Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Rg N. B 431. Rછે
- છકoછ-છકક-કgs 'श्रीमजियानन्दसूरि सदगुरुभ्यो नमः । លលកស្រាលលលលលលោកបង
श्री
आत्मानन्दप्रकाश
ઉપલી હલકે--કછો
-
|
રાધાકૃત્તY I કઝકઝરઝર ઝલક ઝઝ છ છછ છ કચ્છ છછ
ન કરી શકો आत्मानन्द प्रयाति स्मरणकरणतः श्रीपमार्यत्पकाशात पुण्यं ज्ञानं ददाति प्रति दिनमय यद्वाचनं सजनेभ्यः । यस्य स्तुत्यमयत्नः समुदयकरणे सत्यय रताना। 'आत्मानन्द प्रकाश' वहत हदि मुदं मासिकं तद्यानाम् ।।२।।
- જે કદમ જ નીરજની રે - ભજન - - જન ને કી-નો-લન નારા पु. १७. वीर सं. २४४६ जेष्ठ, आत्म सं.२४ अंक ११ मोह - - = = = 9 ક ક દઇન્ડ છ- છ ક ક ા ા ણ
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर. કથકચ્છw ઝરઝર ઝઝઝઝટકક્ષ ક-૩ સ કbe કરજદાર છws કાકwe3e99ચ્છ ક રવા |
વિયાનુક્રમણિકા વિષય.
પૃછે. વિષય. ૧ શ્રી જિનેશ્વર સ્તુતિ. . ર૭૧ ૬ જેન કામમાં કેળવણી. ૨૮૧ ૨ આપણા વિચારોનાં પ્રતિબૂિબ
છ આત્મા અને પરમાત્માના ફૂપ જગત... ... ... ૨૫૭૨ સબંધ. ... ... ... 8 ગુરૂ પ્રદક્ષિણા કુલક.
૮ શ્રીમદ્ આનંદઘનજીની એક પ૪ મુ ગા પશુ ઊ પચાગી જાનવરા
દના રાષ્ટ્રનુવાદ. ... . પ્રત્યે નુક્ર પા અથવા દયા દ્રા
આ પવિત્ર ભાવના આરાધમ ના ખવવાની આપણી ફરજ. . ૨૭૮ યાને મનુષ્ય જીવનનો ઉદય થી ૫ આરોગ્ય સાચવવા અવશ્ય ૨ -
રીતે કરે છે ?
• ૨૮૯ ખવા યોગ્ય નિયમ અને ચતા ૧૪ વર્તમાન સમાચાર ... ૨૯૪ ફાયદા.
.. . ૨
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૨) ટપાલ ખર્ચ આના ૪. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાઢ ગલાબચંદ બહલુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગ૨. BO000000- coco-ec90-900
છે કેમકે -- છેલછોરૂ છે
૨
.
&છે છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સતરમાં વર્ષની અપૂર્વ ભેટ. | | ‘૬ શ્રી દેવભકિતમાળા પ્રકરણ.
શ્રી આા-માદ મકામના ગાઢ કાને આ વધ ઉપાક્ત ભેટની બુ ક આપવા માટે મુકરર થયું છે. ર વર્ષ કર રમા વર્ષે ત્ર ગ ગ ગી માટી એટલે શુમારે પચીશથી સતા શિ ફામ ના માટે ગ્રંચ કે જેના ચાજ ક પ્રાતઃસ્મરંણી 4 શ્ર.મા ન મૂ "ચ દજી મડાલજના શિષ્ય આચાર્ય શ્રીમદ કમળવિજજી મહારાજના શિષ્ય પન્યાસજી શ્રીમદ દિવવિજય જી મહારાજ છે. તેઓ શ્રીએ આખે ચ ચ ધો! જ શ્રમ લઈ કે પકાર બુદ્ધિ થી બતાવવાના તુ યુ મ કયી છે. સદના ૨૦ મેચમાં પાં ય ઝ કરાગ માપ ૨ામાં આવી છે. ૧ દેશકિત અને પ્રતિમાસ , 2 આનાજ ક1, 8 દેવદ્રવ્ય સં ૨લ મ્ ભ' કેત, ૪ મહેમ ર રૂપ ભકિત, ગ૬ ને પ ત્રી - યાત્રા ભકિત આપ પી છે બકા ની ભ કત' ર રંપ સદી જેમને સરલ ભાષા માં શાસ્ત્રો ૧ અનેક આવારા સહીત ય કામ આ ચચમાં આપવામાં રમા વેલ છે કે જો આ 1 જીવાને પ્રભુ ભ કત માટે ખાસ ઉપયોગ
વમના કોઈ પ ગુ વિજ વેનું રy 2 સંતરૂ મ આવી રીતે લખી પ્ર િસદ્ધ કર વાચી આ કાળ માટે સમાજ માટે તે 'મહ જ આ સબક છે. આ દે ? અ િકતમાળા ચ'થ પઠન પઠન કરવા, છે છે કે જેથી તે મ મ કેન માટે એ ક ર સા ન બને છે, એટલું જ નહીં પરંતુ શ્રદ્ધા સ િત અને જાણ પણા ચા ય ની તે દેવભકત મેક્ષમાં જ શાને માટે એ ક નાવ રૂ છે. | ક. ગળા વિગેરે, છા પવાનાં તમા નું ના હૃપની હદ ઉ રાંત મેઘ સારી છતાં દર વિષ” ની જેમ આ વર્ષે પણ તે ખુ જગ્ય, નિયમિત ભેટની બુકે આપવા ન માત્ર
અમે એજ રાખ્યા છે. તે અમારા સુજ્ઞ બધુ એના ધ્યાન બહાર હું જ નહિ. ઉ ચા કાળા 6 પર સ દર ટાઈપુથી છે પ્રા) સુશાભિત બા ઈડીંગ સાથે પ્રસિદ્ધ ધરી.
દીન પ્રતિદીન આવીરીતે ગાંઠ્ય પાનું વધતી જતી હોવા છતાં મારા સુજ્ઞ થાકાને ઉદારતાથી અત્યાર સુધી ) પશ્ન લવાજમ માસિકત ન ધાયાં છતાં ( જો કે દરેક માસિકા પેાતા
ના લવ જર્મ માં વધારે કયો છે છતાં, તેજ લ વાજમ ‘{ી આ મ.સિક અને દશ ફ્રામને બદલે | વા શુ પચી શકે તેથી વબારે કામની પ્રકો બે આપવા માં અન છે પરત અસાધારણ માંધા ૯) પૉડા વધતી જતી હોવાથી આ માસિક માટે (જ્ઞાન ખાતાને વધ રે તુ સાત ન થવા દેવાની ખાતર તેમજ તેના ખર્ચને કઈ રીતે પહેાંચી શ ની રે તેમ નહીં હોવાથી) આવતા વા થી ( g૦ ૧૮ માંથી) શ્રાવણ માસ ની આ માસિકનું લ ા જ મ સ માં સામાન્ય રીતે જે વધારે લેવ' કરાવે તે લ ના જ મથી આ મારા કદરદાન શાહ કાને મા ક વવામાં આ છે મુને સાથે વાંચન પણ વધારે પ્રમાણમાં આપવા માં આવશે, જે પી મારા માનવતા ગ્રાહા સાંધવાની ચ | સુધી (અમે પ્રથમ સુ જમ્ ખર્ચ ને પહેાંચી શકીયે ત્યાં સુધી) આ માસિક ના ચક તરીકે કાયમ | રહી તે રસીકારો અને અ! પ્રમાણે આ જ્ઞાન ખાતાના કાર્ય માં ઉત્ત જ ! આપી સહાય ક બનશે.
માર પાસ થયાં ચાહ કા ચંઈ તેમાં આવતા વિવિધ લેખાના આ સ્વાદ લેનારા માનવંતા ગ્રાહક ભેટ ની ઝુકના સ્વીકાર કરી લેશે જ એમ અમાને સંપુ " ભરૂા છે, જી નાં અત્યારના સુધી ગ્રાહ્ય કે રહ્યા છતાં ભેટ.ની બુકનું વી. પી. જે શાહુકાને પાછુ” વા. 'ng” હાય અથવા છેવટે, બીજા બહાનાં અાવી વી પી. ન વીકા-યુ' હું ય તેઓએ મહેરા બાની કરી હમણ જ અમાને લખી જણાવવું; જેથી નાહક વાં, પી. ના નકામા ખર્ચ સભાને કરવા ન પડે તેમજ પોસ્ટ ખાતાને નકે મી મહેનમાં ઉતરવું પડે નાહ, તેટલી | સૂચના દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહુકા ધ્યાનમાં લો એવી વિનતિ છે. ' | Rાવતા અશાડ માસની પૂર્ણીમાના વૈજથી આ માસિકના માનવંતા ગ્રાહુકેને સદહે ચ“થ લવાજમના પૈસાનું વી પી, કરી દર વરસ મુજખુ વી. પી. કરવામાં આવો, જેથી તે પાછું વાળી નખાતાને નુકશાન નહિ કરતાં દરેક ગ્રાહુકને સ્વીકરી લેવા વિનંતિ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
& R. ધ , , , –-૦૭-૨૦—કિw — —~~ 8 બ્લ્યુ દિ રામદેવમોચન્નિતિને સંતત્ત્વિના છે ?
शारीरमानसानकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेवपदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
="At
-
a
-
અ
ને
તે
તા ૨૭] વીર સંવત ૨૪૪,
.
સંવંત ૨૪. ૨૨.
-
-
-
*
કન્યા
જ
श्री जिनेश्वर स्तुति.
ઈદ્રવજી. સમ્યકત્વ કેરી ફુલમાળ જેમાં, ખીલી રહી છે અતિ પૂર્ણતાથી; સૌ ધર્મ કેરા તરૂના સમૂહા, શેભી રહા જ્યાં સુખ આપનારા. જેમાં પ્રવેશી ભવિ ભંગ વંદ, ભુ ભુ કરે છે હણને સ્વક, જીનેશના બોધની વાટિકા તે, દર્શાવતી મોક્ષતણે જ પંથે.
==
ઋ====
===
=====
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માં આમાન પ્રકાશ.
આપણા વિચારોનાં પ્રતિબિંબરૂપ જગતુ.
લ૦—વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. . જેવા આપણે હોઈએ છીએ તેવીજ આપણે દુનિયા હોય છે. આપણે દુનિયાની પ્રત્યેક વસ્તુને આપણું આભ્યન્તર અનુભવ અનુસાર સમજીએ છીએ. બહાર ગમે તે હોય તેની જરા પણ દરકાર નથી, કારણ કે જે કાંઈ બહાર હોય છે તે સર્વ આપણા આંતરિક જ્ઞાનની અવસ્થાનું પ્રતિરૂપ હોય છે. આપણી આંતરિક અવસ્થા ઉપર સઘળું નિર્ભર રહેલું છે, કારણ કે જે કાંઈ અંતરંગ હોય છે તે સઘળું બહાર શીશાની માફક ઝળકવા લાગે છે. જે કાંઈ આપણને નિશ્ચિત રૂપ ભાસે છે તે સર્વ આપણે જાતીય અનુભવ જ છે અને જે કોઈ વસ્તુનું જ્ઞાન આપણને ભવિષ્યમાં થશે તે આપણા અનુભવમાં આવશે અને આપણે એક અંશ બની જશે.
આપણું જ વિચારો, આપણું ઈછાઓ અને ઉચ આકાંક્ષાઓ આપણું દુનિયા છે અને તે દુનિયામાં આપણે જે કાંઈ હર્ષ, આનંદ, અને સુંદરતા અથવા દુ:ખ, શેક અને કુરૂપતા અનુભવીએ છીએ તે સર્વ આપણા મનોગત વિચારોનાં જ પરિણામ રૂપ છે. આપણે આપણું પિતાના વિચારથી આપણું જીવન અને જગતું બનાવીએ છીએ અથવા બગાડીએ છીએ. આપણાં મનમાં જે પ્રકારના વિચારતા હશે તે પ્રકારનું જ આપણું જીવન ઘડાશે અને તેવી જ આપણું બાહ્ય અવસ્થા બનશે. જે કાંઈ આપણું હૃદયમંદિરમાં હોય છે તે કોઈ વખતે આપણા બાહ્ય જીવનમાં અવશ્ય આવશે જ, અને આપણે સઘળે કાર્યવ્યવહાર તેને અનુસરીને જ ચાલશે. જે આત્મા નીચ, અપવિત્ર અને સ્વાથી હોય છે તે યથાર્થ રીતે દુખ અને શોક ભયાદિ તરફ ગમન કરે છે. અને જે આમાં ઉચ, પવિત્ર, અને નિ:સ્વાર્થ હોય છે તે અનન્ય હર્ષ અને આનંદ પ્રતિ ખેંચાય છે. પ્રત્યેક આમ તેજ વસ્તુને પોતાની તરફ ખેંચી શકે છે કે જે તેની પોતાની હોય છે. અન્ય વસ્તુ તેની પાસે આવી શકતી નથી. આ વાત જાણવાન અને અનુભવવાને કુદરતી નિયમની સર્વવ્યાપકતા સ્વીકારવી પડે તેમ છે. મનુષ્યના માનસિક વિચારે જેવા હોય છે તે પ્રમાણે જ તેના જીવનની ઘટનાઓ બને છે જે ઘટનાઓ તેનાં જીવનને બનાવે છે અથવા બગાડે છે. પ્રત્યેક આત્માની અંદર ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના અનેક વિચાર અને અનુભવે ભરેલા હોય છે અને શરીર તે વિચારેને તથા અનુભવોને પ્રકાશિત કરવાનું પ્રત્યક્ષ સાધન બને છે. તેથી જેવા આપણા વિચારો હોય છે તેવા જ આપણે વસ્તુત: બનીએ છીએ. આપણી ચારે તરફ જે સંસા૨ફલાઈ રહેલ છે તે સર્વ આપણા વિચારોના રંગમાં રંગાઈ
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણા વિચારોનાં પ્રતિબિંબરૂપ જગત.
જાય છે અર્થાત્ આપણા વિચારોને અનુકળ રૂપ ધારણ કરી લે છે. બદ્ધધર્મના મહાત્મા બુદ્ધનું કથન છે કે હું જે કાંઈ છું તે સર્વ મારા વિચારોનાં જ પરિણામ રૂપ છે. મારૂં જીવન મારા વિચારે ઉપર અવલંબેલું છે અને મારા વિચારોથી જ ઘડાયેલું છે.” આ ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટત: પ્રતીત થાય છે કે કોઈ મનુષ્ય સુખી અને પ્રસન્ન છે તેનું કારણ એ છે કે તે પ્રસન્નતાના અને સુખના વિચારમાં સદાકાળ મગ્ન રહે છે અને કોઈ મનુષ્ય જે દુ:ખી અવસ્થા જોગવતા હોય છે તો તેનું એ કારણ છે કે તે દુ:ખ, નિરાશા અને નિર્ભયતાના વિચારોમાં જ હમેશાં તમય રહે છે. કઈ મનુષ્ય ભયભીત હોય કે નિર્ભય હેય, સાક્ષર હોય કે નિરક્ષર હોય, દુઃખી હોય કે સુખી હોય, તેની પ્રત્યેક અવસ્થાનું કારણ તેના આત્મામાં જ વિદ્યમાન છે અને બહાર કોઈ પણ સ્થળે નથી. આ સ્થળે શંકા ઉપસ્થિત થશે કે શું બાહ્ય અવસ્થાએની લેકનાં મન અને સ્વભાવ ઉપર કંઈ પણ અસર નથી થતી? આનું સમાધાન એ છે કે બાહ્ય અવસ્થાએ આપણે ઈચ્છીએ છીએ તેટલા પ્રભાવ આપણું ઉપર પાડે છે. બાહા અવસ્થાઓ કે ઉપર પિતાને અધિકાર જમાવે છે તેનું કારણ એ છે કે તેને વિચારશક્તિનું જઈએ તેટલું જ્ઞાન હોતું નથી તેમજ તેના ઉપયોગથી તેઓ પરિચિત હોતા નથી. આપણે એમ માનીએ છીએ કે બાદ અવસ્થાઓમાં આપણું જીવનને બનાવવાની કે બગાડવાની શક્તિ રહેલી છે. આ માન્યતા ઉપર આપણાં સઘળાં સુખ દુઃખને આધાર રહેલો છે. આ માન્યતાને લઈને આપણે બાહ્ય વસ્તુઓને આધીન બની જઈએ છીએ, આપણે તેના અનન્ય દાસ છીએ અને તેનું આપણા ઉપર સંપૂર્ણ સ્વામિલ છે એમ સમજી લઈએ છીએ. આ કારણથી આપણે તેને એક પ્રકારનું એવું બલ આપીએ છીએ કે જે તેનામાં સ્વાભાવિક રીતે નથી હોતું અને ખરી રીતે આપણે માત્ર ઘટનાઓનેજ વશ નથી બની જતા, પરંતુ તેને લઈને દુ:ખ, સુખ, ભય, આશા, સલિતા, નિ. લતાને પણ અનુભવ કરવા લાગીએ છીએ.
