Atmanand Prakash Pustak 030 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531348/1

Page #1

૪૬ -
થતી
પુત્ર ૩૦ મું.
આશ્વિન,
પ્રકાશક, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર,
વીર સં.૨૪૫૮ આત્મ સં'. ૩૭ વિ.સં.૧૯૮૮
મૂલ્ય રૂા. ૧)
૨૦ ૪ માના,

Page #2

વિષય-પરિચય.
૧ અભિલાષા.
... ...વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા. જટ ૨ પૂર્ણાહૂતિ. ૩ શ્રી તીર્થંકરચરિત્ર.
... ...મુનિ દર્શનવિજયજી મહારાજ, પ૧ ૪ સત્સંગ-સંત સમાગમ કેમ કરતો નથી ? ...સ૬૦ શ્રા કપૂરવિજયજી મ. પ૪ ૫ પરમસુખ પ્રાપ્તિરૂપ ચિત્તશુદ્ધિનું ફળ| કઈ રીતે સાંપડે ?...
» , •. ૫૬ ૬ પૂજનની સફળતા.., ...
...રા. ચેકશી. ... ... ૫૮ ૭ અમારી પૂવદેશની યાત્રા....
... મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ.૫૯ ૮ દ્રવ્યગુણ પર્યાય વિવરણ. ...
... શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીયા. ૬૨ ૯ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ .... ...વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ શાહ, ... ૧૦ સમયના પ્રવાહમાં. ૧૧ સ્વીકાર અને સમાલોચના. ૧૨ સુધારી. ••• •••
કમત.
૦-૮-૦
-
-૦
કલકત્તાવાળાના વિવિધ રંગોથી મનહર ફોટાઓ. નામ
કીંમત. નામ. શ્રી નેમનાથ સ્વામીના લમનો વરઘોડો. ૦-૧૨-૦ શ્રી છનદત્તસૂરિજી ( દાદા સાહેબ ) ૦–૬–૦ શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સમવસરણ તથા
છ લેસ્યા.
૦-૬-૦ - શ્રેણિક રાજાની સ્વારી. ૦-૧૨-૦ મધુબિંદુ.
૦-૬-૭ શ્રી કેસરિયાજી મહારાજ.
૦-૮-૮ શ્રી પાવાપુરીનું જલમંદિર, ૦-૪૦ શ્રી ચંદ્રગુપ્તના સોળ સ્વપ્ન.
ચિત્રશાળા પ્રેસ પુનાવાળાના ફોટા.. શ્રી ત્રિશલા માતાના ચૌદ સ્વM.
શ્રી મહાવીરસ્વામી.
૦–૮–૦ શ્રી સમેતશિખરજી સિદ્ધક્ષેત્ર. ૦-૮-૦ સમેતશિખર તીથ ચિત્રાવળી શ્રી રાજગિરિ સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ સેનેરી બાઈન્ડીંગ સાથે. ૨-૮-૯ શ્રી પાવાપુરીજી સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ જબુદ્વીપને નકશા રંગીન. . ૦-૬-૦ શ્રી ગિરનારજી સિદ્ધક્ષેત્ર.
૦-૬-૦ | નવતત્વના ૧૧૫ ભેદના નકશે. રંગીન ૦-૬-૦
ન વાં તૈ યા ર થ ચેલ . શ્રી ગૌતમસ્વામી. શ્રી પાવાપુરી જલમંદિર.
૦-૮-૦ શ્રી સમેતશિખરજી.
મળવાનું સ્થળ, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
૦-૮-૭
ભાવનગર-આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.

Page #3

સ્ત્રી ઉપયોગી વાંચન માળાની યોજન
અમારૂ સીરીઝ ગ્રંથમાળા ખાતુ. એક હજાર કે તેથી વિશેષ રકમ આપનાર જૈન બંધુએ કે બહેનોના નામે ઉત્તરાત્તર અનેક ગ્રંથ પ્રકટ કરી જ્ઞાનોદ્ધાર યાને જ્ઞાનભક્તિનું કાર્ય, સભા, ( સાથે તે રકમ આપનાર પણ અનેક અંધુએ તેનો લાભ લઈ ) કરી રહેલ છે. સાથે અનેક સાહિત્ય પ્રથા પણ સભા પ્રગટ કરી રહેલ છે. આ સભાના લાઈફ મે ને પણ વિશેષ વિશેષ અનેક સુંદર મહાટી પ્રથાને ( ક પણ બદલે લીધા વગર ) લાભ મળી રહેલ છે, જે તે રીતે કોઈપણ સંસ્થા કરી શકેલ નથી જે સાહિત્યરસિક સર્વ બંધુએ જાણે છે.
કે અત્યાર સુધી અનેક જૈન બંધુઓએ તેવી રકમ સભાને સુપ્રત કરી પોતાના નામથી ગ્રંથમાલા પ્રકટ કરાવી જ્ઞાનભક્તિ કરી રહેલ છે, તેનું શુભ અનુકરણ કરી હાલમાં શ્રીમતી કસ્તુર હેને પણ એક રકમ તે માટે ( સ્ત્રી ઉપયોગી સીરીઝ પ્રગટ કરવા ) આ સભાને સુપ્રત કરેલ છે, તેમાંથી ઉત્તરોત્તર સ્ત્રી ઉપયોગી (સતી ચરિત્રો, સ્ત્રી ઉપયોગી વિષચેના ) ગ્રંથ પ્રકટ કરવાનું આ સભાએ શરૂ કરેલ છે. તેઓ હેનની પ્રથમ ગ્રંથ સીરીઝ તરીકે ૬૬ સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર કે (જે કે પ્રસિદ્ધ લેખક સુશીલ પાસે લખાવી તૈયાર કરેલ) છપાવવા શરૂ કરેલ છે. ચરિત્ર ઘણું જ રસિક અને બોધદાયક છે. તેવી રીતે અન્ય મહેનોએ પણ જ્ઞાનની ભક્તિ અને ઉદ્ધાર કરી લાભ લેવાના છે. સીરીઝના ધારા ધારણ આ નીચે તથા આ અંકના પાછળના ભાગમાં સૂચિપત્ર સાથે છેલ્લે પાને છે. આ જૈન બંધુઓ અને બહેનોએ લેવા જેવા છે.
- સ્વર્ગવાસી આપ્તજનોના સ્મરણાર્થે ને ભક્તિ સાથે જ્ઞાનની સેવા કરવાનું ને સ્મરણ સાચવવાનું પણ આ અમૂલ્ય સાધન છે. અમરનામ કરવાનું પણ સાધન છે. - કોઈ પણ સ્થળે પૂરતી ખાત્રી કર્યા સિવાય લખાણ કે બીજાથી લલચાઈને રકમ આપતાં પહેલાં અવશ્ય વિચારવાનું છે.
શું તમારું નામ અમર કરવું છે ?
' ગ્રંથમાળાની યોજના. આ જગતમાં જન્મ કે મરણ પ્રત્યેક પ્રાણીને માટે સજાયેલ છે. જ્યારે મનુષ્યને પરમાત્માએ જ્ઞાન અને બુદ્ધિ આપેલ હોવાથી તે પોતાના માટે અનેરા માગ શોધી કાઢે છે. જેથી તમારે આ ૧૦વનમાં તમારૂ નામ અમર રાખવું હોય, જ્ઞાનભક્તિ કરવી હોય, જેન સાહિત્ય સેવા કરી જ્ઞાન ઉપાર્જન કરવું હોય તો નીચેની યોજના વાંચી, વિચારી આજે જ આપ નિર્ણય કરો અને આપના નામની ગ્રંથમાલા પ્રસિદ્ધ કરાવી તે અમૂલ્ય લાભ મેળવા.
યોજના. જે ગૃહસ્થ ઓછામાં ઓછા રૂા ૧૦ ૦૦) એક હેજાર આ સભાને આપે તેમના નામથી ગ્રંથમાળા ( સીરીઝ ) (ગ્ર થે ) આ સભાએ દરેક વખતે નીચેની શરતે પ્રકટ કરવા
- ર સીરીઝના પ્રથમ ગ્રંથ છપાવવાને માટે વધારેમાં વધારે રૂા. ૧૦૦૦) સુધી સભાએ ખરચવા.
૪ જાહેર લાઇબ્રેરી કે ભંડાર તેમજ સાધુ સાધ્વી મહારાજ વગેરેને આ સીરીઝના

Page #4

અમુક સંખ્યાના ગ્રંથા સભાના નિયમ મુજબ જે જે ભેટ અપાય તે તે સીરીઝવાલાની વેતા સભા મારફત ભેટ ' એવી ચીકી છપાવી પુસ્તક ઉપર ચડી ભેટ મોકલવામાં આવશે. ") tો ( છ તે સીરીઝની છપાતી દરેક બુકની પચીશ કાપી (વારંવાર) જે ગૃહસ્થના તરફથી આ ગ્રંથ માળા સીરીઝ છપાય ( સીરીઝ માટે રકમ આપનારને) ભેટ આપવામાં આવશે.
- ૮ તે સીરીઝના પ્રથમ અડધા ગ્રંથો ખપી ગયા હોય તે સમયે ઉપજેલી તે રકમના પ્રમાણમાં તે ગૃહસ્થના નામથી બીજે ગ્રંથ ( સીરીઝના) સભાએ છપાવવા શરૂ કરવા; | એજ ક્રમ સાચવી સીરીઝના બીજા ગ્રંથા સભાએ નિરતર છપાવવા.
૧૦ ગ્રંથમાળાના પ્રથમના એક જ ગ્રંથમાં સીરીઝવાળા ગૃહસ્થનું ટુંકુ જીવનચરિત્ર, ફાટાથાક અને અપશુપત્રિકા તેમની ઈચ્છાનુસાર ( એકજવાર ) આપવામાં આવશે.
નીચે પ્રમાણેના મહાશયના ( તરફથી તે રકમ આવી ગયેલ હોવાથી તેમના ) નામથી ગ્રંથમાળાએ પ્રકટ થઈ ચૂકી છે અને થશે૧ શેઠ આણું દજી પુરૂ પીત્તમદાસ.
૨ વારા હઠીસંગ ઝવેરચંદ. ૩ શ્રીમાન સુખસાગરજી મહારાજ.
૪ શ્રીમાન આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરેજી મહારાજ ૫ વકીલ હરીચંદ નથુભાઈ
- ૬ શ્રી વલ્લભ ગ્રંથમાળા. ૭ શેફ નાગરદાસભાઈ પુરૂષોત્તમદાસ, રાણપુર. ૮ શેઠ ઝવેરભાઇ ભાઇચંદ. ૯ શાહ મગનલાલ ઓધવજી .
- ૧૦ શેઠ અમરચંદ હરજીવનદાસ. ૧૧ શેઠ દીપચંદ ગાંડાભાઇ.
૧૨ શ્રીમતી કસ્તુર મહેન. ૧૩ સાત જગજીવનદાસ ફૂલચંદ.
ઉપરના મહાશયોએ પોતાની લક્ષ્મીના સ વ્યય કર્યો છે. આપ પણ વિચારીને તે જ્ઞાનભકિતના કાર્ય માટે પ્રયત્નશીલ થઈ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં આપનું નામ અમર કરશે તેમ ઈચ્છીએ છીએ.
લખા:- શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
| લાઇફ મેમ્બર, કોઈપણ શ્વેતામ્બર મૃતિપૂજક જૈન આ સભામાં સભાસદ તરીકે દાખલ થઈ શકે છે. એક સાથે રૂા ૫૦૦) આપનાર ગૃહસ્થ આ સભાના પેટ્રન (માનવતા મુરખી) થઈ શકશે. એક સાથે રી ૧૦૦) આપનાર પહેલા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થઈ શકશે. એક સાથે રૂા ૫૦) આપનાર બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બર થઈ શકશે.
જેન લાઈબ્રેરી, શાળા કે સંસ્થા મેઅર તરીકે ર૦ સ્ટડ થવા માગે તે રા પ૦) ભરવાથી બીજા વર્ગના લાઇફ મેઅરાના હકકો ભોગવી શકશે.
પહેલા વર્ગના લાઈફ મેઅોને સભા તરફથી પ્રગટ થતા પુસ્તકની એક એક નકલ તથા આમાનંદ પ્રકાશ માસિક તેમની જીદગી સુધી ભેટ આપવામાં આવશે.
- બીજા વર્ગના લાઈફ મેમ્બરાને સભા તરફથી પ્રકાશિત થતા બે રૂપીઆની કિંમત સુધીના દરેક ગ્રંથની એ કે એક નકલ ભેટ આપવામાં આવશે, તેમજ આમાનદ પ્રકાશ માસિક પણ તેમની જીદંગી સુધી ભેટ મળશે.
e ગુજરાતી ભાષાના ( સીરીઝ સિવાયના ) પ્રકટ થતા કાઈ પણ ગ્રંથ મુદ્દલ કિંમતે ( સાહિત્ય પ્રચારના શુભ હેતુથી ) વેચાણ આપવામાં આવે છે..
= =

