સમજાય છે કે તેમણે મરણની કળાને જ્ઞાની પુરુષની દરેક પ્રવૃત્તિમાં કર્મ ફાવી પ્રાધાન્ય આપ્યું છે, બધી કળાઓમાં મર- શકતું નથી. આ પ્રમાણે જ્ઞાની પુરુષોને જીવનણની કળાને જ સર્વોત્કૃષ્ટ માનીને તેને સાચી પ્રવાહ આમવિકાસની દિશામાં વહેતે હોય રીતે અભ્યાસ કર્યો છે અને શાશ્વત જીવન છે ત્યારે અજ્ઞાનીઓની વૃત્તિ તથા પ્રવૃત્તિનું મેળવ્યું છે. જ્યાં સુધી મરણની કળા ન આવડે વહેણ વિલાસની દિશામાં વળેલું હોય છે એટલે ત્યાં સુધી કઈ પણ અમર બની શકતું નથી, જીવન-મરણ આદિ પ્રવૃત્તિમાં જ્ઞાની તથા એમ સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે. સંસારમાં કેઈ અજ્ઞાનીને બહાથી તે કાંઈ પણ ફેર જણાતો પણ માનવીને પૂછવામાં આવે કે તમને મરતાં નથી. છતાં તાત્વિક દષ્ટિથી જોઈએ છીએ તે આવડે છે? તે તેને ઘણી જ નવાઈ લાગશે; બંનેમાં પરિણામમાં ભિન્નતા જ અનુભવાય છે. કારણ કે કોઈને મરવું ગમતું નથી. મૃત્યુનું માનવ જાતિ જીવનમાં સુખે જીવવા અનેક નામ સાંભળતાં જ બધાયને ઉગ થાય છે તે પ્રકારને અભ્યાસ કરે છે, અને તે માટે પછી મરતાં શીખવાનું કયાંથી રહ્યું ? માનવી અનેક પ્રકારની શિક્ષણ સંસ્થાઓ પણ હોય માત્ર જાણે છે કે કુદરતના નિયમ પ્રમાણે મરણ છે, પરંતુ જેવી રીતે સુખે જીવવા માનવી કળા

Page #7

ભરતાં શીખા.
તથા વિજ્ઞાનના અભ્યાસ કરે છે તેવી રીતે સુખે મરવા અભ્યાસ કરનાર સ`સારમાં કાઇ વિરલા જ દૃષ્ટિગોચર થાય છે. ન મરવા અને જીવનમાંથી દુ;ખાનેા ઉપદ્રવ ટાળવાને માટે તે જ્ઞાની તથા અજ્ઞાની અને પ્રયાસવાળા હોય છે
૪૩
તેમને જડસ્વરૂપ દંડ તથા ધન સ`પત્તિ ઉપર મમતા હાતી નથી જેથી કરીને તેએ સુખશાંતિપૂર્વક શરીરના ત્યાગ કરનારા હાય છે એટલે દેહ ત્યાગરૂપ મરણમાં અજ્ઞાનીએથી જુદા પાડી શકતા નથી, છતાં ભેદ જ્ઞાનના છતાં અજ્ઞાનીઓનું જીવનમાંથી ઉપદ્રવ રાળ-અભ્યાસી તથા અનુભવી હાવાથી દેહ ઉપર મમતાના અભાવને લઈને અજ્ઞાની એની જેમ દેહત્યાગથી થતાં દુ:ખની અસર તેમને થતી નથી.
વાનું શિક્ષણ તથા ન મરયા કરવામાં આવતા પ્રયાસ જ્ઞાનીઓ કરતાં ભિન્ન પ્રકારના હાય છે કારણ કે અજ્ઞાનીઓના શિક્ષણ તથા પ્રયાસથી દુ:ખના ઉપદ્રવ દૂર થવાને બદલે વધારે પુષ્ટ થાય છે અને મૃત્યુઓની સંખ્યા પણ વધે છે. ત્યારે જ્ઞાનીએ સાચી રીતે સુખમય જીવન બનાવી શકે છે. તે ઉપરાંત મરતાં પણ સાચી રીતે શીખેલા હેાવાથી સુખે મરે છે અને મૃત્યુ ઉપર વિજય મેળવી અમર બને છે; માટે જ્ઞાની પુરુષે સિવાય સંસારમાં કેઇને પણ
જ્ઞાનીએ પોતાના જીવનકાળમાં આત્મતથા અનાત્મ જગતના ભેદના સારી રીતે અભ્યાસ કરે છે. અથાત્ જડ અને જીવ ભિન્ન છે એમ ખેલવા પૂરતું જ નહી પણ સ્પેશ એધથી સાચી રીતે અનુભવ કરીને શ્રદ્ધાપૂર્વક આત્મસ્વરૂપના વિકાસી હાવાથી જડાત્મક વસ્તુએના સચેાગ-વિયેાગથી અજ્ઞાનીઓને અસર કરતા હુ –Àાકથી મુકાયલા હાય છે. જેને દેહના
વમાંથી જડાસક્ત જગત મુક્ત થઇ શકતું નથી.
મરતાં આવડતુ નથી, જેથી કરી મૃત્યુના દાસ-વિયેાગથી દુ:ખ થતુ નથી તેને દેહની સાથે જ સબંધ ધરાવનારા ધન-સંપત્તિ આદિના વિયેાગથી દુઃખ થાય જ શાનું?
મરણુ એટલે આત્મા અને જડાત્મક સ`સારના સંબધ જોડનાર શરીરના ત્યાગ. સ`સારમાં પૌલિક સુખના જડાત્મક સાધના તથા દેહધારી આત્માઓના અનેક પ્રકારના સગપÌા શરીરની સાથે થાય છે. તે શરીરને ત્યાગ કર્યો પછી જીવને કાઇ પણ પ્રકારનું સગપણુ તથા જડાત્મક સ`પત્તિનું સ્વામીપણું રહેતુ નથી. પણ પાછું નવીન શરીર ધારણ કરે છે. જન્મ લે છે ત્યારે નવીન સગપણુ અને ભિન્ન પ્રકારની સંપત્તિનું સ્વામીપણું પ્રાપ્ત થાય છે; માટે જ માનવીને બહારની બધી યે વસ્તુ છેડવી ગમે છે પણુ શરીર છેડવું ગમતુ નથી છતાં છેવટે બાહ્ય ધન સંપત્તિની જેમ શરીર પણ છેડવું જ પડે છે. આવી રીતે જીવ માત્રને સગપણ તથા જડાત્મક સ`પત્તિનું સ્વામીપણું વાસ્તવિક નથી તેચે તેની મમતા છૂટતી નથી. જ્ઞાની પુરુષ વસ્તુને સાચી રીતે સમજેલા હેાવાથી
.
મરણની વ્યાપક વ્યાખ્યા તા પૌદ્ગલિક વસ્તુ માત્રથી મુકાઇ જવુ થાય છે કે જે મરણ પછી જન્મ જેવું કશું ય હાતુ નથી. જ્યાં સુધી જન્મ થયા કરે છે ત્યાં સુધી મરણના કારણરૂપ જડ( આયુષ્યકર્મ )ના સર્વથા ત્યાગ થતા નથી. જેમનુ મરણુ જન્મનુ કારણ બને છે તે મરતાં ન શીખેલા આત્માઓનું મરણુ કહેવાય છે અર્થાત્ અજ્ઞાની જીવાતું બાળ મરણ અશિક્ષિત મરણુ તરીકે ઓળખાય છે. જેએ મરવાના સારી રીતે અભ્યાસ કરે છે તેમના માટે પુનજન્મ હાતા નથી. કદાચ જોઇતી સાધનસામગ્રીના અભાવે અભ્યાસની અપરિપકવ દશામાં મરણુ થઇ જાય તેા અભ્યાસીઓને પણ પુનર્જન્મ ધારણ કરવા પડે છે, છતાં તેમના જન્મ મરણુની સ ંખ્યા વધુ થતી નથી. બે-ત્રણ કે પાંચ-સાત જન્મમાં પેાતે મૃત્યુ ઉપર વિજય

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મેળવી શકે છે. પછી તેમના માટે જન્મ મરણ બની જાય છે. પ્રભુનું નામ પણ સાંભરતુ હતાં નથી. એટલે તેઓ સદા સર્વદા મુક્ત જ નથી, કેઈ સંભળાવે તે અત્યંત તિરસ્કારહોય છે. જ્યાં સુધી જે જીવને જડાત્મક દેહના પૂર્વક અવગણના કરે છે, મોહના દબાણથી વિગથી અત્યંત દુ:ખ થાય છે અને તેના અત્યંત જડાસક્ત થયેલા હોવાથી દેહના વિનાનિત્ય સવેગની ઈચ્છા રહ્યા કરે છે ત્યાં સુધી શથી પિતાને સર્વનાશ સમજે છે. જ્યાં સુધી દેહાધ્યાસને લઈને તેને સર્વથા વિયોગ થતે દેહમાં પ્રાણ હોય છે અને શુદ્ધિમાં હોય છે નથી, અને વારંવાર દેહને ધારણ કરે પડે ત્યાં સુધી જીવવાને માટે બીજાએ બતાવેલા સઘળા છે કે જેને જન્મ કહેવામાં આવે છે. જન્મ ઉપાય કરે છે. આવી રીતે બિનઆવડતવાળા થવાથી મરણ પણ અવશ્ય થાય જ છે એટલે અજ્ઞાનીઓ મરે છે કે જેને બાળમરણ કહેઆત્મા મરણથી મુક્તિ મેળવી શકતો નથી. વામાં આવે છે. ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે દેડ આ પ્રમાણે દેહાધ્યાસી આયુષ્ય કર્મ (જન્મનું છોડવામાં તો જ્ઞાની તથા અજ્ઞાની સરખા જણાય કારણુ) ઉપાર્જન કરે છે કે જેને લઈને પાછા છેપરંતુ તાત્વિક દષ્ટિથી તે માટે ભેદ છે. જન્મે છે. જમ્યા પછી આયુષ્ય કમ ભેગવવા- જ્ઞાની પુરુષે સમ્યગ જ્ઞાન દ્વારા વસ્તુતત્વને
સ્વરૂપ જીવનમાં જડાસક્તિને લઈને અનેક પ્રકા- સાચી રીતે જાણે છે, માને છે અને શ્રદ્ધા છે રના કર્મ ઉપાર્જન કરે છે જેથી કરી તેના એટલે જીવ તથા જડના વિયેગની અસર તેમને આત્માની શક્તિઓ ઢંકાઈ જાય છે એટલે તેને ન થવાથી અજ્ઞાનીની જેમ દુઃખ થતું નથી, આત્મા નિર્બળ બની જાય છે. અજ્ઞાનીઓની શરીર છોડતી વખતે ત્રાસ કે ભય હોતો નથી; આવી જ સ્થિતિ હોય છે, કારણ કે તેમને કારણ કે જ્ઞાનીઓએ પોતાના જીવનકાળમાં શરીર ઉપર અત્યંત મમતા હોય છે એટલે બહુ જ કાળજીપૂર્વક મરવાને અભ્યાસ કરેલા તેને પુષ્ટ બનાવવા વિવિધ પ્રકારના આહાર હોય છે. સર્વના વચને ઉપર સંપૂર્ણ તથા ઔષધિને ઉપગ કરે છે, અનેક જીવના શ્રદ્ધા હોવાથી જીવ તથા જડને ભેદ સાચી વિનાશથી ઉત્પન્ન થયેલી અભય વસ્તુઓને રીતે સમજેલા હોય છે. સાકરમાં મીઠાશની શરીરને નિરંતર સંયોગ જાળવી રાખવાને જેમ જીવન જીવને સ્વભાવ જ છે એટલે નિ:સંકેચ અને નિવૃણપણે ઉપયોગ કરે છે, જીવન જીવવાને ક્ષણવિનશ્વરરૂપ રસાદિ જડના દેહના વિયોગની આશંકાથી તપ-જપ-સંયમ ધર્મોની જરૂરત નથીકારણ કે ક્ષણવિનશ્વર આદિનો આદર કરતા નથી. વિષયપષક સાધન વસ્તુ શાશ્વત ધર્મની પિષક બની શકતી નથી. મળ્યાં હોય તો ઇંદ્રિયોના વિષયેને પોષવામાં અર્થાત જડ ધર્મ ચૈતન્યને ઢાંકી દે છે પણ તેને ત્રટી આવવા દેતા નથી. કર્મજન્ય વ્યાધિથી વિકાસ કરી શકે નહીં. આયુષ્ય કર્મના ઉદય ઘણા જ ગભરાય છે કારણ કે તેમને શરીરના સ્વરૂપ કૃત્રિમ જડ જીવન આત્મસ્વરૂપ સાચા વિગ મોટે ભય હોય છે. ધર્મના ભેગે જીવનને પિષવાને અસમર્થ હોય છે તો પછી શરીર રાખવા તનતોડ પ્રયત્ન કરે છે. વેંકટરો કૃત્રિમ જીવનમાં વપરાતી જડ વસ્તુઓ શાશ્વત તથા વેદોની પાસેથી દીનસુખે જીવનની ભીખ જીવનને વિકાસ કેવી રીતે કરી શકે ? મીઠું માંગે છે છતાં જ્યારે વૈદ્યો શરીર છૂટી જવાને , સાકરની મીઠાશ વધારી શકતું હોય અથવા તે નિર્ણય બતાવે છે ત્યારે દેહ છોડવાની વૃત્તિ ન મીઠાથી સાકરની મીઠાશ ટકી શકતી હોય તે હોવા છતાં પણ અત્યંત દુઃખ મનાવી બેભાન જ જડ વરતુઓ જીવના શાશ્વત જીવનને વધારી

