________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઉટ
કલ્પસૂત્રના એક વષકનું અવલોકન. शत्रुनयोद्वार कर्तु-रष्टादश नृपेशितुः वलभ्यां श्री सुराष्ट्रेश-शिलादित्यस्यचाग्रहात् ॥ १ ॥ १४ ॥ सप्त सप्ततिमप्दाना मतिक्रम्यचतुःशतीं ॥ विक्रमार्का च्छिलादित्यो भविताधर्मवृद्धिसत् ॥ १४ ॥ २८६ ॥
અથ–શત્રુજ્ય તીર્થને ઉદ્ધાર કરનારા અઢારમા રાજા રાષ્ટ્રપતિ શિલાદિત્યના આગ્રહથી વલભીનગરમાં (૧૪) વિક્રમાદિત્ય (વલભી સંવત્ ) થી ૪૭૦ વર્ષ જતાં ધર્મની વૃદ્ધિ કરનારો સાતમો શિલાદિત્ય થશે (૨૮૬).
આ વલભીવંશનો બીજો રાજા ધરસેન અને ચોથો રાજા તેનો નાનોભાઈ ધ્રુવસેન છે જ્યારે ધરસેન વલભીની ગાદીએ હશે ત્યારે ધ્રુવસેન વડનગરમાં રહેતો હશે, અથવા પોતાના પિતા વિજયસેન ભટ્ટારકના રાજ્ય શાસનમાં તે વડનગરને કેઈ હાદાદાર હશે, અથવા પિતાને રાજ્યસન મલ્યું ત્યારે પણ તે બહુકાળ વડનગરમાં વસતો હશે, જેને પુત્ર મૃત્યુ પામવાથી રાજાના મનને શાંત કરવા માટે કલ્પસૂત્રનું પર્ષ વાંચન થયું હશે. પણ આ ઉપરથી પોતાના પીતાના રાજ્યકાળમાં પુત્રના મૃત્યુનો શોક ઓછો કરવા માટે ઘરસેને કલ્પસૂત્રનું શ્રવણ કર્યું હોય તે જ વીરનિર્વાણ સંવત્ ૯૯૩ માં ક૯પસૂત્રની પર્વ વાંચના થઈ છે એમ માની શકાય. તે સિવાય ૯૩ નો સંવત્ બંધ બેસતો થઈ શકતો નથી.
બીજી તરફ કલ્પસૂત્રમાં આગમવાંચનાના વર્ષને ઉલેખ હોય, પણ કલ્પસૂત્રની વાંચનાના પાઠનો ઉલ્લેખ હોય, એતો કઈ રીતે બુદ્ધિ ગ્રાહ્ય થઈ શકે તેમ નથી.
આ ઉપરાંત કપરિણાવાળી કાર, “પ્રાચિનકાળમાં + + + + પણ કલ્પસૂત્ર સભામાં વંચાતું હતું ” એવો સંભવ દેખાડે છે. તે પછી ધ્રુવસેનના સમયની વાંચનાની નોંધની શું જરૂર રહે છે? આપણ એક આવશ્યક પ્રશ્ન છે.
આ દરેક બાબતને નીચોળ નીચે મુજબ સમજાય છે.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પછી ૯૦૦ વર્ષે આગમ વાંચનાની સભા ભરાઈ હતી. પણ તે કાર્ય એકજ વર્ષમાં પુરૂં થયું હોય એ બનવું અસંભવિત છે, એટલે વાંજનાનંત વાંચના પછીના તેરમે વર્ષે અર્થાત્ ૩ વર્ષે લખવાની પૂર્ણાહુતિ થઈ હશે અને બીજી રીતે કહીએ તો તેજ વર્ષમાં છેલ્લું કલ્પસૂત્ર લખાયું હશે અને પછી વીરાખ ૯૩ થી લગભગ ૧૦૧૫ સુધીમાં આનન્દપુરની સભા સમક્ષ કલ્પસૂત્ર વંચાયું હશે. ક૯પસૂત્રમાં નિર્દેશેલ અને વર્ષોકો આવા અર્થ કરવાથી અવિસં. વાદ પણે મળી રહે છે.
લી. આગમાન્યાસી.
+ આ લેખ ઐતિહાસિક દષ્ટિબીંદુથી સત્યવણમાં લખાયો છે. જે વિશેષ પ્રમાણે ન મળે ત્યાં સુધી “તદ્દન સત્ય છે એમ માનવાની આવશ્યકતા નથી. પણ આ સંબંધમાં વિશેષ શોધખોળ થાય તેવા પ્રયાસો કરવાની જરૂર છે.
લેખક.
For Private And Personal Use Only