Page #5

[F | |tion: શ્રી હરી
આમ ન % પ્રકાશ
ક
| | ચન્ટે વીર बाह्यविषयव्यामोहमपहाय रत्नत्रयसर्वस्वभूते आत्मज्ञाने प्रयतितव्यम् , यदाहुर्बाह्या अपि-" आत्मा रे श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्य " इति । आत्मज्ञानं च नात्मनः कर्मभूतस्य पृथक कि. श्चित् , अपि त्वात्मनश्चिद्रूपस्य स्वसंवेदनमेव मृग्यते, नातोऽन्यदात्मज्ञानं नाम, एवं दर्शनचारित्रे अपि नात्मनो भिन्ने । एवं च चिद्रूपोऽयं ज्ञानाद्याख्याभिरभिधीयते । ननु विषयान्तरव्युदासेन किमित्यात्मज्ञानमेव मृग्यते ? विषयान्तरज्ञानमेवह्यज्ञानरूपं दुःखं छिन्द्यात् । नैवम् , सर्वविषयेभ्य प्रात्मन एव प्रधानत्वात् , तस्यैव कर्मनिबन्धनशरीरपरिग्रहे दुःखितत्वात् , कर्मक्षये च सिद्धस्वरूपत्वात् ।।
योगशास्त्र स्वोपज्ञविवरण-श्री हेमचन्द्रसूरि.
ર I> દિ8 --- પુરા ૨૦ } વીર સં. ૨૪૧૬, ગાધિ. પ્રારક સં. ૭. { ગ્રં% ૨ નો.
અભિલાષા,
જમાવ્યા છે ઉચ્ચતર ગુણથી દેવાધિદેવને જેણે, Sારાંગનાઓએ ચળાવ્યા છતાં પણ ન ડગ્યા તે, કપુ અનેક ઉપસર્ગો થી પીડાયું હતું જે નું, ગે રગમાંથી દૂર કરા ચંડકૌશિકને કેાધ જેણે, સેવા ની જથકી તાર્યા છે અનેક આત્માઓ જેણે, ૌ જીવો પ્રત્યે સમભાવના રાખી હતી જેણે, સુરેંદ્રના સંદેહનો અંગુઠાના સ્પર્શથી નાશ કર્યો જેણે, સવીપી નાખી સ્વતેજથી બેડીઓ ચંદનબાળાની જેણે,
દોશતાવધિ મારી વંદના એવા પ્રભુ શ્રી વીરને! “ નવા વરસે સે સુખી હે! »
વિનયકાંત કે. મહેતા–અમદાવાદ,

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પૂર્ણાહુતિ ફિશ
પ્રતિદિન સૂર્ય ઉદય પામે છે ને અંતે અસ્ત પામે છે, તેજને વિકસતો પુંજ સૂર્ય પણ છેવટે અંધકારને સ્થાન આપે છે.
મનુષ્યનું જીવન શું એવું નથી ? માણસ સુખી થાય છે, ઉત્તરોત્તર તેનું સુખ વધતું જાય છે, પણ છેવટે સુખ લય પામે છે અને વિષાદને સ્થાન મળે છે. નહિ સુખ કે નહિ દુ:ખ અનંત છે.
સરિતા હજારે પત્થરે, ખાડા, ટેકરાઓ વટાવી વહે જાય છે. પિતાના પંથમાં આવતા પત્થર કે ટેકરાથી ડરી જઈ તે પાછી નથી હઠતી, પણ ચેન ન પwારેજ પિતાને રસ્તો શોધી કાઢે છે.
તેવી જ રીતે માનવોએ સન્માર્ગને અવલંબતા આવી પડતાં દુઃખે જોઈ ડરવું ન જોઈએ, પણ શાંતિથી તે દુઃખની સામે થઈ સત્ય પંથે ચાલ્યા જવું જોઈએ.
હજારે સરિતાઓ પિતામાં સમાય છે છતાં સાગર ઉભરાતું નથી તેમજ સૂર્યના અગ્નિઝરતા પ્રચંડ તાપથી તે સૂકાતે પણ નથી.
મનુષ્ય પણ સુખના અથવા પુણ્યપ્રભાવે વૃદ્ધિ પામતા સુખથી ફુલાઈ જઈ નીતિપંથ વિસાર ન જોઈએ તેમજ આવી પડતી અનેક વિપત્તિઓથી ન તે હતાશ થવું જોઈએ કે ન તે સ્વધર્મને દુષિત ગણવે જોઈએ.
આવી રીતે સરિતા, સૂર્ય ને સાગર વગેરે દ્વારા કુદરત મનુષ્યને કેટલા બોધપાઠ શીખવે છે? કુદરતના કાર્યમાં ને માનષિક જીવન પ્રવૃત્તિમાં કેટલું સામ્ય ! કુદરત પિતાના કાર્યમાં જ કાર્યની પૂર્ણાહુતિ કરે છે જ્યારે જ્ઞાનવિભૂષિત પણ ઘેલે માનવ સંજોગોને ગુલામ થઈ પિતાના કાર્યની પૂર્ણાહુતિ નથી કરી શકતે.
નિશ્ચયી અને કઈ પણ સંજોગોમાં ન્યાયપંથને ન વિસરનાર કે વિરલા જ હોય છે.
વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા
અમદાવાદ,

Page #7

શ્રાતી કરચરિત્ર.
અગિઆર અંગમાં નિરૂપણ કરેલ શ્રીતીર્થંકરચરિત્ર,
પર
શ્રી જ્ઞાતાસૂત્ર
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૩ થી શરૂ )
તે કાલે તે સમયે અધેલેાકવાસીની આઠ દિકુમારી મહત્તરિકાએ જેમ જબૂઢીપપ્રજ્ઞપ્તિમાં જન્મેાત્સવ-વન છે તેમ અહીં બધું સમજવુ, તાવત એટલા જ કે “ મિથિલામાં કુ ંભરાજની રાણી પ્રભાવતી ” એ પાઠે જોડવા. ચાવત્....ન દીશ્વરવર દ્વીપમાં મહિમા કરે છે.
ત્યારે કુંભરાજા ઘણા ભુવનપતિ ૪ વિગેરેએ તીથ કર૦ ચાવત....ક, ચાવત્....નામકરણ. જ્યારે અમેાએ આ માલિકાથી માતાને માલા-શમ્યાને દાદ પૂર્યાં છે, તેા આ ખાલિકાનું નામ મલ્લુ હા॰ જેમ મહાબલનામ, ચાવતુ....વધે છે.
તે દેવલેાકથી ચવેલી અનુપમ શેાભાવાલી દાસ-દાસીથી વીંટાયેલી અને પીઠમાંથી વીંટાએલી ભગવતી વધતી હતી. ( મેાટી થતી હતી) (૧) જે કાળા કેશવાળી, સુંદર નેત્રવાળી, બિંબ સમાન હેાઠવાળી, સફેદ દાંતની પંક્તિવાળી, શ્રેષ્ઠ કમલ સમાન કેામલ દેહવાની તથા પુલ-ઉત્પલના ગંધ જેવા શ્વાસેશ્વાસવાળી હતી (૨) ( સૂત્ર-૬૬ )
ત્યારે તે વિદેહની શ્રેષ્ઠ રાજકુમારી મલ્લિકુમારી ખાલ્યભાવ ચાલ્યા જતા, યાવત્.... યાવનથી અને લાવણ્યથી ઉત્કૃષ્ટ તથા ઉત્કૃષ્ટ શરીરવાળી બની હતી. ત્યારબાદ તે મહૂિકુમારી કાંઇક ન્યૂન સેા વર્ષની થઈ ત્યારે છએ રાજાઓને વિશાળ અવધિથી દેખતી દેખતી વિચરે છે. તે આ પ્રમાણે-પ્રતિબુદ્ધિને, ચાવત્...પ ચાલાધિપતિ જિતશત્રુને. ત્યારબાદ તે મલ્લિકુમારી કુટુ ખિક પુરૂષને૦ હે દેવાનુપ્રિયા ! તમે અશોકવનમાં એક મહાન્ મેહનઘર ( રતિઘર ) મનાવા, જેમાં અનેક–સે કડા થાંભલા હાય. તે મેહનઘરના ટીક મધ્યમાં છ ગર્ભગૃહ ( વાસભવન ) બનાવા. તે ગર્ભગૃહના ઠીક મધ્યભાગમાં જાળીઘર બનાવો. તે જાળીઘરના॰ બરાબર મધ્યમાં મણિપીઠ કરો. કરીને યાવત્....આજ્ઞા પાછી આપે છે. ( તે પ્રમાણે કર્યું' એમ જણાવે છે ) ત્યારબાદ મલ્લિકુમારી મણિપીઠપર પેાતાની સમાન કાંતિવાળી, સમાન ત્વચાવાળી તથા સમાન વયવાળી સમાન લાવણ્ય-ચાવન ગુણવાળી સેનાની માથે છિદ્રવાળી તથા પદ્મ-ઉપલથી

Page #8

પર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઢંકાએલી ( પિતાની ) પ્રતિમા બનાવે છે. તે બનાવીને, પોતે જે અશન વિગેરે ખાદ્ય પદાર્થો ખાય છે તે મનેઝ ખાદ્યોમાંથી હમેશાં એકેક પીંડ લઈને તે માથે છિદ્રવાળી યાવત્ સ્વર્ણ પ્રતિમાના માથામાં મૂકે છે (નાખે છે ) અને વિચરે છે. ત્યારે તે સોનાની યાવત્ ..માથે છેદવાની પ્રતિમામાં એક એક પિંડ નાખતાં એવી દુર્ગધ ઉત્પન્ન થઈ કે જે સાપના મુડદા જેવી યાવત...તેથી અધિક ખરાબ અમને જ્ઞ હતી.
( સૂત્ર-૬૭ ) - તે કાલે તે સમયે કેશલ નામે દેશ હતો, તેમાં સાકેત નામે નગર હતુ. તેના ઈશાનકેણમાં એક મેટું નાગઘર હતું જે શ્રેષ્ઠ હતું, સત્ય હતું, સેવનફલદાયી હતું અને દેવાધિષ્ઠિત હતું. તે નગરમાં ઈવાકુરાજા પ્રતિબુદ્ધિ વસે છે, પદ્માવતી રાણું છે, સુબુદ્ધિ મંત્રી છે. શામદંડ
અન્યદા કઈ દિન પદ્માવતીની નાગપૂજા હતી જેથી તે પદ્માવતી નાગપૂજાને. દિન આવ્યું છે એમ જાણીને જ્યાં પ્રતિબુદ્ધિ રાજા છે. બે હાથ જે આ પ્રમાણે બોલી. હે સ્વામી ! ખરેખર એ રીતે મારે કાલે નાગપૂજા છે તે છે સ્વામી હું ઈચ્છું છું કે તમારી આજ્ઞા પામીને નાગપૂજામાં જાઉં ? અને હે સ્વામીનાથ ! તમે પણ મારી નાગપૂજામાં પધારો ત્યારે પ્રતિબુદ્ધિ રાજા પદ્માવતીદેવીથી આ વાત જાણે છે. ત્યારબાદ પદ્માવતી રાણ પ્રતિબુદ્ધિની આજ્ઞા પામતી છતી હષિત- કોટુંબિકને બોલાવે છે. બોલાવીને આ પ્રમાણે કહ્યું છે દેવાનુપ્રિય ? ખરેખર એ રીતે કાલે મારો નાગપૂજાનો ઉત્સવ થશે! તે તમે માળીને બોલાવે. માળીને બોલાવીને કહો કે--કાલે ખરેખર પદ્માવતી દેવીની નાગપૂજા થશે તો હે દેવાનુપ્રિયે ! તમે નાગઘરમાં જલસ્થળની પાંચ રંગી માલાઓ એકઠી કરો અને એક મોટો દામચંડ બનાવી લાવો. ત્યારબાદ જળસ્થળની પાંચ રંગી માલાઓથી એક પુષ્પમંડપ બનાવે કે જેમાં માલાઓથી વિવિધ પ્રકારના આલેખન ચિત્રણ હેય, હંસ, હરણ, મેર, ક્રાંચ, સારસ, ચકવાર્ફ, મદનલાલ, કોયલના કુટુંબો હોય, શશમૃગ. યાવત્...ચિત્રો હોય, જે મહામૂલ્યવાનું અતિ કીંમતિ હોય, પ્રશય અને મોટો હોય. તેના એકદમ મધ્યભાગમાં એક મોટા શ્રી દામચંડને ચાવતું....ગંધ સમૂહને મૂકતા શ્રીદામગંડને ઉલેચમાં ટાંગો. ટાંગીને પાવતી દેવીની રાહ જોતા રહો. ત્યારે તે કૌટુંબિક, ચાવત્ ...રહે છે.
ત્યારે તે પદ્માવતી દેવી પ્રાતઃકાલે -- કૌટુંબીકોને એ પ્રમાણે કહે છે– હે દેવાનુપ્રિ--! તમો એકદમ સાકેતપુરને બહાર તથા અંદર છાંટેલું, સાફ કરેલું, લીંપેલું, યાત્...આજ્ઞા પાછી આપે છે.