મારા જાણવામાં એવા બે માણસે આવ્યા છે કે જેઓએ વર્ષો પર્વત પરિશ્રમ કરી મેળવેલી સંપત્તિ પિતાની યુવાનીમાં ગુમાવી દીધી. આમાંના એકને તે તે નુકશાનને એ આઘાત લાગ્યે કે તે અત્યંત દુ:ખી અને હતાશ બની ગયે. પરંતુ જયારે બીજા માણસના જાણવામાં આવ્યું કે જે બેંકમાં પિતે થાપણ મુકેલી હતી તે ભાંગી છે અને હવે તેમાંથી એક પાઈ પણ વસુલ થઈ શકે તેમ નથી ત્યારે તેણે અત્યંત શાંતિ અને ધૈર્ય ધારણ કરીને જણાવ્યું કે “ગયું તે ગયું. હવે તેને માટે શોક કરવો વ્યર્થ છે. એમ કરવાથી રૂપિયા મળી શકવાના નથી, દ્રવ્યની પ્રાપ્તિ કેવળ કઠિન પરિશ્રમથી જ થઈ શકે છે.” તેથી તે નવીન ઉત્સાહથી પ્રેરાઈને મહાપરિશ્રમ કરવા લાગે અને આ સમયમાં જ ભાન બની ગમે. મે માણસ પોતાના
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પર પડેલી આપત્તિને લઈને હમેશાં શેકાતુર રહેવા લાગ્યો અને પિતાનાં ભાગ્યને જ દોષિત ગણવા લાગ્યા. આ કારણથી તે પોતાની પ્રતિકૂળ દશાઓને દાસ બની રહ્યો આ ઉપરથી સમજી શકાશે કે ધનહાનિને લઈને એક મનુષ્ય દુખી થયા, કારણ કે તેનાં મનમાં નાના પ્રકારના કુત્સિત વિચારે ઉત્પન્ન થયા હતા. પરંતુ તેજ કારણથી બીજા મનુષ્યને સુખ અને લાભને અનુભવ થયો, તેનાં મનમાં નવીન શક્તિ અને આશાને સંચાર થયે અને તેણે મહા પરિશ્રમ અને ઉત્સાહપૂર્વક કાર્ય કર્યું
જે ઘટનાઓમાં લાભ અથવા હાનિ પહોંચાડવાની શકિત રહેલી હોય તે સમસ્ત મનુષ્યોને એક સરખા લાભ વા હાનિ થવા જોઈએ. પરંતુ જ્યારે એક જ ઘટનાથી એક મનુષ્યને લાભ અને બીજાને હાનિ થાય છે ત્યારે તે તેનાથી એટલું તે સિદ્ધ થાય છે કે લાભ કે હાનિ એ ઘટનામાં નથી, પરંતુ જે મનુષ્યને એ ઘટનાની સામે થવું પડે છે તેનાં મનમાં જ છે. આ વાત તમારા સમજવામાં પુરેપુરી રીતે આવશે ત્યારે તમે તમારા પોતાના વિચારે ઉપર અધિકાર મેળવવા યન કરશે, તમારા મનને વશ કરવાને તથા તમારા આંતરિક મંદિરને પુન: બનાવવાને આરંભ કરે . તમે મંદિરમાંથી વ્યર્થ કુત્સિત વિચારેને બહિષ્કાર કરશે અને કેવળ હર્ષ અને શાંતિ, શકિત અને જીવન, પ્રેમ અને અનુકંપા, સુંદરતા અને નિત્યતાના વિચારો ભર્યા કરશે અને જ્યારે તમે આમ કરશો ત્યારે તમે પ્રસન્ન ચિત્ત અને શાંત, દઢ અને સ્વસ્થ, પ્રેમાળ અને દયાળુ સ્વભાવના બની જશે. .
જેવી રીતે આપણે ઘટનાઓને આપણા જ વિચારને પોશાક પહેરાવીએ છીએ, અર્થાત્ ઘટનાઓને આપણું જ વિચારોના રૂપમાં પરિણત કરીએ છીએ તેવી જ રીતે આપણે આ સંસારમાં આપણું ચારે બાજુના પદાર્થોને પણ આ પણ વિચારને પોશાક પહેરાવીએ છીએ. જ્યાં એક મનુષ્યને શાંતિ અને સુંદરતા દચર હોય છે ત્યાંજ બીજાને અશાંતિ અને કુરૂપતાનું ભાન થાય છે. એક દિ. વસે એક ઉત્સાહી વિજ્ઞાનવેત્તા કઈ ગામના રસ્તાઓમાં પોતાના ઈચ્છિત પદાર્થની
ધમાં ફરો હતે ફરતાં ફરતાં તે એક ખેતરની પાસે આવેલાં ખારાં પાણીનાં સરોવર પર આવી પહોંચે. જ્યારે તે સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર વડે તે પાણીની પરીક્ષા કરી રહ્યો ત્યારે તેણે તેની પાસે ઉભેલા એક મૂર્ખ અશિક્ષિત ખેડુતના છોકરાની સમક્ષ તે સાવરના સૂમ અને ગુપ્ત આશ્ચર્યજનક પદાર્થોનું ઉત્સાહપૂર્વક સવિસ્તાર વર્ણન કર્યું અને કહ્યું કે “મિત્ર, આ સરોવરનાં પાણીમાં લાખે પ્રકારના જળજંતુ રહેલા છે.” તે છોકરાએ વિચાર કરી જવાબ આપે કે “હા, હું સારી રીતે જાણું છું કે તે પાણીમાં દેડકાંના અને માછલીના નાનાં નાનાં બચ્ચાં છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણા વિચારનાં પ્રતિબિંબરૂપ જગત
રકમ
જુએ, જેનું મગજ પ્રાકૃતિક વસ્તુઓનાં જ્ઞાનથી ભરેલું છે એવા એક પદાર્થ વિજ્ઞાનીએ જ્યાં વૈભવ અને સંદર્યને અનુભવ કર્યો ત્યાં જે મનુષ્યનાં મગજમાં એ પ્રકારનાં જ્ઞાનને અંશ માત્ર નથી તે દેડકાંના અને માછલીના બચ્ચાં સિવાય બીજુ કાંઈ પણ જોઈ શક્યા નહિ. - જે જંગલી પુષ્પને એક ચાલ્યો જતે મુસાફર વગર સમજે પિતાના પગ નીચે દાબી દે છે તે એક કવિના આધ્યાત્મિક નેત્રાને દેવદૂત સમાન ભાસે છે. સમુદ્રને ઘણુ લકે પાણીને એક વિશાળ અને ભયંકર વિસ્તાર સમજે છે જેના ઉપર ઘણું વહાણે ચાલે છે અને કઈ કઈ વખત નષ્ટ થઈ જાય છે. પરંતુ કોઈ ગંધર્વની દષ્ટિમાં સમુદ્ર એક જીવતી જાગતી વસ્તુ છે અને તેની લહરીઓમાં તેને દિવ્ય ગુણેને વનિ શ્રવણુગોચર થાય છે. જે સ્થળે સાધારણ મનુષ્યને ગરબડ અને અવ્ય વસ્થા નજરે પડે છે તે સ્થળે તત્ત્વવેત્તા પુરૂષ કારણ કાર્યને અવિનાભાવી સંબંધ નિહાળી શકે છે. જે સ્થળે નાસ્તિક અને જડવાદી પુરૂષને અનંત મૃત્યુ સિવાય બીજું કાંઈ દેખાતું નથી તેજ સ્થળે આસ્તિક પુરૂષને અજર અમર આત્માનું ભાન થાય છે અર્થાત્ કઈ મહાન શક્તિનાં અસ્તિત્વને બોધ થાય છે. જેવી રીતે આપણે ઘટનાઓ અને પદાર્થોને આપણા વિચારોથી વેષ્ટિત કરીએ છીએ તેવીજ રીતે આપણે બીજા લોકોના આત્માને આપણા પોતાના વિચારોના રૂપમાં પરિ. વર્તિત કરીએ છીએ. અર્થાત જેવા આપણે પિતે છીએ તેવાજ બીજાને સમજીએ છીએ. જે મનુષ્ય અવિશ્વાસ હોય છે તે સકળ સંસારના મનુષ્યને તેવાજ સમજે છે. અસત્યવાદી મનુષ્ય એમ સમજીને દિલાસ લે છે કે આખા સંસારમાં એક પણ મનુષ્ય એ નથી કે જે સંપૂર્ણત: સત્યવાદી હોય. ઈષ્યાળુ સ્વભાવને મનુષ્ય સર્વને પોતાની જેવા જ માને છે. કોઈ માણસ પોતાની પાસેથી પૈસા છીનવી લેશે એ કૃપણ મનુષ્યને હમેશાં ભય રહે છે. જે મનુષ્ય વેપાર રોજગાર કરવામાં નીતિનું પાલન કરતો નથી તે સદા એમજ ધારે છે કે આ દુનિયા અનીતિવાન મનુષ્યથી જ ભરેલી છે. જે મનુષ્ય વિષયવાસનાઓમાં રાતદિવસ લીન રહે છે તેઓ સાધુ મહાત્માઓને પણ ઢગી સમજે છે. આથી ઉલટું, જેના વિચારે ઉદાર, પવિત્ર અને પ્રેમયુક્ત હોય છે તેઓ બીજા લોકોની સાથે પ્રેમ અને સહાનુભૂતિથી વર્તવાને પોતાનો ધર્મ સમજે છે. સત્યપરાયણ અને નીતિવાન મનુષ્યને શંકા કે સંકેચથી કદિ પણ દુઃખ થતું નથી. ઉદારચરિત મનુષ્ય અન્ય માણસેની ઉન્નતિ જોઈને પ્રસન્ન બને છે અને ઈર્ષા કેને કહેવાય તે પણ તેઓ જાણતા નથી. જે લોકોને પિતાના આત્મામાં પરમ સત્તાને સાક્ષાત્કાર થયો હોય છે તેઓ પ્રાણી માત્રને અનન્ય પ્રેમદષ્ટિથી જુએ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૬
