________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૫ થી ચાલુ )
અનુ—વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ પાંચ વર્ષ સુધી એકાન્ત સેવન પછી સાધકે પોતાની માનસિક અવસ્થાની પરીક્ષા માટે સંસારમાં આવવું જોઈએ અને સાંસારિક પુરૂષનો સહવાસ કરવો જોઈએ. જે વિષયોમાં આસક્તિ ન થાય તો નિશ્ચયપૂર્વક જાણી લેવું કે તેણે તનુ-માનસી નામની જ્ઞાનની ત્રીજી ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરી લીધી છે.
મન એક વખત ભગવેલા સુખનું વારંવાર આસ્વાદન કરવા ચાહે છે, મનમાં સુખની સ્મૃતિ રહે છે, સ્મૃતિમાંથી કલ્પના અને વિચાર ઉત્પન્ન થાય છે. પછી આસકિત (મેહ) ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રાવર્તનમાંથી અભ્યાસ ઉત્પન્ન થાય છે, અભ્યાસથી તૃષ્ણ બળવાન થાય છે. આ રીતે મન દીન, અસહાય અને દુર્બલ વિચારોવાળા સાંસારિક પુરૂષ ઉપર પિતાનું શાસન ચલાવે છે. જે વિવેક ઉત્પન્ન થાય છે કે તરત જ મનની શક્તિ ક્ષીણ થઈ જાય છે. મન પાછું હઠવાની ચેષ્ટા કરે છે અને પોતાના પગ પિતાના આદિસ્થાન–હદય તરફ સમેટે છે. તેના ઝેરી દાંત વિવેકથી ઉખી જાય છે. વિવેકની સામે તેનું કશું ચાલતું નથી. તે સિંહાસનથી પદભ્રષ્ટ થાય છે. જ્યારે વિવેક જાગ્રત થાય છે ત્યારે
ઉ૦ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક નયને ત્રીજે ભેદ કલ્પનાથી રહિતપણું સૂચવે છે.
અર્થાત્ દ્રવ્યો પોતાના ગુણપર્યાયથી અભિન્ન છે. જોકે દ્રવ્યને ગુણપર્યાયથી ભેદ જણાય છે તે પણ ભેદનું અર્પણ નહિ કરતાં માત્ર અભેદનું જ ગ્રહણ કરાવે છે તેથી જે દ્રવ્ય છે તે જ ગુણ છે અને તે જ પર્યાય છે, કારણકે તદાત્મકપણું છે. દાખલા તરીકે એક મોટા વસ્ત્રને ફાધને તેમાંથી જ નાનું વસ્ત્ર કાઢયું હોય તો તે નાનું વસ્ત્ર મેટા વસ્ત્રને પર્યાય હોવાથી તેમાં જ સમાઈ શકે છે તેવી રીતે જેટલા ગુણ અને પર્યાય છે તે સઘળા તદાત્મકપણાથી દ્રવ્યરૂપ જ છે. ભેદ અને અભેદ આ સ્થળે વિવક્ષાને અનુસારે જાણવા, અર્થાત જ્યારે દ્રવ્યપણાથી વિવક્ષા કરવામાં આવે ત્યારે દ્રવ્યપણાથી ગુણપર્યાય અભિન્ન જ છે અને જયારે પર્યાયરૂપથી વિવક્ષા કરીએ ત્યારે દ્રવ્યથી ગુણપર્યાય ભિન્ન છે.
ચાલુ.
For Private And Personal Use Only