Page #9

મરતાં શીખો.
૪૫
શકે અથવા તે ટકાવી રાખે; પણ મીઠાથી તો થતું નથી અથવા તે બધા ય કર્મ ક્ષય થતાં સાકરની મીઠાશ વધવાને બદલે ઢંકાઈ જાય છે સુધી એક જ દેહનો સંબંધ કાયમ બન્યો રહેતો અને વિચિત્ર સ્વાદવાળી થાય છે, પરંતુ વધી નથી, કારણ કે દેહ તે જીવ સાથે સંબંધ શકતી નથી તેમજ ટકી શકતી પણ નથી, કારણ કે જાળવી રાખનાર આયુષ્ય કર્મ છે અને દેહને સાકરની મીઠાશ સ્વરૂપથી જ સાકરમાં શાશ્વતી ઘડનાર નામકર્મ છે. બંનેના કાર્ય જુદાં છે. છે. તેવી જ રીતે જીવન પણ જીવમાં સ્વરૂપથી એટલે દેહ ઘડનાર નામકર્મ જીવ સાથે દેહ શાશ્વતું છે. આવું સમ્યગ જ્ઞાન જ્ઞાનીઓને સંબંધ જાળવી રાખે નહીં, જે નામકર્મ સંબંધ હોવાથી તેમની દેહાદિ જડ વસ્તુઓ ઉપર જાળવી શકતું હોત તો ઘણું કાળ સુધી આત્માની આસક્તિ હોતી નથી. તેમજ તેમને આયુષ્ય સાથે દેહનો સંબંધ બળે રહેત. પણ આયુષ્ય ભોગવવારૂપ બનાવટી જીવન ઉપર પણ મમતા કમ સંબંધ જાળવે છે માટે તે પોતાની અપ હેતી નથી. તેઓ માને છે કે અજ્ઞાનતાથી સ્થિતિ હોવાથી ઘણા કાળ સુધી દેહના સંબંધને બાંધેલાં કર્મ ભેગવવાને અથવા તો તેનો ક્ષય ટકાવી શકતું નથી. જીવને ઘણું શરીરે ધારણ કરવાને માટે જ આત્માની સાથે દેહનો સંબંધ કરવાનું કારણ ભવસ્થિતિની અપરિપકવ દશા થાય છે. જ્યાં સુધી સર્વ કર્મ ક્ષય ન થાય અથવા તે અનાદિકાળથી અનેક શરીરદ્વારા ત્યાં સુધી અનેક દેહના સંગ-વિયાગ થવાના બાંધેલાં કર્મ ક્ષય કરવાને અનેક શરીરની જ કે જેને જગત જન્મ-મરણના નામથી ઓળખે જરૂરત પડે છે. અનંતા શરીરમાં બાંધેલાં કર્મ છે. જ્ઞાનીઓ દેહને શુભાશુભ કર્મ ભેગવવાનું પરિમિત શરીરમાં જે ક્ષય કરે છે તેનું ખાસ અને ક્ષય કરવાનું સાધન માનતા હોવાથી તેના કારણ તે ભવસ્થિતિની પરિપકવ દશા હોય છે. વિયોગરૂપ મરણમાં દુ:ખ મનાવતા નથી. અને જ્ઞાની પુરુષે દેહને કર્મ બાંધવાનું નહીં પણ આત્મધર્મની દષ્ટિએ વિધમાં હોવાથી તેના કર્મ ક્ષય કરવાનું સાધન માનતા હોવાથી નવાં ઉપર મમતા પણ કરતા નથી. એટલા માટે જ કમ ન બંધાય એટલા માટે કર્મ બાંધવાના જ્ઞાનીઓમાં સમભાવ ઉચ્ચ કોટીન હોય છે. કારણ પિગલિક સુખોથી વિરામ પામેલા હોય
દેહમાં પુન્ય તથા પાપસ્વરૂપ શુભાશુભ છે. જેમ બને તેમ પિલ્ગલિક વસ્તુઓને ત્યાગ કર્મ ભગવાય છે એટલે અજ્ઞાનીઓ કેવળ પુન્ય કરે છે તે ત્યાં સુધી કે આહાર આદિને પણ કમ ભેગવવાને જ દેહ છોડવો પસંદ કરતા ઘણુ કાળ સુધી ઉપયોગ કરતા નથી. ઇદ્રિના નથી પણ પુષ્કળ પાપકર્મ દેહમાં ભેગવવાનો વિષયથી તે સદા સર્વદા વિરક્ત જ હોય છે. વખત આવે છે ત્યારે વિષપાન આદિ અનેક કર્મ ક્ષયને હેતુથી જ દેહને ટકાવી રાખવા ઉપચાર કરીને દેહને ત્યાગ કરે છે; છતાં પાપ. પૂરતો આહાર લે છે અને તે પણ અત્યંત કથી મૂકાતા નથી. બીજું શરીર ધારણ કરીને જરૂરત જણાય ત્યારે જ. જડાત્મક કઈ પણ તેમને પાપકર્મ ભોગવવું પડે છે. જ્ઞાની પણ પ્રકારની ક્ષણિક વસ્તુની ઈચ્છા રહિત પુરુષોને ધારણ કરેલા દેહમાં ગમે તેવાં કર્મ હોવાથી કષાયે સર્વથા ઉપયોગ કરતા ભેગવવાં પડે અથવા તો દેહ છૂટી જાય કે ન છૂટે નથી. આત્મા અનંત શક્તિમાન છે એવી તો પણ પોતે સમભાવમાં જ રહે છે. અર્થાત્ સાચી શ્રદ્ધા હોવાથી મહિનાઓ સુધી નિરાહાર જીવવા-મરવાની ઈચ્છા રહિત હોય છે. એક વખ- રહેવા છતાં પણ અંતરાત્મ- દશા પ્રાપ્ત થવાથી તના શરીર ધારણ કરવામાં બધા ય કર્મને ક્ષય નિર્બળ બનતા નથી તેમજ તેમને આહાર

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
છોડવાનું દુઃખ પણ થતું નથી. કૃત્રિમ જીવન- પિતાને માનતો હોવાથી તેના વિયેગની આ પોષક આહારના ત્યાગથી તેમનું શરીર કૃશ શંકા માત્રથી પણ અત્યંત ત્રાસ તથા ભયથી થઈ જાય છે અને અશક્તિ વધી જાય છે છતાં અત્યંત દુઃખી થઈને ખૂબ જ મુંઝાય છે અને આત્મિક શક્તિનાં વિકાસી હોવાથી પરિમિત બેભાન બની જાય છેકારણ કે જડાસકિતભવમાં સર્વ કર્મ ક્ષય કરીને આત્મશકિતને પણાની અજ્ઞાનતાને લઈને સમગૂ જ્ઞાન, દર્શન, સંપૂર્ણ વિકાસ કરે છે. પછી તેમને શરીર ચારિત્ર, શાશ્વત સુખ, આનંદ આદિ પિતાની ધારણ કરવારૂપ જન્મ કે તેને ત્યાગવારૂપ ભાગ્ય વસ્તુઓ કે જેના માટે જડાત્મક દેહની મરણ જેવું કાંઈ પણ હેતું નથી.
જરૂરત પડતી નથી પણ સર્વથા દેહનો ત્યાગથી ઉપર કહ્યા પ્રમાણે અજ્ઞાનીઓની જ્ઞાની. શુદ્ધ સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરનાર આત્મા જ ભેગવી ઓથી સર્વથા જુદીજ દિશા હોય છે. જ્ઞાનીઓની શકે છે તેને સર્વથા ભૂલી જઈને મોહના સખત અંતરાત્મ દશા હોય છે એટલે તેઓ જીવ દબાણથી જડાત્મક વસ્તુઓને જ લેતા હું તથા જડના ભેદના જ્ઞાનના સાચા અભ્યાસી છું અને તે દેહ વગર ભોગવી શકાતી નથી, હોય છે. જેને લઈને જડજગતથી નિરંતર વિમુખ આવા ગાઢ સંસ્કારોના બળથી તેને દેહ છોડ જ રહે છે. જડાત્મક વસ્તુઓનો સંગ- ગમતા નથી. તેાયે આયુષ્ય કર્મ ક્ષય થવાથી વિગ તથા ક્ષણિક પરિવર્તનની તેમને અસર દેહને અવશ્ય વિગ થાય જ છે. જ્યારે થતી નથી અર્થાત સંકલ્પ-વિકલ્પ, હર્ષ-શોક, દેહને વિયાગ થવાનો સમય આવે છે અર્થાત ગ્લાનિ આદિ વિકતિઓથી મુક્ત હોય છે અને મત આવીને ઊભું રહે છે ત્યારે દેહને વિયેગ સમભાવસ્વરૂપ આત્મગુણમાં જ રત રહે છે ન થવા દેવા-ન મરવા અનીતિ તથા અધર્મને ત્યારે અજ્ઞાનીઓ બહિરાત્મ દશાથી લિસ આશ્રય લે છે તોયે શરીર છૂટી જાય છે અને હાવાથી પિતાનું સાચું રવરૂપ ભૂલી જાય છે મરવું પડે છે. જીવનકાળમાં જીવવા અને અને દેહને જ સ્વરૂપ સમજતા હોવાથી ઇંદ્રિયોના વિષયસ્વરૂપ જડાત્મક સુખ તથા દેહના વિગસ્વરૂપ મરણના સંકલ્પ માત્રથી આનંદ મેળવવા જડની ઉપાસના કરનારા અત્યંત દુઃખી થાય છે. જડાત્મક વસ્તુઓ ઉપર જકના દાસ અનિચ્છાએ મરે છે તે અશિક્ષિત અત્યંત મમતા હોવાથી તેમને પોતાના જીવન- (બાળ) મરણ કહેવાય છે, જેનું પરિણામ કાળમાં જડ વસ્તુઓના સંગ-વિયોગથી અનંતા જન્મ મરણ કરીને ભગવેલાં કાપજડાસક્ત છાએ કહપેલાં સુખ-દુઃખ અત્યંત નિક પોર્ગલિક સુખ કરતાં અનંતગણું દુઃખ થાય છે. જડ વસ્તુઓમાં ઓતપ્રોત થઈ ગયેલા ભેગવે છે. કિમતી તથા ઉત્તમોત્તમ માનવ હોવાથી રાગ દ્વેષના પરિણામની એક ક્ષણ પણ જીવનને પાંચ-પચીસ વર્ષમાં અત્યંત ક્ષુદ્ર મંદતા હોતી નથી. એટલે તેમને હર્ષ–શોક અને અસાર તથા ક્ષણિક પૌગલિક સુખ માટે ભય, પ્રીતિ, કલાનિ આદિ વિકારે પ્રત્યેક ક્ષણે વેડફી નાંખીને અમૂલ્ય આત્મસંપત્તિના સતાવ્યા કરે છે. ધનસંપત્તિ આદિ જડ વસ્તુઓ વિનાશક બને છે એટલું જ નહિ પણ દિગમેળવવા અને મેળવેલાનું રક્ષણ કરવા નિરંતર લિક વસ્તુઓ વાપરીને અનંતાનંત કમરાશિને. કિલષ્ટ ચિત્તવાળા રહે છે, હીનભાગ્ય થતા સંચય કરે છે કે જે પારકી સંપત્તિ કહેવાય છે. તેનો વિયોગ થાય તે પ્રાણાંત કષ્ટનો અનુભવ પોતે સુખ તથા આનંદ ભેગવવા જેટલી જડાકરે છે. ધનસંપત્તિ કરતાં પણ દેહ સ્વરૂપ ત્મક સંપત્તિ વાપરે છે તેટલું જ પિતાના