શ્રી આત્માન। પ્રકાશ
'
સમસ્ત શ્રી પુરૂષને પાતાના માનસિક વિચારની સત્યતા જે વાતથી સંપૂર્ણતયા પ્રતીત થાય છે તે એ છે કે જે વિચારાને તેએ પાતાની અંદરથી મહાર દર્શાવે છે તે વિચારાને કાર્યકારણના અચલ નિયમાનુસાર તેઓ પોતાની તરફ આકર્ષિત કરે છે અને તે હેતુને માટે તે પોતાની જેવા વિચારો ધરાવનારની સાથે સહવાસ રાખે છે. · એકજ જાતનાં પક્ષી એક સાથે ઉઠે છે અને એક સ્થાન પર બેસે છે’ એ કહેવત અત્યંત મહત્વની છે; કારણકે સ્થૂળ જગતની માફક માનસિક જગમાં પણ પ્રત્યેક વિચાર પાતાની જેવા સાથે જ સબંધ રાખે છે, જો તમે એમ ઇચ્છતા હા કે અન્ય લેાકેા તમારી સાથે માયાળુપણે વર્તે તેા તમારે પણ તેઓની સાથે તે પ્રમાણે વ વા યત્ન કરવા જાઈએ, જો તમારી એવી ઈચ્છા હાય કે ખીજા માણુસા તમારી સાથે સચ્ચાઈથી વ્યવહાર કરે તા પહેલાં તમે પોતે સચ્ચાઈથી વર્તવાની શરૂઆત કરી. જે કાંઇ તમે આપશેા તેજ તમને મળશે એમ ખાતરીપૂર્વક માના; કેમકે આ સંસાર તમારા વિચારાનાં પ્રતિબિંબરૂપ છે. કહેવાની મતલમ એ છે કે ખીજા લેાકેા તરફથી તમે જેવા પ્રકારના વ્યવહારની ઈચ્છા રાખતા હૈ। તેવા પ્રકારના વ્યવહાર તમારે તેની સાથે રાખવા ોઈએ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
''
મૃત્યુ પછી સ્વર્ગની પ્રાપ્તિને માટે તમે હમેશાં પ્રાર્થના કરતા હો કે અભિ લાષા રાખતા હૈ। તા તમને અત્ર આનદપ્રદ સમાચાર આપવામાં આવે છે કે તમે સ્વર્ગમાં પ્રવેશ કરવાના પરવાના મેળવી શકશે અને તમારા પોતાનાં હૃદયમાં તેના અનુભવ હમણાં જ કરી શકશે. જે સ્વર્ગ મેળવવાની તમે આટલી તીવ્ર અભિલાષા રાખેા છે તે આખા સંસારમાં ફેલાઇ રહેલ છે અને તમારા અંતરમાં પણ માજીદ છે. વિલંબ માત્ર એટલે જ છે કે તમે તેની શોધ કરી, તેના સ્વીકાર અને સત્કાર કરી, અને તેના ઉપર તમારો અધિકાર જમાવી લ્યે. એક અનુભવી વિદ્વાને એક સ્થળે ઠીક કહ્યું છે કે “ જ્યારે કાઈ માણસ તમને એમ કહે કે આ જુએ અને તે જુએ ત્યારે તમારે તેની પાછળ પાછળ દોડવુ' નહિ. પરમાત્મા તે તેા તમારા અંતરમાં મેાજુદ છે. તેની ખાતર તમારૂં કર્ત્તવ્ય એટલુ જ છે કે તમે આ વાત ઉપર ખરેખરા અંત:કરણપૂર્વક વિશ્વાસ રાખેા, જેથી કરીને તમારાં હ્રદયમાંથી સર્વ પ્રકારની શકાઓ દૂર થઈ જશે અને તમને તે વાત સારી રીતે સમજાય ત્યાંસુધી તેના ઉપર પુન: પુન: વિચાર કર્યા કરા, પછી તમે તમારાં આંતરિક જગતને બનાવવાના અને તેને પવિત્ર રાખવાના ઉદ્યમ કરશે. તેમજ જેમ જેમ તમારૂ આધ્યાત્મિક જ્ઞાન વધતુ જશે તેમ તેમ તમને પ્રતીત થતું જશે કે બાહ્ય પદાર્થોમાં ક’ઇ પણ શક્તિ રહેલી નથી, અને આત્મામાં જ એવી વસ્તુ છે કે જેમાં જાદુઈ અનંત શક્તિ રહેલી છે, પણ તેની બહાર કંઇ પણ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૭૭
ગુરૂ પ્રદક્ષિણા કુલક. ગુરૂ મક્ષિાણુ કુલક.
(અનુવાદ,)
રંગ કવાલી. દેવગુરૂ સદેવ ઉપકારી, નિકટ ઉપકાર ગુરભારી; સ્વરૂપ કહ્યું દેવ વિસ્તારી, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ૧ ગણાધિપ ગાયમા સુલેમા, પ્રભુ જ બુ પ્રભવ મહિમા દીઠે ગુરૂ સે દીઠા મહીમા, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂરાયા. થયે કૃતાર્થ હું આજે, જીવન સફળુ થયું છાજે; દીઠે ગુરૂ નેત્ર અમીરાજે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂરાયા. ધન્ય તે દેશ નગરીને, ધન્ય તે ગામ આશ્રમને ધરા ધન્ય જ્યાં ગુરૂ છાયા, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. કૃતારથ શીર ગુરૂ ચરણે, ગિરા કૃતાર્થ ગુરૂ વરણે; સફળ નયણુ દરશ કરણે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. કામધેનુ ફળી વારે, થઈ વૃષ્ટિ કનક ધારે, દીઠા દારિદ્ર ગયું મારે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. થયું સમક્તિ ગુરૂ દીઠે, ગયા અઘરોઘ ગુરૂ ત્રુઠે; અંત સંસાર ગુરૂ દીઠે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. મુખાવિદ સદ્દગુરૂ ભાલી, દેવની રીદ્ધી નિર્માલી, ચલુક સંસાર દધિ ખાલી, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. વચન મન કાયથી બાંધ્યું, પાપ જે અઘપિ સાધ્યું; ગુરૂ મુખ દર્શને લાગ્યું, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ૯ મનુષ્યભવ ધર્મ જિન ભાગે, દેહિલે શાસ્ત્રમાં આખ્યો; મળે પણ વેગ ગુરૂ દેહિલ, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ૧૦ પ્રસન્ન મુખ સદ્ ગુરૂ ખાતે, ન દેખું જ્યાં હું પરભાતે; પિયુષ જિન વાણી કઈ ભાતે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ૧૧ મયુર પ્રમુદીત ઘન ગાજે, પ્રપુલક ઘાત રવી રાજે; ગુરૂ મુખ જોઇ મન ગાજે, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ૧૨ ગાય નિજ વાછડું પાલે, વસંતે એકિલા મહાલે, ગુરૂ મન મંદિરે મહાલે, નમું નિત્ય પાઠ ગુરૂ રાયા.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ધન્ય તે દિન ધન્ય વેળા, ધન્ય ગુરૂ રાજના મેળા; અમૃતના નેત્રમાં રેળા, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ક્રોધ જ્ય માન ક્ષય કીધે, માયાને દેશવટો દીધે; લેભને વશ કરી લીધો, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ગુરૂની સરળતા સારી, ગુરૂની નમ્રતા ભારી. ક્ષમા સંતેષ વૃતિધારી, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. અંધને નેત્ર ગુરૂ રાયા, પંગુને યષ્ટિ સુખદાયા રાંકને રતન સુપસાયા, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા બાહ્ય પલિવત ગુરૂ રાયા, મને શુદ્ધ ઊરઠાયા; મેક્ષ સન્મુખ જશ કાયા, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. સૂરિને વંદના કરતાં, થાય શત્ સહજ ભવ હરતા; સદા સમક્તિ ગુરૂ નમતાં નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા ભાવથી ભાવ સૂરી નમતાં, પાપલય થાય જ જપતાં, મંગળ ઘર આંગણે રમતાં, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા. ગુરૂને દક્ષણા ભક્તિ, કર ત્રીકગ સ્તુતિ જુક્તિ સાંકળચંદ ધર્મ એ વ્યક્તિ, નમું નિત્ય પાદ ગુરૂ રાયા
૨૦
૨૧
મંગ પણ ઉપયોગી જાનવરે પ્રત્યે અનુકંપા
અથવા યા દાખવવાની આપણી ફરજ.
