Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531263/1

Page #1

Reg. No. B. 431 96396 श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्दप्रकाश
-सिग्धरावृत्तम् ।। सर्वान् पश्यन्तु बन्धूनिव जगति जना भेदबुद्धि विहाय स्थाने पात्रे च कर्तुं वितरणमसकृच्चास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दीने नम्रा भवन्तु प्रखरधनवतामग्रगण्या हि शश्वद् । 'आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदये श्रीजिनः श्रावकानाम् ॥
पु०२३
मु
वीर सं. २४५१. भाद्रपद. आत्म सं.३०
अंक २ जो
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા.
पृष्ठ
- વિષય
વિષય ૧ પર્વાધિરાજ પર્યુ ષણા. २९वाहिश्री वरि.. ૨ વિશ્વરચના પ્રબંધ. ... ३०१ सहायार अथवा सहिया.
भनाइरेस... ... 38 क्षमापना.... ૪ છાપાએથી થતાં કેટલાક
पत्र-वर्तभानसभायार. लालक्षिा.
३७ अथावान.
9A
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખચ ૪ આના.
ભાવનગ—આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છાપ્યું. ୬୨୧୬୨୧୬୮

Page #2

શ્રી નવપદજીની પૂજા ( અર્થ, નાટ, મડલ, યંત્ર, વિધિ વગેરે સહિત)
પ્રભુભક્તિમાં તલ્લીન થઇ દષ્ટસિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે, પૂર્વાચાર્ય પ્રણીત પૂજાઓ એક કારણું છે. એવા હેતુથીજ શ્રીમદ્ યશોવિજયજી મહારાજ કૃત નવપદજીની છે પૂજા, અમાએ તેના ભાવાથ, વિશેષાથ" અને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રકટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીનું મંડલ તથા શ્રી નવપદજીને યંત્ર કે જે આયખીલ–આળી કરનારને પૂજન કરવા માટે ઉપયોગી છે, તે બને છબીઓ ઉંચા આર્ટ પેપર ઉપર મોટા ખર્ચ કરી ઘણા સુંદર સુશોભિત અને મનહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. આ સાથે તેની સંપૂર્ણ ક્રિયાવિધિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિઓ અને સાથે શ્રીમાન પદ્યવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમાન આત્મારામજી મંહારાજ કત નવપદજી પૂજીએ દાખલ કરેલ છે. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર ગુજરાતી સુંદર જુદા જુદા ટાઈપથી છપાવી ઉંચા કે પડાના બાઈ ડીંગથી અલંકૃત કરેલ છે. શ્રી નવપદજી આરાધનના જીજ્ઞાસુ અને ખપી માટે આ એક ઉત્તમ કૃતિ છે.
કિ”મત રૂા. ૧-૪-૦ પાસ્ટેજ જુદુ.
--> @pપૃષ્ટ પપ૦ e શ્રી દાનપ્રદીપ ભાષાંતર. કિંમત રૂ. ત્રણું
બમના ચાર પ્રકારદાન, શીયલ, તપ અને ભાવમાં દાનધમ તે મુખ્ય છે.
આ દાનધર્મનાં ભેદો, તેનું વિરતારયુકત વર્ણન, તેના વિશેષ ભેદે અને આ દાનધર્મનું આરાધન કરનાર આદર્શ જેને મહાન પુરૂષોનાં વીશ અભૂત ચરિત્રા, કથાઓ અને બીજી અ તગત વિશેષ ચમતકારિક કથાઓ આ ગ્રંથના બાર પ્રકાશમાં આપવામાં આવેલ છે.
આ ગ્રંથ સાઘત વાંચવાથી ગમે તેવા મનુષ્ય પશુ દાનધમ આદરવા તત્પર થાય છે, સુશોભિત રેશમી કપડાના પા કું બાઈડીંગ કરાવી તૈયાર કરેલ છે.
| દરેક મનુષ્યએ પોતાના ઘરમાં-લાયબ્રેરીમાં અને નિવાસસ્થાનમાં તથા મુસાફરીમાં આ ઉ પયેાગી ગ્રંથ રાખવા જોઈએ. કિ૩-૦-૦ પાસ્ટેજ અલગ.
જલદી મંગાવે ! થાડી નકલો સીલીકે છે. જલદી મગાવે !
શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર. શ્રી નેમનાથ ભગવાન તથા સતી રાજેમતીનું નવ ભવનું અપૂર્વ ચરિત્ર, સાથે જૈન મહાભારત-પાંડવ કૌરવનું વર્ણન, અતુલ પુણ્યવાન શ્રી વસુદેવ રાજાના અદ્ભૂત વૈભવની વિસ્તાર પૂર્વ કુચા, મહાપુરૂષ નળરાજા અને મહાસતી દમય તીનું અદ્ભૂત જીવન વૃત્તાંત, તે સિવાય પ્રભુના પાંચ કલાયુકે, પરિવાર વર્ણન અને બીજી અનેક પુણ્યશાળી જનાના ચરિત્રથી ભરપુર સુંદર ટાઈપ, સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ આ ગ્રંથ છે. વાંચતાં આહાદ ઉત્પન્ન થાય 2. કિંમત રૂા. ૨-૦-૦ પાસ્ટેજ જુદું..

Page #3

garOMLOuria આત્માનન્દ પ્રકાશ.
Hd.HI
॥ वंदे वीरम् ॥ का अरई ? के आणंदे ? इत्थं पि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिच्चन्ज आलीणगुत्तो परिवए । पुरिसा ! तुपमेव तुम मित्तं किं बहियामित्तमिच्छसि । जाणिज्जा उच्चालइयं तं जाणिज्जा दूरालइयं, जं जाणिज्जा दूरालइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं ।
पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगिज्झ, एवं दुक्खा पमुच्चसि । है पुरिसा! सच्चमेव समभिजाणाहि, सरस्साणाए उवढिए से मेहावी ? । मारं तरइ । सहिओ धम्ममायाय सेयं समणुपस्सइ ।
अाचाराङ्गसूत्रम् ।
مياميبينيد أن
MINISAnmoHINOLammu
timemummonium.
पुस्तक २३ मुं. १ बीर संवत् २४५१ भाद्रपद, आत्म संवत् ३०.१ अंक २ जो.
ॐ “ पर्वाधिराज पyषणा."
विधिनो प्रकार
પર્યુષણનું પર્વ આ પર્વાધિરાજ ગણાય છે, ઉત્સવ કરી અષ્ટાબ્લિકા આરાધવા ફરમાન છે, તપ-જપ-શિયળ- સંયમ અને ત્યાં શાસ્ત્ર શ્રવણ કરાય છે, પ્રેમે પ્રભુની પૂજના ગુરૂરાય વંદન થાય છે.
ઉદ્દઘોષણાજ અમારીની વાત્સલ્ય સહધર્મિ તણાં, પરીપાટી ચૈત્ય તણું કરી કરવી સુધર્મ પ્રભાવના દુષ્કર્મની આલોચના પ્રાયશ્ચિત ગુરૂ પાસે ગ્રહિ, મિચ્છામિ દુષ્કૃત કાજ કર પ્રતિક્રમણ શુદ્ધજ તે સહી.
(माम छ माटे )

Page #4

૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
माफीनो एकरार
વિધિ અને પ્રતિષની સમઝણ વિના વિહવળપણે, વિપરિત વર્તન જે કર્યું મેહાન્વતાથી આપણે મા ચહુ અપકૃત્યની નિજ હૃદય શુદ્ધ બનાવવા, કરૂણું કરી અર્પો અરજ મમ મિત્ર મંત્રી વધારવા.
સંઘવી વેલચંદ ધનજી. --આછું-- વિશ્વરચના પ્રબંધ
નિવેદન–૧૯ મું. ( લેખક–મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ ) હવે જગત કયારે બન્યું, ને કોણે બનાવ્યું, એ ગુચવણ ઉકેલવાની જરૂર છે, તે માટે જગતમાં બે માન્યતા પ્રસરેલી છે, નવ્ય વેદાંત, નાયિક, વૈશેષિક, પાતંજલ; નવિન સાંખ્ય, ઈસાઈ મુસલમાન, ઉપનિષદ, ને કિશ્ચીયનના બાઈબલ ગ્રંથામાં, કોઈ જગતનો કર્તા હોવો જોઈએ, એમ કહેલ છે. પશ્ચિમ સાંખ્ય પૂર્વમિમાંસકે જેમીની સંપ્રદાય અને ભટ્ટ પ્રભાકર બે વર્તમાન ફિલસુફીએ, જેને જગને અનાદિ સિદ્ધ કહે છે (પ્રા. ધ૦ ૧૩૩ થી ૧૪૦) હવે જગતને કર્તા માનનારાઓ પણ એકજ સંપ્રદાયી કે જુદા જુદા સંપ્રદાયવાળા કેવી રીતે કલ્પના ઉભી કરે છે, ને કેની કેની શી માન્યતા છે, તે નીચેના પાઠે પાઠવવાથી માલુમ પડશે.
રૂદ અષ્ટક ૮, અધ્યાય ૭, ૧૦ ૧૭ મંડળ ૧૦ અનુવાક ૧૧, સૂત્ર ૧૨૯ માં લખે છે કે પ્રલય દશાવાળા જગતનું મૂળ કારણ જાનહાનિસ્ નો પારિત तदानीं नासीत् रजोनोव्यो मापरोपयेत् किमाखिः कुहु काश्यप शर्म नमः જામrણત અજામીલ એટલે કે અસત્ સત્ નહેાતા વ્યામ બ્રહ્માંડ, આવરણ, આવરણ ધારસ્થાનને પાણી ન હતાં રાત્રિ દિનનું જ્ઞાન ન હતું, માયાસહિત એક શુદ્ધ બ્રહ્ય હતું, એટલે ઉત્પત્તિના પુર્વે કાર્યસત્ વ્યક્તરૂપે નહિં પણ અવ્યકત રૂપે હતું (૧-૨ ) પ્રલયદશામાં જગત કારણ ભૂત માયાથી ઢાંકેલું હતું. પ્રતીતન હતું, અવિભાગાપન્ન (અસતુ) હતું (૩) અતીત કાલે જીવે કરેલ પુણ્યા મક કર્મના પરિપકવ કુળ દેવાના હેતુએ સર્વ સાક્ષી ફળદાતા ઈશ્વરના મનમાં સૃષ્ટિ કરવાની ઈચ્છા થઈ, ને સર્વ જગત બનાવ્યું, અનુભૂયમાન જગતના હેતુ ભૂત કઃપાંતરમાં પ્રાણીએ કરેલ કર્મ પુંજને વિચારી, તદનુસાર ત્રિકાળજ્ઞ અહી કરતે હો (૪) ઉદયકાળે નિમેષ માત્ર કાળમાં સૂર્યના કિરણે વ્યાપે છે તેમ એક સાથે સૃષ્ટિ થતી હતી, તેમાં બીજરૂપ, કર્મ કર્તા જીવને આકાશાદિ ભેગ્ય-બનતા હવા, ભક્તા ઉત્કૃષ્ટ બન્યો (૫) આ સૃષ્ટીક વિજ્ઞાન છે જેથી પરમાર્થ શું છે?

Page #5

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૩૬
સૃષ્ટિનું ઉપાદાન કારણ શું છે ? સૃષ્ટિ કોણે બનાવી ! કોણ ધારણ કરે છે કે નથી કરતે, તે કોઈ જાણી શકતું નથી. દેવે સૃષ્ટિના નિર્માણ પછી થયા હોવાથી તે પણ જાણી શકતા નથી જે આ જગતને અધ્યક્ષ સવપ્રકાશમાં, સત્ય ભૂત આકાશમાં પ્રતિષ્ઠિત છે તે જાણે કે ન જાણે, બીજું કઈ જાણી શકતું નથી (૬-૭) (શંકર) ૧૮૨) નૈતિરિય બ્રાહ્મણ કાંડ ૨. પ્રપા-૮ અધ્યાય ૯માં પણ આજ ઉલ્લેખ છે.
૨ ૦૦ અ૦ ૮ અ૦ ૪ ૧૦ ૧૭-૧૮-૧૯-મં૦ ૧૦ અનુ. ૭ સૂત્ર ૯૦ માં લખે છે કે, વિરાટ પુરૂષ ભૂમિને ચારે તરફથી વીંટી દશાંશુલ દેશને અતિક્રમી વ્યવસ્થિત છે (૧) જે જગત છે, હતુંને થશે તે સર્વ પુરૂષ છે. x xx (૨) આ પુરૂષના ત્રણ પાદ અમૃત-અવિનાશી છે ને ચોથા હિસ્સામાં ત્રિકાળના સર્વ પ્રાણી છે (૩) ત્રિપાનું પુરૂષ બ્રહ્મસ્વરૂપ છે, ને તેને પાદલેશ, માયામાં રહી સાશન, (દેવાદિક ચેતનરૂપે) અનશન (પર્વતાદિ) રૂપે બની વિશ્વમાં વ્યાપ્તવાન થાય છે. (૪) ભગવાને માયાથી વિરાટ રૂપ બનાવી જીવ રૂપે બની, તેમાં પ્રવેશ કર્યો. પછી દેવ મનુષ્યાદિ, ભૂમિને જીના શરીર, અનુક્રમે બનાવ્યા, (૫) પછી દેએ વસંત રૂતુને ઘી રૂપે, ગ્રીષ્મને ઇંધન રૂપે ને શરદને પુરૂડાસા વિકલ્પી માનસ યજ્ઞ કર્યો, (૬) સૃષ્ટિ સાધન યોગ્ય પ્રજાપતિ હતા અને તેને સહાયક રૂષિ રૂપે દેવે હતા, તેઓ યજ્ઞમાં, સર્વ સૃષ્ટિમાં પ્રથમ જાત પુરૂષને પશુ કપી યજ્ઞ કરતા હવા (૭) પ્રજાપતિ જ્યારે પુરૂષને સંક૯પથી રચતે હતો ત્યારે તેને બ્રાહ્મણે મુખ, ક્ષત્રીઓ બાહ, વૈશ્ય, ઉરૂ અને શુદ્રો પગરૂપે હતા. ૧૨ તે સર્વહતયજ્ઞથી દહીં, ઘી, પશુ, રૂગ, યજુ, સામ, છંદ, ગાયત્રી, ઘેડા, ગધેડા, ખચ્ચર, ગાય, બકરી, અને ગાડર; ઉત્પન્ન થતા હવા, (૯-૧૦) પ્રજાપતિના મનથી, ચંદ્ર, ચક્ષુથી રવિ, મુખથી ઈન્દ્ર–અગ્નિ, પ્રાણથી વાયુ, નાભીથી આકાશ, મસ્તકથી સ્વર્ગ, પગથી ભૂમિ, ને શ્રોત્રથી દિશા, ઉત્પન્ન થયાં. (૧૩-૧૪) ઈત્યાદિ આ પુરૂષવાદ છે. - ૩ યુજુર્વેદ અધ્યાય. ૭ શ્રુતિમાં કહે છે કે પ્રલયકાલમાં વિશ્વકર્મા સર્વ લોકને સંહાર એકાકી હતું, તે ફરી જગતની ઈચ્છાવાળો જીવરૂપમાં પ્રવેશ કરતે હ. ૧૭. તે એકાકિ ધમધર્મને નિમિત્ત બનાવી, પંચભૂત ઉપાદાને કરી, સર્વને આંખ, મેટું, બાહુ, અને પગ છે, જેના, એ, તે હવે, (૧૯) કરોળીયે પિતાના ચેપથી જાળ બનાવે છે, તેમ ઈશ્વરે પિતાથી જગત બનાવ્યું. માટે જગતનું ઉપાદાન કારણ કે નિમિત કારણે પોતે છે. (૨૦) ય. વા. સં. અ. ૧૩ મંડળ ૪ તથા ય. વા. સં. અ. ૧૭ મ. ૩૦ ની તિ, આ બંને પાઠમાં ઉપરથી જુદે અધિકાર છે. વળી તેને ભાષ્યકાશે અને ટીકાકારે મૂળ પાઠને સ્પષ્ટ સમજી શકયા નથી. તેથી દરેકે જુદો જુદે સંશયામક અર્થ કર્યો છે.
૪ ય૦ વા. સં. ૮૦ ૨૩. મં ૬૩ માં લખે છે કે સ્વયંભૂ મહાન જલ સમુ. દ્રમાં પ્રાપ્તકાળે ગર્ભ ધરતે હો જે ગર્ભમાં બ્રહ્માજી ઉત્પન્ન થયા.