Page #11

-D
કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાય શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જીની
જીવન ઝરમર.
*&
D
લેખકઃ—મુનિશ્રી ન્યાવિજયજી મહારાજ,
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૪ થી શરુ )
સિદ્ધહૈમવ્યાકરણ કે જે ગુજરાતનું પ્રધાન વ્યાકરણ કહેવાય છે, તેનાં મૂલ સૂત્રાની સખ્યા માત્ર અગીયારસા છે. તેનાં પાંચ અંગે છે, સૂત્ર, ગણપાઠ સહિત વૃત્તિ, ધાતુપાઠ, ઉષ્ણાદિ અને લિ' ગાનુશાસન. આ પાંચે ય અંગે પાતે જ રમ્યાં. આ એક વ્યાકરણને લીધે ગુજરાતને ખીજા કાઈ પણ દેશમાં માત્ર વ્યાકરણની દ્રષ્ટિએ તે ગુરુપદ મળી શકે તેમ છે. આ મહાવ્યાકરણમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાય જીની સૂત્રના ક્રમ રચવાની કુશલતા, વૃત્તિનું પ્રાવીણ્ય, ઉદાહરણ આપવાનું ચાતુર્ય અને તેની ચર્ચા કરવાની વિશદ, ઉદાર, ધીર અને ગ ંભીર પદ્ધતિ
માથા ઉપર મેહ રાજાનું દેવુ ચડાવે છે. તેને વાળવાને માટે અનંતા ભવ અજ્ઞાની આત્માને અવશ્ય કરવા જ પડે છે. આવા અજ્ઞાન જીવા મરતાં સુધી પણ માહનું દેવું કરવા ચકતા નથી. જ્યારે તેમને મરવાની ખાતરી થાય છે ત્યારે તેમને એક તેા દેહુ મડવાનું અને દેહની સાથે સંબંધ ધરાવનાર માગખગલા આદિ ખાહ્ય ધન સ'પત્તિ છે।ડવાનું એમ એવડુ' દુ:ખ થાય છે. જ્ઞાની પુરુષ વસ્તુતત્વના જાણકાર હેાવાથી આત્મા તથા દેહનું'
પદે પદે નજરે પડે છે. ભારતમાં આવા સમ વૈયાકરણી ખીજ નથી પાકયા. મૂલ સૂત્રા, મૂલ સૂત્રા ઉપરની મહતી અને લઘુ વૃત્તિ, સવિસ્તર વૃત્તિવાળુ અને અનેક ધાતુપારાયણના દાહનવાળું ધાતુપારાયણ ઉણાદિ સૂત્રવૃત્તિ, લિંગાતુશાસન પણ માટી ટીકા સાથેનું આ પાંચે અંગે પૂર્ણ છે.
આના સાત અધ્યાય સંસ્કૃતના છે અને આઠમા અધ્યાય પ્રાકૃત, શૈારસેની, માગધી, પૈશાચી, ચુલીકા પૈશાચી અને અપભ્રંશને માટે છે. આ અધ્યાયને પ્રાકૃત વ્યાકરણ પણ કહે છે. સંસ્કૃત વ્યાકરણની સાથે પ્રાકૃત, શૌરસેની વગેરેનું વ્યાકરણ લખવાની પ્રથાના આફ્રિ
* સિહંમ વ્યાકરણના વધુ પરિચય માટે
‘ ગુજરાતનું પ્રધાન વ્યાકરણ ' લેખક પર હેંચર-આવિર્ભાવક આચાય વયં શ્રી હેમચદ્રાચાર્ય જી
દાસજી દે।શીને લેખ તથા હુંમસમીક્ષા જોવા.
છે. આ સિવાયના બીજા ઘણાનાં ખનાવેલાં
પૃથક્કરણ કરીને આત્મ સ્વરૂપ શાશ્વત જીવનના વિકાસ માટે કક્ષયના હેતુ સિવાય દેહના વિયેાગની પરવા રાખતા નથી. જેથી કરી મૃત્યુસમયે દુ:ખ મનાવતા નથી. તેમજ આત્મસ્વરૂપના વિકાસી હાવાથી દેહ છૂટી જવાના જરાયે ભય રાખતા નથી. એટલા માટે જ તેમનુ પંડિત મરણુ કહેવાય છે. આવા વિકાસી પુરુષાના પગલે ચાલનારને જ અર્થાત્ પંડિત મરણુ કરનારને જ મરતાં આવડે છે એમ કહી શકાય.

Page #12

૪૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
પ્રાકૃત વ્યાકરણો છે પણ જેટલું નદી અને અનેક શબ્દોનો કેશ આપવામાં આવ્યું છે, સમુદ્રમાં અંતર હોય તેટલો આમાં ફરક છે. જ્યારે અનેકાર્થ સંગ્રહમાં એક શબ્દના અનેક બીજાં પ્રાકૃત વ્યાકરણ માત્ર નાટકની ભાષાના અર્થ આપવામાં આવ્યા છે. આના ઉપર છ પરિચય માટે છે, જ્યારે આ પ્રાકૃત વ્યાકરણમાં હજાર લેકની વિસ્તૃત ટીકા પણ છે. વિશિષ્ટતા છે. તેમજ અપભ્રંશ ભાષાની જે નિઘંટશેષ–આ વનસ્પતિઓને કેશ વિશદ ચર્ચા આમાં આપી છે તે તે સૌથી છે. વનસ્પતિ વિષયક શબ્દને જ્ઞાન માટે આ પ્રથમ જ છે. તેમજ પાણિની જેમ “છાંદ- ૪
કેશ મહદ ઉપકારી છે. અભિધાનસંગ્રહમાં સમ” કહી વેદની ભાષાનું વ્યાકરણ લખ્યું છે
અમુક શબદો આપ્યા છે, પરંતુ આમાં તે તેમ આચાર્યશ્રીએ પણ “આર્ષમ” કહીને જૈન એ વિષયના લગભગ બધા જ શબ્દોનો ઉલ્લેખ આગની ભાષાનું પણ અનુશાસન કર્યું છે. છે. નિઘંટશેષ છ કાંડમાં વિભક્ત છે. જેમાં આ વ્યાકરણના પાંચે અંગેના વિરતૃત પરિચય
સલ વૃક્ષકાંડ, ગુલ્મકાંડ, લતાકાંડ, શાકાંડ, તૃણુકાંડ જાણવા ઇચ્છનાર મહાનુભાવ હમસમીક્ષા અને ધાન્યકાંડ છે. વાંચી .
દેશીનામમાલા–આમાં અનેક દેશી અભિધાનચિંતામણિ, અનેકાર્થસંગ્રહ, શબ્દનો વિપુલ સંગ્રહ છે. સામાન્ય રીતે જે નિઘંટુસંગ્રહ, દેશીનામમાલા આ ચાર સુંદર સંસ્કૃત નહિં અને તેમાંથી ઉદ્દભવેલ નહિ તે મોટા વિપુલ સામગ્રી-સંગ્રહવાળા સંસ્કૃત, દેશી” શબ્દ છે. દેશીને પરિચય આચાર્યવય પ્રાકૃત દેશ્ય ભાષાના કેશ બનાવ્યા છે. સ્વયમેવ પિતાના કેશમાં આ પ્રમાણે આપે છે
અભિધાનચિંતામણુ કેશ અમર કેશની વરણી મનમાનr anકતથાફુત્તિ પદ્ધતિને છે; પરંતુ અમર કેશ કરતાં શબ્દ- લઠ્ઠા, ગળાફવા જ પ્રથમ વિશ્વ રેલી સંખ્યા લગભગ દેઢી છે. કેશનું કામ પૂરું
ટીકામાં પોતે કહે છે–તશ્નરનાવિખવૃત્તથઈ ગયા પછી જે નવા શબ્દ આવ્યાં તેને પણ “શેષાખ્યા નામમાલા”માં છ દીધા છે.
प्राकृतभाषाविशेष एवायं 'देशी' शब्देन उच्यते અભિધાનચિંતામણીની પુરવણુરૂપ જ આ નામ. આ કેશ આઠ વર્ગમાં વિભક્ત છે. પહેલા માલા છે. અભિધાનચિંતામણીમાં છ કાંડ છે. વર્ગમાં સ્વરાદિ શબ્દ અને તેના અનેકાર્થને દેવાધિદેવકાંડ, દેવકાંડ, મર્યકાંડ, તિર્યકાંડ, પરિચય છે. ત્યારપછી બીજાથી તે આઠમા નારકકાંડ, સાધારણકાંડ. આ કાંડના નામ ઉપ- સુધીમાં વ્યંજનાદિ શબ્દો અને તેના અને રથી જ વિષય સમજાઈ જાય છે એટલે વિશેષ કાર્થ શબ્દનો ઉલ્લેખ છે. પરિચય નથી આપતો. આની ઉપર દસ હજાર પ્રથમ વર્ગ–વરાદિ શબ્દને સંગ્રહ લેકની વિરતૃત ટકા છે.
લેક ૧૭૪. અનેકાર્થસંગ્રહ–અભિધાનચિંતામણું
- દ્વિતીય વર્ગ-વ્યંજનાદિ શબ્દસંગ્રહ પછી આ કોશ બન્યા છે. આમાં પણ સાત કાંડ, છે. એકસ્વરકાંડ, દ્વિસ્વરકાંડ, ત્રિસ્વરકાંડ, ચતુ:
૧ ક થી ઘ સુધી કલેક ૧૧૨. સ્વરકાંડ, પંચસ્વરકાંડ, વસ્વરકાંડ, અને અવ્યય- તૃતીય વર્ગ–ચ થી ૪ સુધી શબ્દને સં. કાંડ. અભિધાનચિંતામણીમાં એક અર્થના ગ્રહ શ્લોક ૬૨

Page #13

શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યની જીવન-ઝરમર
૪૯
ચતુર્થ વર્ગ–ટ થી ૭ સુધી શબ્દ- લક્ષણ એમ બે બાબતો ગ્રથિત કરી દેવામાં સંગ્રહ, શ્લોક ૫૧
આવી છે તેથી તે દ્વાશ્રય કાવ્યના નામથી પંચમ વર્ગ–ત થી- ધ સુધીને શબ્દસં. વિખ્યાત છે. ગ્રહ. લોક ૬૩.
પ્રથમના પંદર સર્ગ મહારાજા સિદ્ધરાજ ષષ્ઠ વર્ગ–પ થી મ સુધીનો શબ્દસંગ્રહ. જયસિંહના જીવંતકાલમાં લખાયાં છે એટલે ક ૧૪૮.
ગુજરાતને પ્રમાણિક, સત્ય અને નિષ્પક્ષ સપ્તમ વર્ગ—ર થી વ સુધીને શબ્દસં
ઇતિહાસ આમાં ઉલિખિત થયે છે એમાં તે
સંદેહ નથી જ. ગુજરાતના ઇતિહાસનું આવું ગ્રહ. બ્લેક ૯૬.
પ્રત્યક્ષદશી સ્પષ્ટ નિરૂપણ કરનાર આવું એક પણ અષ્ટમ વર્ગ–સાદય સ થી હ સુધી શબ્દ
પુસ્તક નથી. આ કાવ્યમાં કુલ ૨૪૩૫ કે સંગ્રહ છે. લેક ૭૭.
• છે. અભયતિલકગણીની ટીકા આના ઉપર છે. (પ્રાકૃતમાં શ, ષ નથી સંભવતા માટે)
સસસંધાન મહાકાવ્ય. એક જ શ્લેકના આના ઉપર ત્રણ હજાર મલેકપ્રમાણ ટીકા છે.
સાત અર્થ થાય એવું મહાકાવ્ય શ્રી હેમચંદ્રાકાવ્યમાં દ્વાશ્રય મહાકાવ્ય, ત્રિશકીશલાકા પુરુષ ચાર્યજીએ બનાવ્યું હતું, કિન્તુ અત્યારે એ ચરિત્ર, પરિશિષ્ટ પર્વ વગેરેનું સ્થાન છે. ઉપલબ્ધ નથી. દ્વાશ્રય મહાકાવ્યના વીસ સર્ગ છે. પહેલેથી
કાવ્યાનુશાસન. આ ગ્રંથની રચના સુપંદરમા સર્ગ સુધીમાં મૂલરાજથી સિદ્ધરાજ પ્રસિદ્ધ કાવ્યપ્રકાશના જેવી છે. સાહિત્યશાસ્ત્રના જયસિંહ સુધીના ચાલુક્ય રાજાઓને ઈતિ- અંગોનું વિશદ, ગંભીર અને માર્મિક વિવેચન હાસ છે. સોળમાથી વીસમાં સર્ગ સુધીમાં
આમાં દર્શાવ્યું છે. આના ઉપર અલંકારમહારાજા કુમારપાલનો ઇતિહાસ છે. કાવ્ય
ચુડામણું નામની અતિ પરિષ્કૃત ટીકા વ્યાખ્યા શાસ્ત્રના નિયમોને સંપૂર્ણ રીતે અનુસરતું આ છે. અને તેના ઉપર સહમ વિવેચનયાળ વિવેક મહાકાવ્ય છે. એક બાજુ સિદ્ધહૈમવ્યાકરણના રચેલ છે. આઠે અધ્યાયનાં બધાં ઉદાહરણેની સંગતિ કરી છે, બીજી બાજુ મૂલરાજથી કુમારપાલ - ૧ પ્રાકૃત દ્વાશ્રય કાવ્ય આનાથી જુદું છે. એમાં સુધીના સોલંકી રાજેદ્રોને ઈતિહાસ શંખલા સિદ્ધહૈમના આઠમા અધ્યાય-પ્રાકૃત-અપભ્રંશ વગેરેનાં બદ્ધ આલેખાય છે, માટે તેનું દ્વાશ્રય નામ ઉદાહરણોની સંગતિ આ પ્રાકૃત દ્વાશ્રયમાં આપી છે. યથાર્થ ગુણસંપન્ન છે.
સાથે જ સંસ્કૃત કાશ્રયમાં મહારાજા કુમારપાલ આ કાવ્યમાં મહાકાવ્ય લક્ષણ અને શબ્દ
ગાદીએ બેઠા ત્યાં સુધીનું વર્ણન છે; જ્યારે પ્રાકૃત
દ્વાશ્રયમાં એ વર્ણન આગળ વધે છે. પ્રાકૃત દ્વાશ્રયમાં ૧ ચારદય કાન્તડસમવારોwારચઃ પ્રસૂયતે કાવ્યતત્વ બહુ જ સુંદર ખીલ્યું છે. મહાકવિએ ઉપર સાતમા વિભાગમાં યકારથી શરૂઆત થવી પાટણનું, તે વખતના સમાજનું અને ગુર્જર દેશનું જોઈતી હતી પરંતુ પ્રાકૃતમાં યકારે નથી માટે રેફ જે સુંદર મૌલિક વર્ણન આપ્યું છે તે વાંચવા યોગ્ય (રકારથી) થી શરૂઆત કરી છે. મૂલ આઠે વર્ગમાં છે. આમાં આઠ સર્ગ છે. કુલ ગાથા ૭૪૭ છે અને “ક જ જ ર ત ૧ ૨ ” ને કમ છે.
પૂર્ણકલશ ગણિની ટીકા છે.