Page #9

શ્રીતી કરચરિત્ર.
પ૩
ત્યારબાદ પદ્માવતી દેવી બીજીવાર કૈટુંબિક પુરૂષને-૦ જલદી લઘુકરણયુક્ત, યાવત...ધૂંસરી ઉભી કરાવો. ત્યારે તેઓ પણ તેમ ઉભી કરાવે છે. ત્યાર બાદ તે પદ્માવતી અંતઃપુરમાં અંદર હાઈ, યાવત્ ...ધામિક રથ ઉપર ચડી, ત્યારે તે પદ્માવતી પોતાના પરિવારથી વીંટાએલી સાકેતપુરના મધ્યમાર્ગથી નીકળે છે. નીકળીને જ્યાં પુષ્કરિણી છે ત્યાં આવે છે. આવીને પુષ્કરિણીમાં પડે છે. પુષ્કરિણીને અવગાહીને જલમજન, યાવતુ...પરમ શુચિ થએલી લીલા વસૂવાળી ત્યાં જે ઉત્પલે -કમળો છે, ચાવતું....વણે છે, જ્યાં નાગઘર છે ત્યાં જવા પ્રયાણ કરે છે. ત્યારે પદ્માવતીની દાસીઓ કેટલીક પુષ્પ–પત્ર હાથમાં લઈને કેટલીક ધૂપધાણા હાથમાં લઈને પાછળ જાય છે. ત્યારબાદ પદ્માવતી સર્વ ક્રિથી જયાં નાગઘર છે ત્યાં આવે છે, આવીને નાગઘરમાં પેસે છે, હાથમાં મોરપીછી લઈને, યાવત્....ધૂપ ઉખે છે અને પ્રતિબુદ્ધિ રાજાની રાહ જોતી ઉભી રહે છે.
ત્યારે પ્રતિબુદ્ધિરાજા હાઈ શ્રેષ્ઠ હાથી પર ચઢી કરંટ માલા, ચાવતુ... સફેદ ચામરોવડે ઘોડા, હાથી, રથ, વિગેરે સાથે સાકેતપુરના મધ્યમાં નીકળે છે. જ્યાં નાગઘર છે ત્યાં આવે છે, આવીને હાથીના સ્કંધથી ઉતરે છે, ઉતરીને જોઈને (નાગને ) પ્રણામ કરે છે. પ્રણામ કરીને પુષ્પમંડપમાં પ્રવેશે છે. પેસીને તે મેટા શ્રીદામાંડને જુએ છે.
ત્યારે તે પ્રતિબુદ્ધિ તે શ્રીદામશંડને ચિરકાલ સુધી જુએ છે. જોઈને તેવા શ્રીદામચંડ સંબંધી આશ્ચર્ય થવાથી સુબુદ્ધિ મંત્રીને આ પ્રમાણે કહે છે–હે દેવાનુપ્રિય! તું મારા દૂત તરીકે ઘણા ગામ આકર ચાવત્ ...સન્નિવેશમાં ફરે છે. ઘણું રાજા ઇશ્વર યાવત્...ગૃહસ્થોને ઘેર જાય છે તો તે પહેલા કેઈ સ્થાને આવો શ્રીદામચંડ દેખ્યો છે ? કે જે આ પાવતી દેવીને શ્રીદામચંડ છે. ત્યારે સુબુદ્ધિ મંત્રીએ રાજાને કહ્યું–હે સ્વામિન્ ! ખરેખર હું એક વાર કયારેક તમારા દૂત તરીકે મિથિલા રાજધાનીમાં ગયે હતું ત્યાં મેં કુંભરાજાની પુત્રી અને પદ્માવતી રાણીની આત્મા જા મલકુમારીના વર્ષગણનાના ઉત્સવમાં દીવ્ય શ્રીદામચંડ દેખ્યો હતો. તે શ્રીદામચંડની અપેક્ષાએ આ પદ્માવતીને શ્રીદામચંડ લાખમી શેભાને પણ પામતે નથી.
ત્યારે પ્રતિબુદ્ધિ રાજા સુબુદ્ધિ મંત્રી પ્રત્યે બોલ્યો કે—હે દેવાનુપ્રિય ! વિદેહ રાજકન્યા મલ્લિકુમારી કેવી છે? કે જેની વર્ષગણનાના શ્રીદામગંડની લક્ષાંશ શેભાને પણ પદ્માવતી દેવીને શ્રીરામગંડ નથી પામી શકતો ? ત્યારે સુબુદ્ધિ મંત્રી ઈવાકુરાજ પ્રતિબુદ્ધિને આ પ્રમાણે કહે છે-વિદેહની શ્રેષ્ઠ રાજકુમારી સારી રીતે રહેલ કાચબા જેવા ઉંચા સુંદર ચરણવાળી. વર્ણન.

Page #10

શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
સત્સંગ-સંતસમાગમ કેમ કરતો નથી ?
મકર -
(પર્યુષણ પ્રસંગે પણ)
(ચેતી શકે તો ચેતો ) “ સંત બડે પરમારથી, શીતળ ઉનકા અંગ;
તપન બુજાવે એરકી, લગાદે અપના રંગ. ” (તુલશીદાસ) “ શીતલ સદા સંત સુરપાઇપ ” ( કલ્પવૃક્ષ ) (ચિદાનંદજી) કાયા કાચો કુંભ છે, જીવ મુસાફર પાસ;
તારો ત્યાં લગી જાણજે, જ્યાં લગી શ્વાસોશ્વાસ.” (જીવ) “મનથી જ બાંધે ને મનથી જ છોડે” (પ્રસન્નચંદ રાજરૂષિની પેરે)
કામ, ક્રોધ ને લોભ એ ત્રણે દુર્ગને તજવાથી જ કલ્યાણ સાધી શકાય છે. ”
કીડીને કણ અને હાથીને મણ એમ સોને ભાગ્ય પ્રમાણે ઉદ્યમ કરતાં મળી રહે છે.
જે કંઈ નીતિથી મળે તેમાં જ સંતોષ માની, અંતઃકરણ કમળ રાખી, જન્મ સુધાર.”
“ મનકા (=મણુકા) ફુરત ( ફેરવતાં) જન્મ ગ, ગયા ન મનકા ફેર
ત્યારે પ્રતિબુદ્ધિ રાજા સુબુદ્ધિ મંત્રી પાસેથી સાંભળી અવધારી શ્રીદામગંડથી ઉત્પન્ન થએલ હર્ષ (અનુરાગ)વાળ દૂત બેલાવે છે, અને બોલાવીને કહે છે કે –હે દેવાનુપ્રિય ! તું મિથિલા રાજધાનીમાં જા. ત્યાં કુંભરાજાની પુત્રી તથા પદ્માવતીની આત્મજા મલ્લિકુમારીની વિદેહની શ્રેષ્ઠ રાજકન્યાની મારી પત્ની તરીકે માગણી કરો કે જે સ્વયં રાજ્ય-શુકલ (રાજ્ય-મૂલ્ય, રાજ્યપ્રાપ્તિ) વાળી છે. (છતાં પણ વરે.)
ત્યારે તે દૂત પ્રતિબુદ્ધિએ એ પ્રમાણે કરો છતે હર્ષિત–સાંભળે છે, સાંભળીને જ્યાં પિતાનું ઘર છે જ્યાં ચાર ઘંટવાળે અશ્વ-રથ છે ત્યાં આવે છે. ત્યાં આવીને ચતુર્ઘટ અશ્વ- રથને તૈયાર કરે છે, તૈયાર કરીને ચડે છે. ચાવતું.... ઘોડા હાથી મહાન ભટ ને કોની સાથે સાકેતથી નીકળે છે, નીકળીને જ્યાં વિદેહ દેશ છે જયાં મિથિલા રા - ધાની છે ત્યાં જવાને માટે ચિંતવે છે–પ્રયાણ કરે છે. (સૂત્ર-૬૮)
( ચાલુ)

Page #11

સંતસમાગમ-કેમ કરતો નથી?
૫૫ (ચંચળતા); કરકે મનને છોડકે (=હાથમાંના મણકા છેડીને), મનકે મનકે ફેર (મનના મણકા ફેરવ). ”
સત્સંગતિઃ કથય કિં ન કરતિ પુંસામ =સત્સંગતિ શે લાભ ન કરે? “સત્સંગ સબનકે સાર” સમજી સત્સંગ કરવો અને કુસંગ તજવો.”
સહનું શુભ જ ચિન્તવવું, શુભ જોઈને કે જાણુને રાજી થાવું, બને તેટલું શુભ કરવા તત્પર રહેવું. જ્યાં શુભ થવાને અવકાશ જ ન હોય ત્યાં કેવળ ઉપેક્ષા યા મધ્યસ્થતા ધારી આત્મસુધારણુ તરફ અધિક લક્ષ આપવું.”
* કેઈએ જાણતાં અજાણતાં આપણા અપરાધ કર્યો જ હોય તે મનમાં રેષ ન રાખવે એમ સમજીને કે “થયું ન થયું થતું નથી.” એમ ધારી સમતા રાખવી.”
“ આપણે પોતે આ જન્મમાં અને અન્ય જન્મોમાં જાણતાં અજાણતાં કેટલા પાપ સેવ્યાં હશે-કેટલા અપરાધ કર્યો હશે? હવે તેમાંથી છૂટવા પ્રયત્ન કરવું જોઈએ. ”
ક્ષણ લાખેણે જાય ” “ સારા કામમાં સો વિM ” એમ જાણીએ ને પિકારીએ છતાં વિષયકષાય ને વિકથાદિક પ્રમાદવશ બની, વખતને કેટલે બધે ગેરઉપયોગ કરાય છે ? અને તેની વિમાસણ પણ ભાગ્યે જ કરાય છે તો પછી તેનાં ફળ-વિપાક-પરિણામ ભોગવવાને પણ આપણે તૈયાર રહેવું જ જોઈએ.” પિતાનામાં તથાવિધ ગુણુ વગર તેનો બેટ આડંબર કર જીવને કેમ ગમતે હશે? કહે છે કે જેવી ગતિ એવી મતિ તે તેવાં મિથ્યા આડંબરથી જીવને શું દુર્ગતિમાં જવું હશે? નહીં તો જીવને એવી દુર્મતિ સૂઝે જ કેમ?”
- જે સાચા દીલથી કહો કે શુદ્ધ અંતઃકરણથી જીવને પાપને પસ્તાવે થયો જ હોય તો ફરી ફરી તેવાં પાપથી પાછા ઓસરી, શુભ માર્ગે ચાલવા અવશ્ય પ્રયત્ન કરે. તો જ સામાક, પ્રતિકમણાદિક ધર્મકરણ કરી લેખે પી શકે. નહીં તે પછી ઘાણીના બળદની જેમ ફોગટના ફેરા ફરી ફરી હતા ત્યાં ને ત્યાં જ રહેવાના માટે મોહ અજ્ઞાનવશ જીવ પોતે કેટકેટલા પાપ બાંધી ભારે થતો જાય છે તેની તેને સૂઝ પણ પડતી નથી. એવા અનર્થદંડક પાપોથી બચવા જીવને સન્મતિ સૂઝે ! ઈતિશમ્
(સંગ્રાહક ને લેખક સલ્લુણાનુરાગી કરવિજયજી.)

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરમસુખ પ્રાપ્તિરૂપચિત્તશુદ્ધિનું ફલકઈ રીતે સાંપડે?
( તત્સંબંધી શાસ્ત્રસમર્થન)
( સંગ્રાહક સદ્દગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી ) રાગ-દ્વેષાદિક દોષથી મલીન થયેલું મન ભવભ્રમણ હેતુક બને છે અને સકળ દોષથી મુક્ત થયેલું મન મેક્ષદાય નીવડે છે. આ વા કારણથી જ અન્ય પંડિત પણ ચિત્તશુદ્ધિના સંબંધમાં આવી રીતે માને છે. ૧.
રાગાદિક કલેશથી તાસિત થયેલું ચિત્ત જ ખરેખર જન્મ-મરણજન્ય સંસારરૂપ છે, અને તે રાગાદિક વિકારથી સર્વથા મુક્ત થયેલું મન જ મેક્ષરૂપ છે. ૨.
આ અત્યંત ગૂઢ તત્ત્વ તુજને કહું છું કે સારી રીતે સંસ્કારિત કરેલું ચિત્તરૂપી શ્રેષ્ઠ રત્ન જ અતિ યત્નથી સાચવી રાખવું. તેને મોકળુ-રઝળતું ન જ મૂકવું. ૩.
જ્યાંસુધી વાયુથી પણ આંધક વેગવાળું તારું મન વિવિધ વિષયોમાં દેડાદોડ કરે છે, ત્યાંસુધી તુજને સાચા સુખને ગંધ પણ આવ્યું નથી.
જ્યારે માન-પ્રતિષ્ઠા મનમાં ભૂંડની વિષ્ટા જેવી અનિષ્ટ લાગશે, રાજ્યનું સુખ રજ જેવું નિર્માલ્ય લાગશે અને વિષયભોગ પણ રોગની જેવા અળખામણા લાગશે ત્યારે જ તુજને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે, ૫.
જ્યારે તારૂં ચિત્ત બહાર ભટકવાનું તજી દઈ, સ્થિરતાને પામી નિઃસ્પૃહ બની જશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૬.
જ્યારે તારૂં ચિત્ત ધ્યાન સરોવર મળે આત્મગુણસ્વાદરૂપી કમળમાં ભ્રમરની જેમ લીન થઈ જશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૭.
જ્યારે તારૂં મન મનોહર સ્ત્રીઓમાં અને કાળી મશીમાં સમભાવ ધારણ કરશે ત્યારે જ તેને પરમસુખ થશે. ૮.
દેદિપ્યમાન રત્નમાં અને મટેવમાં જ્યારે મનોવૃત્તિ એકસરખી થઈ જશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૯.
મેઘના આવરણ અને રાહુના અંતરાયથી રહિત એવા ચંદ્રમાની જેવું
૧ આ લેખ સંબંધી સંસ્કૃત કે જેવા ઈચછા હોય તે પ્રશમરતિ પુસ્તકના ૮૫મા પેજથી શરૂ થતા જોઈ શકશે.
અઝુવાદક,

Page #13

પરમસુખ પ્રાપ્તિરૂપ ચિત્તશુદ્ધિનું ફલ કઈ રીતે સાંપડે? પ૭ નિર્મળ તથા રોગુણ અને તમોગુણ વિનાનું જ્યારે તારૂં ચિત્ત થશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૦.
ક્રોધાતુર થયેલા શત્રુ ઉપર અને શુદ્ધ અંત:કરણવાળા સજજન ઉપર જ્યારે તારૂં મન સમભાવ ધારણ કરશે ત્યારે જ તને પરમસુખની પ્રાપ્તિ થશે. ૧૧.
જ્યારે તારૂં મન વાઘથી જેટલું ડરે તેટલું પરનિંદાથી અને વિષધરથી જેટલું ડરે તેટલું પરહથી ડરતું રહેશે, અર્થાત્ પ્રાણાન્ત પણ પરનિંદા અને પરદ્રોહમાં પ્રવૃત્તિ કરશે નહિ ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૨.
ચંદનની વિષે સુગંધની પેરે તારા ચિત્તને વિષે જ્યારે ધમ સદાકાળ એક સરખી રીતે પરિણમશે ત્યારે જ તુજને પરમસુખની પ્રાપ્તિ થશે. ૧૩.
- શીત તાપાદિક ભાવછે જ્યારે ચિત્તની લગારે લાગણી દુઃખાશે નહિ અને સર્વ સાધક-બાધક ભાવને એક સરખી રીતે સહી શકે એવી અભેદ વૃત્તિ થશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૪.
જ્યારે તારૂં ચિત્ત અનાદિ વાસનારૂપ વાયરા વડે જ્ઞાનમાત્રના આસ્વાદનથકી અન્ય રથળે દોરાય નહિં જાય પરંતુ કેવળજ્ઞાનના રસમાં જ મગ્ન બન્યું રહેશે, ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૫.
જ્યારે સમ્યજ્ઞાનરૂપી નિર્મળ નીરવડે અને દુર્ધર વ્રતરૂપી તીક્ષણ ક્ષારવડે તારૂં ચિત્તરૂપી વસ્ત્ર સર્વ પાપરૂપી મળથી રહિત એવું શુદ્ધ થશે, ત્યારે જ તને પરમસુખની પ્રાપ્તિ થશે. ૧૬
જ્યારે તારૂં ચિત્ત ( તારો આત્મા ) સંપૂર્ણ જ્ઞાનવડે જગતના ન્હાનામેટા સર્વ ને સમદષ્ટિથી જોશે ત્યારે તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૭
પાણીના પરપોટા જેવા ક્ષણિક ) સર્વ સાંસારિક ભાવને સંહારીને (સમેટીને) ચિત્તા જ્યારે આત્મઉદધિમાં સ્થિતિવાળું થશે, અર્થાત્ જ્યારે ચિત્ત સર્વ સાંસારિક પદાર્થો ઉપરથી સર્વથા વિરક્ત-ઉદાસીન બની પરમ શાંતિના સ્થાનરૂપ આત્મામાં જ સ્થિત થશે, ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૮.
પરવસ્તુની અપેક્ષાવાળી પરાધીનતા તજી દઈને જ્યારે ચિત્ત અનુભવ સામ્રાજ્યને જ સ્વાધીન કરવા ઈચ્છશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૧૯.
સુષુપ્તિ ( નિદ્રા), સ્વમ અને જાગ્રત એ ત્રણે અવસ્થાને ઉલ્લંઘી જ્યારે તારૂં ચિત્ત ઉજાગર દશારૂપ ચતુર્થી અવસ્થાને અનુભવ લેશે ત્યારે જ તને પરમસુખ પ્રાપ્ત થશે. ૨૦.
---- Fri– ૧ સાયર–રત્નાકર મળે.