Page #6

• શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૫ શુકલ યજુર્વેદ બહદાય અધ્યાય ૨ તરાષviાર માનીત્ત, તરત માત, ના પૃથથ મ ત પાણીનો કઠણ ભાગ હણાઈ ઘટ્ટ પૃથ્વી બની છે.
૬ બહદારય અધ્યાય ૯. બ્રાહ્મણ. ૪. માં કહે છે કે સૃષ્ટિમાં પ્રથમ આત્મા હતે, તે પ્રજાપતિરૂપ પુરૂષ બળે, તે અકેલે હોવાથી ભય અને અરતિ પામવા લાગ્યો, ને અતિ દૂર કરવા સ્ત્રી વસ્તુને ઈચ્છવા લાગ્યો, સ્ત્રી વિષે ગૃદ્ધિથી - આત્માના બે ભાગ કરી, દંપતિ પરિણામવાળો થતો હવે, અર્ધઅંગથી થયેલ અધોગના શબ્દ ત્યારથી થયો છે. તે પ્રજાપતિએ શતરૂપ પુત્રિને સ્ત્રી બનાવી, મિથુન સેવ્યું. તેથી મનુષ્ય થયા. પછી પુત્રી આ અકૃત્યથી પીડા પામીને પિતાને ધૂદ સમજી જાત્યંતર થવાની ઈચ્છાથી ગાય બની, એટલે પ્રજાપતિ બલદ બન્ય, તેના સંગથી ગજાતિ ઉતપન્ન થઈ. એજ રીતે શતરૂપાને પ્રજાપતિના કૃત્યથી ઘેડા, ખચ્ચર, ગધેડા, બકરા ઘંટા, કીડી વિગેરે બન્યા.
૭ યજુર્વેદમાં બીજે ઠેકાણે કહે છે કે પ્રથમ આ જગત જલમય હતું, સૃષ્ટિકર્તા હવા થઈ તેમાં ડોલતે હતો. પછી તેણે ભૂમિ દીઠી, ને વરાહનું રૂપ ધારણ કરી ભૂમિને ભી રાખી, તથા વિશ્વકર્મા થઈ સુધારી તેથી પૃથિત એટલે પૃથ્વી થઈ ગઈ. તે પર સૃષ્ટિકર્તાએ ધ્યાન કરી દેવતા, વસુ, આદિત્યને બનાવ્યા, દેવતાએ સૃષ્ટિ કારકને કહ્યું, કે અમે સૃષ્ટિ કેમ બનાવીયે ? વિરાટે ઉત્તર આપ્યો કે મેટ તપસ્યાથી જેમ મેં તમને બનાવ્યા તેમ બનાવો, આખરે તેણે દેવોને આકાશાગ્નિ આપે તેથી દેવોએ તપસ્યા કરી એક વર્ષભરમાં એક ગાય બનાવી આ સિવાય બીજું વર્ણન પણ છે. (સહમત. ૨૨ )
૮ શુકલ યજુર્વેદ બ્રહદારણ્યક અધ્યાય ૪માં કહે છે કે અગ્નિથી અગ્નિના કપેઠે આમાથી પ્રાણ, લેક, દેવ અને ભૂતો થાય છે. (પ્રમાણુ સહસ્ત્રી સ૩)
૯ મુંડકોપનિષદ ભાગ ૧ માં કહે છે કે જો નામ: કૃત્તેિ ગૃજનાતે જાથામૌષધર: સંમત્તિ, વારસ: પુરપારામrઉન, તા.7 સંમતી વિશ્વન: જેમ કરેલી જાળ પાથરી જાળને ગળી જાય છે, જેમ પૃથ્વીમાં વનસ્પતિ થાય છે, જેમ શરીરે વાળ રૂવાટાં થાય છે, તેવી જ રીતે ઈશ્વરથી સર્વ સૃષ્ટિ ઉપજે છે. ( મ. સ. ૪)
૧૦ કૃષ્ણ યજુર્વેદ તૈતિરીયોપનિષદ બીજે બ્રહ્મવલ્લી અધ્યાય ૨ અનુવાક ૧ થી ૮ માં કહ્યું છે કે તરજાત્તાપતewામન; arm: :- રાત્િ કાજુ વાર, અનેરા:, કચ્છ: વિજો, કૃષિા-મૌધયઃ, મળ્યો, સત્ત , તર: પુરુષ, સાપ પુણોત્તરમ:- એટલે તે આ આત્માથી અનુક્રમે ઉત્તરોત્તરપણે આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, પાણી, ઓષધિ, અન્ન, વીર્ય અને પુરૂષ, ઉત્પન્ન થયા છે, તે આ પુરૂષ અન્ન રસવાળો છે (૧-૨) * સભ્યો હાર -

Page #7

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
rrrow: 8 મનોમનઃ ર૦ વિનમ: મળે. અન્ય અંતર આત્મા પ્રાણમય, મનોમય,-વિજ્ઞાન મય, અને આનન્દ મય છે (૩-૬ ) सोकामयत! बहुस्यां प्रजायेति । सतपोऽतप्यत । सतपस्तप्त्वा । इदम् सर्व
થાય છે કે શિવ તત્વ છar | તહેવાનુ વાત ! તનુnfપર ! समस्याऽभवत् । निरुक्तं चानिरुक्तंच, निलयनंचा निलयनंच, विज्ञानंचा विज्ञामंच, सत्यंचामृतंच, सत्यमभवत् । यदिदंकिंच तत्सत्यमित्याचक्षते । તેણે વિચાર કર્યો કે હું બહું થાઉં, એને માટે તપસ્યા કરી તપ તપીને આ બધુ બનાવ્યું, જે કંઈ આ છે, તેને બનાવીને તેમાં પ્રવેશ કર્યો તેમાં પ્રવેશ કરીને મૂત અને અમૂર્ત રૂપે બન્યા, એજ પ્રમાણે નિરૂક્ત અને અનિરૂક્ત, નિલય અને અનિલય, વિજ્ઞાન અને માયા, સત્ય અને મિથ્યા. એ રીતે બને જે કંઈ આ દેખાય છે તેને સત્ય (મૂર્ત ) કહેવાય છે (અનુ. ૭) મરદાદ મામrણીતૂ I (नात्यन्तमेवासत्-नासतः सन्मास्ति) ततोवसदनायत । तदात्मानं स्वयકરત છે તે પ્રથમ અસત્ હતું ( અહિં અને “તદ્દન નહિ” એવો અર્થ થતો નથી કેમકે અસદમાંથી સત્ બને જ નહિં.) પછી સત્ થયું અને સ્વયં આત્માને બનાવ્યું. * (આનન્દ્રાશ્રમ સંસ્કૃત ગ્રંથાવળી ગ્રંથાક ૧૨)
૧૧ એતરીય બ્રાહ્મણ. ૫. કાંડ ૩૨ માં કહે છે કે-હું ઉત્પન્ન થઈ બહુ થાઉં આવી ઈચ્છાવાળા બ્રહ્માએ તપ તપી, પૃથ્વી, અંતરીક્ષ ને સ્વર્ગ એમ ત્રણ લોક ઉત્પન્ન કર્યા, પછી બ્રહ્માએ ત્રણેને તપ તપાવી અગ્નિ, વાયુ, રવિ એ ત્રણ તિ ઉત્પન્ન કરાવી, તિને તપ કરાવી, અનુક્રમે રૂગ, યજુ, અને સામ, એ ત્રણ વેદ ઉપજાવ્યા.
૧૨ શતપથ બ્રાહ્મણ કાંડ ૧૧, અધ્યાય ૫, બ્રાહ્મણ ૩ ૪-૧-૨–૩ માં પણ ઉપર પ્રમાણે છે.
૧૩ ગોપથ બ્રાહ્મણ પૂર્વ ભાગ પ્રપાઠક ૧ બ્રાહ્મણ ૬ માં પણ થોડા ફેરફાર સાથે ઉપર પ્રમાણે પાઠ છે.
૧૪ ગોપથ પુ. પ્રપ૦ ૧ બ્રા૦ ૧૬ માં લખે છે કે-બ્રો પુષ્કરમાં ઉત્પન્ન કરેલ, બ્રહ્મા, વિચારવા લાગ્યું કે હું ક્યાં અક્ષરવડે કરીને સર્વ. કામનાં, લોક, દેવ, થ, શબ્દ, વાદ, સમૃદ્ધિ ભૂત આદિને અનુભવું (ઉત્પન્ન કરૂ)? એમ વિચારી તે બાહચર્યને ધારણ કરતે હો (પ્રથમ બ્રહ્મા એકાકી હોવા છતાં શું બ્રહ્મચારિ નહિં હોય ?). બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવે કારને જેતે હવે, તે દ્વિવણી, ચતુમાત્રી પસ્વરૂપ, બ્રહ્માનામરૂપ, બ્રહ્મદેવત કારના અવલોકનથી સંપૂર્ણ કારીકને અનુભવ કરતે હો. ( આ અક્ષરનાદ સંભવે છે. )
૧૫ શતપથ બ્રા. કાં ૧ અ. ૮ બ્રા ૧ ક. ૧ થી ૬ માં જનાર એ પાઠથી પૃથ્વી મનુથી બની જણાવે છે (ત. પ્રા. ૧૪૭)

Page #8

૩૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બ
૧૬ શત. કાં ૭ અ૦ ૫, બ્રા. ૧, કં૦ ૫માં રજૂ કુમનામ એ પાઠથી કાશ્યપે પૃથ્વી કરી એમ કહે છે.
૧૭ તૈતરિય બ્રાહ્મણ ૧, અષ્ટક ૧, અધ્યાય ૩ અનુ. ૩ માં કહે છે કે સૃષ્ટિની રચના પુર્વ કાંઈ ન હતું માત્ર પાણી હતું, ત્યારે બ્રહ્મા જગત્ રચવા માટે તપ કરતા હતા, તે પાણીની મધ્યમાં એક કમળ દેખ્યું. જે દેખતાં જ આ કમળને કાંઈક આધાર હવે જોઈએ એમ વિચારી, વરાહરૂપ ધારી પદ્મપત્રનાળની પાસે, શોધ કરવા લાગ્યા, ગોતતાં ગોતતાં પ્રજાપતિ ભૂમિને પામ્યા, ત્યાંથી લીલી માટી દાઢમાં લાવી કમળ ઉપર માટી પાથરી, જેથી (પ્રથીતા) પૃથ્વીનામ બન્યું ને આધારભૂત છે માટે (અ ) ભૂમિ નામ પડયું, તે આદ્ર ભૂમિ સુકવવા ચાર દિશા બનાવી, સંકલ્પથી પવન ઉત્પન્ન કર્યો સુકાતી ભૂમિને પાષાણુથી (આ પત્થર કયાંથી લાવેલા હશે) ટીપતો હવે, ઈત્યાદિ. ... ... ....
૧૮ ઑત્તરિય સંહિતા કાં. ૭ પ્રપ ૧ અનુ. ૫ માં કહે છે કે આ જકારदमग्रसलिलं आसीत् ॥ तस्मिन्प्रजापति वायुर्भूत्वाऽचरत् ॥ सइमामपश्यत् તાંયરામૂલાત / ઈતિ છે. આ પાઠમાં ઉપરના કથનથી થોડી માન્યતા જુદી પડે છે... ... ... .. ••• ..
૧૯ ક. સં. ૧૦–૧૯૦ કહ્યું છે કે–માર્તડની મૃતાવસ્થાને લઈને (અતિ ગરમી કે શીતાદિના આઘાતથી પૃથ્વીને પ્રલય થતો હોવાથી ) પ્રલય થશે ને વળી ન સૃષ્ટિક્રમ ચલાવશે તેથી તે ધાતા કહેવાય છે. (
વિત્પત્તિતત્વ). ૨૦ વેદસંહિતા ૧–૧૬૪-૩૪ માં પ્રશ્ન છે કે-ભૂવનની નાભિ કયાં છે? (૨૬) તૈતિરિય બ્રાહ્મણ ૨-૮-૯માં પૂછ્યું છે કે-પૃથ્વી કયા જંગલમાંના ક્યા ઝાડનું ફળ છે ? (જુઓ ૨૬)
२१ ॐ आत्मावाइदमेकएवाग्र आसीत् नान्यत् किंचनमिषत् सइक्षत સ્ટોકાનનુ સૃજાતિ સમકાન વૃત્ત. આદિમાં આ સંસારમાં કેવળ આત્મા હતે. ને તે સિવાય ચળ કે અચળ કાંઈ વ્યાપાર ન હતો. તેણે સૃષ્ટિ–પ્રાણીને કર્મફળ ભેગવવા માટેના સ્થાનરૂપ પાણી વિગેરે, બનાવવાનો વિચાર કર્યો. અને જુદી જુદી સૃષ્ટિ રચી જેમાં પ્રથમ પાનું બનાવ્યું.
__ सो अदभ्य एव पुरुषं समुधृत्या मूर्छदयत्
એટલે–તેણે સૃષ્ટિને રખેવાળ ઉતર કરવાની ઈચ્છા થતાં પાણીમાંથી પુરૂષ ઉભે કર્યો અને તેની સામે સંકલ્પ કર્યો.
तस्याभि तप्तस्य मुख निरभिद्यत, यथा ॐ || मुखात् वाग् वाचोग्नि: ॥ नासिके निरभिद्येतां, नासिकाभ्यां प्राणः प्राणाद्वायुः ॥ अक्षिणी निरभिघेता-मक्षीभ्यांचक्षुः चक्षुष आदित्यः ।। कौँ निरभिद्येतां, कर्णाभ्यांश्रोत्रं श्रोत्राद्दिशः ॥ त्वइ०-निरभिद्यत, त्वचो लोमानि लोमभ्य औषधिबनस्पतयः॥

