________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“ દ્રવ્યગુણ પર્યાય વિવરણ.” પ૦ દિગબરીના મતે નવ નય અને વણ ઉપનય ક્યા ? ઉ૦ દિગંબરીઓએ તર્કશાસ્ત્રને અનુસારે નવ નય અને ત્રણ ઉપનય કહ્યા છે,
જેમનાં નામ નીચે પ્રમાણે છે. નવનયનાં નામ --(૧) દ્રવ્યાર્થિક (૨) પર્યાયાર્થિક (૩) નૈગમ (૪) સંગ્રહ. (૫) વ્યવહાર (૬) જુસૂત્ર (૭) શબ્દ (૮) સમભિરૂઢ અને (૯) એવભૂત ત્રણ ઉપનયના નામ(૧) સભૂત વ્યવહાર (૨) અસભૂત વ્યવહાર
(૩) ઉપચરિત સભૂત વ્યવહાર. પ્ર. બીજા આધ્યાત્મિકમતે કેટલા ની છે ? ઉ૦ બીજા આધ્યાત્મિક મતે (૧) વ્યવહાર અને (૨) નિશ્ચય એ બે નય છે પ્રવે તે મત જીવનું સ્વરૂપ કેવી રીતે પ્રતિપાદન કરે છે ? ઉ૦ નિશ્ચયનયના મતે જીવ છે તે સિદ્ધસ્વરૂપ છે અને વ્યવહારથી કમથી
બંધાયેલો હોય તેને જીવ કહે છે અને તે જીવ કર્મથી મુકત થાય છે
ત્યારે તેને શિવરૂપ કહે છે. પ્રદ્રવ્યની વ્યાખ્યા કહે. ઉટ વ્યયુક્ત તત્તવન I એટલે જે પદાર્થની ઉત્પત્તિ, વિનાશ
અને ધ્રુવ તે સત્ એવું જેનું લક્ષણ છે તે દ્રવ્ય. પ્ર. દ્રવ્ય એટલે શું ? ઉ૦ દ્રવ્ય એટલે જે પોતપોતાના સ્વભાવ તથા વિભાવપર્યાયથી દ્રવે છે, કવશે
અને દ્રવતું હતું તે દ્રવ્ય કહેવાય છે. પ્ર. દ્રવ્યના બીજા અર્થ ક્યા કયા થાય છે ? ઉ, તેના જુદા જુદા અર્થ નીચે મુજબ છે.
(૧) જે પર્યાય ગ્રહણ કરે અને ત્યાગ કરે તે દ્રવ્ય. (૨) જે પોતાના પર્યાયને પ્રાપ્ત કરી છેડી દે તે દ્રવ્ય. (૩) ટુ એટલે સત્તા અને તેનો જે અવયવ તે દ્રવ્ય છે. (૪) સત્તાને જે વિકાર તેને જ દ્રવ્ય કહે છે. (૫) રૂપરસાદિક જે ગુણ છે તેને સંભાવ એટલે સમૂહ જે ઘટાદિ પદાર્થ છે તે દ્રવ્ય છે. (૬) જે થવાનું છે તે ભાવ છે અને તે ભાવી પદાર્થને યોગ્ય જે પદાર્થ છે તે પણ દ્રવ્ય છે. જેમકે રાજકુમાર દ્રવ્યમાં રાજાપર્યાયની
યોગ્યતા છે. (૭) એવી રીતે જે ભાવ પૂર્વે થઈ ગયા છે તે પણ દ્રવ્ય છે. પ્ર. દ્રવ્યાથિક એટલે શું ? ઉ૦ દ્રવ્યનું જે પ્રયોજન છે તે દ્રવ્યાર્થિક છે. પ્રઃ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય એટલે શું ? ઉ૦ ઉપાધિથી રહિત જે દ્રવ્યાર્થિક નય છે તે શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય કહેવાય છે.
For Private And Personal Use Only
