________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાંસારિક જીવન.
૨૧ પહેલી બાબત ઉપર જરા વિચાર કરીને તે જે પરિણામ લાવે છે તે તેને ઠીક લાગે છે, પરંતુ ખરી રીતે પરિણામ ઠીક હોતું નથી. આ નુકશાન આટલેથીજ અટકતું નથી. આગળ ચાલતાં જ્યારે તે પોતાના વિચારને કાર્યરૂપે પરિણત કરે છે ત્યારે તેના સ્વભાવની ચંચળતા એથી પણ વધારે નુકશાનકારક નીવડે છે. કાર્યને આરંભ તો એ કરી દે છે. પરંતુ તેનાથી થનારા લાભમાં તેને વિશ્વાસ હોતો નથી. એવી સ્થિતિમાં તેની માનસિક ચંચળતા તેની સામે બીજા કાળનું ચિત્ર રજુ કરે છે અને તે એમાં લાગી જાય છે. પહેલાં કાર્યની અંદર તેણે જેટલો સમય અને જેટલી શક્તિ વાપર્યા હોય છે તે સર્વ નકામું જાય છે. પરંતુ બીજું કામ પણ તે પિતાના ચંચળ સ્વભાવને લઈને કદિ પણ સારું કરી શકતો નથી અને તરતજ ત્રીજા કામમાં લાગી જાય છે. એ રીતે પ્રત્યેક કાર્યમાં તેના સમય અને શક્તિને દુરૂપયોગ થાય છે અને કોઈ પણ કાર્યમાં તેને કશે લાભ થતો નથી. એ મનુષ્ય સંસારમાં કદિ પણ કોઈ કાર્ય કરી શકતા નથી.
સ્વભાવની ચંચળતાથી કેવળ એટલું એકજ નુકશાન નથી, તેનાથી બીજા અનેક નુકશાન થાય છે. ચંચળ સ્વભાવને મનુષ્ય કદિપણ પોતાનું આચરણ સારું રાખી શકતો નથી. ઘણે ભાગે તે ખરાબ મનોવિકારોને વારંવાર ગુલામ બની જાય છે. કદાચ તેના ઉપર કોઈ સંકટ આવી પડે તો તે તેનાથી બચવાનો કઈ સારો ઉપાય નહિ શોધી શકે. બીજાની સત્યતા અને અસત્યતા વિગેરેને પણ તેને કદિ વિશ્વાસ હોતો નથી. જેનો સ્વભાવ ચંચળ હોય છે તેનું હૃદય પણ કદિ શાંત અને સ્વસ્થ નથી રહેતું, પ્રાયે કરીને તે બીજાઓને પણ શાંત અને સ્વસ્થ રહેવા દેતો નથી. બીજા લકે કદિ પણ તેની વાત અને કાર્યોને વિશ્વાસ કરતા નથી. સહુ સમજે છે કે એની ચિત્તવૃત્તિ બદલાતાં વાર નહિ લાગે. એ મનુષ્ય દ્રવ્યને પણ કદિ સંગ્રહ નથી કરી શકતો. તે ક્ષણમાં સુખી, ક્ષણમાં દુઃખી, ક્ષણમાં મહાન, ક્ષણમાં શુદ્ર, ક્ષણમાં ઉચ્ચ, ક્ષણમાં નીચ બની જાય છે. નાનામાં નાનું કારણ પણ એની સ્થિતિ અને વિચાર ફેરવી શકે છે.
એક વિદ્વાન મહાશયનો અભિપ્રાય છે કે સ્વભાવની ચંચળતાને લઈને મનુષ્યમાં દુર્બળતા આવી જાય છે. પરંતુ ખરી રીતે તો સ્વયં દુર્બળતા જ ચંચળતાનું કારણ છે. દુર્બળતાથી કેવળ ચંચળતાજ ઉત્પન્ન થાય છે એટલું જ નહિ પણ બીજા પણ અનેક દોષ ઉત્પન્ન થાય છે. આપણે આપણી જાતને સામર્થ્યવાન પ્રતિષ્ઠિત અથવા બુદ્ધિમાન માનવી. કોઈ પણ નિશ્ચયને દૃઢ વળગીન રહેવું, બીજા એના દોષ શોધવા, જરા જરા વાતમાં પ્રસન્ન અથવા અપ્રસન્ન બની જવું, પ્રલેભન જઈને કુમાર્ગમાં પ્રવૃત્ત થઈ જવું, સ્વાથી, અપવ્યયી અથવા મિથ્યાવાદી બનવું વિગેરે વિગેરે સઘળા દે પ્રાય: કરીને માત્ર દુર્બલતાને લઈને જ ઉત્પન્ન થાય છે. જે મનુષ્યમાં કંઈ પણ માનસીક બળ હોય છે તે પહેલાં તે કદિ પણ
For Private And Personal Use Only
