________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ધ કૌશલ્ય,
www.kobatirth.org
વિરતિઃ—
જ્ઞાનનું ફળ ત્યાગભાવ સ્વીકાર છે. માત્ર ‘ જાણવુ ' એટલે વસ્તુને આળખવી. એક ગાયને જાણવા માટે એનાં ૨ગ, શીંગડાં, પૂછડા વગેરે જાણવાં જોઇએ અને અમુક આકાર ધારણ કરે તે ગાય કહેવાય. આવા જ્ઞાનમાં પણ ઘણી જાત અને ભાત હાય છે. કાઇનું જ્ઞાન પૃથક્કરણપ્રાધાન્ય હાય છે, કાઇનું સમુચ્ચય પ્રાધાન્ય હાય છે, કાઇનું લાગણીપ્રધાન હાય છે અને કાઇનું આંતરલક્ષ્યવેધી હાય છે. એ ઉપરાંત ઢાઈને માત્ર વિષય જાણવા પૂરતું જ જ્ઞાન હાય છે, કાઇને એ ગળે ઊતરેલ જ્ઞાન હાય છે અને ફ્રાઇએ તેને પચાવેલ જ્ઞાન હાય છે.
નાળઙ્ગ શરું વિજ્ । શ્રી ઉત્તરાધ્યયન.
\\||
(<)
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૩
ખરૂ જ્ઞાન તત્ત્વસ`વેદન જ્ઞાન છે. એમાં જ્ઞાનનુ` સવેદન થાય છે, જાણવા પ્રમાણે સાચે માગે પ્રવૃત્તિ થાય છે, રખડપાટી વધારનાર પ્રવૃત્તિના ત્યાગ થાય છે અને સાચે રસ્તે આગળ વધાય છે. આ સાચુ' જ્ઞાન છે, જ્ઞાનનું ફળ તાવનાર વિશિષ્ટ જ્ઞાન છે, ન્યાય માગે પ્રવૃત્તિ કરાવનાર જ્ઞાન છે અને જ્ઞાનનુ સાચું કુળ અપાવનાર જ્ઞાન છે,
માત્ર વિષયપ્રતિભાસ જ્ઞાન હૈાય તે તેનાથી વસ્તુ ઓળખાય છે, એકસીજન, હાઇડ્રેાજન વગેરે સમજાય છે, પણ એની અસર અંદર કાંઈ થતી નથી. જે જ્ઞાનને પરિણામે માણસ સરસ વાતા કરી શકે, સુંદર ભાષણ કરી શકે, વસ્તુસ્વરૂપ અન્યને જણાવી શકે તેની અસર જો તેના હૃદયમાં થઇ ન હાય, માત્ર વિનેાદ કે વિલાસ પૂરતું જ્ઞાનમાત્ર હાય, સભારજન કે પરરંજન સુધી જ એની હદ ગયેલી હાય તા તે જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસની કોટિમાં આવે છે. બાકી સ્વપરનુ’ માત્ર જ્ઞાન થાય, પણું
માત્ર વિષયપ્રતિભાસ જ્ઞાનના કેવાં ફળ ભાગ્યે જ જરૂર રહે છે. એવા જ્ઞાનથી સ ંહારબેસે છે તે અણુ આંખના યુગમાં વર્ણવાની શક્તિના વધારા થાય છે, સ’સાર સન્મુખ વિશેષ વેગથી પ્રવેશાય છે અને આત્મદર્શનથી પ્રાણી દૂર દૂર થતા જાય છે. જ્ઞાનનું ફળ વિરતિ છે. વિરતિ એટલે પૌલિક ભાવથી દૂર જવુ તે. સાચા જ્ઞાનીને વિષય અને કષાયા ખરાખર ઓળખાય એટલું જ નહિ,પણ એના બનતા ત્યાગ કરવાની એની તીવ્ર ભાવના અને પ્રયત્ન ચાલુ રહે. અને જ્ઞાન પામ્યાનું ખરૂં ફળ એ જ છે, જ્ઞાન મળવાના સાચા ઉપયાગ એ જ છે. જેટલે અશે વિરતિભાવ આવે તેટલે અ ંશે સાચું જ્ઞાન થયુ છે એમ સમજવુ, પચાવેલ જ્ઞાનની કિંમત ત્યાગ ભાવ અને આત્મદર્શીન સન્મુખ વૃત્તિ પર નિર્ભર રહે છે. ત્યાગના
તિમન્ જ્ઞાન કહેવાય છે. જેવું જાણે તેવી તદ્યોગ્ય સુપ્રવૃત્તિ કરે, વિપરીત કાય થી નિવૃત્તિ
કરે અને સાધ્યને માર્ગે ચલાવે તે જ્ઞાનને • તત્ત્વસંવેદન ’જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.
તદ્યોગ્ય પ્રવૃત્તિ ન થાય તે જ્ઞાન આત્મપરિ-વિરતિભાવના સ્વપર વિવેચનને જેટલા ઉપયેગ તેટલુ' સાચું' જ્ઞાન સમજવું. જ્ઞાનની તેમાં કસોટી છે, જ્ઞાનની તેમાં ઉપયેાગિતા છે. બાકી સમજ્યા-પચાવ્યા વગર ગમે તેટલું મેલી કે લખી જવાય. તેમાં તેનું ખરું ફળ એસતુ કે મળતું નથી.
આવી રીતે જ્ઞાનના અનેક પ્રકાર થાય છે.
મૌક્તિક
For Private And Personal Use Only