સંગા પણ અનેક પ્રકારે ઉપયોગી જાનવરે પ્રત્યે આપણું વર્તન વિવેકથી સુધારવાની જરૂર છે. ગાય, ભેંસ, બળદ અને બકરી પ્રમુખ પ્રાણી વર્ગ પ્રત્યે સ્વાર્થવશતાથી (પિતાનો સ્વાર્થ સરતા હોય ત્યાં સુધી) સારું વર્તન ચલાવાય છે ખરું, પરંતુ જ્યારે સ્વાર્થ સરી રહે છે ત્યારે તે તે પ્રાણુ વર્ગને પૂર્વ ઉપકાર વિસારી મૂકી કાંય તે તેને પાંજરાપોળમાં પધરાવી દેવાય છે, અથવા કસાઈ લોકને વેચાતાં આપી દેવામાં આવે છે. આ વાત ઉચિત નથી, પણ કેવળ અનુચિત અને અન્યાઓ જણાય છે. કસાઈ લેકેને તે તે નિરપરાધી પ્રાણુઓ વેચાતા આપવા તે તે પ્રગટ નિર્દયતાનું કામ છે. તે તે ઉપકારને બદલે અપકાર કરવા જેવું છે. અને તે પ્રાણીઓને તેમની છેવટની અંદગી સુધી કૃતજ્ઞતાથી પાલન પોષણ જાતે જ કરવાને બદલે પાંજરાપોળમાં મૂકી દેવા તે પણ પાંજરાપોળમાં નાહક ખર્ચના વધારો કરી તેને બેજારૂપ થવા બરાબર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આરોગ્ય સાચવવા અવશય લક્ષમાં રાખવા
ગ્ય નિયમ અને થતા ફાયદા. ર૭૮
પાંજરાપોળમાં તો કેવળ પાંગળાં–લ્લાં લંગડાં અને જેમને કઈ ઘણી ઘેરી ન જ હોય એવાં જાનવરોને જ બધા નિર્વાહ થવે છે તેને બદલે તેમાં જે સબળ જાનવરોને પણ પાળવા પોષવામાં આવે તો તેમાં અધિક ખર્ચ થતાં બીજા અપંગાદિક દુ:ખી અને દુર્બળ જાનવરોને અધિક પ્રમાણમાં રાખવાનું કે સાચવ વાનું પાલવે નહીં, એટલું જ નહી પણ આજકાલ ચાલતી વ્યવસ્થા અને સગવડ વગરની પાંજરાપોળોમાં તે બહુધા સબળ જાનવર વડે નિર્મળ જાનવરોને મરો વધારે થવા પામે છે તે ન્યાયવિરૂદ્ધ હોવાથી ઉચિત લેખાય નહીં, તેથી ગમે તેના સંગમાં પાંજરાપોળો મથે જમા થયેલા સબળ જાનવરનું ખર્ચ વધારો કરતાં તેવાં જાનવરોને કૃતજ્ઞતા સાથે અનુકંપા બુદ્ધિથી તેના માલીકે એ જાતે જ પાળવા અથવા તેમનું અન્યત્ર સારી રીતે પાલનપોષણ થાય તેવી પોતાના ખર્ચથી વ્યવસ્થા કરવી વ્યાજબી છે. પ્રથમના વખતમાં દયાળુ, ઉદાર અને શ્રદ્ધાળુ લેકે આવાં ઉપયેગી સંખ્યા બંધ જાનવરને પિતાની પ્રજાની પડે પાળતા પેલા અને તેની ખરી સંપત્તિ સમજતા હતા. આનંદાદિક ગૃહપતિ એને ત્યાં કેટલાં ગોકુળ હતાં? અને તે કેવાં સુખી અને આબાદ રહેતા હતા ? સદ્દગુણી ગ્રૂડા એવી ઉદાર રીતિ નીતિ કયારે અખત્યાર કરશે? ઈતિશમ્
લેમુનિ મહારાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.
આરોગ્ય સાચવવા અવશ્ય લક્ષમાં રાખવા 5 નિયમો અને તેથી
થતા કઈક અવાંતર ફાયદા.
૧ સુખે પચી શકે એ સાદે અને સાત્વિક નિર્દોષ વનસ્પતિ ખોરાક નિયમિત વખતે માપસર ક્ષુધાને શાંત કરવા અને ક્ષણતા દૂર કરવા જેવો જોઈએ. ( ૨ લેવામાં આવતે રાક કઠણ હોય તે તેને ખુબ ચાવીને પાણી જેવા કર્યા પછી જ ગળે ઉતારવો જોઈએ.
- ૩ દૂધ જે પ્રવાહી ખોરાક હોય તો તેને પણ ધીમે ધીમે કઠણ પદાર્થની પેઠે મોઢામાં થોડો વખત મમળાવ્યા બાદજ ગળે ઉતાર જોઈએ.
૪ પાચન ક્રિયા બરાબર સતેજ થાય એટલા પૂરતી શરીર મહેનત કરવા જરૂર લક્ષમાં રાખવું જોઈએ.
૫ ખુલ્લી સ્વચ્છ હવા પુરતા પ્રમાણમાં લેવી જોઈએ. ૬ શુદ્ધ-સ્વચ્છ જળ, ખાન પાનમાં વાપરવું જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ આત્માન દ પ્રકાશ.
- ૭ સૂર્યાદિકને પ્રકાશ સારી રીતે આવી શકે એવા સ્થળમાં નિવાસ કરવો જોઈએ.
૮ બની શકે ત્યાં સુધી જીદગીની પ્રથમની પચીશ વર્ષની વયપર્યન્ત મન વચન કાયાથી શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાળવું જોઈએ.
૯ દરમ્યાન તામસી વૃત્તિને પોષનારાં ખાનપાનથી પરહેજ રહેવું જોઈએ. સાત્વિક વૃત્તિને અનુકૂળ હોય એવું જ ખાનપાન કરવું જોઈએ.
૧૦ પવિત્ર–નિદોષ વિચાર વાણી અને આચારને અભ્યાસ રાખી કાયમ તેની ખીલવણુ કરવી જોઈએ.
૧૧ સદોષ-મલીન વિચાર વાણી તથા આચરણથી સદંતર દૂર રહેવા સતત પ્રયત્ન કો જોઈએ.
૧૨ સર્વનું સદાય હિત ચિન્તન કરતાં શિખવું જોઈએ. ૧૩ દુ:ખી જનોનું દુઃખ વિદારવા બનતા પ્રયત્ન કરવા ચૂકવું નહિ જોઈએ.
૧૪ સુખી અને સદ્દગુણી જનોને દેખીને કે સાંભળીને દીલમાં રાજી-પ્રમુદિત થવું જોઈએ.
૧૫ ગમે તેવા નીચ-નાદાન-નિંવ કાર્ય કરનાર ઉપર પણ દ્વેષભાવ લાવ્યા વગર તેને સુધારી શકાય તે સુધારવા અને તેમ કરવું અશકય જણાય તો સમભાવ રાખી અન્ય હિત કાર્ય પ્રમાદ વગર કરવા સદાય લક્ષ રાખવું જોઈએ.
૧૬ શરીર શુદ્ધિ, વસ્ત્ર શુદ્ધિ, ચિત્ત શુદ્ધિ અને સ્થાન શુદ્ધિ પ્રમુખથી આરે ગ્ય સચવાય છે. તેથી તેની શુદ્ધિની ઉપેક્ષા કરવી નહીં જ.
