Atmanand Prakash Pustak 025 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૫૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
રીતે ધીરપુરૂષ સંસારની કઠિનતાએ અને વિપત્તિઓને તુચ્છ ગણી હુમેશાં આગળ વધ્યા કરે છે અને છેવટે વિજય પ્રાપ્ત કરે છે. ધૈય તે મહાત્મા પુરૂષોને સ્વભાવ સિદ્ધ ગુણુ છે. કહ્યુ` છે કે:~~~
विपदि धैर्यमथाभ्युदये क्षमा सदसि वाक्पटुता युधिविक्रमः । यशसि चामिरुचिर्व्यसनं श्रुतौ प्रकृतिसिद्धमिदं हि महात्मनाम् ॥
અર્થાત—વિપત્તિને સમયે ધૈર્ય, સંપત્તિને સમયે ક્ષમા શીલતા, સભામાં વકતૃત્વ, યુદ્ધમાં પરાક્રમ, કીર્તિ માટે રૂચિ, અને વિદ્યાનુ વ્યસન એ સર્વ ખાખતા મહાત્માઓમાં સ્વાભાવિક હાય છે.
જેવી રીતે મનુષ્યમાં ધૈર્ય હાવું એ આવશ્યક અને લાભદાયક છે તેવી રીતે તેનેા અભાવ હાનિકારક છે. ધીર મનુષ્ય વિજયવંત બનીને કીર્તિ પ્રાપ્ત કરે છે, પરંતુ કાયર મનુષ્ય પરાસ્ત બનીને કેવળ અપયશ મેળવે છે એટલું જ નહિ પણ અનેક પ્રસંગે ઘણીજ પીડા પામે છે અને અપમાનિત મને છે. અધીર બનવાથી મનુષ્ય પાતાની ઉપર અનેક જાતની નવી નવી આપત્તિયાને ખેલાવે છે, આપત્તિએથી ખચવાની શક્તિ અને બુદ્ધિ ગુમાવી બેસે છે, તેને કર્તવ્ય અને અકવ્ય કઇ પણ સુઝતું નથી, તેને ચારે તરફથી નિરાશા ઘેરી લે છે અને તે ઘેાર અંધકારમાં પડી જાય છે. આટલી બધી દુર્દશા ધૈયના અભાવને લઇને જ થાય છે. એટલા માટે કાઇપણુ મનુષ્યે કાઇપણ દશામાં અધીર ન મનવું જોઇએ.
થૈ તુ એક ઘણું જ અગત્યનું અંગ સાહસ છે, જે ઘણુ ખરૂં ધૈર્યને મળતુ આવે છે. અહિં આગળ સાહસને એ અર્થ નથી કે જે શારીરિક બળને લઇને થાય છે. અને જેની સહાયથી લેાકેા યુદ્ધ-ક્ષેત્રમાં જઈને લાખા પ્રાણીઓના નાશ કરે છે; પરંતુ તેના અર્થ માનસિક સાહસ છે કે જે મનુષ્યને કદિપણ નીતિમાર્ગથી ડગવા નથી દેતું અને હમેશાં કર્તવ્યપરાયણ રાખે છે. એ સાહસને ધૈર્યનુ આવશ્યક અંગ એટલા માટે કહેવામાં આવ્યુ છે કે તેની વગર ધૈર્યનુ કામ અધુરૂ રહી જાય છે. વિપત્તિના સમયમાં ધૈર્ય કેવળ આપણું રક્ષણ કરે છે; પરંતુ સાહસ આપણને ઉન્નતિના માર્ગ ઉપર અગ્રેસર કરે છે, એ સિવાય અનેક પ્રસંગેાએ જ્યારે આપણને ધૈર્યની આવશ્યકતા નથી હાતી ત્યારે સાહસ આપણને ઘણી જ સહા યતા આપે છે. જો આપણી સામે કિંદ્ર કાર્ય કઠિન ક બ્ય ઉપસ્થિત થાય તા તેનુ પાલન કરવામાં આપણે સાહસથી પહેલું કામ લેવુ પડશે. જ્યાં સાચું ખેલવાનુ અથવા ન્યાય કરવાનું કામ પડશે, જ્યાં પ્રલાભનાથી બચવાની જરૂર પડશે, જ્યાં બળ અને બુદ્ધિની પરીક્ષા થશે ત્યાં સૈાથી પહેલાં નૈતિક સાહસની જ જરૂર પડશે. જે મનુષ્યમાં એ ગુણુ નથી હાતે તે પેાતાના બાકીના ગુણાનુ રક્ષણ પણ કાઈ રીતે કરી શકતા નથી.