Page #9

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
हृदयं निरभिद्यत, हृदयान्मनो मनसश्चंद्रमा ॥ नाभिनिरभिद्यत, नाभ्यामपानो માનામૃત્યુઃ ૫ રિશ્ન નિમિયત,
રિતો રેતર માર | તેની સામે વિચારીને જોતાં ઇંડાની માફક તેનું મુખ ઉઘડી ગયું, પછી મુખમાંથી ૐ શબ્દ ઉપ્તન્ન થયો, અને શબ્દમાંથી અગ્નિ પ્રકટ, પછી તેનું નાક ખુલ્લી ગયું, અને નાકથી શ્વાસ આવવા જવા લાગે. તે શ્વાસથી આકાશ બન્યું. અને નેત્ર ઉઘડી ગયાં, નેત્રથી પ્રકાશ અને પ્રકાશથી સૂર્ય બન્યું, ત્યારપછી કાન ઉચડ્યા, કાનથી શક્તિ થઈ, અને ચારે ખુણાનો ફેલાવ થવા લાગ્યો. પછી ચામડી વધી, ચામડી પર વાળ જામી ગયા, અને વાળથી ઘાસ પાંદડા વૃક્ષ વિગેરે ઉપન્ન થયા. ત્યારપછી છાતી ખુલ્લી ગઈ, છાતીથી બુદ્ધિ અને બુદ્ધિથી ચંદ્ર ઉત્પન્ન થયા પછી નાભિ ઉઘડી, નાભિથી અપાન અને અપાનથી મૃત્યુની ઉત્પત્તિ થઈ પછી લિંગ ખુલી ગયું જેમાંથી વીર્ય નીકળ્યું જેથી પાણી બન્યું. ( ખંડ-૧ ) | તેણે બનાવેલ દેવતાઓ સંસાર મહાર્ણ વમાં પડયા. અને તે વિરાટે પોતે રચેલ પુરૂષ દેવ અને પ્રાણીઓમાં ભૂખ તથા તરશને મેકલ્યા. જ્યારે દેવતાઓએ પણ જેથી પોતે અન્ન લઈ શકે એવું પિતાને વસવાટ કરવા શરીર માગ્યું એટલે (વિરાટ) દેને વસવા ગાય લાવ્યા, પણ દેવોએ તે કબુલ ન કરી, ત્યારે ઘોડે લાવ્યું. દેએ તેને પણ નિવાસ માટે નાપસંદ કર્યો. ત્યારે પુરૂષ આ દેવતાઓએ ખુશી થઈ તેને સ્વીકાર કર્યો. અને વિરાટની આજ્ઞાથી અગ્નિએ વાણી થઈ મુખમાં, વાયુએ પ્રાણુ થઈ નાકમાં, આદિત્ય ચક્ષુ થઈ નેત્રમાં, દિશાઓએ શ્રોત્રરૂપે કાનમાં ઔષધિઓએ લેમરૂપે ત્વચામાં, ચંદ્ર મન થઈ હદયમાં, મૃત્યુએ અપાન થઈ નાભિમાં, અને પાણી એ ય રૂપ થઈ શિશ્નમાં પ્રવેશ કર્યો, આથી અશના (ભૂખ) અને પિપાસા પણ દેવામાં ભાગીદાર બન્યા (ખંડ-૨ ) પછી વિરાટે લેક અને
કપાળે માટે અન્ન આદિ બનાવવાનું ઉચિત ધારી પાણી વિગેરેની સામે સં. કલ્પ કર્યો કે મનુષ્ય વિગેરે માટે ચોખા અને બિલાડી પ્રમુખ માટે ઉદર વિગેરે થાઓ. બસ તુરતજ સંકહિપત ઉપાદાન રૂપ પાંચ ભૂતમાંથી ચર--અચર અન્ન ઉત્પન્ન થયું. આ મૂષક, વ્રીહી વિગેરે પોતાના ભક્ષકને દેખી નાસવા લાગ્યા, લેક તથા લે કપાળે તેને પરાણે પકડી સુધાની શાંતિ કરવા તૈયાર થયા, પણ અજ્ઞતાથી તે અન્ન ને વાણું આદિના વ્યાપારમાં ડયું. પ્રાણ, ચક્ષુ, કાન, ચામડી મન અને શિશ્ન પાસે અન્ન ધર્યું પણ તે દ્વારા અન્ન લઈ શક્યા નહીં. અંતે અન્નને મુખમાં પેસાર્યું અને અપાનવડે અન્ન ખાવા લાગ્યા. હવે વિરાટે મારા વિના વાણું વિગેરેને વ્યાપાર કેમ થશે એમ ચિંતવી મસ્તકને વિદારી તેમાં પ્રવેશ કર્યો આ કારણથી તે વિભાગ વિદરતી કહેવાય છે. (ખંડ-૩ અધ્યાય. ૧)
પુરૂષ એ પુરૂષને પ્રથમ જન્મ છે, અને પછી સ્ત્રીરૂપી ખેતરમાં પિતાનું વિર્ય નાખી ગર્ભ રાખે છે. આ ગર્ભથી થયેલ પત્રમાં પુરૂષનું પોતાપણું છે, તેનું

Page #10

૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પિતાના દેહમાં લાલન પાલન કર્યું હતું અને હવે પુત્રરૂપે લાલન પાલન કરે છે. આ રીતે પુત્રરૂપે પુરૂષ બીજે જન્મ પામે છે. (આ પિતા પુત્રના એકાત્મત્વની વિવેક્ષા છે) અને પુરૂષ મરીને નવી ગતિમાં ઉત્પન્ન થાય તે પુરૂષને ત્રીજે જન્મ છે. (ખંડ–૩ અધ્યાય-૨ ) જગતનાં બીજ, (બી), ૧ પક્ષી વિગેરે માટે અંડ, ૨ મનુષ્યાદિ માટે જારૂ, જરાયુ, ૩ જૂ વિગેરે માટે સવેદ, અને ૪ વૃક્ષ વિગેરે માટે ઉભિ-એમ ચાર પ્રકારનાં છે, અને કેતુ એ પ્રજ્ઞાનનું જ બીજું નામ છે, અહિં ભાગ્યકાર જે ખુલાસો કરે છે તે હવે પછી આવશે. ( ચાલુ )
-- @ - મનને ફરેબ.
લખનાર, ડાહ્યાભાઈ નથુભાઈ દેસાઈ, વીજાપુર, હાલરતનપુર મહાલકારી
હાલા વીર જીનેશ્વર (એ રાગ, તુટક કડીથી ગવાશે.) મનડા કેમ કરે છે દોડા દોડી તાનમાં રે, એવું શું દીઠું સંસારે કયમ ગુલતાનમાં રે, શકિત તારી ભાસે પાર વિનાની લેકમાં રે, જડ તું અભિમાની થઈ હાલે ખાંતે છેકમાં રે. કયાંથી વીર્ય આટલું તારામાં આવી રહ્યું રે! ફરતા ફેર ફુદડી પ્રાણી નવ જાયે કહ્યું રે, પલકમાં ઇંદ્રસભાના મુખ્ય તરીકે સ્થાપતા રે, પલકમાં ધક્કા મૂકી નરક યાતના આપતો રે. પળમાં પ્રેમ કરાવી આનંદે ડેલાવતો રે, પળમાં રોષ જણાવી કપવાયુ તું લાવતો રે, માયા માન લોભને કોઈ મિત્ર છે તારા રે, એવા રાગ શેક ઈષ્યને યુવાની જરા રે. મમતા હાલી તેં કરી લીધી રહે છે તેમાં રે, દુષ્ટ વિકટ ને સંક૯પે કરતે જેરમાં રે, વળે જે સદ્વિચારે પાછા જેર કરી ખસે રે, ભીતરને શબ્દ નહીં સુણતાં આડા અવળે ધસે રે. ૪ વિચરતાં વિવેકને વૈરાગ્ય પંથે મુંઝાવત રે, કીતી, ધન, દારા પરિવાર એષણ લાવતે રે, સમતિ જ્ઞાન ભાવના આદરતાં પાછા પડે, મદદમાં વચન અને કાયાને લઈને નડે રે.

Page #11

છાપાંઓથી થતા કેટલાક લાભાલાભ.
યેગી યાગ કરીને પાનું તારૂ ખેાળતા રે, સાધી એક લક્ષથી માપ તાારૂ તેળતા રે, ત્યાં પણ પળ પળ પળ પળ નાસે દુષ્ટો સંગમાં રે, અંતે ઢીલા પડે સવૃત્તિ સાથે જગમાં રે. ખધન કરતાં એવુ છુટે નહીં તું કયાં થકી રે, ચ ંચળ સ્વભાવ ચુકે નહીં લાગે ખસતાં નકી રે, તાએ કરતા અતિ પ્રયાસે ધારી ધ્યાનમાં રે, વતે યાગીશ્વરની મરજી મુજબ સ્થાનમાં રે. પછી પરમાતમને મેળવવા દ્વાર ઉઘાડતા રે, પ્રેમ કરી દઇ ઉત્તેજનને સાથે ચાલતા રે, કરે છે રખેવાળનુ કામ દાસ પેરે રહે રે, જ્ઞાનીને કમ યાગી તે આત્મ સ્વરૂપે થઇ વહે રે. ચેતન મન ત શક્તિ જ્ઞાનાન દે શે।ભતા રે, તેની કૃપા થકી જડ મનડા તુ પણ આપતા રે, ભુલીને ભાન કરી અભિમાન જપતા નહિ જરી રે, સ્વાંગ ધરી ચેતનનેા પ્રાણીને રાખે નહિ ઠરી રે. ઓળખે કાઇક તુજને ફૅમ તારા પારખે રે, વશ કરી આત્મજ્ઞાનથી સુખ અન ંતુ તે ચખે રે આઠે કમ ખળતાં જ્ઞાન અનતું ખીલશે રે, ડાહ્યો બ્રહ્મસ્વરૂપ થઇ સુખ સાગ૨માં ઝીલશે રે.
છાપાંઓથી થતા કેટલાક લાભાલાભ.
જો કે છાપાંઓમાં આવતા વર્તમાન સમાચારથી દેશ પરદેશના ધાર્મિક, સામાજીક અને દેશના કાર્યની ખબર પડે છે તે લાભ ખાસ છે, પણ તેને બદલે એક બીજાની નિ ંદા, ટીકા, આક્ષેપ અથવા નહી પ્રકટ કરવા જેવી વાતેા પ્રકટ ક્ વાથી ધમ, સમાજ અને દેશકાર્યો તરફ લેાકેાની અશ્રઠ્ઠા તથા અણુગમે ઘણું થાય છે. આજે ઘણા ખરાઓને એવી ટેવ થઇ છે કે કેઇપણ વિચાર ઉપસ્થિત થયે અથવા કંઇ સાંભળ્યું. જાણ્યુ તે તરતજ છાપામાં છપાવી કે છે, પણ ઘણી વખતે તેમાં કેટલીક ખાટી હકીકતે છપાઇ જાય છે તથા કેટલાક વિચાર કરોને છપાવવા જેવી હાય, તે પણ ઉતાવળથી વગર વિચાર્યે છપાઇ જાય છે, તેથી પણુ ઘણુ નુક સાન છે માટે કેઇપણ લેખ છાપામાં મોકલતાં પહેલાં એછામાં ઓછે. એકાદ દિવસ વિચાર કરવામાં આવે તે તેવું નુકસાન ઘણું બચી જાય.
*લગ મળતાં
७
૧૦
૩૭