૧૭ શરીર આરોગ્ય સારૂ સચવાય તે ચિત્ત પ્રસન્ન રહે છે અને ચિત્તની પ્રસન્નતાથી સુખશાન્તિમાં વધારો થઈ શકે છે તથા ધર્મ સાધન પણ અનુકૂળ તાથી થઈ શકે છે, જેથી પરભવ પણ સુધરી શકે છે.
૧૮ શરીર આરોગ્ય ટકાવી રાખવા ઈનિદ્રય નિગ્રહ, ક્રોધાદિક કષાય નિગ્રહ, મન વચન કાય નિગ્રહ અને હિંસાદિક પાપ નિગ્ન અવશ્ય કર્તવ્ય છે.
૧ સંયમ અથવા આત્મ નિગ્રહ જ સર્વ સુખશાન્તિનું મૂળ જાણ તેની રક્ષા અને પુષ્ટિ થાય તેમ આળસ-પ્રમાદ રતિ વર્તવું સર્વથા ઉચિત છે.
૨૦ ઇન્દ્રિય-વિષય અને કષાયને પરવશ થવાથી, મન વચન કાયાને મોકળા મૂકવાથી તથા હિંસાદિક પાપમાં રકત રહેવાથી અનિષ્ટ પરિણામ આવે છે.
૨૧ આત્મ નિગ્રડને જ ખરી ઉન્નતિનું પ્રબળ સાધન જાણું સુખના અધજનોએ તે સદાય સેવવા લક્ષ રાખવું.
ઈતિશમ. લેમુનિ મહારાજશ્રી કરવિજયજી મહારાજ.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૧
જૈન કેમમાં કેળવણી. જૈન કેમમાં કેળવણી.
તે સંબંધી કેળવણી ખાતાના અધિકારીઓના અભિપ્રાય.
(સંગ્રહ કરનાર નરોતમદાસ બી. શાહ, મુંબઈ) અમદાવાદની ગવર્મેન્ટ મિડલ કુલના હેડ માસ્તર મી. એચ. એમ. મહેતાનો અભિપ્રાય.
નં. ૩૬૭ ગવર્મેન્ટ મિડલ કુલ.
અમદાવાદ તા. ૨૦-૧-૧૯૧૯. ઉત્તર વિભાગના કેળવણુ ખાતાના મહેરબાન ઈન્સપેકટર સાહેબ પ્રતિ– સાહેબ,
આપના તા. ૨ જી જાન્યુઆરીના નં. ૧૧૧૪૪ ના સકર્યુલરના સંબંધમાં હું નીચે મુજબ મારા વિચારો જણાવવા રજા લઉં છું. '
૧ જેન વિવાથીઓમાં માધ્યમિક અને કોલેજની કેળવણીનો પ્રસાર કરવા સંબંધી ચોક્કસ સૂચનાઓ કરવામાં મી. નરોત્તમ બી. શાહને પત્ર અતિ ઉપચેગી થઈ પડે તેમ નથી.
૨ મેં કેટલાક વર્ષો સુધી એક જેન બૉડીગના, મારી જ્ઞાતિની કેળવણી કમિટીના અને કેટલાક ગૃહસ્થોના કેળવણી ફંડના આ સેક્રેટરી તરીકે કાર્ય કર્યું છે. એ પ્રમાણે કાર્ય કરતાં થોડા ઘણા અનુભવ મને માન્ય હોય એવી આશા રાખવામાં આવે અને તે અનુભવના ધોરણે હું પ્રસ્તુત વિષય ઉપર મારા વિચારો દર્શાવીશ.
૩ પ્રાથમિક કેળવણી સિવાયની બીજી કેળવણી તરફ અણગમો ઉપજાવનારાં કેટલાંક કારણે અહીં જણાવું છું.
(અ) જેનોની વેપારી બુદ્ધિ (બ) બાળલગ્ન (ક) વેપારનાં મોટાં મથકો સિવાય મુખ્યત્વે કરીને બીજા સ્થળમાં મધ્યમ વગની વધતી જતી ગરીબાઈ.
આ મુશ્કેલીઓ દૂર કરવાને “સાદું જીવન અને ઉંચા પ્રકારની વિચારશક્તિ” નું મહત્વ જેનોનાં મનમાં અસરકારક રીતે ઠસાવવું જોઈએ અને પોતાનો અભ્યાસ આગળ ચાલુ રાખવાની ઈચ્છા ધરાવનાર જૈન વિદ્યાર્થીઓને વધારે અને વધારે સગવડતા કરી આપવી જોઇએ, પરંતુ એટલું તો કબુલ કરવું જોઈએ કે આ બધાને આધાર ઉક્ત હેતુને માટે ઉઘાડેલા ફંડ ઉપર રહેલો છે. અને જે મી.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, નરોત્તમદાસ જેન કામના કુબેરોને તેઓની થેલીઓનાં મહે ખુલો મુકવામાં ઉદાર દિલના બનાવવામાં ફત્તેહમંદ નીવડે તો તે દિશામાં ઘણી સારી પ્રગતિ થઈ શકે. આ ઉપરાંત નીચેની સૂચનાઓ ઉપર યોગ્ય ધ્યાન આપવામાં આવશે એવી આશા છે.
(૧) અમદાવાદની શેઠ ચીમનલાલ નગીનદાસ બૉડીગ જેવી કેટલીક બૉડીગો આ ઇલાકાના મુખ્ય શહેરોમાં ખોલવી જોઈએ. ( જ્યાં નવથી બાર વર્ષની ઉમરના અવિવાહિત વિદ્યાથીઓને મફત દાખલ કરવામાં આવે છે અને તેઓની રીતભાત તેમજ ચારિત્ર્યનાં બંધારણ ઉપર ખાસ લક્ષ આપવામાં આવે છે) જે બની શકે તો આવી દરેક બોર્ડ ગની સાથે જ એક સ્કૂલ પણ રાખવી જોઈએ. તે રકૂલમાં જે વિદ્યા છે. આગળ અભ્યાસ કરી ભવિષ્યમાં સારા નીવડે એવા જણાય અને જેઓ પછાત રહી જતા જણાય તેઓના વિભાગ પાંચમા કે છઠ્ઠા ધોરણથી પાડી નાંખવા અને બીજી પંક્તિના વિદ્યાથીઓને વેપારમાં ઉપયોગી થાય એવા વિયેનું શિક્ષણ આપવું.
(૨) પરીક્ષાઓમાં વિજય અથવા વર્ગમાં સારો અભ્યાસ એ વિઘાથી વતને (Scholarships) આપવાનું ધોરણ લેવું જોઈએ. અને જે પૈસા સરકારને સોંપવાનું પસંદ કરવામાં આવે (જેનાથી પક્ષપાત થવાને તેમજ યોજના પડી ભાંગવાને કદિ સંભવ નથી) તો જે પદ્ધતિએ કાઝી શાહબુદ્દીન સ્કૉલરશિપ આપવામાં આવે છે તે જ પદ્ધતિએ ઉક્ત હેતુ માટે સરકારને સે પેલા પૈસાના વ્યાજને વિઘાથી વેતન આપવામાં સદુપયેાગ કરવો.
૪૩) યુનિવર્સિટીની તેમજ બીજી ઈ અગત્યની પરીક્ષાઓમાં ઉત્તીર્ણ થયેલા વિઘ થી એને જેન તેમજ જૈનેતર અગ્રેસરોના જાહેર મેળાવડામાં સારાં પરિષિકે આ પત્ર, જેથી કરીને બીજા વિદ્યાથીઓમાં પિતાથી બને તેટલી સારી રીતે આગળ વધવાનો ઉત્સાહ કુરે.
(૪) હિંદુસ્તાનમાં અથવા હિંદુસ્તાનની બહાર અભ્યાસ આગળ ચાલુ રાખવા શક્તિવાન બને એટલા માટે કેઈ આર્થિક મદદની જરૂરવાળા લાયક વિદ્યાથીને બિલકુલ વગર વ્યાજે પૈસા અગાઉથી ધીરવા અને એ વિવાથી કોઈ નોકરી અથવા ધંધાને સ્વીકાર કરે એટલે તેણે તે પૈસા કટકે કટકે પાછા ભરી દેવા.
(સહી) એચ. એમ. મહે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અને પરમાત્માને સંબંધ.
૨૮૩
સરકારી કેળવણી ખાતાના ડેપ્યુટી ઇન્સ્પેકટર મી. એસ. એમ.
પટેલનો અભિપ્રાય.