Page #14

=
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ - opes - Gરવ્ય©e con પૂજનની સફળતા. -a s-og-e -9 શુદ્ધિના પ્રકાર વિષે. (ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૯ થી શરૂ. ).
દેહશુદ્ધિ અને વસ્ત્રશુદ્ધિ એ પ્રભુપૂજામાં અતિ જરૂરના છે. આગળ આપણે વિચારી ગયા કે જે વસ્ત્રોની ઉત્પત્તિમાં અન્ય જીની પ્રાણહાનિરૂપ મહાન દેષ સમાયેલો છે તે વસ્ત્રોને ઉપયોગ પ્રભુપૂજન જેવા માંગલિક પ્રસંગે ન જ થાય; એટલે અત્યારના સમયે આવતાં દરેક જાતના રેશમી વસ્ત્રો તે વ૫રાય જ નહિં. મીલના વસ્ત્રો પણ અમુકાશે દુષિત ગણાય એ વિચારતાં ખાદીના પવિત્ર વસ્ત્રો વાપરવાનું જ વ્યાજબી ગણાય. ચિત્તની પ્રસન્નતામાં “વેતતા કઈ ઓછો ભાગ ભજવતી નથી. જીવરક્ષાના કાંટે ચઢાવતા બીજા કોઈપણ જાતના વસ્ત્રો કરતાં ખાદીમાં ઘણું ઓછી બકે નહિં જેવી દોષાપત્તિ છે, એટલે પ્રત્યેક જૈન પૂજનકાળે અવશ્ય એને જ ઉપયોગ કરે.
હવે આપણે પૂજનવિધિમાં વપરાતા દ્રવ્ય સંબંધી વિચારીએ. શાસ્ત્રમાં તે ડગલે ને પગલે ધર્મમાગે ખરચતે પૈસે પણ ન્યાયમાગે જ સંપાદન કરેલું હોવું જોઈએ એમ ભારપૂર્વક કથન કરાયેલું છે. ઝીણવટથી જોતાં આ વાત અતિ રહસ્યપૂર્ણ દષ્ટિગોચર થાય છે, કારણકે આપણે માનીએ છીએ કે આત્મા પરિણામની ધારાએ ચઢે છે ત્યારે ઓછા સમયમાં અતિ ઘણું કામ કરી નાખે છે. પણ પ્રશ્ન એ થાય છે કે પરિણામ શ્રેણી પ્રગટે શી રીતે ? આપણું તરંગે તે પૂજનવેળાયે કેટલાયે માઈલે ખુંદી આવે છે ! અને આંગળીઓ જ્યારે પ્રભુશ્રીના અંગ પર ચક્કાવા લેતી હોય છે ત્યારે મન-માંકડુ તે કયાંયે ભ્રમણ કરતું હોય છે ! જ્યાં આવી વિષમ પરિસ્થિતિ ત્યાં જીર્ણશ્રેષ્ઠિની ભાવના લાવવી ક્યાંથી ?
પણ આ પ્રશ્નને જે “અન્ન એ ઓડકાર” એ ઉક્તિ અનુસાર વિચારાય તે ગડ બેસે તેમ છે. આપણે જે ધનવડે આહાર-વિહાર કરી રહ્યા છીએ એનામૂળમાં–એના ઉપાર્જનમાં–ન્યાય, નીતિ કે પ્રમાણિકતા સર્વથા ન હોવાથી આહારમાં પણ સાત્વિકતા આવતી નથી; એટલે મન સદાકાળ ચંચળતા અનુભવે છે. કથાનકોમાં આપણે ઘણી વાર સાંભળીએ છીએ કે “સત્યની કમાઇનું રત્ન” એક શેઠે ફેંકી દીધું છતાં એ શેઠને ઘરે જ પાછું આવ્યું. વળી એક સારામાં સારા તપરવી ને યોગીપુરૂષના હૃદયમાં દૂષિત આહાર–એટલે અન્યાય માર્ગો પેદા કરેલ

Page #15

COO
O
અમારી પૂર્વ દેશની યાત્રા.
અમારી પૂર્વદેશની ચાત્રા.
( ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ. )
CloIC
Obloo
( ગતાંક પૃષ્ટ ૪૧ થી શરૂ )
૫૩
રાજગૃહી.
કુંડલપુરથી ૪ કાશ દૂર રાજગૃહી નગરી છે. રાજગૃહી નગરી બહુ પ્રાચીન સ્થાન છે. વીસમા તીય કર શ્રીમુનિસુવ્રતસ્વામીના ચાર કલ્યાણ અહીં થયાં છે. ત્યારપછીના જરાસંધને ઇતિહાસ થાડે। જ ઉપલબ્ધ થાય છે, પરન્તુ છેલ્લા ત્રણ હજાર વર્ષથી પણ પહેલાના ઇતિહાસ જૈન ગ્રંથેામાં શ્રૃંખલાબદું મળે છે. પરમ આ તેપાસક ભાવીતીર્થંકર મગધસમ્રાટ મહારાજ બિંબીસાર ( શ્રેણિક ) ના પિતા રાજા પ્રસેનજીતની રાજધાની આ જ નગરી હતી; તેમજ રાજા શ્રેણીકે પણ રાજગૃહીને જ પેાતાની રાજધાનીનુ પૈસાથી બનાવેલે આહાર જતાં, એની કરણીમાં અને જીવનમાં એકાએક જમરૂ પરિવન થઇ ગયું ! આ ઉપરથી સહેજ સમજાશે કે જ્ઞાનીપુરૂષોએ ‘ ન્યાય વ્ય પર જે વજન મૂકયુ છે તે અસ્થાને નથી પણ અતિ અવશ્યનું છે.
,
પૂજનની સફળતાનો આધાર આપણી સાચી કમાણીના વ્યય પર સવિશેષ અવલબે છે, એટલે આપણે કેસર, સુખડ, કે ફળ, નૈવેદ્ય તરીકે જે જે પદાર્થા વાપરીએ તે કયા પૈસાથી ખરીદાયા છે, તેમ તે કેટલા અંશે શુદ્ધ ને પવિત્ર છે અને તેને લાવનાર વ્યક્તિ કેવા પ્રકારની છે એ સર્વાં વિચારવું ઘટે છે.
જરૂર
યાદ રાખવાનું છે કે ફળની પ્રાપ્તિ ભાવિક હૃદયની ભાવશ્રણી પર અવલ એ છે. ભાવશ્રેણીના આધાર વસ્તુઓની સંખ્યા કે કિંમત પર નથી જ. શક્તિશાળી આત્મા પેાતાની પૂર્ણ સામગ્રી સહિત દેવપૂજન કરે, એથી અન્યને ભાવવૃદ્ધિદાયક શાસનપ્રભાવનાકારક એ કાર્ય ગણાય; પણ જે જોવાનું છે તે એ કે ઉકત સામગ્રી કેટલે અંશે પવિત્ર–નિર્દોષ અને આત્મ-પરિણામને નિર્માળ કરનારી છે. જ્યાંલગી સાધન શુદ્ધ ન ડાય ત્યાંલગી સાધ્યપ્રતિ લક્ષ્ય સ્થિર થઈ શકતુ નથી, અને ધ્યાતા ધ્યાન તથા ધ્યેયરૂપ ત્રિપુટીના મેળ મળ્યા વગર ભાવરમણુતા કે એકતારતા અનુભવવી એ ધુમાડાના ખાચકા ભરવા જેવું છે ! ચાતરમ્ પવિત્રતા ને નિર્માંળતા પાથર્યાં વગર જ્યાં ખાદ્ય આનંદ લભ્ય થઈ શકતા નથી ત્યાં અતરની જ્યેાતિ ઝળહળે એ શું શકય છે ?
તેથી જ સાધન શુદ્ધિ અગત્યની છે. માટે જ આજકાલ વપરાતા કચેા સબંધી ઉહાપોહ જરૂરી છે.
લે ચાસી.

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પાટનગર રાખ્યું હતું. મગધની રાજધાની રાજગૃહનગર હતું. ભગવાન મહાવીરદેવ અહીં ઘણી વાર પધાર્યા હતા. આઠમુ ચાતુર્માસ અહીં થયું છે. રાજગૃહીના નાલંદાપાડામાં તો અનેક ચેમાસા થયાં હતાં, જ્યારે નજીકના ગુણશીલન ઉદ્યાનમાં પણ વિચરો જ્ઞાનપ્રકાશ જગતમાં ફેલાવ્યો હતો. ભગવાન મહાવીરના અગીયારે ગણધરે અહીં નજીકના પહાડમાં નિર્વાણપદ પામ્યા હતા. અન્તિમ કેવલી શ્રી જબુસ્વામી, ધન્ના, શાલિભદ્ર, મેધકુમાર, સુલસા, શ્રાવિકા વિગેરે વિગેરે અનેક મહાપુરૂષે આ નગરમાં જ જમ્યા હતા અને વીરપ્રભુના ઉપદેશામૃત પીને વૈરાગ્ય પામી દિક્ષિત પણ આ નગરમાં જ થયા હતા. બુદ્ધિનિધાન મંત્રીશ્વર શ્રી અભયકુમારે પણ અહી દીક્ષા લીધી હતી અને પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિને કેવલજ્ઞાન પણ આ જ નગરમાં થયું હતું. વિંધ્યાદ્રિ નજીકના જયપુરના રાજા વિંઘના પુત્ર પ્રસિદ્ધ ચાર પ્રભવાજી પણ પ્રતિબોધ પામી અહીં જ દિક્ષિત થયા હતા. પ્રસિદ્ધ ચોર રોહિણીયાજી પણ અહીં જ વૈભારગિરિ ની ગુફામાં રહેતા હતા. અત્યારે તે આ ઈતિહાસપ્રસિદ્ધ મહાન વૈભવશાલી નગરીનું વર્ણન વાંચીને જ સંતોષ માનવા જેવું છે. તેનો પુરાણો વૈભવ અને ગૌરવ આજે ધૂળમાં રગદોળાઈ ગયેલ છે. મનુષ્ય આમાંથી કેવા કેવા બોધપાઠ લેવાના છે. તેના જર્જરીત ખંડિયે પિતાના પૂર્વના વૈભવ જોવા માટે જાણે મનુષ્યને બોલાવી તેમાંથી ઉપદેશ આપતા હોય તેમ ઉભા છે. રાજગૃહી અત્યારે તે નાનું શહેર છે, પરંતુ ભારતના પુરાતત્ત્વવિદે અને વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીઓ અહીં આવે છે અને નૂતન શોધખોળ ચલાવે છે. મહાન વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી શ્રી જગદીશચંદ્ર બોઝ અમને અહીં જ મળ્યા હતા. અહીંના ઉના પાણીના કુંડમાં રહેલ તત્વોની શોધ કરી રહ્યા હતા અને અમને કહ્યું હતું કે “ જેનો પોતાને ખલાબદ્ધ પ્રમાણીક પ્રાચીન ઇતિહાસ મૂકે તે બહુ જરૂરનું છે. રાજગૃહી બિહારથી રાજગૃહી લાઈનનું છેલ્લું સ્ટેશન છે. અહીં પષ્ટ અને તાર ઓફીસ છે. સ્ટેશનથી - માઇલ દૂર જૈન શ્વેતાંબર વિશાલ ધર્મશાળા છે. તેની નજીકમાં કિલ્લેબંધીમાં બે મંદિર છે. એકમાં શ્રીમુનિસુવતસ્વામી મૂળનાયક છે. બીજામાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ મૂળનાયક છે, આમાં બુદ્ધકાલીન શિલ્પકલાના નમુનારૂપ જૈન મૂર્તિ ખાસ દર્શનીય છે. બૌદ્ધકાલીન શિલ્પના ઉદય વખતે તેનું અનુસરણ જૈન શિલ્પીએ પણ કર્યું છે. આ પ્રદેશમાં તેના ઘણા નમુના મળે છે આ વિષય તરફ જૈન વિદ્વાનોએ ખાસ લક્ષ આપવાની જરૂર છે. ત્રીજું મંદિર અત્યારે ખાલી છે ઉપર પણ નેમનાથપ્રભુનું મંદિર છે. નીચે મંદિરની બાજુમાં દાદાજીની દેરી છે અને અંદરના દરવાજામાં પેસતાં જ એક મોટો શિલાલેખ નજરે પડે છે. આમાં મંદિરના ઉદ્ધારનું વર્ણન છે. તેની બાજુમાં જ
તાંબર પેઢી છે. અહીંની વ્યવસ્થા કલકત્તાના પ્રસિદ્ધ બાબુ રાયકુમારસિંહજી રાખે છે. મંદિરનો જીર્ણોદ્ધારની ખાસ આવશ્યકતા છે, સામે જ ધર્મશાળા છે. ગામ બહાર પહાડ નજીકમાં નહાર બિલ્ડીંગ છે, જે કલકત્તાના પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસગ્ન બાબુ પુરણચંદ્રજી નહારે બંધાવેલ છે.
ધર્મશાળાથી એક માઇલ દૂર વિપુલગિરિ પહાડ છે. રસ્તામાં જતાં દિગંબરી ધર્મશાળા તથા મંદિર તેમજ સરકારી ડોક–બંગલો આવે છે. ત્યારપછી ગરમ પાણીના પાંચ
૧ આ સંબંધી વિશેષ ખુલાસા માટે મારી જગદીશચંદ્ર બોઝની પ્રયોગશાળા નામનો જેન તિમાં આવેલ લેખ જુઓ.