Page #12

૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પોતાના સ્વતંત્ર વિચાર સિવાયની અન્ય બાબત છાપાંમાં મોકલતાં પહેલાં તેની તપાસ કરવા લેખક અને છઃ પાંવાળા બંનેને ખાસ જરૂર છે કે જેથી ખોટી હકીકતે છપાઈ જાય નહી.
પિતાના સ્વતંત્ર વિચાર પણ કે ઈના અંગત તરીકે હોય અથવા પ્રશ્ન પુછવા રૂપના હોય કે મૂળ ધણીને જાતે મળી અથવા લખી પુછવાથી જેને ખુલાસો થાય તેવા હોય તે તે માટે એકદમ છાપામાં નહીં આપતાં ધણીથી ખુલાસો કરો, અથવા તેના જાણકાર પાસેથી કરવો અને તેમ છતાં પણ ખુલાસો ન થાય તો જીજ્ઞાસુ ભાવે અને તેવી જ ભાષામાં છાપામાં પૂછવું જોઈએ, પણ ટીકા કે આક્ષેપ રૂપે કલેશ વૃદ્ધિ થાય તેમ અને તેવી ભાષામાં તો છાપવું કે છપાવવું નહીં કોઈ પણ માણસે ધર્મ, સમાજ અને થવા દેશ વિરૂદ્ધ કંઈ કાર્ય કર્યું જણાય તે છાપામાં પ્રગટ કરી દેવાથી તો તે ઉલટી વધારે બગડે છે, કારણ તે એમ માને છે મારી વાત છાની હતી તે હવે પ્રકટ થવાથી ઘણું જાણી ગયા છે તો હવે શું બાકી રહ્યું ? માટે તેનું હિત ઈચ્છતા હોઈએ તે આપણુ અધિકાર મુજબ નમ્ર ભાષા ને મિત્રભાવે તે ધણીને સૂચના આપી દેવાથી સંજોગ હશે તો સુધરશે નહી તે બગડશે તે નહી. જૈનશાસ્ત્ર પણ તેમજ ઉપદેશ છે.
કઈ વિધવાળી બાબત માટે ધણથી ખુલાસે માગવા છતાં ન થવાથી લોકોની જાણ માટે કદાચ છાપામાં આપવા ગ્ય જણાય તોપણ એકવખત નમ્ર ભાષા અને મિત્રભાવે આપી દે પણ તે પછી તે ધણી તરફથી કંઈ જવાબ મળે તાપણ પછી તેના લાંબા વાદ વિવાદમાં ઉતરવાના કલેશથી દૂર રહેવું સારું છે. નહી તે તર્ક કરતાં કુતર્કને પાર નથી રહેતું. તેથી વિતંડાવાદ થઈ બનેને ઝેરવેર વધવા સંભવ છે.
છાપાંવાળાઓએ પણ દરેક બાબત પ્રકટ કરતાં પહેલાં ખાસ કરીને તેમાં સત્ય કેટલું છે તે જાણવા ખપ કરવો જોઈએ; નહીતે એક વખત તેઓ જે બાબત છાપે છે, તેજ બીજી વખત ખોટી છે એમ તેમને છાપવા ફરજ પડે છે. દીલગીરી બતાવવી તેના કરતાં પહેલેથી તપાસ કરવી શું પેટી? ત્યારે દરેક ધર્મ તથા સમાજની અંગત ચર્ચાઓ, તેજ ધર્મ તથા સમાજના લોકોને કદાચ થોડી ઘણી ઉપયોગી થાય પણ અન્ય ધર્મ અને અન્ય સમાજના માણસમાં તો તે વંચાવાથી એ ધર્મ અને સમાજની નિંદા હીલ અને ઓછાશ થવા સિવાય કંઈ લાભ નથી; કારણ કે તે અન્ય ધર્મ તથા સમાજવાળાને બીજા ધર્મ તથા સમાજના રહસ્યની ખબર નહી હોવાથી તેનાં તત્વ તે સમજી શકતા નથી એમ સમજી શકાય તેવું છે, છતાં આજકાલ જેનોના અંગત આક્ષેપ ટીકાઓ અથવા વાદવિવાદના લેખે જેવા કે દેવદ્રવ્યાદિ વિગેરેના જૈનેતર છાપાંઓમ છાપવાથી જૈન ધર્મની કેટલી હીલણા થઈ છે તે સે કઈ જાણે છે એટલું જ નહી પણ ઘણાઓને જૈન ધર્મ અને સાધુએ તરફ અણગમો અને અશ્રદ્ધા થઈ છે, થાય છે, અને થશે માટે દરેક મુનિ મહારાજાઓ તથા જૈન બંધુઓને જૈન ચર્યાએ ફકત જેન છાપાંઓને જ મોકલી જૈનેતર છાપાંઓમાં નહી મોકલવા ખાસ કરીને નમ્ર વિનંતિ છે.
લી. પારી. મણીલાલ ખુશાલચંદ, પાલણપુર,

Page #13

વાદિ શ્રી દેવસૂરિ.
૩
B
स्वरं स्वैरं चरति कृतिनां कीर्तिवल्ली वनेषु ૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૮ ૭૦૦
વાદિ શ્રી
છછછછછછછુ છછછછછછછછછછથી
વસારે.
पायं पायं प्रवचन सुधां प्रीयते या प्रकामं
ૐ ઈજanw@w૨૦૦૪૭૦ ૭૦
૯૭૦ કરુટ0૦ઉઉ ६ दोग्ध्री कामान्नव नवरसैः सा भृशं प्रीणयन्ती Co@ ૦૦૦૦ów , see
%
– $ - લે-મુનિ ન્યાયવિજય મહારાજ,
' 'કાકIRE Iક ૬ ૬ :
પક = je kIRE Iકામ 8 છે. છ૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦૭૦
જૈન સમાજમાં વાદિ ચકચક્રવતિ, શ્રીવાદિદેવસૂરિ બહુ સુપ્રસિદ્ધ છે. જૈન સમાજનો એક પણ એ પંડિત નહિં હોય કે જે શ્રીવાદિદેવસૂરિથી અપરિ ચિત હાય ! જૈન સાહિત્યના અભ્યાસીઓમાં એ કઈ વીરલે નહિ હોય કે આ વાદિ ગજકેશરીના પ્રખર પાંડિત્યથી અજાણ હોય ? જૈન સમાજના સાક્ષરોમાં અદ્વિતીય સ્થાન ભેગવનાર; તેમની પછી થયેલ ધુરંધર આચાર્યોમાંથી એવા કોઈપણ ના હોય કે જેમના ગુણગ્રામ સહસ્ત્ર જીહાએ ન કર્યો હોય. પ્રખર નૈયાયિક, મહાન તત્વજ્ઞ, શ્રી સર્વઅભિષ્ટતત્વ-સ્યાદ્વાદ વાણીને રત્નાકરના તરંગોમાં ઉછાળા મારતું કરનાર, તાર્કિક શિરોમણી આદિ બીરૂદેથી સુશોભિત રિપુંગવ શ્રીદેવસૂરિના જીવનનો પરિચય ગ્યાયોગ્યને વિચાર કર્યા સિવાય આપવા ઉઘુકત થાઉં છું. તેઓશ્રીનો જન્મ ગુજરાતમાં આવેલ મડાહત ( માંડલ ) ગામમાં
૧૧૪૩ માં થયે હતો. તેમના પિતાનું નામ વીરનાગ તેમનું ને માતાનું નામ છનદેવી હતું. તેમનું શુભ નામ પુર્ણચંદ્ર જન્મસ્થલ. હતું. આ નામ રાખવામાંય એક કારણ હતું કે જ્યારે તેઓ
શ્રી તેમની માના ગર્ભમાં આવ્યા ત્યારે તેમની માતાએ પૃથ્વી માં ઉતરવા ઇરછતે પૂર્ણ ચંદ્ર મુખમાં પ્રવેશ કરતા જે હતો. આનું ફળ પણ તેમના ગુરૂ મૂનિચંદ્રસૂરિને જ પૂછવામાં આવ્યું હતું. તેમણે ફલને ઉત્તર આપતાં જણાવેલું કે બહેન, તારા ગર્ભમાં કઈ મહાપુરૂષ અવતર્યો છે ને તે
શ્રીધર્મસાગર ઉપાધ્યાય ૧૧૩૪ની સાલમાં તેમનો જન્મ લખે છે; જુઓ તપગચ્છ પદાવલી.

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જગત આખાને આનંદ શાંતિ પમાડશે. અહીં મારૂં કહેવું એટલું જ છે કે મહાપુરૂષોના નામમાં પણ જરૂર ગઢ સંકેતો રહેલા હોય છે. તેઓશ્રી જન્મથી કુદરતીજ વેરાગી હતા. તેમણે જ્યારે બીજા બાળકે હજી પિતયું પહેરતાં શીખતા હેય, નિશાળે જતાં કંટાળતા હોય ત્યારે આ સંસાર છોડી મહાન સાધુપદ ગ્રહણ કર્યું હતું. તેમણે નવ વર્ષની નાની ઉમ્મરે શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિ પાસે સાધુ-- દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. ૧૧૫૨ માં સાધુ થયા હતા. દીક્ષા સમયે તેમનું નામ રામચંદ્ર રાખવામાં આવ્યું હતું. થોડા વખતમાં પોતાની તીક્ષણ બુદ્ધિના પ્રતાપે જૈન દર્શનમાં પારંગત થયા. તેમણે જૈનદર્શન ઉપરાંત અનેક દર્શનને અભ્યાસ કરી તેમાં કુશળતા મેળવી. તેઓશ્રીમાં વાદ કરવાની અદભુત શક્તિ હતી. હવે તેમને જેનધર્મની પૂર્વની જાહોજલાલી, તેનું પૂર્વનું ગૈારવ ઈત્યાદિના સુંદર સુદઢ સ્વપનાં આવવા લાગ્યાં. તેમાં પ્રથમ પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવની સુંદર મૂર્તિને પૂછ, તેમની ધીરતા, વીરતા, ને શાંતતાની જીવંત મૂર્તિને ભાવથી નમસ્કાર કરી શ્રી ગૌતમસ્વામીની ભવ્ય શાંત મુખમુદ્રાનાં દર્શન કર્યા. તેમની પૂર્વાવસ્થાનાં સ્મરણે આવ્યાં. અડા! શું એમની અભુત પ્રતિભા ! શું એમનું ગૌરવ! શું વાદની અજેય શકિત! અહા પરશુરામની અતુલ શક્તિ ગર્વ રાખનાર ને ભારતના પંડિતને નમાવનાર, સર્વજ્ઞ શ્રીમહાવીરદેવને નમાવવા આવ્યા હતા પરંતુ નમાવતા પણ પિતે નમી ગયા. અહા શું એમને અદભુત ત્યાગ ! અવન્તિ સુકે. મલ જેવા ફુલને--બાલકને મારા જેવી દિક્ષા આપી મોક્ષગામી બનાવ્ય, એક ક્ષણમાં પંદર તપસ્વીઓને પ્રતિબોધી કેવલી બનાવ્યા, અને શ્રી મહાવીદેવ નિર્વાણ પામ્યા ત્યારે ભકિતથી, મેહથી બાલકની જેમ રડયા ને અનતે હૃદયનો પલટો કરી કેવળજ્ઞાન પામ્યા. શ્રી રામચંદ્ર મુનિએ તેમને ખુબ યાદ કરી કહ્યું હે પ્રભો ! આપની અદભુત શકિતનું એકાદું કિરણ મને આપજે. પછી શ્રી સુધર્માસ્વામીની શાંત મૂર્તિ યાદ આવી ત્યાં અન્તિમ કેવલી શ્રી જંબુસ્વામીની અદભુત મૂર્તિ ખડી થઈ. અહ? શું એમનો ત્યાગ, વૈરાગ્ય, આઠ આઠ નવોઢા સ્ત્રીઓના મોહાસ્ત્રમાં ન મુંઝાયા, ક્રોડે સેના મહારનાં દાન આપી હાથના મેલની માફક લફમીની મોહિનીને લાત મારી છેવટે કેટવાલ બની પાંચસો ચોરો સહિત પ્રભવાજીને પ્રતિબોધી બધાની સાથે દીક્ષા લીધી, એ અન્તિમ કેવલીને મુનિ રામચંદ્ર વિનંતિ કરી હે! પ્રભ! મને આપનાં ત્યાગ-વૈરાગ્યનાં અમૃત બિંદુઓનું પાન કરાવજો. ત્યાં તે મહા પ્રભાવિક શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી આવ્યા. તેમને જોતાં જ તેમની જૈનશાસનની સેવા, જૈનસાહિત્યની ભગીરથ સેવા યાદ આવી, અહહ ? શું કામ કર્યું છે ને ચાદ
દ પૂર્વનું જ્ઞાન ધરાવનારને ન મળે લગારે અભિમાન કે ગર્વ શું ! અજબ શાન્તિ. હે ! પ્રભે ! મને આપની શાસન સેવા ને સાહિત્ય સેવાનાં અમૃત ઝરણુમાંથી એકાદું ઝરણું રેડજે. ત્યાં જાણે આકાશમાં વીજળી ઝબકે તેમ ત્યાગની જીવંત