Page #14

UCUCULULUCUSUSLEUEUEUEUEUELE
ધર્મ...કૌશલ્ય :
הכתבתכתבתבתכתבתכתבתלתלתלהבתל
UEUEUEUEUEUEUEUEUEUEUEUEUEUS
(૫) HelY24 (Superman)
પ્રેયને પ્રાપ્ત કરે છે. અને માનસિક કે આર્થિક એ સંપત્તિ આવે ત્યારે ગર્વ કરે નહિ, અને સંપત્તિ મળે એમાં ખરેખરું રાચવા જેવું છે આફતમાં આવી પડે ત્યારે દુ:ખ ધરે નહિ. પણ શું ? એ તો ચાર દહાડાનું ચાંદરણું
' છે અને એની પાછળ ઘોર અંધારી રાત છે. મહાપુરુષનું એ લક્ષણ છે. દ્રવ્યની મેળવણીથી જે સંપત્તિ અહીં રહી જવાની છે, જેને મેળવ કઈ મહાપુરુષ થતો નથી.
વામાં અનેક ઉપાધિ થાય છે, જેને જાળવવામાં ચાલ વ્યવહારથી–દરરોજની ઘરેડથી જે મહા આ ધ્યાન થાય છે, જે સગા ભાઈઉપરવટ જઈ પિતાને માટે ઉચ્ચ માર્ગ સ્વીકારે ભાઈઓમાં વિરોધ કરાવે છે અને જેના સંસર્ગઅને અનુસરે, જે ચાલતે ગાડે બેસી ગમે તેમ • ને પરિણામે સંભાળ ન રાખી હોય તો અનેક જીવન વહન કરવાની રીતથી આગળ વધે, દો ઘર કરી બેસે છે-તેવી સંપત્તિ મળી જેના આદર્શ ભવ્ય હાય, જેને પ્રયાસ એ જાય છે તેમાં હરખ શું કરો ? એમાં ગર્વ આદશેર પહોંચવાનો હોય, જે સારા વખતમાં શો કરવો? એમાં છાતી કાઢીને કેવું ચાલવું ? કમળ જેવા પોચા હૃદયને હાય, જે આફત અને સંચિતનાં ફળ તરીકે આફત આવે, ગરીવખતે મહાન પર્વતની શિલા જેવા કર્કશ બાઈ થાય, તંદુરસ્તી ખલાસ થઈ જાય કે યાવત્ હૃદયને હાય, જે પૈસા કે સંપત્તિ, વિભૂતિ કે એકને એક પુત્ર ચાલ્યા જાય તો તેમાં દુઃખ માનકીતિ મળે ત્યારે ફેલાઈ જાય નહિ, જેને શેનું માનવું? એ તો કર્મભેગવી હળવા થવાનાં માથે દુઃખની નાબતે ગડગડે ત્યારે મનથી માર્ગ છે અને અનુકૂળતાએ ભેગવાઈ જાય તો જરાપણ હણે ન થઈ જાય, જેના મન-વચન- તેટલા પૂરતું દેવામાંથી છૂટી જવાય છે. ક્રિયામાં એકવાયતા હોય, જેને જેમ જેમ જેનું મન સારા કે ખરાબ સંગેમાં એકઉશ્કેરવામાં આવે તેમ તેમ એનામાંથી શાંતિ, સરખું રહે, જે મોટો હોય તે મલકાઈ ન જાય, સુગંધ અને નિર્મળતાના ફુવારા ઊડે-આવા જેને નસીબે દાસ્યભાવે ઝાડુ કાઢવાનું આવે પુરુષ હોય તે મહાપુરુષ કહેવાય છે, દુનિયા તો દીન-દુઃખી ન થઈ જાય, જેને દેલત હાથી એને નમે છે, એના નામના ગુણગાન કરે છે, પર ન ચઢાવે. જેને દીનતા માયકાંગલે ન એનાં પ્રભાતમાં નામસ્મરણથી દિવસ સારે બનાવે-એ મહાપુરુષ છે, ખરો જાતવાન સજજન જવાની આગાહી કરે છે અને એ જીવતાં માન- પુરુષ છે, વ્યવહારમાં વસતો સાચો ભેગી છે, પ્રતિષ્ઠા અને નમન પામે છે અને એની હયાતી દાખલો લેવા લાયક સંત છે અને એવા પુરુષને બાદ એનાં નામના મંદિરે બંધાય છે, પગલે ચાલવાથી કે એને દાખલે લેવાથી એનાં નામોચ્ચારણમાં જનતા જીવનસાફલ્ય જીવન સફળ થાય છે. સાચા મહાપુરુષની માને છે અને એનું જીવન ભાગ્યશાળી-પુણ્ય- બલિહારી છે! બાકી પૈસા મળવાથી મહાપુરુષ શાળી થાય છે, સાચા જીવનના નામને ગ્ય થવાય છે એ ભ્રમ છે. મહત્તા મહાન ગુણ છે થાય છે અને અંતે એ શ્રેયને માર્ગ સ્વીકારી અને તેને પ્રાપ્ત કરવાની ચાવી અહીં સાંપડે છે. सम्पत्तौ विस्मिता नैव, विपत्तो नैव दुःखिताः। महतां लक्षणं ह्येतन तु द्रव्यसमागमात् ॥
તામૃત ૧૭૧

Page #15

ધર્મ-કૌશલ્ય
૫૧
poQul-Avidity, આશા નામની એક ભારે આશ્ચર્યકારી બેડી છે. શિથિલતા આવે, હાથપગ કામ ઓછું આપે. એનાથી બંધાયેલા પ્રાણું દેડાદોડ કરે છે ત્યારે તૃષ્ણ જુવાન થતી જાય છે, વધારે અને એનાથી મુક્ત થયેલા માણસો પાંગળાની મક્કમ બનતી જાય છે, ઘરબાર કરીને પોતાનું જેમ સ્થિર થઈ જાય છે,
સ્થાન પાકું કરી જામતી જાય છે. અભિલાષા, માણસને સજજન થવા માટે, ગૃહસ્થમાં
આશા, લાલસા અને તૃષ્ણ વચ્ચે ઘણો ફેર છે. ગણવા માટે બાર ગુણોને આશ્રય કરવાની
મહત્વાકાંક્ષા અમુક હદ સુધી શ્રેયમાર્ગો પણ
લઈ જાય છે પણ તૃણું તે એક સરખા ખાસ જરૂર છે. પ્રથમ ગુણ “તૃષ્ણા છેદ” ને ગણવામાં આવ્યો છે. આખી જિંદગીનો કિસ્સો
ગુણને નાશ જ કરે છે. લોભનું એ પર્યાય
વાચી નામ છે અને સર્વ વિનાશનું મૂળ તૃષ્ણની ન્યૂનાધિકતા પર રહે છે. એ(તૃષ્ણ)ને
એનામાં પ્રચ્છન્ન રીતે રહેલું હોય છે. આને વશ પડી જાય તો પછી એના હાથમાં લાખ આવે તો એને કરેડ કરવાની ઈચ્છા થાય છે
વખત હાય બળતરા કરાવનાર, કઈ પણ વખતે અને કરડે છપન ઉપર ભેરી વગાડવાના
શાંતિનો આસ્વાદ પણ ન થવા દેનાર, મધમને રથ થાય છે. આશાનું માપ નથી, છેડે
લાળનાં આકર્ષણને ખડાં કરનાર એ ભરવી નથી, અંત નથી. એ તો જેમ ફાવતી જાય તેમ દેવી પ્રાણીમાં લાભ મળે વલોપાત કરાવે છે, વાધતી જાય છે. આકાશને છેડે આવે તો એનો ધારેલ લાભને બદલે હાનિ થયે કકળાટ કરાવે છેડો આવે, જે ભિખારીને આજે પચીશ રૂપીઆ છે અને લાગ આવે ત્યારે પ્રાણીને ઊંધો પાડી મળે તો લીલા લહેર થઈ જાય છે તે એક વાર એ સર્વસ્વ હરણ કરી જાય છે. એના પાસામાં નવાણુને ધકકે ચઢે તે પછી એને હજાર અને પડેલા પ્રાણી ઉપદેશને, અવગણે છે, હિતલાખે લેખાં કરતાં પણ સમધારણુ થતી નથી શિખામણને હસી કાઢે છે અને પાગલ માણઅને ગમે તેટલો વધારો થાય તે પણ એને સની જેમ એની પાસે અનેક સારાં માઠાં કાર્યો હાશ કરીને બેસવાનો વખત આવતો નથી. હારબંધ કરાવે છે.
ગમે તેટલા પરદેશ વેઠાવે, રાત દહાડે સજજન” થવાની ઈચ્છાવાળાએ તૃષ્ણને જપ વાળી બેસવા ન દે, અકાળે સફાળો ત્યાગ કરે. વ્યાધિગ્રસ્ત માણસ, છોકરા વગજગાડે, સ્નેહ સંબંધ કે સગપણને વીસરાવે, રનો માણસ અને વૃદ્ધ માણસ ઉપર એની એક માના જયા સગા ભાઈઓમાં વૈર કરાવે અસર ઘણી વધારે થતી હોવાથી એમણે અને નજીવી બાબતમાં ધર્મના સોગન ખવરાવે એનાથી ખાસ ચેતવું અને સંતોષીને સાચું એવી એ તૃષ્ણ બાઈ છે. એમાં આડાં ઊભાં સુખ છે અને તૃષ્ણ દેવીનું ખ૫ર કદી ચક્કરેને આરે ચઢનાર પ્રાણી લખચેરાસીમાં ભરાતું નથી એ વાત ધ્યાનમાં રાખી એના ઘસડાઈ જાય છે અને પોતાની જાતને ભૂલી પર વિજય મેળવે. સાચે રસ્ત-ધર્મમાગેજાય છે. માણસની વય વધતી જાય, શરીરમાં સજજન પંથે ચઢવાનું આ પહેલું પગથિયું છે.
મારા નામ મનુષ્યાળ, કારિવાશ્ચર્ય સ્ટા . ચા ચા પાવન્તિ, મુરિતઈન્તિ vyવતા

