________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સદાચાર અથવા સ&િયા.
૪૫
તત્કાળ એ સમય આવશે કે જ્યારે આપણે ન્યાય અને સત્યના એટલા બધા પક્ષપાતી બની જશે કે મનોદેવતાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરવાનું આપણે માટે લગભગ અશક્ય થઈ પડશે. તે વખતે સંસારની કોઈ પણ શકિત આપણને સન્માર્ગથી ચલિત કરી શકશે નહિ. બીજી બાજુએ જે આપણે કદિ વિવેકવિરૂદ્ધ કાઈ કાર્ય કરી બેસીએ અને તેની મનાઈ છતાં આપણે ન માનીએ તો ધીમે ધીમે આપણે વિવેક કુંઠિત થવા લાગે છે અને એક એવો સમય આવશે કે આપણે ખરાબમાં ખરાબ કાર્યોને પણ સારાં સમજવા લાગશું પુણ્યાત્મા અથવા પાપામાં, મહામાં અથવા નીચ. બુદ્ધિમાન અથવા મૂર્ખ, શાહુકાર અથવા ચેર, પ્રતિષ્ઠિત અથવા અપ્રતિષ્ઠિત, સજજન અથવા દુર્જન બનાવવા એ બેજ માર્ગ છે. અને એ બે માગે માંથી કોઈએક માર્ગનું અવલંબન કરવાનું કામ પ્રત્યેક મનુષ્યના અધિકારમાં જ છે.
આ પ્રસંગે પહેલાં એક વાતનો જરા વિચાર કરી લેવાની આવશ્યકતા છે, સંસ્કૃતમાં કહેવત છે કે “ fમર ઉર્દ : ” અર્થાત્ મનુષ્યની રૂચિ એક એક બીજાથી ભિન્ન હોય છે. સંસારમાં સર્વત્ર વિલક્ષણતાઓ અને વિભિન્નતાએ દષ્ટિગોચર થાય છે. સંસારમાં જે જે પ્રાણીઓ અને પદાર્થો છે તે સર્વના આકાર પ્રકાર વિગેરેમાં એક બીજાથી ઘણેજ ભેદ હોય છે. જેવી રીતે એક મનુષ્યની આકૃતિ બીજા મનુષ્યની આકૃતિથી ભિન્ન હોય છે તે રીતે તેઓની રૂચિ પણ ભિન્ન હોય છે. રૂચિની વિભિન્નતા સ્વાભાવિક છે. એવી સ્થિતિમાં એમ કહેવામાં આવે છે કે આપણી રૂચિ અને વાસનાઓ વિગેરે ઉપર આપણે અધિકાર નથી; પરંતુ એ વાત કેટલેક અંશે ઠીક નથી. રૂચિની વિભિન્નતા સ્વાભાવિક હોવા છતાં પણ તેના બીજાં અનેક કારણે છે. પરિસ્થિતિ, અભ્યાસ અને સંસ્કારને પણ તેના ઉપર કેટલેક પ્રભાવ પડે છે. સંસારમાં એવાં અનેક ઉદાહરણ મળી આવશે કે જેમાં દેશાટન, સત્સંગ વિગેરેને લઈને લોકોની રૂચિ અને સ્વભાવમાં વિલક્ષણ પરિવર્તન થઈ ગયું હોય છે. પરિસ્થિતિ, અભ્યાસ અને સંસ્કારને પ્રભાવ મનુષ્યના સ્વભાવ તેમજ આચરણ ઉપર બહુજ પડે છે. જે પરિવારમાં સઘળા લોકો દારૂડીયા અથવા જુગારી હોય છે તેની અંદર જન્મ લેનાર બાળકો પણ ઘણે ભાગે એવાજ બને છે, વેશ્યાઓના ઘરમાં ઉછરેલી બાળકીઓ મોટી ઉમરે પણ વેશ્યાવૃત્તિ સિવાય બીજું કાંઈ કરી શકશે નહિ, રાજનીતિજ્ઞોની મંડળી માં બાલ્યાવસ્થાથી જ રહેનાર બાળકે મેટી ઉમરે પણ ઘણે ભાગે રાજનીતિજ્ઞ બને છે અને સંતસમાજમાં રહી ઉપદેશ પામનાર એક મહાત્મા તુલ્ય બની જાય છે એ સર્વ ઘણે ભાગે સંસ્કાર અને સં. ગતિ વિગેરેને લઈને જ થાય છે. એટલા માટે સદાચારનું બીજારોપણ બાલ્યાવસ્થામાં જવું જોઈએ. ઉમર લાયક લેકે પણ જે ધારે તે પિતાની પ્રવૃત્તિ અને રૂચિ સહેલાઈથી બદલી શકે છે. પરંતુ તેને માટે દ્રઢ બામબલની આવશ્યકતા રહે છે. આપણામાં જે જે શકિતઓ છે તેમાં સૌથી બળવાન ઈછાશકિત અથવા મને
For Private And Personal Use Only