Page #15

વાદિ શ્રી દેવસૂરિ.
મૂર્તિ શ્રી સ્થલીભદ્રજી અને આજીવન સાધુ શ્રી સ્વામીની રમ્ય મૂર્તિનાં દર્શન થયાં. કેશા વેશ્યાને ત્યાં ચાતુર્માસ રહ્યા છતાં તે સાધુ પુંગવ નિરાબાધ રીતે બહાર નીકળ્યા ને જગને કામદેવને પરાભવ દેખાડયો–તેનાં મહાસ્ત્રો નિષ્ફળ કર્યો અને એ વજીસ્વામી તો જાણે જન્મથી સાધુ હોય તેમ ભર સભામાં જ બાલકોના રમકડાંના ઉપયોગને બદલે પોતે એ ઘે. ને મૂહપત્તિજ ગ્રહણ કર્યા. અહા ! શું એમનો જીવનભરને સંયમ, રોગ, ને ત્યાગ ! જગત જે જોઈને થી કે તેય ધરાય નહિ. બાલ રામચંદ્ર પણ તેમને ખુબ ભકિતભાવથી નમી પ્રાર્થ. ના કરી છે! સૂરિ પુંગવે હે ચારિત્રચૂડામણિએ આપના એ ઉચ્ચ ચારિત્રોનાં પ્રખર તેજસ્વી કિરણે મારા ઉપર ફેંકો. હજી આ બે મહાત્માના જીવનની સુવ. ર્ણરેખાઓ તપાસી રહ્યા છે ત્યાં તો એક પ્રભાવિક મહા પુરૂષ તેમના સ્મરછુપટમાં આવ્યા; અહા ! શું એમનું અદ્દભુત બ્રા તેજ, એમને પરશુરામને અનુરૂ૫ ગર્વ, પ્રખર પાંડિત્યનું અભિમાન, એમ એક પછી એક પૂર્વવસ્થાનાં સમર યાદ આવ્યાં. ત્યાં શ્રી વૃદ્ધવાદિ સૂરિ જેવા પ્રખર આચાર્યના શિષ્ય તરીકે તેમનાં દર્શન થયાં; એમનું શુભ અભિધાન શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર (પૂર્વાવસ્થાનું નામ કુમુદચંદ્ર) હતું. જેના દર્શનરૂપી અજેય નગરના રક્ષણથે ન્યાયને અજેય સબલ કિલ્લે રચનાર પ્રખરતાર્કિક શિરોમણીની પ્રબલ પ્રતિભા તેમની નજર આગળ ખડી થઈ. તેમણે એ વાદિ સિંહને નમન કરી પ્રાર્થના કરતાં કહ્યું, મને આ પની એ પ્રતિભાના સબલ અંશે પહોંચાડજો. શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરની છેલ્લી ઓ. જસ્વની છાયામાં હજી તેઓ એકી સે કંઈક કંઈક જોઈ રહ્યા હતા, ત્યાં તે ૧૪૪ ગ્રંથના પ્રણેતા તટસ્થતાની જીવંત મૂતિ મહર્ષિ શ્રીહરિભદ્રસૂરિ તેમના સ્મરણપટમાં આવ્યા. આજીવન જૈન સાહિત્યનો અદભુત સેવા કરનાર આ તટસ્થ મહા પુરૂષની તટસ્થતા, ધૈર્યતા, શાસન સેવાની ધગશ, પ્રખર પાંડિત્ય આદિ અજબ ગુણેના ખજાનારૂપ એ મહર્ષિ પાસે પ્રાર્થના કરી કે મને એ આપના અદ્ભુત ખજાનામાંથી કિમતિ અણમોલ રત્નને લાભ આપજે ત્યાં તો શ્રી નવાંગી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિની જીવંત મૂર્તિ ખડી થઇ. હજી જાણે ગઈ કાલે જ એ અભયદેવસૂરિ રૂપી સૂર્ય કાલરાહુએ પ્રસ્ત કર્યો હોય તેમ તેના તેજની આછી રૂપ-ગુરુ રાશિ સંભળાતી હતી. એમની ટીકાઓ તે ઘણીયે વાર પતે વાંચી હતી. રમકડાંની જેમ રમાડી હતી. તેમની ટીકાનું ગાંભીર્ય, સરલતા, સચોટતા, ટીકાના સબલ અંશે પિતામાં ઉતરે તેને માટે તેમણે પ્રયાસ આદર્યો, હતો. આવા એકાનેક સૂરિપુંગવોનાં સુંદર સ્મરણે યાદ કરીને બધામાં પિતાનું સ્થાન શોભાવવા તે બાલક આચાર્ય બજે. આચાર્ય થયા પહેલાં તેમણે કઈક ગુણચંદ્રોના મદો ઉતાર્યા હતા. કાશ્મીરસાગર શિવભૂતિ ને ગંગાધર જેવા વાદિઓને જીતી વાદીશ્વરવાદી ગજકેસરી, આદિ બીરૂદ મળ્યાં હતાં–મેળવ્યાં હતાં. તેમના નામથી પંડિતે પૂજતા ને સામા મળ્યા

Page #16

કર
શ્રો આત્માન, પ્રકાશ
હાય તા અવનત મુખે નમી પાંડિત્યના ગવ છેડી દેતા, ને એમ કરનારને આ વાદિ ગજકેસરી પેાતાના પ્રખર પાંડિત્યના પ્રભાવથી નમાવતા. પુષ્કરણીમાં પ્રભાકર, ભૃગુક્ષેત્રમાં કૃષ્ણદેવ જેવા પ્રખર અભિમાની પંડિતાને વાદમાં જીતી પેાતાના જૈનત્વની પ્રખલ છાપ પાડી તેમને નમાવ્યા હતા. આવી રીતે બાલપણમાં દીક્ષા લીધા પછી પેાતાની તીક્ષ્ણ બુદ્ધિના પ્રતાપથી શાસ્ત્રપારંગત બની અનેક વાદસભાઓમાં વાદીઓને પરાભવનાં ઝ.ઝર પહેરાવી, મહાન આચાર્ય પદવીની ચેાન્યતા પ્રાપ્ત કરી. તેમના પૂજ્ય ગુરૂશ્રોએ પેાતાના એ યેાગ્ય સુશષ્યને ૧૧૭૪ માં આચાર્ય પદ અર્પણ કર્યું. ( જાણે ક્ષીરમાં સાકર ભળી હાય નહિં તેમ ) તે વખતે તેમનુ' નામ શ્રીવાદી દેવસૂરિ રાખવામાં આવ્યું.
સુરિપદ પામ્યા પછી અનેક ભવ્યાત્માઓને પ્રતિબધી અનેક સભાઓમાં વિજયપતાકા મેળવી જૈન શાશનને દ્વીપતું બનાવ્યું. આ વખતે તેમના પ્રતાપ સૂર્યના મધ્યાન્હ હતેા, તેમના આ પ્રખર પ્રતાપથી ઠ્ઠીને કુમુદચદ્ર નામના ઢિંગઅરાચાય મીનલદેવીની મદદથી શ્વેતાંમ્બરે ને પરાભવ પમાડી શ્વેતાંમ્બર પક્ષની કીર્તિને કલંકિત કરવા ઉદ્યુક્ત થયા, પરંતુ તેને ખબર ન્હાતી કે જ્યાં સુધી વાદિ મતંગજ શાર્દૂલ શ્રીદેવસૂરિરૂપી સૂર્ય તપે છે; સામચદ્રમુનિ જેવા ઉગતા ચદ્રો દ્વીપે છે. ત્યાં મારી કઇ ગતિ થવાની હતી ? સિદ્ધરાજ જયસિંહના મામંત્રથી શ્રીવાદીદેવસૂરિ વાંદરણાંગણમાં પધાર્યાં. રાજાને શ્રદેવસૂરિ ઉપર બહુ માન હતું. તેની એવીજ ધારણા હતી કે આ પ્રભાવિક પુરૂષ જીતશે. બન્ને વચ્ચે પ્રતિજ્ઞા થઈ કે જો દિગમ્બરા હારે તે તેમને ચારની જેમ કડાડી મુક્વા ને શ્વેતાંબરા હારે તા બધાને દિગમ્બર બનાવવા. જો કે આમાં ચાખ્ખા પક્ષપાત હતા, છતાં શ્રીદેવસૂરિને ખાત્રીજ હતી કે હું જીતીશ, અન્તે ૧૧૮૧ માં વૈશાખ શુદ્ધિ પૂર્ણિમાએ વાદસભામાં વાદ શરૂ થાય છે. તેમના ભક્તા જણાવે છે કે યદિ આપ કહેા તે સભ્યાને લાંચ આપી ફાડીએ. દેવસૂરિ ચાખ્ખી ના પાડે છે તે જણાવે છે કે મારા, ગુરૂ શ્રીમુનિ ચંદ્રસૂરિએ મને સ્વપ્નમાં જણાવ્યુ છે કે શ્રીવાદિવેતા શ્રી શાતિસૂરિની ટીકા વાળા ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં પ્રરૂપિત શ્રી મુક્તિ—નિર્વાણુ પક્ષ ઉપાડી તેને સિદ્ધ કરજો ને તેથી જરૂર તમારો જય થશે. ” એટલે તમારે કશુ કરવાની જરૂર નથી. શ્રીદેવસૂરિનું પ્રથમ મંગલાચરણ—આશિર્વાદાત્મક લૈક એવા અક્ષેાભ્ય નિર્દોષ છે કે સભા આ સાંભળી ખુશ થઇ જાય છે ને કુમુદ્દચંદ્ર પ્રથમજ Àાભ પામે છે. અન્તે પેને સચાટ નિર્દોષ અનુમાન કરે છે. કુમુદચંદ્રે તેને દોષિત બનાવવા પ્રયત્ન કરે છે પણ તેના હેતુમાં દોષાપત્તિ મુકી દેવસૂરિ પેાતાની સબલ યુક્તિએ અને દષ્ટાંતાથી તેના પરાજય કરે છે. રાજા ખુશી થાય છે ને તેમને જયપત્ર લખી આપે છે. ચેારાસી સભાઓમાં વાદ કરી જયપતાકા મેળવનાર લબ્ધ પ્રતિષ્ઠિત કુમુદચંદ્ર
૧ ગુજરાતના રાજા સરદ્ધાજ જયસિંહની માતા. ૨ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિશ્વર.

Page #17

વાદિ શ્રી દેવસૂરિ. આમ શ્રીદેવસૂરિ પાસે હારે છે. શ્રીદેવસૂરિની વીરહાક ફકત ગુજરાતમાં જ ફેલા. ચેલ છે એમ નહિ કિન્તુ મહારાષ્ટ્ર, બંગાલ, કાશી, ને કાશ્મીરના પંડિતેને પણ તેમના વિજય નાદના રણકાર સંભળાય છે. શ્રી દેવસૂરિ બહુ ઉદાર દિલના છે તેમણે જીત્યા પછી રાજાને કહ્યું કે, આપણે વાદવિવાદમાં થયેલ પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણે આમનેદિગબરીને તિરસ્કારથી કહાડી ન મુકવા. અહા! શું એમની ઉદારતા! યદિ કુમુદચંદ્ર જીત્યો હેત તે આવી ઉદારતા દાખવત કે કેમ ? ત્યારપછી તો સિદ્ધરાજ તેમને ખુબ મહત્સવપૂર્વક નગર પ્રવેશ કરાવે છે. ત્યાં ગયા પછી પણ તેમને કુમુદચંદ્ર ઉપદ્રવ કર્યો છે પણ શ્રીદેવસૂરિએ તેનું નિવારણ કર્યું છે. દિગમ્બરોને અને ગુજરાત છોડવું પડયું. યદિ શ્રી વાદિ દેવસૂરિરૂપી તેજસ્વી સૂર્ય શ્વેતામ્બરોના પક્ષમાં ન હોત તો અત્યારે ગુજરાત માં ધતામ્બર પક્ષ હેત કે કેમ એ એક શંકા છે. તેની પુષ્ટિને માટે નિચેનો કલેક બસ છે.
यदि नाम कुमुचन्द्रं नाजेप्यद देवसूरिरहिमरुचिः कटिपरिधानमधास्यत् कथं श्वेताम्बरो जगति
પ્રભાવક ચરિત્ર પૃ. ૨૦. ભાવાર્થ—– શ્રીદેવસૂરિરૂપી સૂર્ય યદિ કુમુદચંદ્રને ન જીતે તે જગતમાં શ્વેતામ્બરે વસ્ત્ર ક્યાંથી ધારણ કરી શકતે ? અર્થાત શ્વેતામ્બરે દિગમ્બરેજ બની ગયા હોત. આવી રીતે અનેક સૂરિ પુંગવે એ મુક્તકંઠે તેમના યશોગાન ગાયાં છે, વાદિ શ્રીદેવસૂરિ વિરચિત પ્રમાણુનયતત્ત્વકાલંકારની ટીકા–લઘુ ટીકા કરતાં તેમના વિદ્વ૬ રન્ન પ્રભાચાર્ય તેમને માટે નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ આપે છે.
यरत्र स्वप्रभया दिगम्बरस्यार्पिता पराभूतिः प्रत्यक्षं विबुधानां जयन्तु ते देवसूरयो नव्या ॥२॥
નાકર અવતારિકા. પૃ. ૧. ભાવાર્થ-જેમણે પોતાની અદભૂત પ્રભાવડે કરીને પંડિત-–દેવેની સમક્ષ દિગમ્બરોને પરાભવ–અતુલ સમૃદ્ધિ અપિ હતી તે દેવસૂરિ નવીન સૂર્ય જય પા. ત્યારબાદ અન્તિમ પ્રશસ્તિમાં નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરે છે. "आशावासः समयसमियां संचयैश्चीयमाने स्त्रीनिर्वाणोचितशुचिवचश्चातुरीचित्रभानौ। प्राजापत्यं प्रथयति तथा सिद्धराजे जयश्री यस्योहाहं व्यधित स सदानन्दतादू देवमूरिः॥
પૃ. ૧૮૬ બ્લો. રૂ. ૧ વાદ થયા પહેલાં કુમુદચંદ્ર એક સાધ્વીને હેરાન કરી ખુબ તકલીફ આપી હતી. શ્રીદેવસૂરિએ તે વખતે પણ તેમને ઉદારતાથી મારી આપી હતી.
૧ સિદ્ધરાજ જયસિંહે તેમને હાર્યા બદલ લલાટે કાળી શાહીથી “ દિગમ્બર ” શબ્દો ભિખાવ્યા હતા.

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ્યારે કયાંક લગ્ન થાય છે ત્યારે હોમ થાય છે, તેમાં લાકડાં પણ હેય ને પ્રાજાપતિ–પુરોહિત પણ હોય, તેમ અહીં દિગબરના સમયરૂપી લાકડા વડે પુષ્ટ થયેલે ને સ્ત્રીઓને મુક્તિ છે એવાં યુક્તિરૂપી અગ્નિ બળતે છતે તે સિદ્ધરાજ જયસિંહ પુરોહિત હતો ત્યારે જયલક્ષમી ( સ્ત્રી ) એ જેમની સાથે લગ્ન કર્યું હતું, તે શ્રીદેવસૂરિ ચિરકાળ જય પામે. સિદ્ધરાજ જયસિંહની સમક્ષ દિગંબરને હરાવી સ્ત્રીઓને મુક્તિ છે એમ સિદ્ધ કરી જય પામ્યા હતા તે શ્રી દેવસૂરિ જય પામે.
આવી રીતે ઉપદેશમાલા ટકામાં પણ બહુ માનભર્યો ઉલેખ શ્રીદેવસૂરિ સંબંધે લખે છે.
( ચાલુ)
સદાચાર અથવા સલ્કિયા.
(ગતાંક પૃઇ ૨૬ થી શરૂ)
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ. આપણે ઉપર ડાડી ગયા કે સ્વભાવત: મનુષ્યની પ્રકૃતિ શુભ અને સાત્વિક હોય છે અને કુમાર્ગે જોડાવા માટે તેને પોતાના પ્રવૃત્તિ અને અંતઃકરણ ઉપર બલપ્રવેગ કરવો પડે છે. સદાચારનો કર્તવ્યની સાથે અને કર્તવ્યનો મને દેવતાની સાથે જે અનિવાર્ય સંબંધ રહેલો છે તે પણ ઉપરોકત કથનનું દઢ પ્રમાણ છે. વાસ્તવિક રીતે તે આ જગત્ શુભ અને પુણ્યકર્મોને માટે જ છે, અશુભ અને પાપ કર્મોને માટે તેની જરૂર પણ નથી. જે ઉદ્દેશ્ય મનુષ્ય જીવનનો રાખવામાં આવ્યા છે, તેની પૂર્તિનાં સઘળાં સાધનો પણ તેની સાથે જ મનુષ્યને આપવામાં આવે છે, તે પછી શામાટે આપણે તે સાધન અને શકિતઓનો દુરુપયોગ કરીને, આપણું કર્તવ્યને પરિત્યાગ કરીને, કુમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરીને, અને મનોદેવતાની આજ્ઞાનું ઉલંધન કરીને દુરાચારી અને પાપી થઈએ અને સંસારમાં દુ:ખની વૃદ્ધિ કર્યો કરવી જોઈએ ? આ એક એ પ્રશ્ન છે કે જેના ઉપર વિચાર કરવાને મનુષ્ય માત્રને ધર્મ છે.
મને દેવતાની આજ્ઞા માનવામાં અને કર્તવ્યનું પાલન કરવામાં માટી બહાદુરીની જરૂર નથી અત્યંત સાધારણુ સાહસથી આપણું સઘળું કાર્ય ચાલી શકે છે. આપણે એકાદ વખત આપણે કઈ પણ કર્તવ્યનું પાલન કરીએ છીએ તે તેનાથી આપણને અંત:કરણમાં ઘણેજ સંતોષ થાય છે અને આપણામાં એક નવા પ્રકારનાં બલને સંચાર થાય છે એજ સંતોષ અને એજ બળ આપણને બીજા કર્તવ્યનાં પાલન માટે પ્રેરિત અને ઉત્સાહિત કરશે, અને એ કમબરાબર વચ્ચે જશે. અને પછી

