________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
પૂર્વને પશ્ચિમ માની ગતિ કરે છે અને પિતાના આ આધ્યાત્મિક યુદ્ધમાં જે માનસિક વિકાર ઈષ્ટ સ્થાનને નહિ પામતા એને બધે શ્રમ અને આત્માની પ્રતિદ્વદ્ધતામાં કોઈ એક તે વૃથા બને છે, તેવી રીતે પ્રથમ ભૂમિકાવાળે કોઈ બીજો જયલાભ પ્રાપ્ત કરે છે. અનેક આત્મા પરરૂપને સ્વરૂપ સમજી એને મેળવવાને આત્માઓ એવા પણ હોય છે કે-ન્થિભેદ પ્રતિક્ષણ અનુરક્ત રહે છે અને વિપરીત દર્શન કરવા યોગ્ય બલ પ્રગટ કરીને પણ છેવટે યા મિથ્યાષ્ટિનું કારણ રાગદ્વેષની પ્રબલતાનો રાગદ્વેષની તીવ્ર પ્રહારથી આહત થના-હાર શિકાર બનીને તાત્વિક સુખથી વંચિત રહે છે. ખાઈને પોતાની મૂળ સ્થિતિમાં આવી જાય છે આ ભૂમિકાને જેનશાસનમાં “બહિરાત્મભાવ” અને અનેક વાર પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ રાગકિંવા “મિથ્યાદર્શન કહેવાય છે. આ દ્રેષ પર જયલાભ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. ભૂમિકામાં જેટલા આત્મા વર્તમાન હોય છે એ ઘણુ આત્માઓ એવા પણ હોય છે કે ન તો બધાની આધ્યાત્મિક સ્થિતિ એક જ સરખી હાર ખાઈને પાછા ફરે છે અને ન તો જયલાભ હોતી નથી. અર્થાત બધા ઉપર સામાન્યતા પ્રાપ્ત કરે છે, કિન્તુ ચિરકાળ સુધી આધ્યાત્મિક મેહની બને શક્તિનું આધિપત્ય હોયે છતે યુદ્ધના મેદાનમાં પડી રહેલા હોય છે. કોઈ પણ થોડો ઘણે તરતમભાવ અવશ્ય હોય છે. કેઈ આત્મા એવા પણ હોય છે કે જે પિતાની કઈ પર મેહને પ્રભાવ ગાઢતમ, કઈ પર શકિતને યથોચિત પ્રવેગ કરીને આ આધ્યાગાતર અને કઈ પર એનાથી પણ ઓછો ત્મિક યુદ્ધમાં રાગદ્વેષ પર જયેલાભ પ્રાપ્ત કરી હોય છે. વિકાસ કરે એ આત્માને પ્રાય: લે છે. કોઈ પણ માનસિક વિકારની પ્રતિદ્રદ્ધસ્વભાવ છે. એથી કરી જ્યારે જાણતા કે અ- તાની આ ત્રણે અવસ્થાઓમાં કદિ હાર ખાઈને જાણતા આત્મા ઉપરથી મેહને પ્રભાવ કમ પાછા ફરવું, કદિ પ્રતિસ્પર્ધામાં સ્થિર રહેવું થતે આવે છે ત્યારે કંઈક વિકાસની તરફ અને જયલાભ પ્રાપ્ત કરે આ અનુભવ અગ્રેસર થાય છે, અને તીવ્રતમ રાગદ્વેષને કંઇક દરેકને હોય છે. આજ સંઘર્ષ કહેવાય છે. મન્દ કરીને મોહની પ્રથમ શક્તિને છિન્નભિન્ન સંઘર્ષ વિકાસનું કારણ છે. ચાહે વિદ્યા, યેગ્ય આત્મબલ પ્રગટ કરી લે છે. આવી ચાહે ધન. ચાહે કીતિ આદિ કોઈ પણ સ્થિતિને જેનશાસ્ત્રમાં “ગ્રન્થિભેદ' કહેવાય છે. ઈષ્ટ વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવાની વખતે અચાનક
ગ્રન્થિભેદનું કાર્ય અતિવિષમ છે. રાગદ્વેષ અનેક વિદને ઉપસ્થિત થાય છે. અને એની રૂપ તીવ્રતમ વિષગ્રંથિ એક વાર શિથિલ યા પ્રતિદ્વન્દ્રતામાં ઉક્ત પ્રકારની ત્રણે અવસ્થાઓને છિન્નભિન્ન થઈ જાય તો બેડો પાર થયે સમજવો, અનુભવ પ્રાયઃ બધાને હોય છે. કેઈ વિદ્યાર્થી, કારણ કે ત્યારબાદ મેહની પ્રધાન શકિત દર્શન- કઈ ધનાથી યા કીર્તિકાંક્ષી જ્યારે પોતાના મેહને શિથિલ થવામાં વાર લાગતી નથી અને ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ અર્થે પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે કાં દર્શનમોહ શિથિલ થયે એટલે ચારિત્રમોહની તે વચમાં અનેક કઠિનતાએ જઈને પ્રયત્નને શિથિલતાને માર્ગ ખુલી જવામાં વાર લાગતી છોડી દે છે યા તે કઠિનતાઓને પાર કરીને નથી. એક તરફ રાગદ્વેષ પોતાના પૂર્ણ બેલનો ઈષ્ટ પ્રાપ્તિના માર્ગ પર અગ્રેસર થાય છે. જે પ્રયોગ કરે છે અને બીજી તરફ વિકાસોન્મુખ અગ્રેસર થાય છે તે માટે વિદ્વાન્ , મોટે ધનવાન આત્મા પણ રાગદ્વેષના પ્રભાવને કામ કરવાને યા મેટ કીર્તિશાળી બને છે. જે કઠિનતાઓથી માટે પિતાના વીર્ય–બલનો પ્રવેગ કરે છે. ડરીને પાછા ભાગે છે તે પામર, અજ્ઞાની અને
For Private And Personal Use Only