Page #16

પર
(૭)
ભિખારીની શિક્ષા-Instructing beggars ભિખારી ભીખદ્વારા ઘેર ઘેર ફરતાં ભીખ માગતા નથી પણ શિક્ષાપાઠ આપે છે. દરરોજ આપા, આપા, ઢા, દા. ન દેનારાના ફળ આવા ( મારા જેવા) થાય છે.
(
વહેવારુ ડાહ્યો માણસ ગમે તે મામતમાંથી સાશ અથ કાઢે છે, ત્યારે મૂર્ખ માણસ સારામાં સારી હકીકતને વિરૂપ અને બેધારી કે એસૂર મનાવી દે છે. જેમ દુનિયામાં ધાન્યને ધૂળ કરીને ખાનારા જોવામાં આવે છે તેમ સુઘડ આ ધૂળને ધાન્ય કરી ખવરાવી શકે છે, નદીના પાંચીકાનું શાક બનાવી સ્વાદિષ્ટ વાની પૂરી પાડી શકે છે. એમાં ચતુરાઇ, આવડત અને ઉચ્ચગ્રાહી માનસિક વલણુના મહિમા જરૂર દેખાઇ આવે છે. તેના હૃષ્ટાંતરૂપે એક વાત છે.
એ રીતે અવલાકતા ભીખ માગનાર પણ યાચક નથી, પશુ એ આપા શિક્ષાગુરુ છે, એ આપણા ઉપદેશકે છે, એ આપણા હિત. માર્ગદર્શક છે. એ કહે છે કે મારા અન્નદાતા ! મારા શેઠ! મારા મુર્ખ્ખી ! તમને કુના પ્રભાવે કે કુદરતની કૃપાએ લક્ષ્મી મળી છે, તમે સાધનવાળા છે, તમારે ત્યાં છપ્પન ઉપર લેરી વાગે છે, તમારે ત્યાં ક્રોડ ધનની નિશાની મતાવનાર ધજાઓ ઊડે છે, તમે અડેજાએ કહેવા
છે
તે તમે આપા, દા, લક્ષ્મીના લ્હાવા લઇ લેા. તમે શુભ ક્રિયા કરી સારાં કર્મોને પિરણામે સંપત્તિ સાધનવાળા થયા છે તેા તેને અંગે મારા જેવાને આપે. દુનિયાનાં દુઃખા દૂર કરા, સાહિત્ય કેળવણીની સ ંસ્થા કાઢા, ધનને સારી કમાઈના લાભ લે, ખરચા, વાવરે, દાનવીર થઇ જાએ, અને નહિ આપે તે એનાં ફળ કેવાં થશે તે જાણી લેવા મારી સામું જુએ. નહિ આપે! તા મારા જેવા થશેા,
આપણી સામે ઊભા રહી, ઘરને આંગણે કકળાટ અને દુઃખની લાગણી બતાવનાર ભિખા
ખરી રીતે આપણા ઉપદેશદાતા છે. ઉપદેશ આપનાર જ્ઞાની આપણને કોઇ વસ્તુ રીકડી કે ઉધાર આપતા નથી, પણ એ પૃથક્કરણદ્વારા આપણને ચાખવટ કરી આપે છે, વસ્તુ કે સબંધને એના સાદા અને સાચા આકારમાં ખતાવે છે, વસ્તુની અંદરના મર્મીને આપણી પાસે પ્રકટ કરે છે અને નવાં દૃષ્ટિઅિદુથી વસ્તુ કે સંબંધને આપણને દેખાડે છે. આપણે મુ ઝયા હાઇએ ત્યાં એ માદન કરાવે છે, આપણે ઉપર ઉપરના વ્યામાહમાં પડયા હાઇએ ત્યાં એ આપણને અંદર જોતા કરે છે, આપણે સામાને જોતાં હૈાઇએ ત્યાં એ પાતાને અંદર જોતાં શીખવે છે.
રીને ભિખારી ન માનવા ઘટે. એ તા ખરે-ખીન પાસે હાથ લંબાવવા પડશે. મેં આપ્યુ નથી, તેથી આવા થયેા છું. તમારે મારા જેવા થવુ' હાય તેા રાખી મૂકો, ભરી રાખા, સંઘરા કરા, ચાકી કરા. અંતે તમે મારા જેવા ( ભિખારી ) થશેા. ન દેનાર મારા જેવા થાય છે, મુઠ્ઠી વાળી બેસી જનાર અ ંતે મૂકીને ચાલ્યા જાય છે અને પછી એ હાથ લાંમા કરી અમારી જેમ ભીખ માંગે છે, પરવશ પરાશ્રયી અવતાર રગીરગીને પૂરા કરે છે. એવા ન થવું હાય તા ઉદાર ખનેા. આવી શિખામણુ આપનાર ભિખારી આપણને ઠેકાણે રાખે છે, દાનના મહિમા શીખવે છે, વખતસરની ચેતવણી આપે છે અને દાન આપવા પ્રેરણા કરી સાચુ રહસ્ય શીખવે છે.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
बोधयन्ति न याचन्ते, भिक्षाद्वारा गृहे गृहे । दीयतां दीयतां नित्यमदातुः फलमीदृशम् ॥

Page #17

ધ કૌશલ્ય,
વિરતિઃ—
જ્ઞાનનું ફળ ત્યાગભાવ સ્વીકાર છે. માત્ર ‘ જાણવુ ' એટલે વસ્તુને આળખવી. એક ગાયને જાણવા માટે એનાં ૨ગ, શીંગડાં, પૂછડા વગેરે જાણવાં જોઇએ અને અમુક આકાર ધારણ કરે તે ગાય કહેવાય. આવા જ્ઞાનમાં પણ ઘણી જાત અને ભાત હાય છે. કાઇનું જ્ઞાન પૃથક્કરણપ્રાધાન્ય હાય છે, કાઇનું સમુચ્ચય પ્રાધાન્ય હાય છે, કાઇનું લાગણીપ્રધાન હાય છે અને કાઇનું આંતરલક્ષ્યવેધી હાય છે. એ ઉપરાંત ઢાઈને માત્ર વિષય જાણવા પૂરતું જ જ્ઞાન હાય છે, કાઇને એ ગળે ઊતરેલ જ્ઞાન હાય છે અને ફ્રાઇએ તેને પચાવેલ જ્ઞાન હાય છે.
નાળઙ્ગ શરું વિજ્ । શ્રી ઉત્તરાધ્યયન.
\\||
(<)
૫૩
ખરૂ જ્ઞાન તત્ત્વસ`વેદન જ્ઞાન છે. એમાં જ્ઞાનનુ` સવેદન થાય છે, જાણવા પ્રમાણે સાચે માગે પ્રવૃત્તિ થાય છે, રખડપાટી વધારનાર પ્રવૃત્તિના ત્યાગ થાય છે અને સાચે રસ્તે આગળ વધાય છે. આ સાચુ' જ્ઞાન છે, જ્ઞાનનું ફળ તાવનાર વિશિષ્ટ જ્ઞાન છે, ન્યાય માગે પ્રવૃત્તિ કરાવનાર જ્ઞાન છે અને જ્ઞાનનુ સાચું કુળ અપાવનાર જ્ઞાન છે,
માત્ર વિષયપ્રતિભાસ જ્ઞાન હૈાય તે તેનાથી વસ્તુ ઓળખાય છે, એકસીજન, હાઇડ્રેાજન વગેરે સમજાય છે, પણ એની અસર અંદર કાંઈ થતી નથી. જે જ્ઞાનને પરિણામે માણસ સરસ વાતા કરી શકે, સુંદર ભાષણ કરી શકે, વસ્તુસ્વરૂપ અન્યને જણાવી શકે તેની અસર જો તેના હૃદયમાં થઇ ન હાય, માત્ર વિનેાદ કે વિલાસ પૂરતું જ્ઞાનમાત્ર હાય, સભારજન કે પરરંજન સુધી જ એની હદ ગયેલી હાય તા તે જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસની કોટિમાં આવે છે. બાકી સ્વપરનુ’ માત્ર જ્ઞાન થાય, પણું
માત્ર વિષયપ્રતિભાસ જ્ઞાનના કેવાં ફળ ભાગ્યે જ જરૂર રહે છે. એવા જ્ઞાનથી સ ંહારબેસે છે તે અણુ આંખના યુગમાં વર્ણવાની શક્તિના વધારા થાય છે, સ’સાર સન્મુખ વિશેષ વેગથી પ્રવેશાય છે અને આત્મદર્શનથી પ્રાણી દૂર દૂર થતા જાય છે. જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ છે. વિરતિ એટલે પૌલિક ભાવથી દૂર જવુ તે. સાચા જ્ઞાનીને વિષય અને કષાયા ખરાખર ઓળખાય એટલું જ નહિ,પણ એના બનતા ત્યાગ કરવાની એની તીવ્ર ભાવના અને પ્રયત્ન ચાલુ રહે. અને જ્ઞાન પામ્યાનું ખરૂં ફળ એ જ છે, જ્ઞાન મળવાના સાચા ઉપયાગ એ જ છે. જેટલે અશે વિરતિભાવ આવે તેટલે અ ંશે સાચું જ્ઞાન થયુ છે એમ સમજવુ, પચાવેલ જ્ઞાનની કિંમત ત્યાગ ભાવ અને આત્મદર્શીન સન્મુખ વૃત્તિ પર નિર્ભર રહે છે. ત્યાગના
તિમન્ જ્ઞાન કહેવાય છે. જેવું જાણે તેવી તદ્યોગ્ય સુપ્રવૃત્તિ કરે, વિપરીત કાય થી નિવૃત્તિ
કરે અને સાધ્યને માર્ગે ચલાવે તે જ્ઞાનને • તત્ત્વસંવેદન ’જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
તદ્યોગ્ય પ્રવૃત્તિ ન થાય તે જ્ઞાન આત્મપરિ-વિરતિભાવના સ્વપર વિવેચનને જેટલા ઉપયેગ તેટલુ' સાચું' જ્ઞાન સમજવું. જ્ઞાનની તેમાં કસોટી છે, જ્ઞાનની તેમાં ઉપયેાગિતા છે. બાકી સમજ્યા-પચાવ્યા વગર ગમે તેટલું મેલી કે લખી જવાય. તેમાં તેનું ખરું ફળ એસતુ કે મળતું નથી.
આવી રીતે જ્ઞાનના અનેક પ્રકાર થાય છે.
મૌક્તિક

Page #18

તસાર .
લે. સં. પા–મુનિશ્રી પુન્યવિજયજી મહારાજ (સંવિાપાક્ષિક)
(ગતાંક પૂર્ણ ૧ થી શરુ ) રાવિનામૂર્ત ના સર્વે
લેવવામાં આવે છે, તેમ સામ્યરૂપ સારને સ્વરાંતિનાં તત્વ તે તૂષાવાચિનારા માટે જ યમ-નિયમાદિક ગાભ્યાસ છે. ૧૮
રાગ અને દ્વેષને અભાવ તે જ સમભાવ અા વધેડા વિશે નાનાનેન નાખ્યા ! છે અને સમભાવ તે જ તત્વ છે. જેઓ પોતાની પ્રમાવામગ તતર તમ્ II લાઘા કરે છે અને બીજાઓનાં દૂષણે જુએ છે ચાહે આજે કે કાલે ( આ ભવમાં કે પર તેઓ તે તત્ત્વને કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરી શકે? ૧૪ ભવમાં) પણ કેવળજ્ઞાન આ ઉપર્યુક્ત સામ્યથી માપમાને નિન્જાશ સ્તુતી ઘા રેણુકાજીનો જ પ્રાપ્ત થશે, બીજી કઈ પણ રીતે નહિ. કવિ અને જામાહાએ મ િ તેથી આ બાબતમાં એક ક્ષણવાર પણ પ્રમાદ
ૌ મિરે ગુણે સુણે રીજા સુમાને કરવો ઉચિત નથી. ૧૯ सर्वत्रापि यदेकत्वं तत्त्वं तद्भेद्यतां परम् ॥१६॥ श्रुतश्रामण्ययोगानां प्रपञ्चः साम्यहेतवे ।
સન્માનમાં અને અપમાનમાં, નિન્જામાં અને તથાપિ તવતતસ્માનોર્થ gવ દિm સ્તુતિમાં, રોડામાં અને સેનામાં, જીવનમાં અને
(ક્ષેપક ) મરણમાં, લાભમાં અને નુકસાનમાં, રંકમાં અને ખરી રીતે શાસ્ત્રોને, મહાવ્રતને અને રાજામાં, શત્રુમાં અને મિત્રમાં, સુખમાં અને યોગને પ્રપંચ-વિસ્તાર કેવળ સામ્ય માટે જ દુઃખમાં, ઇન્દ્રિયના શુભ વિષયમાં અને અશુભ છે, છતાં માણસો તેની (સામ્યની બહાર વિષયમાં, દરેક ઠેકાણે ચિત્તની સમાનતા રાખવી, વ્યર્થ ડુબકી માર્યો કરે છે. રાગદેષ ન કરે તે જ તત્ત્વ છે. જ્યારે તેથી જે ગુન વિકીર ધિંધાના વિક વિષ્ણુના ઊલટું તે અતત્વ છે. ૧૫-૧૬
રવિને જોળ રાજાર્યાદ્રિ દવે સુવં મારા અgifs વોરા સામૂતમિવું છું. જે આપણું પોતાનું મન રાગ વિગેરેથી થતો ચમાવિધ્યાસોનિ સર્વોચૈવ કલુષિત છે તો બુદ્ધ ભગવાન, મહાદેવ, બ્રહ્મા,
હેત થા વિષ્ણુ કે સ્વયં જિનેન્દ્ર દેવથી પણ શું? અર્થાત અષ્ટાંગ યોગને પણ સાર એ જ છે, કારણ તેમાંથી કઈ પણ કલુષિત મનવાળાને મુક્તિ કે યમ, નિયમ વિગેરે યોગને બધે વિસ્તાર આપી શકતા નથી. ૨૦ કેવળ એને જ માટે છે. ૧૭
* કરાર નિજો : હિ હૈ કિ રાજા क्रियते दधिसाराय दधिमन्थो यथा किल । किं मुण्डमुण्डेनापि साम्यं सर्वत्र नो यदि ॥२१॥ તવૈવ વાગ્યાનાથ ચોપાખ્યાનો માર ૨૮ જે દરેક વસ્તુમાં સમભાવ પ્રાપ્ત થયા ન
જેમ દહિંના સારને માખણને) માટે દહિં હોય તે નગ્નપણથી શું? વેત કે રાતા