Page #19

સદાચાર અથવા સ&િયા.
૪૫
તત્કાળ એ સમય આવશે કે જ્યારે આપણે ન્યાય અને સત્યના એટલા બધા પક્ષપાતી બની જશે કે મનોદેવતાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરવાનું આપણે માટે લગભગ અશક્ય થઈ પડશે. તે વખતે સંસારની કોઈ પણ શકિત આપણને સન્માર્ગથી ચલિત કરી શકશે નહિ. બીજી બાજુએ જે આપણે કદિ વિવેકવિરૂદ્ધ કાઈ કાર્ય કરી બેસીએ અને તેની મનાઈ છતાં આપણે ન માનીએ તો ધીમે ધીમે આપણે વિવેક કુંઠિત થવા લાગે છે અને એક એવો સમય આવશે કે આપણે ખરાબમાં ખરાબ કાર્યોને પણ સારાં સમજવા લાગશું પુણ્યાત્મા અથવા પાપામાં, મહામાં અથવા નીચ. બુદ્ધિમાન અથવા મૂર્ખ, શાહુકાર અથવા ચેર, પ્રતિષ્ઠિત અથવા અપ્રતિષ્ઠિત, સજજન અથવા દુર્જન બનાવવા એ બેજ માર્ગ છે. અને એ બે માગે માંથી કોઈએક માર્ગનું અવલંબન કરવાનું કામ પ્રત્યેક મનુષ્યના અધિકારમાં જ છે.
આ પ્રસંગે પહેલાં એક વાતનો જરા વિચાર કરી લેવાની આવશ્યકતા છે, સંસ્કૃતમાં કહેવત છે કે “ fમર ઉર્દ : ” અર્થાત્ મનુષ્યની રૂચિ એક એક બીજાથી ભિન્ન હોય છે. સંસારમાં સર્વત્ર વિલક્ષણતાઓ અને વિભિન્નતાએ દષ્ટિગોચર થાય છે. સંસારમાં જે જે પ્રાણીઓ અને પદાર્થો છે તે સર્વના આકાર પ્રકાર વિગેરેમાં એક બીજાથી ઘણેજ ભેદ હોય છે. જેવી રીતે એક મનુષ્યની આકૃતિ બીજા મનુષ્યની આકૃતિથી ભિન્ન હોય છે તે રીતે તેઓની રૂચિ પણ ભિન્ન હોય છે. રૂચિની વિભિન્નતા સ્વાભાવિક છે. એવી સ્થિતિમાં એમ કહેવામાં આવે છે કે આપણી રૂચિ અને વાસનાઓ વિગેરે ઉપર આપણે અધિકાર નથી; પરંતુ એ વાત કેટલેક અંશે ઠીક નથી. રૂચિની વિભિન્નતા સ્વાભાવિક હોવા છતાં પણ તેના બીજાં અનેક કારણે છે. પરિસ્થિતિ, અભ્યાસ અને સંસ્કારને પણ તેના ઉપર કેટલેક પ્રભાવ પડે છે. સંસારમાં એવાં અનેક ઉદાહરણ મળી આવશે કે જેમાં દેશાટન, સત્સંગ વિગેરેને લઈને લોકોની રૂચિ અને સ્વભાવમાં વિલક્ષણ પરિવર્તન થઈ ગયું હોય છે. પરિસ્થિતિ, અભ્યાસ અને સંસ્કારને પ્રભાવ મનુષ્યના સ્વભાવ તેમજ આચરણ ઉપર બહુજ પડે છે. જે પરિવારમાં સઘળા લોકો દારૂડીયા અથવા જુગારી હોય છે તેની અંદર જન્મ લેનાર બાળકો પણ ઘણે ભાગે એવાજ બને છે, વેશ્યાઓના ઘરમાં ઉછરેલી બાળકીઓ મોટી ઉમરે પણ વેશ્યાવૃત્તિ સિવાય બીજું કાંઈ કરી શકશે નહિ, રાજનીતિજ્ઞોની મંડળી માં બાલ્યાવસ્થાથી જ રહેનાર બાળકે મેટી ઉમરે પણ ઘણે ભાગે રાજનીતિજ્ઞ બને છે અને સંતસમાજમાં રહી ઉપદેશ પામનાર એક મહાત્મા તુલ્ય બની જાય છે એ સર્વ ઘણે ભાગે સંસ્કાર અને સં. ગતિ વિગેરેને લઈને જ થાય છે. એટલા માટે સદાચારનું બીજારોપણ બાલ્યાવસ્થામાં જવું જોઈએ. ઉમર લાયક લેકે પણ જે ધારે તે પિતાની પ્રવૃત્તિ અને રૂચિ સહેલાઈથી બદલી શકે છે. પરંતુ તેને માટે દ્રઢ બામબલની આવશ્યકતા રહે છે. આપણામાં જે જે શકિતઓ છે તેમાં સૌથી બળવાન ઈછાશકિત અથવા મને

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બળ છે. જે આપણે એ શકિતથી કઈ રીતે પુરે પુરૂં કાર્ય લઈ શકીયે, તેનો યથેષ્ટ ઉપયોગ કરી શકીયે તો કુસંગતિ અને કુસંસ્કા૨ વિગેરેના દુષ્પરિણમેથી ઘણે અશે બચી શકીએ છીએ. જેવી રીતે આપણું શરીરના સઘળા અંગેમાં આપણે વિવેક અથવા મને દેવતા પ્રધાન છે તેવી રીતે આપણી સઘળી શકિતઓમાં ઈચ્છા શકિત અથવા મને બળ પ્રબલ અને પ્રધાન છે. કેવળ મને બળની સહાયતાથી માણસ કરે તેવું બની શકે છે. જે મનુષ્ય પોતાના મનોદેવતાની આજ્ઞાનું પાલન કરે છે અને તેના પાલનમાં કવચિત્ અસમર્થ થતાં પોતાના મનોબળની સહાયતા લે છે, તે સંસારમાં મેટા મેટાં અને સારા કાર્યો કરી શકે છે.
કઈ પણ મનુષ્યની વાસ્તવિક યોગ્યતાનો સાચો ખ્યાલ તેના મોટા મોટા ગ્રંથ, ભાષણે અથવા ઉંચી પદવી ઉપર રહીને કરેલાં મહાન કાર્યો ઉપરથી કદિ પણ નથી આવી શકતે. જે તેની વાસ્તવિક ગ્યતાનું માપ કાઢવું હોય તે આપણે એ જોવું જોઈએ કે તે પોતાના મનોદેવતાની આજ્ઞાનું કેટલું પાલન કરે છે, તેના માં સહિષ્ણુતા કેટલી છે, તેના સબંધી અને મિત્રે વિગેરેની સાથે તેને વ્યવહાર કે છે અને તે પોતાના હમેશનાં સાધારણ કાયો કે શી રીતે કરે છે. કેટલીક વખત મહા સમર્થ વિદ્વાને નૈતિક દષ્ટિએ કશા કામના નથી હોતા. ઘણી વખત મહાન વકતાઓ, લેખક, વકીલ બેરીસ્ટરે વ્યભિચારી, અસત્યભાષી, ખુશામતીયા અથવા દગાબાજ જોવામાં આવે છે, અને સારા સારા પંડિતે પણ પોતાના કુછ સ્વાર્થ ખાતર ન્યાયના ખરાબ રીતે ત્યાગ કરતા જોવામાં આવે છે. ઈંગ્લાંડને પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન લૉર્ડ બેકન અર્વાચીન તત્વજ્ઞાનનો પિતા કહેવાય છે. તેણે નીતિજ્ઞાન સંબંધી ઘણાજ સારા નિબંધ લખ્યા છે. પરંતુ અનેક પ્રસંગે તેમણે અત્યંત લજજાસ્પદ અને નીચ કાર્યો કરેલાં છે, તે એટલે સુધી કે ન્યાયાધીશની મહાન પવિત્ર અવસ્થામાં પણ તેઓ લાંચ લેતાં અચકાયા નથી. ઉદ્દે ફારસી અને અરબી ભાષાના પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન તથા કવિ મીરજા ગાલિબને મુખ્ય સિદ્ધાંત હતો કે
ઈ ત્યા સુti f– “ કાશીને એક પંડિત સંસ્કૃત ભાષામાં એક દિગ્ગજ વિદ્વાન અને મહાન કવિ હતા. પરંતુ તેને માટે એમ સંભળાય છે કે તે મદ્ય પીધા વગર અથવા ગાળા દીધા વગર કોઈ વાતજ કરતો નહિ. આપણા શહેરમાં અથવા આસપાસ જરા ધ્યાનપૂર્વક જેશું તે આપણને ઘણાયે એવા લેકે મળશે કે જેઓ વાસ્તવિક રીતે દુરાચારી અથવા દુષ્ટ હશે, અને તે દુરાચાર અથવા દુષ્ટતા છુ. પાવવા માટે જેઓએ સભ્યતા, સુજનતા, ધર્મ, દેશસેવા, લેકોપકાર વિગેરેરૂપી આચ્છાદન રચી રાખ્યું હશે. એક વખત એક વ્યકિતએ સર વાટર ફાટને લખ્યું કે
સંસારમાં સૌથી વધારે આદર વિદ્યાને જ મળે છે. ત્યારે ફૈટને તેને જવાબ લખ પડયો હતો કે “પ્રભુ એમ ન કરે ને એમ હોય; નહિતે સંસારની દુર્દશા થશે. મેં ઘણુ ઘણુ ગ્રંથ વાંચ્યા છે અને હું ઘણા વિદ્વાનોના સમાગમમાં આળ્યો છું,

Page #21

S
સદાચાર અથવા સ&િયા. તે ઉપરથી હું દૃઢતાપૂર્વક કહી શકું છું કે મેં દરિદ્રો અને અશિક્ષિતોમાં ઉદારતા, વિચારોની ગંભીરતા, સત્ય અને ન્યાય પ્રત્યે નિષ્ઠા અને સદાચારિતા વિગેરે ઘણી વસ્તુઓ જોઈ છે જે સારા સારા સમર્થ વિદ્વાને અને પંડિતમાં જોવામાં નથી આવતી.” જોવામાં ક્યાંથી આવે ? લેકે પિતાનાં દૂષિત અંત:કરણનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છુપાવવા માટે તેની ઉપર વિદ્યા, બુદ્ધિ, ધન વિગેરેનું આચ્છાદન ચઢાવે છે, પરંતુ તે આચ્છાદન લાંબો વખત ટકી શકતું નથી. કહેલું કે હું કલુષિત અંત:કરણ પ્રકટ થયા વગર રહેતું નથી.
જેવી રીતે વિદ્યા અને બુદ્ધિ વિગેરેનો સદાચારની સાથે કોઈ જાતને આવશ્યક અને અનિવાર્ય સંબંધ નથી, તેવી જ રીતે ધન-સંપત્તિને પણ સદાચારની સાથે કશો સંબંધ નથી. જે લેકે એમ સમજે છે કે સદાચારી બનવા માટે ધનવાન હવાની આવશ્યકતા છે તેઓ મેટી ભૂલ કરે છે. અંગ્રેજીમાં એક એવા અર્થની કહેવત છે કે “ખાલી થેલી સીધી ઉભી નથી રહી શકતી. ” અર્થાત જે મનુષ્યની પાસે ધન નથી હોતું તે કદી પણ પ્રામાણિક અને સત્યનિષ્ટ નથી રહી શકતે ઘડીભર માની લઈયે કે પ્રામાણિકતા અને સત્યતાની જનની સંપત્તિ છે, પરંતુ એ કથનમાં કશી સત્યતા નથી. ગરીબ લે કેમ એવા એવા સત્યનિષ્ઠ, પ્રામાણિક અને વિશ્વસનીય લેકે હોય છે કે તેના જેવા સંપન્ન વર્ગમાં મુશ્કેલી થી જોવામાં આવશે. મોટા મોટા લક્ષાધિપતિ શેઠ શાહુકારે પોતાની બરોબરીવાળા સંબંધીનો જરા પણ વિશ્વાસ નથી કરતા. તેઓ પિતાનું સર્વસ્વ પાંચ સાત રૂપિયાના પગારદાર નોકરો પર છોડી દે છે, તે એટલે સુધી કે પોતાના બાળબચ્ચાની સંભાળનું કામ પણ તેઓને સોંપે છે અને પોતે નિશ્ચિતપણે રહે છે. બિચારા નિર્ધન સ્વામીભક્ત સેવકો પોતાનાં પ્રાણ જાય તો પણ પોતાના શેઠનું અનિષ્ટ થવા દેતા નથી. તે પછી એમ કેમ કહી શકાય કે નિર્ધન મનુષ્ય કદી પણ પ્રામાણિક ન હોઈ શકે ? એ બરાબર છે કે ઘણે ભાગે લોકો પૈસાની ખાતર મહાન્ અનર્થ કરી બેસે છે, ઘણું ગરીબ લેકે પાંચ -દશ રૂપિયા ખાતર નિરપરાધી બાલકની હત્યા કરી બેસે છે; પરંતુ ઘણુ ધનવાને પણ ગરીબોનાં ગળાં પર શું છરી નથી ફેરવતાં ? અને તેઓ બીજાની મિલકત પચાવી પાડવા માટે અનેક પ્રકારના છલકપટ શું નથી કરતા ? સંસારમાં આવી જાતના અનેક ઉદાહરણ મળે છે જે જોઈને એમ કહેવું પડે છે કે ઘણે ભાગે સંપત્તિ મનુષ્યને દુરાચારની તરફ જ દોરી જ છે. ઘણું કરીને ધનવાનો જ દુરાચારનું સેવન કરે તે જોવામાં આવે છે, ગરીબો પાસે તે એવા દુરાચાર સેવવા માટે પૈસા નથી હોતા. કેમકે તે બીચારા તો રાત દિવસ પોતાના પેટની ચિંતામાં જ હોય છે. પરંતુ ધનવાન મનુષ્ય યથેચ્છ અનાચાર કરી શકે છે અને પિતાના ધનવાન પણને લઈને તે એનાં દરિણામેથી પણ ડરતો નથી. ધનવાન મનુષ્ય દુષ્કર્મ કરે છે અને જ્યારે તેના

