________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
મળે જે નિશ્ચય થાય છે, તે બુદ્ધિ માત્રમાં ન રહેતાં પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં પણ આવી જાય છે. આથી ભાવનાનું તાત્વિક સ્વરૂપ પ્રેમમાં પૂર્ણ રીતે પ્રતિબિંબિત થઈ, અખંડ આનંદને અનુભવ કરાવે છે. મન, વાણી અને કર્મની ત્રિપુટીને વિકાસ પ્રેમભાવનામાં પૂર્ણ રીતે થાય છે. “સાત્વિક જીવન પૂર્ણ સ્વરૂપ પ્રેમભાવનામાં જ છે,” એમ ભાવનાતત્વને જાણનારા મહાત્માઓએ ધ્યાનવિદ્યામાં દર્શાવેલું છે. આહંત તત્વવિલામાં યથાપ્રવૃત્તિ કરણ, અપૂર્વ કરણ અને અનિવૃત્તિ કરણુ-એ ત્રિપુટી જેમ સમ્યકત્વને ઉત્પન્ન કરવાની રીતિમાં ઉપયોગવતી થાય છે, તેમ પ્રેમભાવના પ્રગટ કરવામાં મન:શુદ્ધિ, આચારશુદ્ધિ, અને વર્તનશુદ્ધિ ઉપગવતી થાય છે. એ પ્રેમભાવના અનુભવના વિશાળ દ્વારને ખુલ્લું કરે છે અને અંતરની ભૂમિ વૃત્તિઓને સાધ્ય વસ્તુ સાથે યોજિત કરે છે. તેથીજ પ્રેમભાવનાના ઉપાસકો લખે છે કે, “ મવાના પ્રેમ એજ અનુભવનું સાધન છે. તે અનુભવમાં શ્રદ્ધાની મુખ્ય જરૂર છે; કારણકે શ્રદ્ધારહિત અનુભવ કશું ફળ આપી શકતો નથી.
આવા પ્રેમગુણવાળી ભાવના ભાવકના હૃદયમાં કઈ અનુપમ આનંદ ઉપજાવે છે અને તેની આગળ આ વિશ્વની આનંદમય રચના ખડી થાય છે અને તેથી સાધક ઉચ્ચ કેટીમાં આવી અંતે પરમાનંદનો પૂર્ણ અધિકારી બને છે.
ભાવનાનો ચોથો ગુણ દયા છે. જૈન ધર્મની મહત્તા દયાગુણ ઉપર જ રહેલી છે, કારણકે તેવું ઉગ્ર સ્વરૂપ બીજે જોવામાં આવતું નથી. દયામય ભાવનાથી આદું થયેલું હૃદય જે પરમાર્થ સાધે છે તે પરમાર્થ બીજાથી સાધ્ય થતું નથી. દયાનાં તો અંતરની લાગણીઓને હલાવે છે અને તેની અસર વિદ્યુતની જેમ પ્રસરી જાય છે. દયાતત્ત્વના ઉચ્ચ અંકુરો જેનાં હદયને સ્પર્શ કરે છે તેજ હદય બીજી ઉચ ભાવનાઓનાં સ્થાનરૂપ થાય છે. અશુભ કર્મના બંધને તેડનારા બધા આંતર સાધનમાં દયાનું સાધન સર્વોત્તમ છે. અનુભવી વિદ્વાને કહે છે કે, “જ્ઞાન અને વિચારથી કામ-તૃષ્ણાને વિચ્છેદ થતાં પાપને સંભવ ન રહે એમ છે, તથાપિ જે હદય દયામય ભાવનાથી યુક્ત હોય તે તેને પણ તેમ બનવા સંભવ છે. જ્ઞાન હોય પણ દયા ન હોય તે તે જ્ઞાન માત્ર ભારરૂપ છે.
દયા એ સર્વ ભાવનાના સારરૂપ છે. હૃદયની પવિત્ર વૃત્તિને દયા ભાવનામાં એકાગ્ર કરીને સ્થાપવાને અભ્યાસ રાખવો જોઈએ. જોકે દયાનું તત્વ અભ્યાસની અપેક્ષા રાખતું નથી, તે સ્વભાવસિદ્ધ હોય છે, છતાં પણ દયાના અંકુરને પુષ્ટ કરવાનો પ્રયત્ન સદા કરવે જોઈએ. મનની, વાણીની કે શરીરની પ્રવૃત્તિ અમુક પ્રકારના વેગ વિના સંભવતી નથી, પરંતુ એ વેગ દયાની ભાવનામાં પ્રવર્તાવવા પ્રયત્ન કરવો આવશ્યક છે. જ્યારે એવા અભ્યાસ અને પ્રથનથી હદયની સર્વ વૃત્તિઓ દયામય બની જાય છે ત્યારે મનુષ્ય પૂર્ણ રીતે દયાની પ્રાતમારૂપ
For Private And Personal Use Only