Page #19

જ્ઞાન ગીતા શતક છે
( મનહર છંદ. ) શ્રી વીરજિન વંદન, જે આનંદના કંદન, તે ભવ ભય ફંદન, ટાળવા સમર્થ છે, વંદી સરસ્વતી માતા, પ્રગટાવું જ્ઞાન ગીતા; દેજે હાય વિદ્યાદાતા, કાર્ય પરમાર્થ છે આ ગ મ પ્રકાશ નાર, અરિહંત ઉપકાર, ભક્તિ હૃદયે તું ધાર, એજ મેક્ષ પંથ છે, સિદ્ધતાણું લક્ષ રાખ, કરમ કરવા ખાખ; આચાર્યાદિ ગુરુ શાખ, જેઠ નિગરંથ છે. ૧ ઉપાધ્યાય- સાધુ પદ, પંચ પરમેષ્ઠિ પદ; સેવક થઈ ને અદ, ગુ ણને સ મ ર વા, જ્ઞાન દરિશન શુદ્ધ, આત્મ કરવા વિશુદ્ધ; કરમની સાથે યુદ્ધ, ચારિત્ર સ્વીકારવા બાહ્યા અત્યંતર તપ, શુદ્ધ આતમા જપ, સાધનાને હાય ખપ, સાધકે વિચારવા નવ પદ નિ સ ર ણી, ગુણ સ્થાનિક ની શ્રેણી, સમ્યક પામી ત્રિવેણી, સંસારમાં તરવા. ૨ વિરતિને વશ થઈ, અંતર આતમ જઈ; સંતતણી શાખ લઈ, નિરંજન ખાળીએ; સંતતણે સંગ કરી, ઈન્દ્રિયાને વશ કરી; ૫ ૨ મા તમ પ્રીત ધરી, પ્રભુ પંથે વળીએ; વાદ ને વિવાદ ત્યાગી, આતમાન થઈ રાગી, સાચા થઈ વઈરાગી, સ્યાદ્વાદ સંભાળીએ; સ્વાધ્યાયથી સાર લઈ, મરમને જાણી જઈ; આતમામાં દઢ થઈ, ધરમને પાળીએ. ૩ સર્વ જીવ શુદ્ધ રૂપ, કરમ કલંક ભૂપ; ધ્યાન પ્રગટાવી ધૂપ, આત્મશુદ્ધિ કરીએ; ચાર છે કરમ ઘાતી, ચાર સમજે અઘાતી, અજ્ઞાનથી આત્મ ભ્રાંતિ, સંસારમાં ફરીએ,
વસ્ત્રો ધારવાથી પણ શું? જટા વધારવાથી કે નાસ્ત્રો મુવ« ન ર મ ર વાર્તા - માથું મૂંડાવવાથી પણ શું? અર્થાત્ તે બધા જ પ્રકાવિકતિક વા તરવૈવિમરું મન:રિકા નિષ્ફલ છે. ૨૧
વસ્ત્રનો છેડે, મુખવસ્ત્ર(મુહપત્તિ), પૂર્ણિમા, કલકત્રસાર સમિઢિ |િ ચતુર્દશી કે શ્રાદ્ધાદિક પ્રતિષ્ઠા, એમાંનું કઈ િ fજ તથા વૈર્ન વિત્ત રિ મારવ- પણ તત્ત્વ નથી, કિન્તુ નિર્મલ મન એ જ
ભૂ? ૨૨ તત્વ છે. ૨૪ જે ચિત્ત નિર્મલ-રાગાદિ મલોથી રહિત ના નિ
• दृष्ट्वा श्रीगौतम बुद्धैनिःपञ्चशततापसैः ।
કેનિrs= ન હોય તો વ્રત, વ્રતના આચારો, તપ, જપ, ધ્યાને અને ધ્યેયથી પણ શું? અર્થાત
* મરતમવૈવ િશ તો થાણા દ્વારા
' એકડા વિનાનાં મીંડાની માફક તેની કોઈ શ્રી શૈતમસ્વામીને જોઈને બોધ પામેલા કિંમત નથી. ૨૨
પંદર સો તાપસએ (જેઓને બીજે જ દિવસે હિં શિરિન થિં સવા ઘરનાિિા કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું હતું) તથા ભારતfજરાન ચં નોનીજિતં ચરિવાર ચક્રો વિગેરેએ ઉપર્યુક્ત બાહ્યા અનુષ્ઠાને
જે હૃદયમાં સામ્યરૂપ તત્વનો વિકાસ ન કયાં કર્યા હતા? થયો હોય તે કલેશકારક ઇદ્રિયનિગ્રહથી શું ? (અત્ર સાધ્યના સાધન એવા આહા-સદનુરાત્રિ-દિવસ શાસ્ત્રોના સ્વાધ્યાય-આવર્તન કાનને નિષેધ નથી, કિન્તુ સામ્ય વિના અફળ વિગેરેથી શું? અને સર્વસ્વનું દાન કરવાથી સમાન છે એમ કહેવાનો હેતુ છે. અર્થાત્ સાધ્ય પણ શું ? ૨૩.
સાપેક્ષ અનુષ્ઠાન જ મોક્ષફળને આપનારું છે.)

Page #20

૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
આતમ સત્તા અગાધ, કે તેને નહિં બાધ; અજ્ઞાન વાદળ ગાઢ, પ્રજ્ઞાથકી ચીરીએ, નિર્વિકલ્પ નિર્વિકાર, નિરમળ તિ ધાર; નિરંજન નિરાકાર, શુદ્ધતા વિચારીએ. ૪ આતમાનું શ્રેય થાય, કરે તેને ઉપાય; મિથ્યાત્વ ગ્રંથિ છેદાય, સમકિત પામતાં; સાચી સમજણ થાય, અવળી સમજ જાય; ગ દષ્ટિ આત્મરાય, ગુણસ્થાન ચઢતાં; નિત્ય કરે અભ્યાસ, અને તેઓ અધ્યાસ; થાશે આત્મ પ્રતિભાસ, પુરુષાર્થ કરતાં અંતરથી ત્યાગી છળ, કરમનું તેડી બળ ઉખેડી કરમ વળ, સિદ્ધ પદ પામતાં. ૫ જ્ઞાન અને દરિશન, ચારિત્ર અમારું વન વશ વચ–કાયમન, શાંતિ પદ પામવા અહિંસા-સંયમ–તપ, સ્તુતિ-પ્રાયશ્ચિત જપ, સાધનાને કરો ખપ, સિદ્ધિ પદ પામવા સ્વાધ્યાયને રસ ચાખી, સાધ્ય સિદ્ધ લક્ષ રાખી; સાધના ભૂમિકા ભાખી, આત્મ મુક્તિ પામવા સકલ આગમ સાર, શાંતિ એક ચિત્ત ધાર; પરભાવને વિસાર, પૂર્ણ રૂપ પામવા. ૬ હાય નહિં સસંગ, લાગે ઘડી દુઃખ રંગ; વિકલ્પ જે કરે તંગ, “ ૩૪ શાંતિ;” જપીએ; આત્મતિ જગમગે, ઉલસિત રગે રગે, મેંગ નહિં ડગમગે, સમાધિમાં વસીએ; ઈચ્છાનિષ્ટ જોઈ રૂપ, મોન ગ્રહી રહો ચપ, સમભાવી આત્મકૂપ, સમતાને સેવીએ પરભાવ દુઃખરૂપ, સ્વભાવ છે સુખરૂપ રાગ-દ્વેષ જાણ કૂપ, તેમાં નહિ પડીએ. ૭ ચિત્તમાંહિ શાંતિ ભરી, વૃત્તિઓને જય કરી, આતમ આનંદ ધરી, તિ પ્રગટાવીએ; ઈન્દ્રિયોને વશ કરી, ગની સ્થિરતા ધરી; શાંત સુધારસ ભરી, અમીપાન કરીએ; વૃત્તિઓનો ઉપશમ, ઉપગ તીવ્રતમ ઉદાસીન ભાવ સમ, સંસારમાં તરીએ; નિઃશંકતા રાખો ભાય, નિશ્ચિત રહે સદાય; નિર્ભય છે આત્મરાય, નિશ્ચયથી જાણીએ. ૮
. (ચાલુ) અમરચંદ માવજી શાહ
વર્તમાન સમાચાર. શ્રી કડી, ઝવેરી હાઈસ્કૂલના હેડ માસ્તર શ્રી. વિઠ્ઠલદાસ શાહને વિદાયમાન,
શ્રી કડીની ઝવેરી હાઈસ્કૂલના હેડ માસ્તર, ભાવનગરના વતની અને શ્રી જેન આત્માનંદ સભા, ભાવનગરના સેક્રેટરી શ્રી વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. એ. કડી છેડી જતાં હોવાથી તેમને શિક્ષકે અને વિદ્યાથીઓ તરફથી તા. –૯–૪૬ના રોજ વિદાયમાન આપવાને મેળાવડ શ્રી જૈન વિદ્યાથી ભવનમાં યોજાયો હતો. તેમજ તા. ૭-૯-૪૬ના રોજ ઝવેરી હાઈસ્કૂલના સઘળા વિદ્યાર્થીઓએ એક ભવ્ય મેળાવડો યોજીને તેમને યાદગિરિમાં એક સુવર્ણ મુદ્રિકા ભેટ કરી હતી. જ્યારે શાળાના આગેવાન વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકના પ્રાસંગિક પ્રવચને થયા હતા. તા. ૮-૯-૪નાં દિવસે શિક્ષકોએ તેમને પ્રતિભેજન આપ્યું હતું.
તા. ૯-૯-૪૬ ના દિવસે તેઓશ્રી ભાવનગર પધારતા તેઓને વિદાયમાન આપવા શાળાના વિદ્યાર્થીઓ અને વિદ્યાર્થીનીઓ સારી સંખ્યામાં સ્ટેશન પર હારતોરા એનાયત કરવા માટે આવેલ હતા. સર્વેએ દર્શાવેલ લાગણી માટે શ્રી. વિઠ્ઠલદાસભાઇએ આભાર માન્યો હતો.

Page #21

URREFURBAR SHEIR RER THE આ પરિગ્રહ મીમાંસા તો
כתב תבל
છે. મુનિશ્રી ધુરંધરવિજયજી
(ગતાંક ૫૪ ૨૯ થી ચાલુ) દિગ-અવીરતીર્થાત ” એવું વચન રસાત' કહે છે તેને બદલે “રીસંભળાય છે તેથી તેઓ પૂજ્યશ્રી વિશ્વ રહિત સ્કર્થતઃ' એ પણ કહી શકાય. અને એ હોય છે તે સિદ્ધ છે. તે
પ્રમાણે યથામતિ કલ્પિત પાઠેની કલ્પના તા–તમે જે વચનથી તીર્થકર કરવામાં આવે તો કેવળ વિતંડા વધે. એથી ભગવંતને વસ્ત્રરહિત કહે છે. તેમાં શું તેઓ નીવેડે ન આવે. જન્મે ત્યારથી વસ્ત્ર નથી રાખતા કે દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી નથી રાખતા કે કેવળજ્ઞાન તા૦-કદાચ તમારી માન્યતા પ્રમાણે થયા બાદ નથી રાખતા?
તીર્થંકર પરમાત્માઓ ચીવર ધારણ ન કરતા 'દિગ-દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા બાદ તેઓ હોય, પણ તેથી શું ? એ મહાસત્વશાળી સર્વથા વસ્ત્રને ત્યાગ કરે છે.
આત્માઓ જે કરે તે જ પ્રમાણે સર્વ કરવું જ્યારે એ
એ વેતા-એ અયથાર્થ છે.
ડો નિયમ છે? તેઓને જે સહજ ને
શક્ય હોય છે તે અન્યને અસ્વાભાવિક પૂજ્ય પરમેશ્વર પરમાત્મા પ્રવ્રજ્યા સ્વીકારે
અને અશક્ય હોય છે. તેઓ પૂજ્યશ્રી જે છે ત્યારે ઇન્દ્રમહારાજા તેમના સ્કધ ઉપર
રીતે ધર્મની ઉન્નતિ સાધે છે તે જ રીતે એક દેવદૂષ્ય સ્થાપન કરે છે, જે માટે આગમ
બીજે કરવા બેસે તે હોય તે પણ ગુમાવી માં પણ કહ્યું છે કે
બેસે. તીર્થકરોને કપ જ જુદે હાથ છે. 'सवे वि एगासेणं, निग्मया जिणषरा उ
તેમનું અનુકરણ કરી વર્તન કરાય નહિં. જવાહ”.
જો એમ જ કરવામાં આવે તો તેઓ પૂજ્ય | દિગ-ઈન્દ્ર આવીને તેઓના સ્ક
અન્યને ઉપદેશ સાંભળતા નથી, સ્વયંસંબુદ્ધ ઉપર વસ્ત્ર સ્થાપન કરે છે તે સર્વ તમારી
હોય છે. તે પ્રમાણે બીજાએ પણ અન્ય માન્યતા છે. એ પ્રમાણે અમે માનતા નથી.
- ઉપદેશ સાંભળ નહિ. છદ્મસ્થ સ્થિતિમાં આગમવચન પણ તમે કહે છે તે પ્રમાણે
તેઓશ્રી કેઈને પણ ધર્મોપદેશ આપતા નથી, નથી પણ “રવિ , નિરજ વિ
માટે બીજાએ પણ ધર્મોપદેશ દે નહિં. એ ચર ૩ રવી” એ પ્રમાણે છે. અર્થાત્
પ્રમાણે કદાગ્રહથી કરવામાં આવે તો તીર્થને સંસારના એક દેષને કારણે ચોવીસે જિને
ઉછેદ થાય. તીર્થોછેદમાં નિમિત્ત થવા જેવું શ્વરએ દીક્ષા લીધી માટે શાસ્ત્રમાં જિને
અન્ય કઈ પાતક નથી, માટે તીર્થકર ભગશ્વરે માટે વસ્ત્ર રાખવાની વાત આવતી
વંતએ કર્યું તે કરવાનું નથી, પણ કહ્યું તે નથી, વસ્ત્ર નહિં રાખવાનું આવે છે.
તા-guળ” ને બદલે “giારો- સંયમારાધનમાં વસ્ત્ર, પાત્ર વગેરે સહાયક ” એ પાઠ તમારે કલ્પિત છે. એવા છે તે તેઓશ્રીએ જ ઉપદેડ્યું છે. કપિલ કલ્પિત વચને પ્રમાણભૂત માની શકાય દિગo-તમારું કથન ઠીક છે. તીર્થંકર નહિ. એવા પાઠ સી બતાવી શકે છે. જે પ્રભુએ કર્યું તે કરવાનું નથી પણ કહ્યું તે કરએવું ચાલતું જ હોય તે તમે જે “મજીવન- વાનું છે તે અમને પણ માન્ય છે, પરંતુ મુનિએ
કરવાનું છે?

