________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શિલ્પના મે જૈન ગ્રંથ
૧૯ી
શિલ્પના બે જૈન ગ્રંથ ભારતદેશ અનેક વિદ્યાનો ખજાનો છે. અહિં પૂર્વકાળમાં અનેક વિશિષ્ટ પુરૂદ્વારા અનેકવિધ વિદ્યાને પ્રાદુર્ભાવ થયે છે. તે પ્રાદુર્ભાવને કાળ ઘણે
ને છે. આજે ઈતિહાસકારો તે કાળને નિશ્ચિત કરવા મથી રહ્યા છે. થોડા વર્ષો પહેલાં ભારતીય સભ્યતા અને વિદ્યાકળાને કાળ વધારેમાં વધારે આજથી ૩૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે મનાતે, પરન્તુ મેહન ડારો હરપ્પા, અને તક્ષશિલાની નવી શોધથી તે માન્યતા આજે સાવ બેટી પડી જાય છે. હવે આજથી પાંચ કે છ હજાર વર્ષે પર્વે આપણે ત્યાં વિદ્યા અને શિલ્પાદિ કળા પૂર્ણ વિકસિત હતી એમ માનવામાં અનેક પ્રમાણે સાક્ષી પૂરે છે. મોહન જેડાના વ્યસ્થિત અને સુંદર મકાને, મહેલ, તળાવોની રચના, નગરનિર્માણવ્યવસ્થા, સિકકા, મૂર્તિ અને માટી વિગેરેના પાત્રો જેવાથી તે વાત સ્વીકારવામાં કશી શંકા રહેતી નથી.
આપણે ત્યાં બીજી કળાઓની જેમ શિલ્પકળા પણ લાંબા કાળથી વિકસિત થએલી હતી. આજે અમેરિકા જેવા સુધરેલ દેશમાં નગર અને ગૃહ નિર્માણ કળા જે વિકાસને પહોંચી છે તેટલી વિકસિત દશા આપણા ભારતમાં પાંચ હજાર વર્ષ પૂર્વે હતી. આ વિષયના અનેક ગ્રંથે આપણે ત્યાં હતા તેના અનેક દાખલા મળતા જાય છે. સાંપ્રદાયિક ઠેષ કે અજ્ઞાનતાને લીધે આપણે સાહિત્ય વારસો ઘણોખરો નષ્ટપ્રાય થઇ ગયે છે અને થઈ રહ્યો છે. તેમાં શિલ્પવિષયક સાહિત્યની તરફ તે વધુ ઉપેક્ષાવૃત્તિ અને અજ્ઞાનતા હોવાથી તે સાહિત્યના પ્રાસાદમંડન, રૂપમંડન, રાજવલભ, શિયદીપક, સનરાંગણ અને મયમત જેવા થોડા જ ગ્રંશે બચ્યા છે. તેમાં જૈનના તે તે કરતાંયે થડા ગ્રંથ ઉપલબ્ધ છે.
જૈનોને સાહિત્યના તમામ ક્ષેત્રોમાં આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરે તે ફાળો છે. અનેક કારણથી ઘણું સાહિત્ય નષ્ટ થયા પછી પણ હજુયે જેનભંડારે વિવિધ પ્રકારના સાહિત્યથી છલકી રહ્યા છે. અત્યારે જૈન સાધુ કે ગૃહસ્થમાં શિલ્પવિષયક જ્ઞાન નહિ જેવું છે. શ્રીમાન જયમુનિજી આચાર્ય આ વિષયનું સારૂં જ્ઞાન ધરાવે છે એમ સંભળાય છે. તેઓ અને પં. ભગવાનદાસજી (જયપુરવાળા) સિવાય કઈ જેને આ વિષયમાં વર્તમાનમાં ઉલ્લેખનીય ખ્યાતિ મેળવી હોય તેવું જણાતું નથી.
હજુ સુધી કઈ પણ જૈન વિદ્વાન ને બનાવેલ ખાસ પ્રાચીન શિલ્પગ્રંથ પ્રકાશિત થયે નથી. મને જણાવતા હર્ષ થાય છે કે હમણું શિપના બે જૈન ગ્રંથ ભંડારમાંથી મળ્યા છે. તે બને મહત્ત્વના અને છસોથી વધારે વર્ષો
For Private And Personal Use Only