નં. ૩૭૧૪
નડીયાદ તા. ૧૫-૧-૧૯૧૯ ઉત્તર વિભાગના કેળવણી ખાતાના મહેરબાન ઇનસ્પેકટર સાહેબ પ્રતિ– સાહેબ,
આપના તા. ૨ જી જાન્યુઆરીના નં. ૧૧૧૪૪ ના સકર્યુલરના જવાબમાં નિવેદન કરવાની રજા લઉં છું કે માધ્યમિક શાળાઓમાં જૈન વિદ્યાથીઓ ઓછી સંખ્યામાં હોય છે તેનું મુખ્ય કારણ એક જ છે. તે એ છે કે તેઓમાં વેપારી બુદ્ધિ અને શક્તિ વંશપરંપરાગત હેય છે. પરંતુ હમણાં હમણું તેઓમાં અંગ્રેજી કેળવણી સંપાદન કરવાની ઈચ્છા જાગૃત થયેલી છે; કેમકે દુનિયાના જુદા જુદા ભાગોમાં વેપાર ચલાવવા માટે અંગ્રેજી જ્ઞાનની સંપૂર્ણ આવશ્યકતા છે. જેમાં અંગ્રેજી કેળવણીને પ્રસાર વિશેષ કરવાની આવશ્યકતા મી. શાહના સમજવામાં આવેલ છે. તેથી મારી એટલી ભલામણ છે કે મિડલ સ્કૂલમાં ભણતા વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂા. ૧૦ ની કૉલરશિપ રાખવી.
હાલમાં જૈન વિદ્યાથીએ મેટ્રિક્યુલેશન સુધી અભ્યાસ કરતા દષ્ટિગત થાય છે અને તે પરીક્ષા પસાર કર્યા પછી અથવા એક બે વખત પરીક્ષામાં નાપાસ થયા પછી અભ્યાસને તિલાંજલી આપે છે. કૉલેજની કેળવણી લેવા તરફ જૈન વિદ્યાથીઓનું આકર્ષણ વધારવા માટે કોલેજમાં અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓને માસિક રૂા. ૨૫ની સ્કૉલરશિપ આપવાની પુરેપુરી જરૂર છે એમ મારું માનવું છે.
( સહી) એસ. એમ. પટેલ.
કે ખા” ના ડેપ્યુટી ઈન્સપેકટર.
આત્મા અને પરમાત્માને સંબંધ.
જૈન દર્શન કહે છે કે આમાં કર્મથી મુક્ત થયા પછી પરમાત્મ-સ્વરૂપ પામે છે, વેદાંત કહે છે કે આત્મા અને પરમાત્માનું ત્રણે કાળમાં એકત્વજ છે. અત્યારે ભાસ્યમાન થતી પ્રથકતા માત્ર ભ્રાંતિ વડેજ છે અને જ્ઞાનના પ્રકાશ વડે એ માયાનું આવરણ ખસી જતાં આત્મા પોતાને પરમાત્મા રૂપેજ પ્રતીત થાય છે. બુદ્ધ કહે છે કે આત્મા કોઈ વસ્તુ જ નથી. માત્ર પરમાત્મા જ છે. પરંતુ આ પરમ
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ તત્વ કઈ પ્રકારના લકીક ઉદાહરણ વડે મનુષ્યની જ્ઞાન મર્યાદામાં આવતું ન હોવાથી તેની બુધેએ શૂન્ય રૂપે ગણના કરી છે. બુદ્ધ-દર્શનની દષ્ટિથી, મનુષ્ય એ પાંચ પ્રકારના કંધે ( રૂપ, વેદના, સંજ્ઞા, સંસ્કાર અને વિજ્ઞાન ) ને સમુદાય છે અને તે ક ધેનું પરિચાલક તત્વ તેના મૂળ શુદ્ધ સ્વરૂપે અય, અરુષ્ટ, નિરાકાર અને નિરપેક્ષ છે. ઈસ્લામ ધર્મ જીવમાં ખુદાનું નુર હોવાનું માને છે અને એ પ્રમાણે દુનીયાના સર્વ નાના મોટા દર્શને એ, વાણુના ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે દ્વારા આત્મા અને પરમાત્માને એક જ પ્રકારનો સંબંધ દર્શાવ્યું છે અને તે એ કે આત્મા પરમાત્મા થવાના સ્વભાવવાળે છે. આત્માનાં સ્વરૂપ બંધારણમાં જ પર માત્મા બનવાની યોગ્યતાનું બીજ રહેલું છે. દેશ, કાળ, મનુષ્ય બુદ્ધિના વિકાસને કમ, આદિ કારણેને લઈને એ એકની એક ભાવના જુદા જુદા સ્વરૂપે, જુદા જુદા દર્શનેની ઘાટીમાં, પરિણામ પામી છે. એ એકજ મહાસત્યે દેશકાળ પર જુદું જુદું રચના-સ્વરૂપ ધારણ કરેલું છે. આત્માના નિગૂઢ અંતસ્તમ પ્રદેશમાં આ સત્ય ઉજવળ અક્ષરે કોતરાયું છે. એટલું જ નહીં પણ તે સત્ય તેના બંધારણની સાથે અભેદભાવે સ્થિતિ પામી રહેલ છે.
આત્મા, પરમાત્માની સાથે અનાદિ પરિણય-ગ્રંથીથી જોડાએલે છે. આત્મા પ્રણયિની છે, પરમાત્મા પ્રણયી છે. એ ઉભયને લગ્નગ થયેલાજ છે. માત્ર આત્માને તેના સ્વામીના સ્થાનની ખબર નથી. અને બંસીના આહલાદક સૂરથી આત્માને ત્યાં આવી ભેટવા માટે આ મંત્રી રહેલા છે. પરંતુ વિમુગ્ધકર સૂરથી ઘેલો બનેલો આત્મા એ સૂર કયાંથી આવે છે તે જાણતા નથી તેથી આમ તેમ દોડાદેડ કરી રહેલ છે. આ દોડાદોડ તે આપણે સંસાર છે. આપણા સ્વામીનું આમંત્રણ કયાંથી આવે છે અને આપણે કયા પ્રદેશમાં દડીએ છીએ તેનું આપણને ભાન નથી.
સંસાર એ આત્માને સ્વાભાવિક ધર્મ નથી તેમજ તેનું આત્યંતરીક સ્વરૂપ નથી. અને એટલાજ માટે આપણે સંસારની પાછળ દેટ મુકી પડયા છીએ છતાં તે આપણું મુઠીમાં આવતું નથી. જે આપણા સ્વભાવમાં નથી તે આપણને કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય? સંસાર માયાના મૃગની પેઠે તેની પછવાડે આપણને દોડાવ્યે રાખે છે, પરંતુ કોઈ કાળે હાથમાં આવતું નથી. તેની સાથે આપણે જાથુને સબંધ કોઈ પ્રકારે બંધાઈ શકતો નથી.
સંસારની પછવાડે દેડવામાં આપણે એવા તત્વની પછવાડે દોડીએ છીએ કે જે આપણા સ્વરૂપ સાથે કંઈ કાળે મેળ લે તેમ નથી, ત્યાં માત્ર દોડવાનું જ છે, વિરામવાનું છે જ નહી. દોડી દોડીને કયાં પહોંચવાનું છે તેનો કાંઈ લક્ષ્ય નથી. માત્ર
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અને પરમાત્માને સંબંધ.
૨૮૫ અવિરત, અવિશ્રામ, નિરંતર, ચાલ્યા જ કરવાનું. એ ચાલ્યા કરવાની સમાપ્તિ જ નહી.
સંસારની વાંસે દેડવાનું ફળ શું સંસાર કાંઈ જ આપતો નથી? ફળ આપે છે. પરંતુ તે ફળ સંસાર એવા હેતુથી જ આપે છે કે તેને ઉપભેગા કર્યા પછી આપણે પગમાં ફરીથી દોડવાનું બળ આવે. નિરાશ થઈને દેડવાનું મુકી ન દઈએ એટલા જ માટે આપણુ રાહ ઉપર રોટલીના ટુકડા, અને કઈવાર ચળકતી ધાતુઓના કટકા અથવા રંગબેરંગી રમકડાં સંસાર નાંખતું જાય છે. આથી મેહ પામી વળી વધારેની આશાએ વધારે સમર દેડીએ છીએ, પડતા, આખડતા, કેઈવાર ધીરી ગતિએ, કોઈવાર દ્રત વેગે, સાજા, માંદા, અધમુવા, રેતા, હસતા, બાઝતા, હાથમાં હાથ મીલાવતા, રસાતા, રીઝાતા, વિવિધ મનેભાવ સહવર્તમાન, વિવિધ ભંગીથી ચાલ્યા જ કરીએ છીએ. સંસારને પકડી પાડીને તેને આત્મામાં મેળવી લેવાની મહતી આકાંક્ષાપૂર્વક આપી ગતિને આપણે નિયમાવીએ છીએ. છતાં તે આપણને મળતું નથી તેનું કારણ શું? એજકે તેની સાથે આપણે સ્થાયી, ચરમ સબંધ નથી. આપણે સ્થાયી, સ્વભાવગત સબંધ પરમાત્માની સાથે છે, એટલા જ માટે આપણે સંસારને કેઈ કાળે મેળવી શકવાના નહી. પરંતુ આપણા હદયની ગુહામાં વિરાજતા પરમાત્માને મેળવી શકીએ તેમ છીએ.