Page #22

૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
વસ્ત્ર રાખી શકે છે તેવું કથન તેઓશ્રીએ નથી અનુસરે છે હાલતાચાલતા ગમે તે માણસે? જે કર્યું. મુનિ વસ્ત્ર વગરના હોય એવું તેઓશ્રીએ વિશિષ્ટ શક્તિસમ્પન્ન આત્માઓ જ જિનઉપદેશ્ય છે. જિનકલ્પની આચરણે મુનિને કલ્પને એવી શકે એમ માનતા હે તો કરવાની છે. જિનકલપીઓને કંઈપણ ઉપકરણ અત્યારે તેવી શક્તિસંપન્ન જીવે છે કે હોતું નથી. તે વસ્ત્ર જ કેમ હોય ? માટે જ નહિં? જે છે તે કયાં છે? બતાવે. નથી તે વસ્ત્ર હોય તે જ સંયમ કે તે તમારું કથન જ્યારે તેવા આત્માઓ થશે ત્યારે જિનકલ્પને દૂષિત છે. તા-જિનકા એ જ અર મુનિધમેં કહ્યું છે કે શ્રી જબૂસ્વામીજી સાથે ૧ મન:
- આચરશે, માટે જ પ્રામાણિક મહાપુરુષોએ છે. તેઓ કાંઈપણ ઉપકરણ રાખતા નથી વગેરે પર્યવજ્ઞાન, ૨ પરમાવધિ જ્ઞાન, ૩ જુલાક તમે શાથી કહો છે? કર્ણોપકર્ણ ચાલતા લબ્ધિ, ૪ આહારક લબ્ધિ, ૫ ક્ષપકશ્રેણિ, પ્રવાદથી કે શાસ્ત્રથી? એવી ચાલી આવતા ૬ ઉપશમશ્રેણિ, ૭ જિનક૯૫, ૮-૯-૧૦ છેલ્લા વાતને પ્રમાણભૂત મનાય નહિ, “ કહેવાય છે કે આ વડ ઉપર યક્ષ રહે છે ? એના આવી છું ચારિત્ર, ૧૧ કેવળીપણું, ને ૧૨ સિદ્ધિ
એ હકીકત છે. તર્કવિહીન કિવદસ્તીને મુક્તિ. એટલા_વાના ભરતક્ષેત્રમાં બંધ થયાં "આધારે વ્યવહાર ચાલે નહિં. શાસ્ત્રાધારે તે સ્વીકારવું જોઈએ.
. વાત કરતા હો તે શાસ્ત્રમાં જિનકી મનિ દિગ-વિશિષ્ટ શક્તિવાળા આત્માઓ જ એના પણ અનેક પ્રકાર બતાવ્યા છે. તેઓ જિનકલ્પને અનુસરે એવું કંઈ નથી. ગમે તે ઉપકરણ રાખી શકે છે, પુરુષભેદે તેઓના આચરી શકે છે. ફક્ત તે મુનિ હે જોઈએ. ઉપકરણોની સંખ્યા ઓછીવત્તી હોય છે. જે મુનિમાબે તે આચરે જોઈએ. તેમાં જ સાચું માટે કહ્યું છે કે
મેનિપણું છે. “ડિજીવવા ર પુજ, લોકો દવા- કવેતા -જે ગમે તે જિનકલ્પને આચરી હતો . સવારમાઉં, કુરિસરહ્યાણ શકતા હોય ને મુનિ માત્રે તે આચરે જોઈએ बहुमेयं ।
એમ હોય તે મુનિ માત્રના સર્વ અનુષ્ઠાને
સમાન જ થયાં, તેમાં કંઈ પણ ભેદ રહ્યો નહિ દિગ-આગમથી તમે વાત કરો છો તે અરી- એટલે શાસ્ત્રોમાં જે મુનિઓના જુદા જુદા અર છે. પણ જ્યાં સુધી ત ર ન , આચારોનું વર્ણન આવે છે તે પણ અયથોથ છે તે વચને તીર્થંકરપ્રણીત આગમના જ ઠરશે. બીજું જે આચરણ એક મુનિએ કરી છે, નવીન નથી એવી ખાત્રી-નિર્ણય ન થાય હોય તે શક્તિ હોય વા ન હોય તે પણ સૌને ત્યાં સુધી તેને પ્રમાણ માનીને ચાલી શકાય કરવી પડશે. એટલે કોઈ વિશિષ્ટ સામર્થ્ય નહિં. એટલે અમે કહીએ છીએ કે નિકપી. વાળા સાધુએ છ માસની તપશ્ચર્યા કરી એટલે આને ઉપકરણ હેતા જ નથી એ પણ અમારા બધાએ દીક્ષા લઈને તુરત ષણમાસના ઉપવાસ કથન શાસ્ત્રીય જ છે.
કરવા. માટે એ કદાગ્રહ ન રાખતા સંયમ. તા-તુળતુ-ખુશ થાઓ ! તમારા વિવિધ અનુષ્ઠાને વ્યક્તિવિશેષને અનુસરી એવો જ આગ્રહ છે કે જિનકલ્પીઓને સર્વથા હોય છે જિનકલ તે પણ મહાસામર્થ્યવાળા ઉપકરણ નથી હોતા તે તેમ છે. પણ જિન આત્માઓ માટે છે. ચાલુ કાળમાં તેવા વિશિષ્ટ કલ્પનું આચરણ કેણ કરી શકે? તેને તે પુરુષ નથી. અત્યારે તે ક૯પ લેવા જાય તે કાંઈક વિધાન હશે ને? તેવા પ્રકારના વિશિષ્ટ મૂળ કલપ પણ ગુમાવી બેસે. એટલે યુક્તિ ધર્ય-શક્તિ-સંઘયણ-શરીર-જ્ઞાનની અતિશ. અને આગમથી વસ્ત્ર, પાત્ર એ પરિગ્રહ છે તે યતા વગેરે જેનામાં હોય તેઓ જિનક૯૫ને તમારું કથન મિથ્યા છે.
ચાલુ.

Page #23

શ્રી સતિકર સ્તાત્ર. (અનુવાદ)
( એ વ્રત જગમાં દીવે! મેરે પ્યારે, એ ત્રત જગમાં દીવે—એ દેશી )
શ્રી શાંતિ જિનેશ્વર સેવા મેરે પ્યારે, શ્રી શાંતિ જિનેશ્વર સેવા. ઉત્તમ સુખકર જગત દયાનિધિ, પ્રણમી પામે શિવપુર મેવા મેરે પ્યારે, શ્રી શાંતિ જિનેશ્વર સેવા. ૧ ગોમુખ યક્ષ મહાયક્ષ જ જાણેા, ત્રિમુખ યજ્ઞેશ સાર, તુંબરૂ કુસુમ માતંગ વખાણેા, વિજય અજિત સુખકાર, મેરે પ્યારે.. શ્રી શાંતિ॰ ૨ બ્રહ્મ મનુજ સુર કુમારને વંદું, ષમુખ પાતાળ વખાણું, કિન્નર' ગરૂડ ગ ધવને જાણે,
શ્રી શાંતિ ૩
યક્ષેન્દ્ર કુબેર મન આણું, મેરે પ્યારે. વરૂણ ભ્રકુટી ગામેધ યક્ષ, પાર્શ્વ અને માતંગ, રક્ષા કરા જિન શાસનકેરી, પ્રમેાદ પાસું અતિ અ’ગ, મેરે પ્યારે. દેવી ચકેશ્વરી અજિતા માતા, દુરિતારિ ને કાળી, મહાકાળી અચ્યુતા શાંતા, વાળા ભય વિ ઢાળી, મેરે પ્યારે. સુતારિકા અશેકા શ્રીવત્સા, ચંડા ।વજયા અંકુશા, પન્નગા નિર્વાણી અચ્યુતા ધારિણી, પ્રભુ' ધરી મન આશા, મેરે પ્યારે. વૈટયા દત્તા ને ગન્ધારી, આંખ માતાને પ્રણમા, સાત પદ્માવતી તુમે રખવાળી, સિદ્ધાયિકા નિત્ય નમા, મેરે પ્યારે. ચતુર્વિધ સંઘની રક્ષા કરજો, યક્ષિણી યક્ષ દેવા, ચાર પ્રકારના દેવ દેવીચેા,
શ્રી શાંતિ ૪
શ્રી શાંતિ પુ
શ્રી શાંતિ દ્
શ્રી શાંતિ છ
શ્રી શાંતિ॰ ૮
શ્રી શાંતિ ૯
ચેકિંગની વ્યંતર ધ્રુવ, મેરે પ્યારે. સ્મરણ કરે જે શાંતિ સ્તવને, મુનિ પ્રર પ્રધાન, અમ રક્ષા સવી તીર્થની રક્ષા, હાજો મ ગળનિધાન, મેરે પ્યારે. વંદન પૂજન કરે ભવી પ્રાણી, ઉપદ્રવ હાલે ન લગાર, ઉત્કૃષ્ટ સુખસંપદા ભવી પામે, પામે ભવજળ પાર, મેરે પ્યારે. તપગચ્છાકાશે સૂર્ય સમા દિસે, યુગપ્રધાન મન ધ્યાવે, શ્રી સેામસુ ંદર સૂરિ પ્રસાદે રચિયું, મુનિસુંદર સૂરિ ગાવા, મેરે પ્યારે, શ્રી શાંતિ જિનેશ્વર સેવા. ૧૧
શ્રી શાંતિ॰ ૧૦
હીરાચ'દ અવેરચંદ શાહ-એગલાર સીટી