Page #17

અમારી પૂવદેશની યાત્રા.
કુડે આવે છે. પહાડને રસ્તો વાંકોચૂંક અને ચઢાવ સામાન્ય રીતે કઠણ છે. મોટા મેટા પથ્થરો વચમાં પડ્યા છે, એટલે રસ્તો કઠણ લાગે છે. અહીં પ્રાચીનકાલીન નાની દેરીઓ-નાના દેરાં છે, જેમાં એકમાં અર્ધમત્તામુનિની મનોહર પાદુકા છે. ત્યારપછી અનુક્રમે કમળપત્ર પર પધરાવેલ શ્રી વીરપ્રભુની પાદુકાઓ છે. ( જે ચૌદ ચોમાસાના સ્મરણરૂપે છે) ઉત્તરાભિમુખ શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામિનું મંદિર (ચાર કલ્યાણકનું ), ચંદ્રપ્રભુનું મંદિર, સમવસરણની રચનાવાળું શ્રી વીરપ્રભુનું અને ઋષભદેવ પ્રભુનું મંદિર છે. વિપુલગિરિથી ઉતરી રત્નગિરિ જવું.
રત્નગિરિ–અહીં ઉત્તરાભિમુખ શ્રી શાન્તિનાથપ્રભુનું મંદિર છે તેમજ વચમાંના તૂપના ગોખમાં શાતિનાથ, પાર્શ્વનાથ, વાસુપૂજ્ય અને તેમનાથપ્રભુની ચરણપાદુકા છે. ત્યાંથી ઉદયગિરિ જવાય છે.
ઉદયગિરિ–પહાડનો ચઢાવ કઠણ છે. મૂળ સિદ્ધો પહાડ હોવાથી મુશ્કેલ લાગે છે. અહીં પૂર્વાભિમુખ કિલ્લામાં પશ્ચિમાભિમુખ મંદિર છે. મૂળનાયક શ્રી શામળીયા પાર્શ્વનાથજીની સુંદર મૂર્તિ છે. જમણી બાજુમાં શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુ તથા ડાબી બાજુમાં મુનિસુવ્રતસ્વામીની પાદુકા છે. ચાર બાજુમાં જ દેવકુલિકા છે, જેમાં પાર્શ્વનાથપ્રભુ શ્રી આદિનાથ પ્રભુ, નેમિનાથજી તથા શ્રી પદ્મપ્રભુજીની પાદુકા છે. ઉદયગિરિથી ઉતરી નીચે આવતાં શ્વેતાંબર પેઢી તરફથી ભાતુ અપાય છે. ગરમ પાણીની સગવડતા રહે છે. અહીં ભાતા તલાટીના મકાનની જરૂર છે. સગવડ થાય છે. જે શકિતવાળા હોય છે તે અહીંથી ચોથા પહાડ તરફ જાય છે અને નહિં તો સિધા ધર્મશાળાએ જાય છે. અહીંથી ધર્મશાળા ના માઈલ દૂર છે. ચોથા પહાડનું નામ સુવર્ણગિરિ છે.
સુવર્ણગિરિ -- પહાડને ચઢાવ ઠીક છે. ઉપર પૂર્વાભિમુખ મંદિર છે. શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુની મૂર્તિ મૂળનાયક છે. અહીંથી ઉતરીને વૈભારગિરિ જવાય છે.
વૈભારગિરિ–આ પહાડનો ચઢાવ બહુ સારે છે–રસ્તો પણ સારો છે. ૧. ધર્મશાળાથી ૧ માઈલ દૂર છે. અહીંથી પહાડ ઉપર ચઢવાનો રસ્તો સરલ છે. પહાડની પાછળ શ્રેણીકરાજાનો ભંડાર અને રોહિણીયા ચોરની ગુફા આવે છે. અહીંથી પહાડ ઉપર જવાનો માગ છે પણ પુરેપુરો મુશ્કેલી ભર્યો છે. અમે ડું ચક્કર ટાળવા માટે અહીંથી જ ચયા પરંતુ પાછળથી એમ લાગ્યું કે આ સાહસ કરવા જેવું હતું. પાંચે પહાડોમાં આ પહાડનો રસ્તો બહુ જ સરલ અને સીધે છે. પહાડ પણ બહુ જ સારો છે. પૂર્વ દિશામાં શ્રી ગુણુયાજીનું મંદિર તથા ઉત્તર તરફ થી પાવાપુરીનું જલમંદિર આ પહાડ ઉપરથી જણાય છે. દશ્ય બહુ જ હૃદયંગમ અને ચિત્તાકર્ષક લાગે છે. (૧) પહાડ ઉપર પૂર્વાભિમુખ મંદિરમાં જનમૃતિ છે. જમણી બાજુ નેમિનાથ પ્રભુ અને ડાબી બાજુ શાંતિનાથ પ્રભુની પાદુકા છે. (૨) ઉત્તરાભિમુખ ધન્નાશાલિભદ્રની દેરી છે. ધન્નાશાલિભદ્રની મૂર્તિ હમણું નવી થયેલ છે. પ્રતિષ્ઠા થવાની છે. (પહેલાં જુની મૂર્તિ હતી તે ખંડિત થઈ ગઈ છે.(૩) પૂર્વાભિમુખ મંદિર છે તેમાં વચમાં દેરીમાં શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુની પાદુકા છે. ચાર ખુણાની ઘુમટીમાં શ્રી નેમિનાથ, શાન્તિનાથ, કુંથુનાથ, તથા આદિનાથ પ્રભુના ચરણ

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
VAAAAAAAAAA
વ્યગુણ પર્યાય વિવરણ.” | લેખક—શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીયા=માં
નયાધિકાર. પ્ર૭ ઉપનય એટલે શું ? ઉ૦ જે નયની સમીપમાં જ રહે તે અર્થાત નયને મળતા હોય તે. પ્ર. દિગંબરીઓ ઉપનયની મુખ્ય કલ્પના શાથી કરે છે ? ઉ૦ ઉપચાર આદિક ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છાથી તેઓ સરળ નય અને નિગમ
માગને ત્યજી ઉપનયની મુખ્ય કલ્પના કરે છે. છે. (૪) શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું પૂર્વાભિમુખ સુંદર મંદિર છે. જમણી બાજુ વીરપ્રભુની પાદુકા છે. (પ્રભુની મૂતિ બેસારવાની છે) ડાબી બાજુ વીરપ્રભુની મૂર્તિ છે. ( અહીં છે. દિ. ના ઝધડા સમયે એક દિગંબર મહાનુભાવે શ્વેતાંબાનો હક્ક ઉડાવવા માટે એક આલામાં–ગોખલામાં વિરાજી મૂર્તિ ઉપરની છત ઉપરથી ઉતારી તોડી નાખી હતી. અને જાણે કઈ ભગીરથ કામ કર્યું હોય તેમ ઢંઢેરે પીટાયો હતો. અને એ પુણ્યાત્મા (?) ને તે પુણ્ય (3) નું ફળ બહુ જ જલ્દી મળ્યાનું અમે સાંભળ્યું હતું. આ તે પ્રભુભક્તિ કે પ્રભુષ શું સમજવું ?) આ મંદિરની ડાબી બાજુ શ્રી જગશેઠનું મંદિર છે અને જમણી બાજુમાં પુરાણ જૈન મંદિરનું ખંડિયેર છે. અત્યારે આ સ્થાન P. W. D. ના તાબામાં છે. બૌદ્ધકાલીન શીલ્પને અનુરૂપ પ્રાચીન શ્વેતાંબરી જીનમૂતિઓ છે. લગભગ આને મળતી મૂતિએ અમે નીચેના મંદિરમાં ( રાજગૃહીના મંદિરમાં છે અને પાટણના મંદિરમાં જોઈ હતી. આ મંદિરની નીચે બે ગુફાઓ છે, જેમાં અનેક સુવિહિત મુનિપુંગવોએ અનશન કરી આત્મકલ્યાણનો માર્ગ પ્રાપ્ત કર્યો હતો-મનુષ્ય ભવ અજવાળ્યો હતો. (૫ ઉપર ચડતાં બે ખંડિયેરો આવે છે જે જીનમંદિર હશે. પહાડની તદ્દન ઉપર જતાં ઉત્તરાભિમુખ શ્રી ગૌતમસ્વામીનું મંદિર છે, જેમાં અગિયાર ગણધરોની પાદુકા છે તથા નવીન પાદુકા પણ છે. સ્થાન બહુ જ આલ્હાદક અને ચિત્તાકર્ષક છે. ધ્યાન માટે બહુ જ સુંદર અને એકાન્ત સ્થાન છે. પ્રભુ મહાવીરના મુખ્ય શિષ્યો-ગણધર દેવોએ અહીં જ અણસણું કર્યું હતું અને ભવને અન્ત કરી નિર્વાણપદ પામ્યા હતા. આ સ્થાનથી આખી રાજગૃહીનું અને બીજા ચારે પહાડોનું દશ્ય બહુ જ સુંદર લાગે છે. નીચે ઉતરતાં ઉના પાણીના કુંડ આવે છે. આ સિવાય ગરમ અને ઠંડા પાણીના કુંડ પણ આવે છે, જેનો ઉલ્લેખ ભગવતિસૂત્ર –ર–૩–૫-સૂ–૧૧૩ તથા વિશેષાવશ્યક ગાથા ૨૪૨૫ માં મળે છે. રાજગૃહીની આ વર્તમાન પરિસ્થિતિ આપી જે અમે નજરે નિહાળી હતી. હવે પ્રાચીન પરિસ્થિતિ કે જેમણે નજરે જોઈ નેંધ કરેલી છે, જેને ત્રણ થી વધુ વર્ષ નથી વીત્યા તેમની વિગત આપુ છું.
(ચાલુ)

Page #19

“ દ્રવ્યગુણ પર્યાય વિવરણ.” પ૦ દિગબરીના મતે નવ નય અને વણ ઉપનય ક્યા ? ઉ૦ દિગંબરીઓએ તર્કશાસ્ત્રને અનુસારે નવ નય અને ત્રણ ઉપનય કહ્યા છે,
જેમનાં નામ નીચે પ્રમાણે છે. નવનયનાં નામ --(૧) દ્રવ્યાર્થિક (૨) પર્યાયાર્થિક (૩) નૈગમ (૪) સંગ્રહ. (૫) વ્યવહાર (૬) જુસૂત્ર (૭) શબ્દ (૮) સમભિરૂઢ અને (૯) એવભૂત ત્રણ ઉપનયના નામ(૧) સભૂત વ્યવહાર (૨) અસભૂત વ્યવહાર
(૩) ઉપચરિત સભૂત વ્યવહાર. પ્ર. બીજા આધ્યાત્મિકમતે કેટલા ની છે ? ઉ૦ બીજા આધ્યાત્મિક મતે (૧) વ્યવહાર અને (૨) નિશ્ચય એ બે નય છે પ્રવે તે મત જીવનું સ્વરૂપ કેવી રીતે પ્રતિપાદન કરે છે ? ઉ૦ નિશ્ચયનયના મતે જીવ છે તે સિદ્ધસ્વરૂપ છે અને વ્યવહારથી કમથી
બંધાયેલો હોય તેને જીવ કહે છે અને તે જીવ કર્મથી મુકત થાય છે
ત્યારે તેને શિવરૂપ કહે છે. પ્રદ્રવ્યની વ્યાખ્યા કહે. ઉટ વ્યયુક્ત તત્તવન I એટલે જે પદાર્થની ઉત્પત્તિ, વિનાશ
અને ધ્રુવ તે સત્ એવું જેનું લક્ષણ છે તે દ્રવ્ય. પ્ર. દ્રવ્ય એટલે શું ? ઉ૦ દ્રવ્ય એટલે જે પોતપોતાના સ્વભાવ તથા વિભાવપર્યાયથી દ્રવે છે, કવશે
અને દ્રવતું હતું તે દ્રવ્ય કહેવાય છે. પ્ર. દ્રવ્યના બીજા અર્થ ક્યા કયા થાય છે ? ઉ, તેના જુદા જુદા અર્થ નીચે મુજબ છે.
(૧) જે પર્યાય ગ્રહણ કરે અને ત્યાગ કરે તે દ્રવ્ય. (૨) જે પોતાના પર્યાયને પ્રાપ્ત કરી છેડી દે તે દ્રવ્ય. (૩) ટુ એટલે સત્તા અને તેનો જે અવયવ તે દ્રવ્ય છે. (૪) સત્તાને જે વિકાર તેને જ દ્રવ્ય કહે છે. (૫) રૂપરસાદિક જે ગુણ છે તેને સંભાવ એટલે સમૂહ જે ઘટાદિ પદાર્થ છે તે દ્રવ્ય છે. (૬) જે થવાનું છે તે ભાવ છે અને તે ભાવી પદાર્થને યોગ્ય જે પદાર્થ છે તે પણ દ્રવ્ય છે. જેમકે રાજકુમાર દ્રવ્યમાં રાજાપર્યાયની
યોગ્યતા છે. (૭) એવી રીતે જે ભાવ પૂર્વે થઈ ગયા છે તે પણ દ્રવ્ય છે. પ્ર. દ્રવ્યાથિક એટલે શું ? ઉ૦ દ્રવ્યનું જે પ્રયોજન છે તે દ્રવ્યાર્થિક છે. પ્રઃ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય એટલે શું ? ઉ૦ ઉપાધિથી રહિત જે દ્રવ્યાર્થિક નય છે તે શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નય કહેવાય છે.