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરિણામ રૂપે તેના ઉપર કોઈ આપત્તિ આવી પડે છે ત્યારે તે પિતાના પૈસા પાણીની માફક વાપરે છે અને બધા તે આપત્તિથી બચી પણ જાય છે. સંપત્તિ મનુષ્યને પ્રાયે કરીને અવિવેકી, અવિચારી અને મદાંધ બનાવી મુકે છે અને સંપત્તિમાન મનુષ્ય પોતાની સાથે બીજાઓનો પણ નાશ કરતો જોવામાં આવે છે. સંસારમાં જે જે મહા પુરૂષ થઈ ગયાં છે, તેઓ પ્રાયે કરીને દરિદ્રાવસ્થામાં જ હતા. ઉદ્યોગ, ધૈર્ય, પરોપકાર વૃત્તિ, સુજનતા આદિ તેઓની વાસ્તવિક સંપત્તિ બની રહી હતી. એવાં અનેક ઉદાહણે મળી શકે જેમાં મહાપુરૂષોએ મોટી મોટી રકમ લેવાની સાફ ના પાડી છે અને મોટા રાજાઓની ભેટને પણ અસ્વીકાર કર્યો છે. જે મનુષ્યની વૃત્તિ સાત્વિક હોય છે તેનામાં આત્મબળ હોય છે અને જે સમાજ, દેશ અને માનવજાતિને સાચેસાચે સેવક હોય છે તેને ધન-સંપતિની જરા પણ પરવા નથી હોતી. તે પોતાના સગુણેને પિતાની અખૂટ લત સમજે છે અને પાર્થિવ દ્રવ્યને હંમેશાં અનાચાર અને દુષ્કર્મોનું મૂળ સમજે છે. આવા પુણ્યાત્માઓને જરૂર પડે છે ત્યારે આખા દેશની સંપત્તિ પણ તેઓનાં ચરણમાં આવી પડે છે.
(ચાલુ)
ક્ષમાપના,
મન- ૧
મન૦ ૨
(રાગ આશાવરી.)
(પ્રભાતીઉં.) મન વચ કાયાએ ક્ય, હું મારી માગું, દેવગુરૂ શુદ્ધ ધર્મની, આજ્ઞા અનુરાણું. તંદુલમરછ પેરે ચિંતવ્યું, મેં મારું મનડું, ગંડુ પેરે મુખ બોલીયા, વશ રાખ્યું ના તનડું. કોઈ મારે શત્રુ નથી, નથી કે સગે મારો, હું નથી અરિ સગે કોઈનો, મારે પ્રભુ ઓધારો. કોધાદિક ચાર ચેરના, બંધન વશ કીધું, કટુ વચન મેં કઈને, મન દ્રેષમાં લીધું. તનથી જગ વ્યવહાર મેં, કીધો પેટના માટે, અંતરથી વેઠ જાણત, પાપ થવા ઉચાટે. મનુષ્ય મણી સમો તે મને, જગ તરવાને ઝહાજ, પરમાત્મા પ્રભુ સાચે સગે, પુરૂષોત્તમ ઘડી આજ,
મન૦ ૨
મન
મન૦ ૫
મન૬

Page #23

ચર્ચાપત્ર-વર્તમાન સમાચાર.
૪૯
ચચા પત્ર.
સાધારણ દ્રવ્યને પુષ્ટિ કેમ મળે ? આપણા હિંદુસ્તાનનાં દરેક જૈન દેરાસરલા સાધારણ દ્રવ્યની બહુ ખેંચ માલુમ પડે છે. તેને અંગે આપણુ જેન મંદિરો નિભાવવા બહુ મુશ્કેલ પડે છે. વળી સાધારણ દ્રવ્ય સાત ક્ષેત્ર પૈકી દરેક ક્ષેત્રમાં વપરાય છે, તે તેની વૃદ્ધિ કરવી તે દરેક શ્રાવકની ફરજ છે.
દરેક દેરાસરમાં ઘીની બોલી બોલવામાં આવે છે. અને તેનાં જુદાં જુદાં શહેરો અને ગામમાં દર મણના રૂા. ર, ૩, ૪ અને તેથી પણ વધારે હોય છે.
સઘળી ઉપજ દેવદ્રવ્યમાં જાય છે અને જવીજ જોઈએ. દરેક સ્થળે સાધારણ ખાતું ડુબતું હોય છે. તે દરેક દેરાસરમાં તેની કાયમની વૃદ્ધિ અને પુષ્ટિ માટે ઘીની બોલીમાં દર મણ દીઠ રૂા. ૧ અંકે સવાને સાધારણ ખાતાને ગણી વધારે કરવામાં આવે તે સાધારણ દ્રવ્યમાં તટો આવશે નહિં અને દેવદ્રવ્યમાં હાની પણ થશે નહિં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ અને ભાવને અનુસાર જૈન સંઘ દરેક કાર્યમાં ફેરફાર કરી શકે છે. તો અત્યારે આ પ્રમાણે ઘીની બેલી વખતે જે ગામો અને શહેરોમાં પણ ઘીનો જે ભાવ હોય તેની સાથે સાધારણ દ્રવ્યને રૂા. ૧ અંકે સવા ઉમેરવા હિદુસ્તાનને સંઘ ઠરાવ કરે તે દેવદ્રવ્ય અને સાધારણ દ્રવ્ય એ બંનેને હેતુ સચવાઈ રહેશે. હિંદુસ્તાનને જૈન સંઘ આ બાબતને વિચાર કરશે અને ઘટતું કરશે એવી નમ્ર વિનંતિ છે.
લી, સેવક,
વર્તમાન સમાચાર.
વડોદરામાં જૈન સમારંભ. મુનીમહારાજ શ્રી હંસવિજયજીના હાથે વિદ્યાર્થીઓને ઇનામ અહીંના જૈનવેતાંબર મૂર્તિ પૂજક વિદ્યાર્થીઓને મેડ૦ બાલાભાઈ સ્મારક ફંડના હીસાબમાંથી ઇનામ આપવાનો મેળાવડો ઘડીયાળીપળ, જાના શેરીના ઉપાશ્રયમાં પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રીમદ્દ હંસવિજયજીના પ્રમુખપણ નીચે ગઈ તા. ૧૯ મી રવીવારે સવારે થયો હતો.
નિવેદન. તે પછી રા. મણીલાલ બાપુભાઈ વૈદે નિવેદન રજુ કરતાં મેળાવડાનો હેતુ નિર્દિષ્ટ કરી જણાવ્યું કે મે. રાજ્યરત્ન ડો. બાલાબાઈ સાહેબના ગુણેથી આકર્ષાઈ અહીંના જેન સંધ તરફથી તેઓની યાદગીરી કાયમ રાખવા માટે ફડ કરેલું તે ફડના રૂા. ૯૦૦ ના વ્યાજમાંથી વિદ્યાર્થીઓ થીઓને ઇનામ આપવા ઠરેલું છે તે મુજબ આ પાંચમો ઈનામ સંમાર ભ છે. ત્યારપછી છ

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિદ્યાથીઓને રોકડા રૂ ૭૨) વહેંચી આપ્યા હતા. તે ઉપરાંત ચાલુ સાલે ધાર્મિક પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયેલાં ૧૪ છોકરાઓ અને ૨૪ કન્યાઓને જેન આત્મારામજી પાઠશાળાના ફંડમાંથી, ૫૦ પુસ્તકે, શ્રી. હંસવિજયજી લાયબ્રેરી તરફથી, ૫૦ પુસ્તકે દક્ષિણ સાપુરવાળા. સંઘવી નગીનદાસ હેમચંદ તરફથી ઇનામ આપવામાં આવે છે.
(પ્રાસંગિક વિવેચને ) તે પછી પ્રમુખશ્રીની આજ્ઞાથી રા. હરીરાય બુચે પ્રાસંગિક વિવેચન કરતાં, હીંદુધર્મના જેન અને જૈનેતર સંપ્રદાયોનાં અહિંસા-દયા વગેરે સામાન્ય ત અને એક સંપ્રદાયની બીજા ઉપર રહેલી પરસ્પર અસર વિષે ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ વિવેચન કર્યું હતું. ત્યાર પછી હરીરાય બુચ, ઉત્તમચંદ કેશવલાલ, વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ પ્રસંગનુસાર બોલ્યા હતા. બાદ મુનિશ્રી હંસવિજયજી મહારાજના પવિત્ર હસ્તે પુસ્તકના ઇનામો વહેચાયા બાદ મેળાવડો વિસર્જન થયો હતો.
ધર્માદા જૈન દેશી ઔષદ્યાલય–સુરત સુરત ખાતે આશર ત્રણ વર્ષ ઉપર ઝવેરી નવલચંદ હેમચંદના સ્મરણાર્થે ગોપીપુરામાં સ્થપાયેલાં મજકુર ઔષધાલયને સારો લાભ લેવાય છે. ઝવેરી ભુરાભાઈ નવલચંદ અમેને લખી જણાવે છે કે સાધુઓને બહારગામ પણ દવા મફત મેલાય છે. દરેક પ્રકારની સગ્રહણી, ઝાડા અને કાલેરા ઉપર અકસીર એવી જીવન નિવાસ ગુટિકા નામની ગોળીઓ ગરીબોને મફત મળે છે
માટે ૨૫ ગાળીની કિંમત માત્ર ચાર આના રાખવામાં આવી છે. ફાયદો ન થાય તો પૈસા પાછા મળે છે.
- આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન સુરત શહેરમાં બિરાજમાન જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયમલસુરીશ્વરજી મહારાજના સદુપદેશથી નિરાશ્રીત કંડ જેમાં રૂા. ચાલીશ હજાર પ્રાચીન જૈન -હસ્ત લીખીત પુસ્તકેદાર કુંડમાં રૂા. વીશહજાર તેમજ બહારગામની ટીપમાં રૂા. ચારહજાર વગેરે થયાં છે. સાથે ઉકત મહાત્માના ઉપદેશથી ત્યાં પોલીસ સુપરીન્ટેન્ડેન્ટ મુસલમાન છતાં તેમણે તાપીના પુલ પાસે એક માઈલમાં જાળ નહીં નાંખવા-માછલા નહીં પકડવા માટે કાયમનો અને મહારાજ શ્રી સુરતમાં રહે ત્યાં સુધી આખા સુરત જીલ્લામાં શ્રાવક લત્તામાં કુતરાને ઝેર નહીં દેવાને હુકમ કર્યો છે.
(મળેલું )
ગ્રંથાવલોકન.
શ્રી મહાવીર સ્વામીચરિત્ર, સંપાદક વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ વડોદરા-પ્રકાશક શ્રી મુકિતકમલ જૈન મોહન માળા કાઠીપળનીવતી તેના કાર્યાધિકારી શાહ લાલચંદ નંદલાલ કિંમત રૂ. ૧-૦-૦ ઉપરનો ગ્રંથ અને સમાલોચના માટે ભેટ મળ્યો છે. તેવીશ તીર્થકર પ્રભુઓ કરતાં છેલ્લા ભગવાન મહાવીર પ્રભુના ચરિત્રમાં અનેક બનાવો એવા બનેલા છે કે તેમાંથી ઘણું જાણવાનું આદરવાનું, ભાવવાનું અનુકરણ કરવાનું મળી શકે તેવું હોવાથી અનેક મનુષ્યો પોતપોતાનું

