________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વ ઓળખાણ સંબંધી સ્કૂલ વિચારણા.
૧૦૫ એમ જે બેલીએ છીએ, તે વર્તમાન દેહ આશ્રિને બેલીએ છીએ જીવ દ્રય છે. શરીર પર્યાય છે.
શરીર છોડ્યા પછી જીવ શામાટે ફેર જન્મ લે છે ? " જીને જન્મ ધારણ કરવું પડતું નથી તે ઠેકાણે તે કેમ તે નથી. તેનું કારણ એવું છે કે જે શરીરમાંથી જીવ નીકળી જાય છે, તે શરીર સિવાય બીજા બે શરીર જીવની સાથે હમેશ રહે છે. ત્યારે જીવ એકથી વધુ શરીરવાળે છે ? હા. ત્રણ શરીરવાળે છે. જે શરીર પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, બીજાઓ અને હું જોઈ શકીએ છીએ તેવા મનુષ્ય અને તિર્યંચના શરીર દારિક શરીર કહેવાય છે. તે સિવાય તેજસ અને કામણ એ બે શરીર આત્મપ્રદેશની સાથે ક્ષીરનીરવત્ અનાદિકાળથી મળેલા છે. તે ઘણાં સૂક્ષ્મ છે. આપણું દષ્ટિએ દેખી શકાતાં નથી. તે શરીર સાથે જીવ આ ભવમાં આવેલો છે. જીવ માતાના ગર્ભાશયમાં ઉત્પન્ન થાય છે તેના પહેલા સમયમાંજ આહાર ગ્રહણ કરે છે એ એક જાતની જીવની શક્તિ છે. એ શક્તિને જેન શાસ્ત્રકાર પતિ નામથી ઓળખાવે છે. આહાર પર્યાપ્તિ, શરીર પર્યાપ્તિ ઇંદ્રિયપયોતિ, શ્વાસોશ્વાસ પર્યાપ્તિ, ભાષા પર્યાપ્તિ, અને મનપયોતિ એ પ્રમાણે જીવની છ પ્રકારની શક્તિ છે. મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થએલે જીવ પર્યાપ્ત પુરી થયા પછી તે શક્તિના અને અંગોપાંગ અને નિર્માણ નામ કર્મના બળે આ શરીરની રચના કરે છે એ જીવને સ્વભાવ છે. તેથી શરીરને કર્તા જીવ છે.
માતાના રૂધિર અને પિતાના વીર્યના એકત્ર મેળાપમાં જીવ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમાં રૂધિરનો ભાગ વિશેષ હોય અને વીર્યને ભાગ છેડે હોય તે જીવ સ્ત્રીપણાને પામે છે. વીર્યનો ભાગ વધુ હોય તે પુરૂષપણાને પામે છે અને સમાન હોય તે ન. પુંસકપણાને પામે છે. એમ વૈદક શાસ્ત્રનું કહેવું છે. પણ તેની સાથે બીજી ખાસ લક્ષમાં રાખવા જેવી વાત એ છે કે આ ભવમાં ઉત્પન્ન થતાં પહેલાં જીવે પુરૂષ, સ્ત્રી, કે નપુંસક વેદ એ ત્રણ પ્રકારના મંહની કર્મમાંથી જે પ્રકારનું કર્મ બાંધ્યું હોય તે કર્મ આ ભવમાં ઉદય આવવાથી જીવને તેવા પ્રકારની સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય છે. તે સામગ્રીને જીવ ઉપયોગ કરે છે. અને ઉદય આવેલા કર્મના બળે પુરૂષ, સ્ત્રી કે નપુંસકના શરીરની રચના કરે છે અને પુરૂષ અથવા સ્ત્રી અથવા નપુંસક તરીકે જન્મ ધારણ કરે છે તે કારણસર હું વર્તમાન શરીર અને વેદ પામ્યો છું.
છને ઉત્પન્ન થવાની ગતિ ચાર છે. નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવગતિ, તેમાં મનુષ્યગતિમાં ઉત્પન્ન થવાને મનુષ્યગતિનામ કર્મ બાંધવાના કારણના લીધે મનુષ્યમાં ઉત્પન્ન થયેછું.
છ એકેંદ્રિવાળા, બે ઈદ્રિવાળા, ત્રણ ઈદ્રિવાળા, ચાર ઈદ્રિવાળા, અને
For Private And Personal Use Only