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
૬૪
પ્ર૦ સસારી જીવ કેાને કહેવા ?
ઉ॰ નરક, તિર્યં``ચ, મનુષ્ય અને દેવ એ ચાર ગતિ તે સ ંસાર કહેવાય છે. અને તેમાં જે જીવાનુ ગમનાગમન થાય તે સ ંસારી જીવ કહેવાય છે. પ્ર૦ સંસારી જીવ સિદ્ધ સમાન શાથી કહેવાય છે ?
ઉ॰ સંસારી જીવ શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આઠ રૂચક પ્રદેશ પ્રમાણુ નિર્માળ છે તેથી તે સંસારી જીવ સિદ્ધ સમાન છે.
પ્ર૦ દ્રવ્યાકિ નયના કેટલા પ્રકાર છે ? ૬૦ દ્રવ્યાર્થિ ક નયના દશ પ્રકાર છે.
પ્ર૦ દ્રવ્યાર્થિ ક નયના પહેલેા પ્રકાર ક્યા ?
૬૦ જે કર્મોપાધિથી રહિત શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિ ક નય છે તે દ્રવ્યાર્થિક નયના પહેલા પ્રકાર છે.
પ્ર૦ પહેલા શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નયની શી માન્યતા છે ?
ઉ॰ જીવતુ બાહ્યથી અવિદ્યમાન સિદ્ધ સ્વરૂપ છે તે અભ્યંતરમાં વિદ્યમાન હાવાથી તેનુ જ ગ્રહણ કરવું અને એમ માનવાથી સંસારી આત્મા સિદ્ધ સમાન છે.
પ્ર॰ આ ખાખત દ્રવ્યસંગ્રહમાં શી માન્યતા છે ?
ઉત
“ દ્રવ્યસંગ્રહ ” માં લખ્યું છે કે ચાદ ગુણસ્થાનક અને ચાદ માણાની અપેક્ષાથી સંસારી જીવમાં અશુદ્ધ નયની વિવક્ષા થાય છે, પણ માત્ર ભાવનું જ ગ્રહણ થાય તે આત્મા શુદ્ધ નયની વિવક્ષાથી સિદ્ધ સમાન છે.
પ્ર૦ બીજા શુદ્ધ દ્રબ્યાર્થિક નયની શી માન્યતા છે ?
€o
જે ઉત્પાદ અને વ્યયની ગાણુતા બતાવે છે અને સત્તાની મુખ્યતા સ્વીકારે છે તે શુદ્ધ દ્રષ્યાર્થિ ક નયના બીજો ભેદ છે. ઉત્પાદ અને વ્યયની ગાણુતા અને સત્તાની મુખ્યતાથી કેવળ સત્તા માત્ર માન્ય રહે છે અને તેથી આ નયદ્રવ્યના નિત્યપણાનું સૂચન કરે છે, કારણકે જીવ અને પુદ્ગલાદિકના જે પર્યાય છે તે વિનાશશીલ હાવાથી તેનુ પરિણામપણુ ડાય છે અને તે પર્યાયામાં અનિત્યપણાની ઉપલબ્ધિ જણાય છે; પરંતુ જીવ અને પુદ્ગલાદિકની જે સત્તા છે તે સદા અવ્યભિચારિણી અર્થાત નિત્ય છે. આથી આ નિત્ય ભાવના આશ્રયથી દ્રવ્યની સત્તા ત્રણે કાળમાં અવિચલિત સ્વરૂપે રહે છે અને આથી દ્રવ્યના નિત્યપણાને લીધે સત્તાગ્રાહક શુદ્ધ દ્રષ્યાર્થિક નામે બીજો ભેદ કહ્યા છે.
પ્ર૦ નિત્ય એટલે શું ?
ઉજે ત્રણે કાળમાં નિશ્ચયરૂપે રહે તે નિત્ય છે. પ્ર॰ શુદ્ધ દ્રાર્થિક નયના ત્રીજો ભેદ શું સૂચવે છે ?

Page #21

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૫ થી ચાલુ )
અનુ—વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ પાંચ વર્ષ સુધી એકાન્ત સેવન પછી સાધકે પોતાની માનસિક અવસ્થાની પરીક્ષા માટે સંસારમાં આવવું જોઈએ અને સાંસારિક પુરૂષનો સહવાસ કરવો જોઈએ. જે વિષયોમાં આસક્તિ ન થાય તો નિશ્ચયપૂર્વક જાણી લેવું કે તેણે તનુ-માનસી નામની જ્ઞાનની ત્રીજી ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરી લીધી છે.
મન એક વખત ભગવેલા સુખનું વારંવાર આસ્વાદન કરવા ચાહે છે, મનમાં સુખની સ્મૃતિ રહે છે, સ્મૃતિમાંથી કલ્પના અને વિચાર ઉત્પન્ન થાય છે. પછી આસકિત (મેહ) ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રાવર્તનમાંથી અભ્યાસ ઉત્પન્ન થાય છે, અભ્યાસથી તૃષ્ણ બળવાન થાય છે. આ રીતે મન દીન, અસહાય અને દુર્બલ વિચારોવાળા સાંસારિક પુરૂષ ઉપર પિતાનું શાસન ચલાવે છે. જે વિવેક ઉત્પન્ન થાય છે કે તરત જ મનની શક્તિ ક્ષીણ થઈ જાય છે. મન પાછું હઠવાની ચેષ્ટા કરે છે અને પોતાના પગ પિતાના આદિસ્થાન–હદય તરફ સમેટે છે. તેના ઝેરી દાંત વિવેકથી ઉખી જાય છે. વિવેકની સામે તેનું કશું ચાલતું નથી. તે સિંહાસનથી પદભ્રષ્ટ થાય છે. જ્યારે વિવેક જાગ્રત થાય છે ત્યારે
ઉ૦ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નયને ત્રીજે ભેદ કલ્પનાથી રહિતપણું સૂચવે છે.
અર્થાત્ દ્રવ્યો પોતાના ગુણપર્યાયથી અભિન્ન છે. જોકે દ્રવ્યને ગુણપર્યાયથી ભેદ જણાય છે તે પણ ભેદનું અર્પણ નહિ કરતાં માત્ર અભેદનું જ ગ્રહણ કરાવે છે તેથી જે દ્રવ્ય છે તે જ ગુણ છે અને તે જ પર્યાય છે, કારણકે તદાત્મકપણું છે. દાખલા તરીકે એક મોટા વસ્ત્રને ફાધને તેમાંથી જ નાનું વસ્ત્ર કાઢયું હોય તો તે નાનું વસ્ત્ર મેટા વસ્ત્રને પર્યાય હોવાથી તેમાં જ સમાઈ શકે છે તેવી રીતે જેટલા ગુણ અને પર્યાય છે તે સઘળા તદાત્મકપણાથી દ્રવ્યરૂપ જ છે. ભેદ અને અભેદ આ સ્થળે વિવક્ષાને અનુસારે જાણવા, અર્થાત જ્યારે દ્રવ્યપણાથી વિવક્ષા કરવામાં આવે ત્યારે દ્રવ્યપણાથી ગુણપર્યાય અભિન્ન જ છે અને જયારે પર્યાયરૂપથી વિવક્ષા કરીએ ત્યારે દ્રવ્યથી ગુણપર્યાય ભિન્ન છે.
ચાલુ.

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઈરછાશકિત બળવાન થવા લાગે છે. ધન્ય છે એ વિવેકને કે જે આપણને આ દુઃખમય સંસારમાંથી છુટકારો મેળવવાને લાયક બનાવે છે.
જલમાં શીતલતા, અગ્નિમાં ઉષ્ણતા અને વાયુમાં ગતિ કેણુ મૂકે છે ? એ ગુણ જ એને સ્વભાવ છે. એવી રીતે મનને સ્વભાવ વિષય તરફ દેડવાન, બુદ્ધિને વિવેક કરવાને, અહંકારને અહંતા અથવા મમતા, ચિત્તને એ વિષની સ્મૃતિ (ચિંતન) છે. આપણે આપણી છાયાને માટીથી ઢાંકવા ચાહિયે તો તે જેમ બહાર નીકળી પડે છે, તેમ વિવેકબુદ્ધિદ્વારા આપણે સંકલ્પને નાશ કરવાની ચેષ્ટા કરીએ છીએ તો તે હમેશાં વારંવાર સામે જ આવે છે. મનને વિષયથી હઠા અને ગુરૂના ઉપદેશ પ્રમાણે કામ કરે. મનને શુદ્ધ કરીને હૃદયાકાશમાં દઢ કરો. વખત જતાં મન શાંત અને છેવટે નાશ પામશે એ નિશ્ચય સમજજે.
સત્વગુણ હોય તે જ ધ્યાનનો સંભવ છે. પિટને ઠાંસી ઠાંસીને ન ભરવું જોઈએ. મન અને પિટને ગાઢ સંબંધ છે. રાત્રે ભારે ભજન લેવાથી નિદ્રા આવે છે. બપોરે પુરૂં ભેજન લો અને સાંઝના અડધે શેર દુધ લ્યો. જેને ધ્યાન કરવું હોય તેઓને માટે સાંઝનું ભજન હલકું હોવું જોઈએ.
સાધક પુરૂષે તેલ, મરચાં, મસાલા, આંબલી, ખાટા પદાર્થ વગેરેને ત્યાગ કરવો જોઈએ. દુધ, ફળ, બદામ, ઘી વગેરે ધ્યાન માટે સુખાવહ છે. એનાથી ધ્યાનમાં સહાયતા મળે છે. હા છોડી દેવી જોઈએ, તેનાથી વીર્યને નાશ થાય છે. સાકર પણ ઓછી લેવી જોઈએ. તેને ત્યાગ થાય તે તે ઘણું સારૂં. સુંઠનું સેવન સાધકને માટે ઘણું સારું છે. સુંઠ, દુધ સાથે લેવી જોઈએ. તે વાયુ હઠાડે છે અને પાચનમાં મદદ કરે છે. યોગીઓ ઘણે ભાગે એનું સેવન કરે છે. ગી ત્રિફળાનું પણ સેવન રાખે છે. ત્રિફળા ( હરડે, બેડાં, આમળાં ) કબજીયાત દૂર કરે છે અને પાકાશયને શીતલ કરે છે તથા સ્વપ્ન રોકે છે. વેગના સાધકોએ હરડેનું પણ કઈ કઈ વાર સેવન કરવું જોઈએ. હરડે વીર્યપ્રદ છે અને વીર્યસ્ત્રાવ રેકે છે.
ક્રાન્તિ કરતાં વિકાસ શ્રેષ્ઠ છે. કેઈ પણ બાબતમાં અચાનક ફેરફાર ન કરે. ભેજનમાં તે જરૂર ન કરો. ફેરફાર ધીમે ધીમે થ જોઈએ, જેને લઈને પાકાશય કોઈ પણ જાતની હરકત વગર સહન કરી શકે.
ધ્યાન માટે પ્રત્યેક વસ્તુ સાત્વિક હોવી જોઈએ. ધ્યાનનું સ્થાન સાત્વિક હોવું જોઈએ, આહાર સાત્વિક હવે જોઈએ, વસ્ત્ર સાત્વિક હોવા જોઈએ, સબત સાત્વિક હોવી જોઈએ, વાર્તાલાપ સાત્વિક હોવો જોઈએ, જે શબ્દો સાંભળો તે પણ સાત્વિક હોવા જોઈએ, વિચાર સાત્વિક હોવા જોઈએ અને અધ્યયન

Page #23

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ સાત્વિક હોવું જોઈએ. બધી બાબતો સાત્વિકતામાં પરિણમેલી હોવી જોઈએ. તે જ નવા અભ્યાસીને માટે સાચી ઉન્નતિની સંભાવના છે.
આ ત્રણ શબ્દ-ચિત્રોનું મરણ રાખે. ધ્યાનાવસ્થામાં તેને મનમાં જાપ જપ –
(૧) મનની શુદ્ધિ. (૨) મનની એકાગ્રતા. (૩) તલ્લીનતા.
એ ત્રિપુટી છે, તે યાદ રાખે. મનને શુદ્ધ કરે, કામ-ક્રોધાદિ મળને દૂર કરો. નિઃસ્વાર્થ અને નિષ્કામ કર્મ કરો. તેનાથી મન શુદ્ધ થશે. ઉપાસના ધ્યાનથી ચિત્તવૃતિ નિધિ કરે. એનાથી એકાગ્રતામાં સહાયતા મળશે. પછી નિરંતર ગંભીર ધ્યાન કરો. છેવટે મન તલ્લીન થઈ જશે.
એક બીજી ત્રિપુટી છે. એ ત્રણ શબ્દ-ચિને યાદ રાખે. સાધન કરતી વખતે તે મનમાં રાખે. તે ખૂબ મદદ કરે છે.
(૧) ચિન્તન. (૨) મનન. (૩) નિદિધ્યાસન.
આત્મ-ચિન્તન કરે. મનને આત્માથી પૂર્ણ કરે, ત્યારે જ મન ભ્રમરકીટની માફક તદાકાર, તતૂપ, તન્મય, તલ્લીન થઈ જશે. જેવું આપણે ચિન્તન કરીએ છીએ તેવું જ તે બને છે.
જેમ બીજમાં કુલ રહેલું છે તેમ અંતઃકરણમાં–કારણ શરીરમાં વાસના રહેલી છે. હમેશાં નવા કુલ ખીલે છે અને એક બે દિવસમાં કરમાઈ જાય છે, એવી જ રીતે વાસનાઓ એક પછી એક મનની બહાર ખીલી નીકળે છે, જીનાં મનમાં સંક૯પ પિદા કરે છે અને તેને કોઈ વિશેષ વિષયને પ્રયાસ કરવા, અધિકાર કરવા અને ભાગ કરવા ઉશ્કેરે છે. વાસનાથી કર્મ ઉત્પન્ન થાય છે અને કમથી વાસના દૃઢ થાય છે. એ એક ચક્ર છે. સમ્યજ્ઞાનનો ઉદય થતાં બધી વાસનાઓનો નાશ થઈ જાય છે. અંદરની વાસનાઓ જ વાસ્તવિક શત્રુ છે. તેને નષ્ટ કરે, નિમૅલ કરો. તેઓ બધમૂલ છે.
હિન્દુ-દર્શનમાં આપણને ભાતિક અને આધ્યાત્મિક અને પ્રકારના અર્થ મળે છે. તેટલાજ માટે ગુરૂની સહાયતાની જરૂર છે. આધ્યાત્મિક અર્થ હૃદયં ગમ કરે મુશ્કેલ છે. હઠાગના ગ્રંથોમાં તમે જોશે કે “ ગંગા અને યમુનાના