Page #24

માસ્તર માતીચંદ ઝવેરચદના સ્વર્ગવાસ.
ગયા ભાદરવા શુદ ૧૨ રવિવાર તા. ૮-૯-૪૬ ના રાજ ભાવનગર શ્રી જૈન સધના ઉપપ્રમુખ શ્રીયુત માતીચંદ ઝવેરચંદ માસ્તરનું ૮૪ વરસની વયે અવસાન થતાં ભાવનગર શ્રી સધને એક અનુભવી વૃદ્ધ આગેવાનની ખેાટ પડી છે.
સ્પષ્ટ, નીડર વકતવ્ય અને ગુણ પરીક્ષા તેમજ રાજ્યકુટુમ્બ તથા શેઠ જમશેદજી જીજીભાઈ, શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ આદિ નામાંકિત વ્યક્તિએ સાથે કૌટુમ્બિક સંબંધ જાળવી રાખવાની વ્યવહારકુશળતા એ એમનું જીવન-ધન હતું.
જોઈને પ્રફેિસર ભીડે જેવાએ પણ તેઓશ્રીને એમ. એ. ના અભ્યાસક્ર કલ્પી લીધા હતા. તેમની સ્વત ંત્ર કૃતિ “ એન્ટિકિવટી એફ જૈનીઝમ હ્રદય પ્રદીપ અને પેાતાના કેટલાક અંગત પત્રવ્યવહારમાં તેમના જ્ઞાનવૈભવની ઝાંખી થઈ આવે છે.
મેટ્રિકની પ્રથમ શિષ્યવૃત્તિ મેળવી એક તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે બાર આવ્યા પછી વધુ અભ્યાસ માટે ઇંગ્લંડ જવાની àાંશ છતાં કેટલીક પ્રતિકૂળતા વચ્ચે તે બી. એ. પૂર્ણ કરી શકયા ન હતા. છતાં પણુ પૂજ્ય મહારાજશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજના “ અધ્યાત્મતત્ત્વાવલેાક' નુંતેશ્રીએ અંગ્રેજી ભાષાંતર તૈયાર કરી અંગ્રેજી ભાષા પરનું પેાતાનું પ્રભુત્વ સિદ્ધ કરી આપેક, જે પણ જીવનની યશસ્વી યાત્રા શરુ કરે તે પહેલાં સ. ૧૯૧૨ માં એકાએક ગુજરી ગયા અને એકને એક પૈત્ર બાજીભાઇ પણ ૧૨ વરસની લઘુ વયે ગુજરી જતાં
>
આ દુઃખદ ઘટનાની અસર સ્વ. મેાતીચંદભાઇના હૃદય પર વધારે થવા પામી અને આલ્ફ્રેડ હાઇસ્કૂલના આગેવાન શિક્ષક તરીકેનુ કાયર બંધ કરી પેાતાના જીવન પ્રવાહ લોકસેવા અને જ્ઞાનેાપાસના તરફ વાળ્યેા. શ્રી ભાવનગર જૈત માં ગના ચણતરમાં તેમજ
શિક્ષણ પ્રાપ્તિ એ એમના જીવનના રસ હતો. પેાતાના એકના એક પુત્ર લલ્લુભાઇમાં પણ આ સંસ્કાર ઊતર્યાં હતા. તેઓ બી. એ. એલ. એલ. મી. થયા હતા ભાવનગર પાંજરાપાળના સેક્રેટરી તરીકેની, મ્યુનિસિપાલિટીના સભ્ય તેમજ શ્રી જૈન સંધના ઉપપ્રમુખ તરીકેની તેઓશ્રીની સેવા ન ભૂલાય તેવી તેમજ તોંધપાત્ર ગણાય.
માસ્તર માતીચ'દ ઝવેરચંદ
તેમના કુટુમ્બતે મહારાજા વખતસિંહજી ઘેટીથી ત્રણ પેઢીથી ભાવનગર લાવ્યા હતા. શ્રીયુત મેાતીચંદભાઇએ સ્વ. મહારાજા ભાવસિંહજી, સ્વ. સર પ્રભાશ કર પટ્ટણી સાહેબ, શ્રી લલ્લુભાઇ શામળદાસ, શ્રીયુત નટવરલાલભાઇ સુરતી સાહેબ આદિ સાથે પોતાના કૌટુમ્બિક સંબધ જાળવી રાખ્યા હતા. આજે એકની એક પાત્રીને પોતાના કુટુમ્બના એક મરણચિહ્ન તરીકે મૂકી તે ચાલ્યા ગયા છે. નાનાપાસના અને શિક્ષણ-પ્રચાર એ એમનું ધ્યેયબિન્દુ હતુ. આ સાધનામાં તેઓશ્રીનું સ્મારક તેઓ માનતા હતા. તેઓશ્રીની અ ંતિમ ભાવના સિદ્ધ થાય તેવી આશા સાથે અમે સદ્ગતના આત્માની શાતિ ઇચ્છીએ છીએ.
સદ્દગતના માનમાં ભા. શુ. ૧૩ના રાજ ભાવનગરના શ્રી સંઘે તથા ભાવનગરના મહાજતે તેમજ ભા. શુ. ૧૪ના રાજ આ સભાએ સદ્દગતની સેવાની તૈોંધ લઇ શાક પ્રદર્શિત કરતા ઠરાવેા કર્યાં છે. સ્વર્ગીસ્થના માનમાં ભાદરવા શુદ ૧૪ના રાજ અત્રેની આલ્ફ્રેડ હાઇસ્કૂલ બંધ રાખવામાં આવી હતી.

Page #25

તે પછી છપાતાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર તથા શ્રી વસુદેવ હિ'ડી બે ભાગ મળી ત્રણ ગ્રંથ એક હજાર પાનાના મોટા ગ્રંથે. તે પછી કથાનકોષ, શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુ ચરિત્ર સચિત્ર સુમારે ૮૦૦ પાનાના 4 થે છપાય છે તે ભેટ મળશે. જેમ જેમ નવા નવા ગ્રંથે છપાતા જશે તેમ તેમ રૂા. ૧૦૧) એકસેએ ક આપી નવા લાઈફ મેમ્બર થનારને પણ ભેટ મળશે. ઓછામાં ઓછી આઠથી દશ રૂપિઆના કિંમતના દરેક વખતના ગ્રંથાની કિમત મુદ્દલ થવા જાય છે. આ આર્થિક દૃષ્ટિએ પણ સારામાં સારો લાભ લેવાય છે અને વાંચી " આમિક આનંદ પણ મેળવાય છે.
- એ કાવન રૂપીયા આપી બીજા વર્ગ માં લાઇફ મેમર થનારને તે દરેક ગ્રંથની કિંમતમાંથી બે રૂપીઆ ભેટના મજરે આપી બાકીની રકમ તેમની પાસેથી લઈ તેમને પણ ભેટ અપાય છે.)
૧. શ્રી સંઘપતિ ચરિત્ર. }
.. (ભેટના બે સ દર ગ્રંથ)
- છપાઇ ગયેલ છે. 6
૨. શ્રી મહાવીર પ્રભુના
યુગની મહાદેવીએ.
અમારા માનવતા પેટ્રન સા હેબ અને લાઈફ મેમ્બરને ધારા પ્રમાણે બે સુંદર ગ્રંથ ભેટ આપવા માટે છપાઈ ગયેલ છે. સુંદર ચિત્રો અને આકર્ષક કવર ઍકેટવાળુ મજબૂત બાઈડીંગનું કામ શરૂ કરવામાં આવેલ છે. સખ્ત માંધવારી, વધતા જતા ભાવે, છતાં આ સભા પોતાના સભાસદોને સુંદર ગ્રંથા છપાવી ભેટ આપે છે, જે રીતે કોઈ પણ અન્ય જૈન સંસ્થા તે પ્રમાણે આપી શકતી નહિ હોવાથી આ સભામાં દર માસે પેટ્રના તથા સભાસદોની વૃદ્ધિ થતી જાય છે. નવા થનારા સભાસદોને પણ આ ગ્રંથના લાભ મળશે. બંને ગ્રંથો ઘણા જ સુંદર, પઠનપાઠન કરવા જેવી છે.
૧ શ્રી સંઘપતિ ચરિત્ર ( શ્રી ઉદયપ્રભાચાયત )-ગ્રંથ જેમાં પ્રભાવનાનું સ્વરૂપ, સંધ તથા શ્રી શત્રુંજય તીર્થ માહાભ્ય, સંધ સાથે વિધિવિધાનપૂર્વક, શ્રી વસ્તુપાળે કરેલી શ્રી શત્રુંજય ગિરિનાર તીર્થની યાત્રાનું વાંચવા લાયક વર્ણન, શ્રી આદિનાથ પ્રભુ તથા શ્રી નેમનાથ પ્રભુનાં ચરિત્રા, શ્રી જ'ખુ કુમાર કેવળીનું વર્ણન, શ્રી ભરત ચક્રવર્તી તથા શ્રી કૃષ્ણ વાસુદેવની સુંદર કથા, મહાતપસ્વી યુગબાહુ તથા પ્રદ્યુમ્ન કુમારના વૃત્તાંતો, બીજી અનેક અંતર્ગત કથાઓ. છેવટે વસ્તુપાળે શત્રુંજય પર કરેલ મહોત્સવ અને અપૂર્વ દેવભક્તિનું વર્ણન આપી પૂર્વાચાર્ય મહારાજે ગ્રંથ સંપૂર્ણ કર્યો છે. ઘણી ઘણી નવી નવી હકીકતો વાચકને જાણવા મળે છે. આ ગ્રંથ શ્રી સંઘપતિ રાવબહાદૂર શેઠ જીવતલાલભાઈ પ્રતાપશીએ આપેલ આર્થિક સહાયવડે છપાય છે.
૨. શ્રી મહાવીર પ્રભુના યુગની મહાદેવીઓ—સતીઓના સુંદર ચરિત્રા, સિદ્ધહસ્ત લેખક ભાઈ સુશીલે ધણા જ પ્રયત્નપૂર્વક સંશોધન કરી લખેલા છે. આ સભા તરફથી ૧-સતી ચરિત્ર ૨-સુરસુંદરી ચરિત્ર ૩-ચ'પક માલા ચરિત્ર એ ત્રણ ગ્રથા સ્ત્રી ઉપયોગી પ્રકટ થયા છે. આ ગ્રંથ તે માટે ચેથા છે. આમાં કેટલાક ચરિત્રા પૂર્વે અપ્રકટ છે છતાં મનન કરવા જેવા છે. દરેક સતી ચરિત્રની શરૂઆતમાં રેખાચિત્રા આપવામાં આવેલ છે. કવર જેકેટ સાથે સુંદર મજબૂત બાઈડીંગવડે તૈયાર થઈ ગયેલ છે. કિં. રૂા ૩-૮-૦ પટેજ જુદુ'.

Page #26
Reg. No. B. 431 તીર્થકર ભગવાન અને આદર્શ મહાન પુરુષનાં ચરિત્રા. નીચેના તીર્થ કર ભગવાન અને સત્ત્વશાળી મહાપુરુષોના ચરિત્રોની ઘણી થાડી નકલ બાકી છે, ફરી છપાય તેમ નથી. જલદી મગાવે. 1 શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ 2 રૂા. 2-8-0 8 શ્રી દાન પ્રદીપ રૂા. 3-0-0 2 સુમુખ તૃપાદિ કથાઓ રૂા. 1-0-0 9 ધમરત્ન પ્રકરણ 1-0 - 0 3 જૈન નરરત્ન ભામાશાહ રૂા. 2-0-0 10 શ્રી શત્રુંજય પંદરમે ઉદ્ધાર 4 શ્રી પૃથ્વીકુમાર ચરિત્ર રૂા. 1-0-0 સમજાશાહનું ચરિત્ર રૂા. 1-4-0 5 મહારાજા ખારવેલ રૂા. 0 12-0 11 શ્રી શત્રુંજયનો સેળભે ઉદ્ધાર 6 શ્રી વિજયાનંદસૂરિ રૂા. 0-8-0 શ્રી કમશાહનું ચરિત્ર રૂ. 0-4-0 7 શ્રી પંચમેષ્ટી ગુણરત્નમાળા રૂ. 1-8-0 છપાતા ગ્રંથા-(ભાષાંતર ) 2 શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરુષ ચરિત્ર 2-3-4-5 પર્વ 1 શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર. છપાવવાના અનુવાદોના પ્રથા. 2 શ્રી વસુદેવ હિંડી. 1 શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર. છપાતા મૂળ ગ્રંથા, 2 શ્રી કથાર ન કાષ ગ્રંથ. 1 બ્રહત ક૯પસૂત્ર છઠ્ઠો ભાગ. 3 શ્રી દમય'તી ચરિત્ર.. જૈન ઐતિહાસિક ગુર્જર કાવ્ય સંચય, ( સ ગ્રાહુક અને સંપાદક શ્રી જિનવિજયજી સાહેબ, આચાર્ય, ગુજરાત પુરાતત્ત્વ મદિર ) શ્રી જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરનારા આચાર્યો, સાધુઓ, સાધ્વીઓ અને ગૃહસ્થાના જીવન ચરિત્ર સૌરભને પ્રસરાવનારા પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલ પ્રામાણિક, ઐતિહાસિક પ્રબ'ધે, કાગ્યા અને રાસના સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આવેલો છે. આ ગ્રંથમાં એકત્રીશ વ્યક્તિના તેત્રીશ કાગ્યેાન સંચય ગુજરાતી રાસેનું સંશોધન કાર્ય સંપાદક મહાશયે કરેલ છે, તેમજ પાછળના કેટલાક રાસા વગેરેનું શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ બી. એ. એલ એલ. બી. તેમજ વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ માદી બી. એ. એલ.એલ. બી. એ ઉપેદુધાત પરિશિષ્ટો અને કેટલાક રાસાનું છોટાલાલ મગનલાલ શાહ અને પંડિત લાલચંદ ભગવાનદાસ ગાંધી વગેરે સાક્ષાએ સંપાદન કાર્યો કરેલ છે. તેને રચના કાળ ચાદમાં સૈકાથી પ્રારંભી વીસમા સૈકાના પ્રથમ ચરણ સુધી સાડા ચાર સૈકાનો છે, તે સૈકાઓનું ભાષા સ્વરૂપ, ધાર્મિક, સમાજ રાજકીય વ્યવસ્થા, રીતરીવાજ, આચારવિચાર અને તે તે સમયના લાકેાની ગતિનું લક્ષબિંદુ એ દરેકને લગતી સત્ય પ્રમાણિક બધી માહિતિઓ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલી છે. આ ગ્રંથમાં કાવ્યા, તથા રાસેના ગુજરાતી ભાષામાં સાર, કર્ણા મહાશય કયા કયા ગચ્છના હતા, તે તેમજ તેઓશ્રીના ગોના નામ, ગૃહરાના નામે, તમામ મહાશયાના સ્થળા, સંવત સાથે આપી આ કાવ્ય સાહિત્યની સુંદર અને સરલ ઉપયોગી રચના બનાવી છે, 500 પાંચસી પાના કરતાં વધારે છે. કિંમત રૂા. 2-12-9 પાસ્ટેજ અલગ. મૃદ્રક : શાહ ગુલાબચંદ વલ્લભાઈ : મી મહાદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-ભાવનગર, For Private And Personal Use Only