Page #25

ગ્રંથાવલાન.
૧૧
જ્ઞાન, અનુભવ અને લેખન શૈલીથી વિવધ પ્રકારે જુદા જુદા દષ્ટિ બિંદુથી લખી શકે, છતાં પ્રભુ અન ંતસુણી હોવાથી સ ંપૂર્ણ લખી શકાય નહિ, પરંતુ ધર્મની' ઉપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા સાથે આગમ પ્રમાણુતે આગળ કરી ધર્મનું જ્ઞાન ધરાવનાર જે લખી શકે તેવું અન્યથી બની શકે નહીં. આ ગ્રંથના લેખક ન દલાલભાઇની આ લેખનૌલીમાં તેવુ જોવામાં આવે છે તેટલું જ નહીં પરંતુ જીવનના જે જે બનાવની હકીકત ખાવે છે તેના સાર રૂપે તે છેવટમાં જણાવી સાથે ઘણે સ્થળે જાણવા જેવી જૈન તત્ત્વજ્ઞાન, કર્મસ્વરૂપ વગેરેનો હકીકતા પણ વિસ્તારથી આપેલ હાવાથી ઉપયેાગી બનેલ છે. અમેાતે માનવાને પણ કારણ છે કે કેટલાક અધુએ એમ પણ કહેશે ઐતિહાસિક દષ્ટિએ લખાતાં ચરિત્રામાં તત્ત્વજ્ઞાન વગેરેની શી જરૂર ? અમારે કહેવુ જોઇએ કે મહાપુરૂષના જીવનચરત્રમાંથી અનુકરણીય આદરણીય અને જ્ઞેય ઘણા ગુણા હાય છે અને તે કથા સાથે તેમાં જો તત્ત્વજ્ઞાનનુ અમુક મીશ્રણ છેવટમાં હેાય તેા બાળ જીવાને તે રૂચીકર ઉપાદેય થતાં અસરકારક થાય છે. આ ગ્રંથમાં ધારવા પ્રમાણે તેના યાજક બંધુએ તે ઉદ્દેશ ધ્યાનમાં રાખ્યા હોય તેમ માનવું અસ્થાને નથી. ગ્રંથતી લેખનશૈલી તદન સાદી અને સરલ છે. વળી આખું ચરિત્ર ( ભગવતના નયસારના ભવથી તી કર પણાના ભવ સુધી ( સતાવીશ ભવનુ વર્ણન) સતાવીશ પ્રકરણામાં આપી એક ધા િક નવલ કથાના રૂપમાં યાયુ છે. પ્રાંતે અકારાદિ ( રિત્ર અને ખીજા વિષયાની) અનુક્રમણિકા આપી વિશેષ સરલતા કરી આપી છે. સાતસે પાનાના આ મેાટા ગ્રંથમાં આર્થિક મદદ સારી મળવાથી માત્ર એક રૂપીયા કિંમત ( મુદલી ઓછી ) પ્રચાર કરવાના હેતુથી પ્રકાશકે રાખેલ છે તે વ્યાજબી કર્યું છે. આવા મહાપુરૂષાના રિત્રા અનેક લખાઇ, પ્રકટ થઇ, સસ્તી કિંમતે પ્રચાર થઇ ઘેર ઘેર વંચાવા જોઇએ એમ અમે ભાર દઇને સુચવીયે છીયે. હવે પછી બીજી આવૃતિ કરવી પડે તે। આ કરતાં સારા કાગળામાં પાવવાની પ્રકાશકને સૂચના આપવામાં આવે છે. અને આ ચરિત્ર દરેક જૈનબંધુને વાંચવાની ભટ્ટામણુ કરવામાં આવે છે.
હીપ્નાટીઝમ અથવા જીવનું વશીકરણ,
લેખક અને પ્રકાશક-ઝવેરી સાકરચંદ માણેકચંદ ઘડીયાળી. પારસમણી ગ્રંથમાળાના ત્રીજા ગ્રંથ તરીકે આ ગ્રંથ પ્રકટ થયેલ છે. હીપ્નોટીઝમ એ ઈંગ્રેજી શબ્દ હાઈ ધણા મનુષ્ય તે શું છે તે જાણુતા નથી. શાસ્ત્રકાર મહારાજે આત્માની જે અનતી શક્તિ કહેલી છે તે માંહેની રાક્તિના અમુક અંશ તે આ વિદ્યા છે. પોતાની ચિત્તવૃત્તિ ઉપર કાબુ મેળવી તેનાથી ઉત્પન્ન થતી શંક્તને કેળવી બીજાના શરીર અને આત્મા ઉપર કાણુ મેળવી શકાય, અનેક વ્યાધિએ શક્તિદ્વારા નાબુદ કરી શકાય તેવી શક્તિ આ ક્રિષ્નાટીઝમ વિદ્યામાં છે. જેમ પ્રાણાયામ અને યોગ સાધેલ . મનુબ્યા કરી શકે છે તેવુજ આહિપ્નોટીઝમ વિદ્યામાં ઉપર જણાવેલ કેટલુક છે. આ વિદ્યા પેાતાની મેળે મનુષ્ય શીખી શક્તો નથી. છતાં કેટલીક ક્રિયાએ જે માર્ગદર્શક છે તે આ ગ્રંથમાં સાદી રીતે સરલ ભાષામાં આપવામાં આવેલ છે. અને તેના પ્રયાગેામાં આ ગ્રંથમાં અનેક ચિત્રા ફોટાઓ આપી બતાવવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથ પ્રથમ હિપ્નોટીઝમ શુ છે ? તે બતાવો પછી આત્મા ઉપર શ્રદ્દા રાખવાનુ જણાવતાં તે જેના ઉપર આધાર રાખે છે. તે વીય રક્ષણુ અને બ્રહ્મચર્યંની અગત્ય સિદ્ધ કરી બતાવેલ છે અને સાથે શરીરના રોગા નાબુદ થતાં આરાગ્યના ક્રમ પમાય તે આ વિદ્યા શીખવાથી પ્રાપ્ત થાય તે જણાવેલ છે. બીજાના મન ઉપર કાબુ મેળવવાનુ જ્ઞાન ક્રમ પ્રાપ્ત થાય? અને તેને નિદ્રામાં નાંખી બીજાના મન ઉપર ક્રમ કાટ્ટુ મેળવાય

Page #26

પર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેને માટે અનેક પ્રયોગો આપી છેવટે ખરાબ ટેવવાળા મનુષ્યને સુધારવાના પ્રયાગા વગેરે અનેક હકીકતો આ ગ્રંથમાં આપી મનુષ્ય માટે માર્ગદર્શક આ ગ્રંથ લખ્યા છે. આ ગ્રંથતા લેખક બંધુ ઘડીયાળી એક સારા લેખક અને ગ્રંથકાર છે તેમ તેના આગલા પ્રથા પારસમણી, વિજયકળા અને આ ગ્રંથના વાચક વર્ગને સ્વાભાવિક માલમ પડે તેવું છે. આ ગ્રંથ અક્ષ્ય વાંચવા લાયક અને હિપ્નેટીઝમની વિદ્યા જાણુવા માટે ઉપયોગી છે. અમારા સાંભળવા માનવા પ્રમાણે કિંમત રૂા. ૮) આ રાખેલ છે તે કઇ વધારે છે, જોકે છાપ, ચિત્રા અને સુંદર બાઇડીંગ કરાવતાં મેાંધારીને લઇને ખર્ચ પણ માર્ટી થવા સભવ છે, છતાં ઓછી રાખી હાત તા વધારે લાભ લેવાત. દરેક મનુષ્યે ા ગ્રંથ અવસ્ય વાંચવા જોઇએ. મળવાનુ ઠેકાણું', પ્રકાશકને ત્યાં, મદનજી મેાહનજીને માળેા. અનેતવાડી. ભૂલેશ્વર-મુંબઇ નવું ૨
શ્રી શાંતિનાથ--પંચકલ્યાણ પૂજા-યાજક શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીધર-પ્રકાશકશ્રી આત્માન૬ જૈન સભાની વતી ખાણુ ગાપિચંદ જૈની વકીલ બી.એ. એલ એલ બી. પજાઅમાં ગયા માગશર શુદ પુનઃ રાજ શ્રીશાન્તિનાથ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા ના સમય ઉપર આ પૂજાતી રચના યાજક મહાત્માએ કરી છે. પ્રથમ ચ્યવન કલ્યાણુકની પૂજામાં શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુના બાર ભવનું વન વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ હેાવાથી તે પ્રથમ પૂજા ઘણી મોટી થયેલ હાવાથી ખાસ જાવા યેગ્ય છે, આ પૂજાની રચના કરનાર આચાર્યશ્રીએ શુમારે પદર પૂજાએ બનાવેલી છે. તેમજ આ પૂજાની કૃતિ પણ ઉત્તમ બનો છે, પદલાલિત્ય અને અનુપ્રાસ સાથે ભાવવાહી બનેલ છે. પૂજા પ્રેમી કે ઇક વધારે લાભલે માટે વગર મૂલ્યે આપવામાં આવે છે.
દેવસી રાઇ પ્રતિક્રમણ આદિ સ્ત્ર. ગુજરાતી લીપી. પ્રકાશક શ્રાવક ભીમસી'હુ માણેક ગુજરાતી ભાષામાં મૂળ મેટા ટાઇપમાં શુદ્ધ રીતે છપાયેલ છે. આ તેની સાતમી આવૃતિ હાવાથી તેમજ સ્વાભાવિક રીતે તે ઉપયાગી હાઇને આપણી શાળામાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ માટે ઉપયાગી બની છે. કિ’મત જણાવી નથી. મળવાનું ઠેકાણું ૧૦૭ ધનજી સ્ટ્રીટ મુંબઈ નં. ૩ પ્રકાશકને ત્યાં મળશે.
૧ શ્રી પર્યુષણા અર્થાન્હુકા વ્યાખ્યાન. શ્રી વિજયલક્ષ્મીસૂરિ રચિત. ( શ્રી આત્મવલ્લભ સિરિઝ ન. ૪) સારા કાગળ અને ટાઇથી પ્રગટ કરેલ છે. આ નિર`તરના ઉપયોગી ગ્રંથની અનેક આવૃતિઓ પ્રગટ થવાની જરૂર છે.
૨ શ્રી દ્વાત્રિ ંશિકાત્રચી શ્રી અજયરોખાર રચિત, જેમાં શ્રી શત્રુ’જય તથા ગિરનારતીય અને શ્રી મહાવીર પ્રભુની સ્તુતિ ગભિત ત્રણુ બત્રીશીએ મૂળ સંસ્કૃતમાં છપાયેલ શ્રી આત્મવલ્લભ સિરિઝ નં. પ તરીકે પ્રગટ થયેલ છે. રચના ઉત્તમ હોવાથી કઠાગ્ર કરવા જેવી છે.
૩ શ્રી જગડુચરિત્ર મહાકાવ્ય કર્તા શ્રી સર્વાનંદસૂરિ મહારાજ છે. ( શ્રી આ. વ. સી. ન. ૬) જુદા જુદા કાવ્યાનુ બનેલુ લઘુ ચરિત્ર ખાસ વાંચવા યોગ્ય છે. ઉપરોક્ત ત્રણ ગ્રંથા શ્રી આત્માનદ જૈનસભા અબાલા તરફથી પ્રગટ થયેલ છે. કિ ંમત રાખવામાં આવેલ નહ. તે પ્રચારની દૃષ્ટિએ ચેાગ્ય છે.
૪ શ્રી દેવકુમાર ચરિત્ર. પૂર્વાચાર્ય કૃત માટે ઉપયેાગી છે. ઉપરાત ચારે ગ્રંથાના સંશોધક છે. પેાતાના દાદા ગુરૂ મહારાજની ભકિત નિમિત્ત
આ સંસ્કૃત શ્ર્લેક બહુ ચરિત્ર પડન પાન પન્યાસજી શ્રો ઉંમરવિજયજી મહારાજ કરવામાં આવતા આ પ્રયત્ન ઉપકારક છે,

Page #27
5 શ્રી વીરશાશનના પયુષણા સાહિત્ય સચિત્ર અંક-અમને સમાલોચના અથે ભેટ મળેલ છે. આ અંકમાં એકંદરે ગદ્ય પદ્ય મળી 37 લેખે જુદા જુદા મુનિ મહારાજ અને અન્ય લેખક ગૃહસ્થાના આવેલા છે. મુખ પૃષ્ટ ઉપરનું આધુબિન્દુનું ચિત્ર અને તેની સમજ સાથે બહુ સુંદર છે અને તેની પાછળ સાધર્મિ વાસ યના પ્રકાર અને વિધિના લેખ તેમજ આ અંકમાં આવેલા કેટલાક લેખ ખાસ વાંચવા જેવા છે. પત્રકારની કોઈ પણ પર્વ કે માંગલિક પ્રસંગ નિમિત્તે આવા વધારા તરીકેના ખાસ અકા પ્રગટ કરવાની પ્રણાલિકા બહુ આવકારકદાયક છે. મા મકમાં વળી ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ-ખુદના હસ્તાક્ષરીનો પોનો એ બ્લેક કરાવી આપેલ છે તે સાહિત્ય અને શાધ ખેાળની દૃષ્ટિએ જોઈ વાંચી આનંદ થાય છે જલદી મંગાવા ! નહીં તો તક એશા જલદી મંગાવે ! શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર). | ભાગ 1 લા તથા ભાગ 2 જે. અનુવાદક:આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી. ) પ્રભુના કલ્યાણુકા અને દેવોએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભકિતનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન શ્રીસપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્યાને આપેલ ઉપદેશ અનેક કથાઓ અને શ્રા વકે જનાને પાળવા લાયક ત્રતા અને તેના અતિચારો વગેરેંત વર્ણન ઘણું જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રંથોમાં બુદ્ધિનો મહિમા–સ્વભાષનું વિવેચન, અદ્દભૂત તત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સ માજી ક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વિગેરે તત્તવનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગદર્શક, જૈન દર્શનના આચાર વિચારનું ભાન કરાવનારા એક પ્રબળ સ ધનરૂપ છે. | ઉંચા રેશમી કપડાના પાકા આઈ-ડીંગના એક હજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૪-૮-છ પેસ્ટ ખુચ જુદા. -- અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતુ. 1 જૈન ઐતિહાસિક ગુજ૨ રાસ સ"ગહું 14 પ્રભાવક ચરિત્ર ભાષાંતર. 2 સ્થાનક સટીક. 15 શ્રી કુમારપાળ પ્રતિબાધ અનેક ઉપ૩ વિકાસ સંગ્રહું. દેશક કથાઓ સહિત. શઠ નાગદાસ૪ સસ્તારૂક પ્રકીર્ણ ક સટીક. ભાઈ પુરૂ ાત્તમદાસ તરફથી. પ વિજયદેવસૂરિ મહાભ્ય. 66 આચારોપદેશ. શેઠ હુકમચંદ વલમજી 6 જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સગ્રહું. મારખીનિવાસી તરફથી. 7 લિ'ગાનશાસનસ્વાપણ ટીકા સાથે) 17 શ્રી અજીતકાગ્ય કિરણાવાળી. નંબર ૯-૧૦-૧૧-૧ર-૧૩-૧૪ 9 શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર ગ્રંથમાં મદદની અપેક્ષા છે. 10 ધમરત્ન પ્રકરણ ભાષાંતરે. 18 પુચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. ( શાસ્ત્રી ) 11 શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર સામાન્ય અર્થ, ભાવાર્થ, વિશેષાર્થ અને 12 ચૈત્યવંદન મહાભાગ્ય ભાષાંતર. કેટલીક બીજી નવીન હજીકતા અભ્યાસીઓને 13 નવતત્વ ભાવ્ય (ભાષાંતર ) જાણવા માટે જૈન પાઠશાળામાં ખાસ ચલાલવા ચાગ્ય. કિંમત રૂા. 1-4-0 નંબર 10-11-12-13-14 માં મદદની અપેક્ષા છે. 8 ચુતત્વ વિનિશ્ચય For Private And Personal Use Only