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સંગમ પર એક કુમારી કન્યા છે” તે કુમારી સુષુમ્ના નાવ છે, ગંગા પિંગલા નાવે છે અને યમુના ઈડા નાડી છે. રામાયણમાં પણ એક રહસ્ય છે. રામાયણનું રહસ્ય મનને વશ કરવાનું છે. લંકાના દશ માથાવાળા રાક્ષસ રાવણને મારવાને અધ્યાત્મિક અર્થ એ પણ તેઓ કરે છે કે કામ-ક્રોધાદિ મનની દશ વૃત્તિનો નાશ કરે. સીતા બુદ્ધિ છે. રામ શુદ્ધ બ્રહ્મ છે. લંકામાંથી સીતાને લઈ જવાનો અર્થ એ છે કે વિષયોથી બુદ્ધિને હઠાવીને રામ (બ્રા ) માં લગાડવી અને તેની સાથે સંયુકત કરવી. સીતા (બુદ્ધિ) પિતાના પતિ રામ (બ્રહ્મ) ને અયોધ્યા (સહસ્ત્રાર ચક્ર ) માં મળે છે. બુદ્ધિ બ્રહ્મમાં લીન થઈ જાય છે. એ જ રામાયણને આંતરિક અર્થ-આધ્યાત્મિક અભિપ્રાય છે. નિર્માણચિત્ત અમિતા માત્રમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે.
ગીપુરૂષ શીઘ્રતાથી પિતાના કમ સમાપ્ત કરી નાખવા માટે અનેક ક્રિયાઓ કરે છે. તે અહંકારથી શરીરને માટે મનની ( ચિત્તોની ) રચના પણ કરે છે. એ નવા મનેને “ નિર્માણચિત્ત ” કહે છે. એ મન તેને વશ હોય છે.
મહાન તત્વવેત્તા કોટે સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે કે દેશ, કાળ અને કાર્ય– કારણુભાવ એ વિષય-તત્વ નથી, પરંતુ આપણી બુદ્ધિનું આત્મિક રૂપ છે અને તેને નિષ્કર્ષ એ નીકળે છે કે જગત જ્યાં સુધી દેશમાં અવસ્થિત છે, કાળમાં ગતિશીલ છે, કાર્ય-કારણુભાવમાં મર્યાદિત છે ત્યાં સુધી તે કેવળ મનને જ પ્રતિભાસ છે. એ સિવાય બીજું કંઈ નથી.
“I think, therefore Tam' હું વિચારી શકું છું, માટે હું છું, એ ડેકોર્ટના તત્વજ્ઞાનને મૂળ આધાર છે. આત્મા મિથ્યા નથી, કેમકે જેઓ તેને નિષેધ કરે છે તે નિષેધ કરતાં છતાં પણ તેના અસ્તિત્વની સાક્ષી આપે છે.
મનમાં ઈચ્છાઓ કેમ ઉત્પન્ન થાય છે ? આનન્દના અભાવને લઈને.
બ્રહ્મ પતે આ જગતમાં તેમજ આપણું હૃદયની ગુફામાં છુપાઈ રહેલ છે. તે પ્રવાસી અધિરાજા છે. શુદ્ધ મનવડે ધ્યાન તથા ધારણ કરીને એને શોધવું પડે છે.
એક આધ્યાત્મિક ગુરૂ પિતાની આધ્યાત્મિક શક્તિ પોતાના શિષ્યને આપે છે. તે ગુરૂનું આધ્યાત્મિક કંપન શિષ્યનાં મનમાં ઉપસ્થિત થાય છે. સ્વામી રામકૃષ્ણ પરમહંસે પિતાની આયાત્મિક શક્તિ પોતાના શિષ્ય વિવેકાનંદને આપી હતી. સમર્થ ગુરૂ રામદાસના એક શિષે પિતાની શક્તિ એક નર્તકીને આપી હતી કે જે તેની તરફ ( વાસનાત્મક ) કરૂણ-દષ્ટિથી જોઈ રહી હતી. તે શિખે તેની તરફ જોયું અને તેને સમાધિસ્થ કરી મૂકી. તેની વાસના નષ્ટ થઈ

Page #25

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ ગઈ અને તે ધાર્મિક-જીવન ગાળવા લાગી. મુકુન્દરાય નામના એક મહારાષ્ટ્ર સંતે બહાદુરશાહને સમાધિસ્થ કરી મૂક હતો.
મનના કિરણે સાંસારિક પુરૂષના મનમાં વિખરાયેલા હોય છે. માનસિક શકિતને ફેલાવે અનેક દિશાઓમાં થાય છે. ધ્યાનના ઉદેશથી તે વિખરાયલી શકિતઓને વૈરાગ્ય અને અભ્યાસ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવે છે ત્યારે મન અવશ્યમેવ ઈશ્વરાભિમુખ બને છે,
- વૃત્તિઓને નાશ કરવો સહેલ નથી, કેમકે તે અસંખ્ય છે. તેઓને એક એક એક હાથમાં લેવી પડશે અને તેનું નિવારણ જુદું જુદું કરવું પડશે. કેટલીક વૃત્તિઓ ઘણી જ બલવાન હોય છે તેના નાશ માટે મહાન પ્રયત્નની જરૂર પડે છે. જ્યારે વૃત્તિઓ નષ્ટ થઈ જાય છે ત્યારે મનને મહાન શકિત પ્રાપ્ત થાય છે. નબળી વૃત્તિ વિખરાઈ ગયેલા વાદળાની માફક નષ્ટ થઈ જાય છે.
જે મનની વાસના કે જે બધા ભેગોનું મૂળ કારણ છે તે નષ્ટ થઈ જાય તે બધા સાંસારિક બન્ધને, કે જે મનની અંદર ક્ષોભ ઉત્પન્ન કરે છે તે તુટી જાય છે. તેના ત્યાગ વગર નિર્વિકલ્પ સમાધિ પ્રાપ્ત કરવાની આશા વ્યર્થ છે.
મનો વાસના સમષ્ટિ: 'મન વાસનાઓ અથવા ઈચ્છાઓને રાશિ છે.
ધ્યાનમાં અંદરથીજ વિપ્ન નડે છે, બહારથી નહિ. મનને ઠીક રીતે સંયમિત કરે.
સત્ય વચન અને દયાને અભ્યાસ, એ મનને શુદ્ધ કરવામાં ખૂબ મદદ
- જ્યારે આપણે ઈષ્ટદેવતાનું માનસિક ચિત્ર બનાવીએ છીએ ત્યારે તેનાથી પણ સાત્વિકતાની વૃદ્ધિ થાય છે. જે આપણે અનેક વાર તેનું ચિન્તન કરશું તો આપણું મન વધારે ને વધારે સાત્વિકતાથી ભરાતું જશે. નિરંતર ભગવચિંતન કરવાથી મન ક્ષીણ થતું જાય છે અને વાસના તથા સંકલ્પ નષ્ટ થતા જાય છે.
અહંકારથી જ અશુદ્ધ મન ઉત્પન્ન થાય છે.
દોષપૂર્ણ મન હમેશાં ભટકતું રહે છે. વળી બીજાના ગુણે પર પ્રસન્ન થવાની પ્રકૃતિ નહિ હોવાથી તેને સ્થાયી સંતોષ પણ નથી મળતું તેમજ તેને બીજાના દુઃખને વિચાર નહિ હોવાથી તેનામાં ધ્યાનને પણ આવિર્ભાવ નથી થતું.
જે આપણે બીજાના દેનું હંમેશાં ચિંતન કરીએ છીએ તે આપણે તે દેનું વારંવાર ચિંતન કરીને ખરી રીતે તેને વધારીએ છીએ. હમેશાં મનુ
ષ્યના શુભ કર્મો તરફ જ જુઓ, તેના દેની ઉપેક્ષા કરે; બ્રેષભાવ દૂર થઈ જશે અને પ્રેમ વધશે.

Page #26

so
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
wwwwwwwwwww
સમયના પ્રવાહમાં. અત્યંજોદ્ધારની સાથે સાથે મંદિરે પણ તેના માટે ખુલ્લા મૂકાવવાની (તાત્કાલિક, માંગણી કરવામાં આવે છે, તે ઉતાવળી માંગણી એટલા માટે છે કે ઉદ્ધારને પ્રશ્ન એક કોરે જ રહી જાય છે અને દેવમંદિરે ખુલ્લા મૂકાવવાના ઉતાવળા પગલાથી શ્રદ્ધાળુ વર્ગની લાગણી દુ:ખાતા વસ્તુસ્વરૂપ ફરી જઈ બીજી વસ્તુ પકડાઈ જતી જોવામાં આવતાં, મહાપુરૂષ ગાંધીજીએ આ બળાત્કાર પ્રવેશ સામે સાવચેત રહેવાની યોગ્ય વખતે (નીચે જણાવેલ ) સૂચના ન્યૂપેપરદ્વારા પ્રકટ કરી છે જેની યોગ્ય છાપ પડયા સિવાય રહેશે જ નહિ.
અંત્યજે માટે મંદિરના દ્વાર ઉઘડાવવા કે પ્રવેશ કરાવવાની તાલાવેલી જેમને હોય તેમણે એ પણ વિચારવું જોઈએ કે, તે દરેક પોતાની સમાજ, ધર્મની આખી પ્રવૃત્તિને સવાલ છે, તેને પરિપાક થયા સિવાય તે પકાવવા જતા આપણને પિતાને જ ભારે થઈ પડે તેવું છે. એક બાજુ સમાજ કે ધર્મના વિચારોનું પ્રેમપૂર્વક વાતાવરણ બદલાવો, પ્રચારકાર્ય કરો, વિચારનું પરિવર્તન કરા; બીજી બાજુ અં ત્યજોને એવી રીતે કેળવો અને ઉદ્ધાર કરે અને તેને કેળવી ઉચ્ચ કેટીએ લાવી મુકો કે જેથી તેની સાથે મંદરિના દરવાજા આપોઆપ ખુલે અથવા તેના પ્રવેશને કોઈ રોકી ન શકે. તે સિવાય કંઈપણ તે માટે ઉતાવળું પગલું ભરવા જતાં કેમે કામની અંદર ખાલી કુસંપ–કલેશ ઉત્પન્ન થશે.
“ મહાત્માજીના તે માટેના વિચારે ” અંત્યજ ભાઈઓના જૈન મંદિર–પ્રવેશના પ્રશ્નને અંગે–
પૂજ્ય મહાત્મા ગાંધીજીનો તાર. પાટણ જૈન યુવકસંઘના મંત્રી અમૃતલાલ સુરજમલ ઝવેરી તારધારા નીચેને સંદેશ પાઠવે છે કે:
જૈન મંદિરમાં દલિતવર્ગના પ્રવેશને અંગે ખુલાસો કરતા એક નીચેને એક તાર જે પૂજ્ય ગાંધીજી તરફથી અમને મળ્યો છે તે જૈન જગતની જાણ માટે પ્રગટ કરવા કૃપા કરશો.
એ નિઃશંક છે કે કોઈપણ શમ્સ બળાત્કારે મંદિરમાં પ્રવેશ કરવો તે તેના આધકાર બહારની વસ્તુ છે, અને જે સંપ્રદાયને માટે મંદિર બાંધવામાં આવેલ હોય તે સંપ્રદાય બહારની વ્યક્તિને માટે તો ખાસ કરીને તે અનધિકાર વસ્તુ છે.
આ ઉપરથી દલિતવર્ગને વિનમ્ર વિનંતિ કે જૈન માન્યતા સામે થઇને જૈન મંદિરોમાં કોઈપણ ભોગે પ્રવેશ કરવા માટે પ્રયત્ન ન કરે અને સાથોસાથ જૈન બંધુઓને
તી કે જૈન સમાજની ઈરછીના અવરોધ વચ્ચે દલિત ભાઈઓને જૈન મંદિરોમાં પ્રવેશ કરાવીને પરસ્પર સમાજમાં વૈમનસ્યનું નવું બીજ ઉત્પન્ન ન કરે.
જ્યારે મન બધી કામનાઓને હઠાવીને સુખદુઃખથી ઉદાસીન થઈ જાય છે અને કોઈ પણ વિષયથી આકર્ષિત નથી થતું ત્યારે તે શુદ્ધ થઈ જાય છે; અને જેવી રીતે પાંજરામાથી મુકત થયેલું પક્ષી આકાશમાં સુખથી સ્વછંદતાપૂર્વક ઉડે છે તેવી રીતે મન પણ માયાના બંધનમાંથી મુકત થઈને બ્રહ્મમાં સ્વછન્દ વિચરણ કરે છે.
ચાલુ

