________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય-વિવરણ.
૮૩
દ્રવ્યના પ્રકાર, દ્રવ્યના બે પ્રકાર છે (૧) ઉદ્ધતા સામાન્ય દ્રવ્યશકિત અને (૨) તિર્યક સામાન્ય દ્રવ્ય. માટીને પિંડ, કોઠી આદિ માટીના અનેક આકાર બદલાય છે; પરંતુ તેમાં રહેલી માટી તે બદલાતી નથી તે માટીને ઉદ્ધતા સામાન્ય દ્રવ્ય કહે છે. ઘટાદિમાં માટી જે અનુગત ના કહો તો જે સામાન્ય છે તે વિશેષ રૂપ થાય અને આથી તે “બુદ્ધને ક્ષણિક વાદ સિદ્ધ થાય. વળી ઘટ જે દ્રવ્ય છે તે રકતાદિ રંગરૂપ થોડા પર્યાયને વ્યાપીને રહે છે અને માટી જે દ્રવ્ય છે તે ઘટાદિ અને રક્તાદિ અનેક પર્યાયને વ્યાપી રહે છે. જેમ જીવ નરકાદિપણાને પામે છે તેવી રીતે.
તિયક સામાન્ય દ્રવ્ય:--એટલે જુદા જુદા પ્રદેશવાળા જે પર્યાયે છે તેમાં પોતાની શક્તિને દ્રવ્ય એકાકારપણે રાખે છે તેને તિર્થક સામાન્ય દ્રવ્ય કહે છે. જેવી રીતે ઘટ પર્યાય છે અને તેમાં માટીરૂપ દ્રવ્ય અનુગત છે, પણ ઘટમાં તે ઘટપણે ઘટત્વ રાખે છે. આથી સમજવું કે જ્યાં દ્રવ્ય અને પર્યાય એકજ રૂપે દેખાય છે તે તિર્યક સામાન્યરૂપ દ્રવ્ય કહેવાય છે.
શંકા-કઈ શંકા કરે કે ઘટાદિ ભિન્ન વ્યક્તિમાં ઘટપણું સામાન્ય છે તેમાં પિંડ અને કેઠીમાં માટી પણ એક સામાન્ય છે તો પછી તિર્યક સામાન્ય અને ઉદ્ધતા સામાન્ય એમ જુદા કહેવાની શી જરૂર હશે ?
ઉત્તર:- આને ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકર્તા કહે છે કે જ્યાં એકાકાર પ્રતિત ઉપજે ત્યાં તિર્યક સામાન્ય અને જ્યાં કાળભેદે અનુગતાકારે પ્રતિત ઉપજે ત્યાં ઉદ્ધતા સામાન્ય કહેવું.
ઉદ્ધતા સામાન્યના ભેદ. ઉદ્ધતા સામાન્ય જે શક્તિ કહી તેના આઘશકિત અને (૨) સમુચિત શકિત-એવા બે ભેદ છે. તેમાં જે પરંપરાએ ઉતરતી આવતી અંતરંગશક્તિ તેને આઘશક્તિ કહે છે અને જે અનંતર કારણરૂપ હોય તેને સમુચિતશક્તિ કહે છે. દાખલા તરીકે ઘાસ ખાવાથી ગાયમાં દુધ થાય છે તેનું દહીં, માખણ અને છેવટે ઘી થાય છે, તેથી ઘીનું મૂળ કારણુ ઘાસ થયું એટલે ઘાસમાં ઘીની જે શક્તિ રહેલી છે તેને આઘશક્તિ કહે છે. ઘાસમાં ઘીની શક્તિ કહેવાય છે ખરી, પણ તેમ કહેવાતું નથી, પરંતુ દુધમાંથી ઘી થાય છે જેથી દુધ એ ઘાસનું અનંતર કારણ છે જેથી તેને સમુચિતશક્તિ કહેવી. આત્મદ્રવ્યને વિષે તે બન્ને શક્તિને ઘટાવીએ તે જે ભવ્યજીવ હોય તેને અગાઉના પુગલ પરાવર્તનમાં જીવને સામાન્ય કહીને જે ધર્મશક્તિ હોય તેને એઘશક્તિ કહેવાય છે અને છેલ્લા પુદગલ પરા
For Private And Personal Use Only