Page #27

સ્વીકાર અને સમાલાચના. સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૭૧
1 શ્રી વિવિધ વિષય સંગ્રહ ભાગ લેા—સંગ્રાહક શિવનાથ લુમાજી પેરવાળ પુના–વૈતાલપેઠે ન. ૩૫ માર્ગોનુસારીના પાંત્રીશ ગુણ, આવશ્યક ક્રિયા કરનારને જાણવા લાયક હકીકત, નીતિ વચનામૃત, આત્મનિંદા, ત્રણ મને રથ વગેરે જુદી જુદી જાણવા લાયક હકીકત આ લઘુ ગ્રંથમાં આપવામાં આવી છે. સાથે કેટલાક પદ્યો પણ આપેલા છે. સગ્રાહક શેઠના આશય જ્ઞાનના ફેલાવા કરવાના હાવાથી શાહ રતનાજી ડાંગાજી તરફથી એ આનાની ટીકીટ મોકલનારને ભેટ આપવાના છે.
૨. પ્રભુકે મામે` જ્ઞાન-પ્રકાશ—પ્રકાશક-શ્રીઅંબાલાલ શ્રી આત્માનંદ જૈન સભા. સદ્ગત શ્રી વિજયંકેશરરિજીના ગુજરાતી લેખના આહિંદી અનુવાદ છે. અનુવાદક બ્રહ્મચારી શંકરદાસ જૈન. જુદા જુદા ૧૮ મનન કરવા જેવા વિષયે। આ જીકમાં આપવામાં આવેલ છે. લેખક મહાત્માની કૃતિ સરળ, મેાધદાયક હાવાથી સર્વ સામાન્ય થઇ પડેલ છે. હિંદી ભાષામાં પણ તેને અનુવાદ થવા આવશ્યકીય છે.
૩ શ્રી જૈન સેનેટરી એસેાસીએશન—આરેાગ્ય પત્રિકા—પ્રકાશક જૈન સેનેટરી એસાસીએશનની આરોગ્ય પ્રચારક કમિટી–મુંબઇ, આ પત્રિકામાંહેના તંદુરસ્તી સબંધી કાલેરા, મચ્છરજન્ય રોગા, મેલેરીયા અને ખળકનુ વધતું જતું મરણપ્રમાણ, તેના થતા ફેલાવા, તે નાબુદ કરવાના ઉપાયેા વગેરે હકીકત વિદ્વાન ડેાકટરોએ તૈયાર કરેલ ચેાપાનીયાનેા ટુક સાર સાદી સરલ ભાષામાં આ પત્રિકામાં મૂકવામાં આવી છે. તે સમજી તે પ્રમાણે વર્તન કરનાર મનુષ્ય ઉપરોક્ત રાગોથી મુકત રહી સારી તંદુરસ્તી ભાગવી શકે છે. આ સંસ્થાના આ પ્રયાસ સેવાભાવી, સ જન ઉપયાગી અને મનુષ્યમાત્રને આશિર્વાદ સમાન છે. આ સંસ્થાના કાર્યવાહકે—સેક્રેટરીએ આવી પત્રિકા વારંવાર પ્રગટ કરી જનસમાજની અમૂલ્ય સેવા બજાવે છે. આવી પત્રિકા પ્રકટ કરી તેને પ્રચાર કરવા માટે દરેક મનુષ્યે તે સંસ્થાને જોઇતી આર્થિક સહાય આયવા જરૂર છે.
૪ શ્રી જૈન વીશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિ દવાખાનાને પ્રથમ વાર્ષિક રીપોટ ( અમદાવાદ ) તા. ૧૩-૧૦-૩૦ થી તા. ૩૧-૧૨-૧૯૩૧ સુધી. પ્રકટકર્તા–શ્રી જૈન વીશાશ્રીમાળી મેડીકલ રીલીફ કમીટી. પોતાની જ્ઞાતિની આરેાગ્યતા માટે લાગણી ધરાવતી જ્ઞાતિની સહાયવડે આ દવાખાનાના જન્મ અમદાવાદમાં થયા છે. કાયમી ફંડ નહીં હાવા છતાં તેની શરૂઆત જુદા જુદા એની સહાયવડે દવાખાનાનુ` કા` વ્યવસ્થીત રીતે શરૂ કરેલુ છે તેમ તેના આ રીપોર્ટ ઉપરથી જણાય છે. અમદાવાદ જેવા પ્રવૃત્તિમય અને šાળી વસ્તીવાળા શહેરમાં એછા ખર્ચે જ્ઞાતિબંધુના માંદગીના પ્રસંગે યેાગ્ય રાહત મળી શકે, તેવા પ્રશ'સનીય હેતુથી આ દવાખાનાની થયેલ યેાજના આવકારદાયક લેખાય. જો કે ત્યાંના પ્રમાણમાં

Page #28

કરે
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઓછા ખર્ચે લાભ દર્દીઓને મળે છે છતાં હજી પણ તેમાં રાહત મળવાની જરૂર છે. દવાખાનાના ચાલતા કાર્યો સાથે કોલેરા-મેલેરીયા-મચ્છરજન્ય વગેરે રોગો થાય તે પહેલાં ન થાય તેની ચેતવણી માટે આરોગ્યપત્રિકા વિદ્વાન્ ડોકટરોના અભિપ્રાય પૂર્વક વારંવાર પ્રકટ કરી જ્ઞાતિ બંધુઓની આરોગ્યતા સચવાઈ રહે માટે તેને પ્રચાર પણ વારંવાર સાથે કરવા જરૂર છે. આ દવાખાનાની કાર્યવાહી યોગ્ય અને વ્યવસ્થાપૂર્વકે છે અને વ્યવસ્થાપક ઉત્સાહી અને લાગણીવાળા છે. હિસાબ-વહીવટ ચોખવટવાળો છે. હવે આ દવાખાના માટે પોતાનું મકાન અને સ્થાયી ફંડની જરૂર છે, જેથી જ્ઞાતિના શ્રીમંત, બંધુઓ જરૂર તે માટે પ્રયત્ન કરશે. અમો તેની પ્રગતિ ઇચ્છીએ છીએ.
સુધારો.
આ વર્ષમાં અમારા તરફથી શ્રી “પ્રભાવક ચરિત્ર ” ગ્રંથ ગુજરાતી ભાષામાં પ્રગટ થયેલો છે, તેમાં જે સ્થળે ભાષાંતરમાં ભૂલ થઈ છે તે તપાસી સુધારા સૂચવવા માટે કૃપાળુ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજને આભાર માનતાં આ નીચે બતાવતાં સાથે આપેલ સુધારા પ્રમાણે વાંચવું. અશુદ્ધ
શુદ્ધ ૧ પા. ૧૩૨ લીટી ૨૩-પુત્રના ભારે ઉદ્વેગને સ્ત્રીએ પ્રથમ જાગવું જોઈએ છતાં ઉંઘ
લીધે તેણીનું શરીર પરિતાપથી આ- | માંથી પ્રથમ ઉઠીને જેણીનું અંગ તેં ઢાકલું છાદિત થયું છે.
તેથી તે હજુ પરિતાપ પામે છે. ૨ પા. ૧૩૩ લીંટી ૬-અવશ્ય તે પ્રમદા પતિ- | નક્કી તેણીની જનન–ઈદ્રિય પ્રદેશમાં ક્રીડા
પરાયણ હશે જેથી નખ પંકિતને | વખતે મૂકેલી નખ પંક્તિ ચાલતાં ખુંચે છે.
બતાવે છે. ૩ ૫. ૧૩૪ લીંટી ૪–જવું નહિં.
જવું જોઈએ ૪ પા. ૧૪૭ લીંટી ૨૭ બીજે-રાએ રાજા. | બીજોરા. ૫ પા. ૧૪૭ લીંટી ૨૯-કણેરનું પત્ર-અરિપાત્ર.. તુવેરનું પાંદડું (તુ-તાર અરિપત્ત એટલે
| અરિકાસ તુ અરિપત્ત) ૬ પા. ૧૪૯ લીંટી ૨૦-વાચંયમે-આચાર્યો | વાચયમ-યતિ-સાધુ
–-
>>
*-,

Page #29

આચાર્ય શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજની જયંતી.
ગત આ શુદ ૧૦ રવિવારના રોજ શાંતમૂર્તિ શ્રીવિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ તીથી હોવાથી સવારના ૧ વાગે શ્રીસંઘના ઉપાશ્રયમાં મુનિરાજશ્રી પ્રીતિવિજયજી મહારાજના અધ્યક્ષપણુ નીચે વ્યાખ્યાન પ્રસંગે જયન્તી ઉજવવામાં આવી હતી. મુખ્ય વકતા ગાંધી વહુલભદાસ ત્રિભુવનદાસે આચાર્ય મહારાજનું જીવનચરિત્ર સંભળાવી ગુણગાન કર્યા હતા. ત્યારબાદ મુનિરાજશ્રી પ્રીતિવિજયજી મહારાજે વિદ્વતાપૂર્ણ ઉપસંહાર કર્યો હતો. ત્યારબાદ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી મોટા જીનાલયમાં શ્રીનવપદજી મહારાજની પૂજા ભણુાવી પરમાત્માની આંગી રચાવી હતી. બપોરના બાર વાગે સભા તરફથી રવામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
શ્રી પ્રભાચંદ્રસૂરિ કૃત
શ્રી પ્રભાવકચરિત્ર. વર્તમાનકાળના પ્રભાવક બાવીશ આચાર્યોના જીવન ઉપર પ્રકાશ પાડતા આ ગ્રંથ સં. ૧૩૭૮ માં લખાયેલ જૈનકથા અને ઇતિહાસસાહિત્યમાં અભિવૃદ્ધિ કરે છે. ઈતિહાસ અને કથા સાથે કવિત્વ પોષવામાં અને સાહિત્યને રસ જમાવવામાં પણ ગ્રંથકર્તા મહારાજે જેમ હૃક્ષ આપ્યું છે તેમજ તે વખતના સામાજિક, ઐતિહાસિક, રાજકીય સ્થિતિનો પણ ઉલ્લેખ કરી લેખક મહારાજે પોતાની ઇતિહાસપ્રિયતા સિદ્ધ કરી છે. જેથી ઇતિહાસના પણ ભિન્ન ભિન્ન સમયના સુંદર પ્રકરણો આમાંથી મળી રહે છે જેથી જેન કે જેનેતર ઇતિહાસના અભ્યાસી અને લેખકોને આવકારદાયક સામગ્રી આ ગ્રંથ પૂરી પાડે છે. આ મૂળ ગ્રંથ કેટલાક અશુદ્ધ છપાયેલ, તેની શુદ્ધિ માટે તેમજ તેની સુંદરતા અને પ્રમાણૂિકતામાં વધારો કરવા માટે ઇતિહાસવેત્તા મુનિરાજશ્રી કલ્યાણુવિજયજી મહારાજને વિનતિ કરતાં તેઓશ્રીએ શુદ્ધિ કરવા સાથે દતિહાસિક દષ્ટિએ પ્રબંધ પર્યાલોચના લખી તેમાં આવેલ ચરિત્રનાયકોનો પરિચય આપવામાં જે શ્રમ લીધેલ છે અને તેને લઈને આ ઇતિહાસિક અને કથાસાહિત્ય ગ્રંથની ઉપયોગીતા અને સુંદર સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ થઈ છે. આ ગ્રંથ માટે અનેક જૈન અને જૈનેતર પેપરોએ પ્રશંસા કરી છે. રીયલ આઠ પેજી સાઠ ફોર્મ પાંચસો પાનાનો ઉંચા કાગળ, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાઈ આકર્ષક મજબુત બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત કરાવેલ છે. કિંમત રૂા ૨-૮-૦ કપડાનું બાઈન્ડીંગ પોણા ત્રણ રૂપિયા. પોસ્ટેજ જુદુ.
મળવાનું ઠેકાણું:શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
નવા વર્ષના જૈન પંચાંગ. નવા વર્ષ (સં. ૧૯૮૯ ની સાલ ) ના જૈન પંચાંગ અમારા તરફથી છપાય છે. દીવાળી પહેલાં તૈયાર થઈ જશે. જલદી મંગાવે પાછળથી મળી શકતા નથી. કિંમત અરધે આને. સે નકલના અઢી રૂપીયા.
લખ:-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.

Page #30
<>] E Reg. No. B. 431. G E 2 = == 2 = => શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. E = = પુ. 30 મું. વીર સં'. ર૪પ૮. આશ્વિન, આત્મ સં. 37. અંક 3 જે == જગતની અણમૂલ સંપાસિ. ET= આજના અંધકારમાં, ઇતિહાસનો એવો કયો પ્રકાશ હતો કે જે માટીમાં મળી જવાને બદલે આકાશને અહોનિશ અજવાળી રહ્યો હતો ? ખરેખર, એ પ્રચંડ શક્તિ છે. આખા દેશની છાતી ઉપર જે એક મોટો પહાડ પડયો હતો તે તેણે હડસેલી દીધા. થોડા વર્ષની અંદર જ ભારતવર્ષની કે તેણે કાયા પલટી નાખી. સાહસ અને સવાર્યતાની ભાગીરથી એમણે જ આ દેશમાં વહાવી. આજે શુ આપણે સાહસ અને શ્રદ્ધા સાથે એમ કહેવાની સ્થિતિમાં છીએ કે અમને પણ (c) | જગતની પ્રજાઓની મધ્યમાં ઉચિત સ્થાન મળવું જોઈએ. . | મહાત્માજીના જીવનનું તેજ સમગ્ર દેશે ઝીહ્યું છે, અને આપણા ઘણા કી અંધકાર ઉલેચાય છે. એ તેજોદ્દીપી સાધકની મૂર્તિ આજે ત્રણે કાળના આસન ઉપર વિરાજે છે. = = હૈ. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર. For Private And Personal Use Only