સંસાર આપણને જે કાંઈ આપે છે તેમાં આપણે એટલા બધા રંજીત અને આનંદિત થઈએ છીએ કે એથી વધારે સારું આપણને કઈ આપી શકે તે વિચારને આપણા મનમાં પ્રવેશવા પણ દેતા નથી. સંસારની પેઠે જે શ્વાસભર દોડ આપણે નિભાવી રાખીએ છીએ તેના બદલામાં કેટલીકવાર આપણને સુંદર લલચાવનારી ચીજો મળે છે, કેટલીકવાર દેડને થાક નિવારવા વિસામે પણ મળે છે, અને એ વિશ્રામકાળમાં સંસારે આપેલી એ મેહક ચીજોને ઉપભેગા કરી એનાથી વધારે મેહક સામગ્રી માટે પાછા સંસારની પછવાડે હડી કાઢીએ છીએ.
ભાડુતી ગાડીવાળા પોતાના ઘડાને જોગાણ આપે છે, થોડીવાર અંતરે અંતરે વિસામે આપે છે, વધારે ખુશી થાય ત્યારે ઘોડાની ડોકમાં રંગબેરંગી પારાની ઘુઘરમાળ પેરાવે છે, અને કેઈ તહેવારના પ્રસંગે માથા ઉપર કલગીને શણગાર પહેરાવે છે, તેના માટે સુંદર વિલાયતી હાંસડી, ઉંચી ઢબનો ગાડી સાથે જીતવાને સરંજામ, પગમાં ઘુઘરા વિગેરે શાભપ્રદ અલંકારે ખરીદે છે. પણ આ બધું શા માટે? ઘોડાને વધારે ઉમંગપૂર્વક ચાલતો અને દેડતે રાખવા માટે જ. ઘેડા માટે સુંદર લગામ, ઝીણી શેઠ વાળ લલીત ચાબુક, એ સર્વ ઉપકરણે માત્ર ' ઘેડાને વધારે તેજીથી ચલાવવા માટે જ તેને માલીક ખરીદે છે. એ બીચારા
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Re
શ્રી આત્માનંદેં પ્રકાશ.
પ્રાણીને ખબર નથી કે આ બધા અસમાપ્ત તેને ચાલતે રાખવા માટે છે. સંસાર આપણી સાથે આ ઘેાડાના માલીક જેવા સબંધ રાખે છે. આપણને દાતાજ રાખવા, ગતિપરાયણ રાખવા, ક્ષણવાર વિશ્રામ ન લેવા દેવા એ સસાના ઇરાદા છે. આપણને વચમાં વચમાં જે રોટલીના ટુકડાં, વિશ્રામ માટે મકાન, ગુવાર આનંદ માટે રમકડાં, વિગેરે મળે છે તે એટલાજ માટે કે આપણામાં વધારે ઢાડવાતુ ખળ રહે. ઘેડાને જેમ ખબર નથી કે આ ગતિને, આ નિરતર ચાલ્યા કરવાના ઈંડા કયાં, તેમ આપણે પણ જાણતા કે વિચારતા નથી કે આ પ્રમાણે વિરામ હીન દોડતા છેડા કર્યાં છે, આ પ્રમાણે કયાં સુધી લક્ષ્યરહિતપણે દોડયા કરવાનુ છે.
આપણી આસપાસ ચાતરમ્ સ'સાર પૂર્ણ વેગથી ગતિમાન જોવામાં આવે છે. માત્ર આપણાં હૃદયની અંતરતમ ગુહામાં, જ્યાં આપણા માલીકનું પરમ ધામ છે ત્યાંજ સાંસાર માટે સ્થાન નથી. ત્યાં આપણુ છેવટનુ વિશ્રામ સ્થાન છે. આપણું' સંસાર જીવનનું પરમ લક્ષ્ય તે સ્થાને હવુ ઘટે છે. ત્યાં આપણું સ્થાન નક્કી કરીને પછી સંસારમાં-પરમાત્માના લીલા ક્ષેત્રમાં-વિહરવામાં વાંધા નથી. ત્યાં આપણે યાગ નક્કી કર્યા પછી સંસાર એ પૂર્વના ભાષણ, ભીતિપ્રદ સંસાર રહેતા નથી. પછી તે તે રંગભૂમિ જેવુ જણાય છે. પ્રચંડ પ્રાકૃતિક સામર્થ્યના યુદ્ધને બદલે ત્યાં કુદરતની મધુર લીલા, જણાય છે. પછી તે આપણને બાધા કરતા નથી પરંતુ સહાય કરે છે. સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયા પછી સ’સાર એ બંધન માટે નહિ પરંતુ મુક્તિ માટે સહાયક બને છે. કેમકે આપણું લક્ષ્ય સ્થાન આપણે નક્કી કરી દીધું હોય છે. આત્મા તેના સ્વામી સાથે-પરમાત્મા સાથે પોતાના પરિણય સંબંધ નક્કો કર્યો પછી સસારમાં સહેલ કરવા નીકળે તેમાં બંધન નથી, કેમકે હવે તે સંસારની પાછળ દોડતા નથી. ઉલ્ટું સંસાર તેની પકડમાં આવી ગયા હૈાય છે. સંસાર તેનુ ખરૂ સ્વ રૂપ તેના આગળ પ્રકાશી આપે છે, અને જ્યારે જે વસ્તુ જોઈએ તે પેાતાના ભંડારમાંથી કાઢી આત્માની સેવા અર્થે રજુ કરે છે. ભ્રાંન્તિમાંથી જાગેલે આત્મા તેમાંથી જોઇએ તેટલું લઇ માકીનું સંસારને પાછુ આપી દે છે. આવે આત્મા સસારના લીલા ક્ષેત્રામાં ફરે છે. પરંતુ તે સ ંસારના સેવક તરીકે નહી પણ સ્વામી તરીકે ક્રે. તેની દ્રષ્ટિ બદલાયેલી હોય છે. પ્રાકૃત દષ્ટિને આવા પ્રજ્ઞ મનુષ્ય રૂપે રંગે આકારે બીજાના જેવા જ પ્રતીત થતા છતાં વસ્તુત: તે દેવ જેવા છે. તે સંસારના વિહારી નથી, પરંતુ પ્રભુના પ્રદેશનેા નાગરિક છે.
ચાતરમ્ પ્રતીત થતી અનત ગતિ, અનત વ્યાપાર, અન ંત ઘાત પ્રતિઘાત, એ સર્વના શું અર્થ છે એના વિચાર આપણે ભાગ્યેજ કોઇ વાર કરીએ છીએ. આપણે પણ એ અનત ગતિમયતામાં આપણી ક્ષુદ્ર ગતિ ભેળવીને લક્ષ્યહનપણે,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મા અને પરમાત્માને સંબધ. મૂહભાવે ઘુમ્યા જ કરીએ છીએ. આપણું શરીર, બુદ્ધિ, મન, પ્રકૃતિનાં એ ચક્ર ઉપર ઘુમ્યા કરે છે. પરંતુ એ સર્વમાં આપણે ઉદ્દેશ શું છે તેનું આપણને ભાન નથી. વાસ્તવમાં આપણે આપણા સ્વામીની શોધમાં દોડીએ છીએ. અનંતકાળથી આપણને તેને વિગ છે. તેના વિના આપણું હૃદયના આત્યંતર પ્રદેશમાં આ રામ કે ચેન નથી. એટલા માટે આપણે અવ્યક્તપણે તેની શોધમાં ફરીએ છીએ. કઈ પણ પદાર્થ, ભગ, રસ કે સુખની સામગ્રીમાં સ્થાયી આનંદ રહી શકે નથી. રસનાં સ્વરૂપને ક્ષણે ક્ષણે નવીન બનાવવા માટે અવિરામ ઉદ્યોગ ક્યો કરીએ છીએ. તેમ છતાં એ નવા બનેલા રસના સ્વરૂપને ભેગવતા ચેડા કાળમાં મનની શક્તિ બહેર મારી જાય છે. તે થોડાજ કાળમાં સવાદહીન, ફિક, નિરસ અને આખરે નિર્વેદ ઉપજાવનાર થઈ પડે છે. જે સ્થાયી સંબંધ અને સ્થાયી આનંદ આપનારી પરમ વસ્તુની શોધમાં આપણે હતા તે વર તુ ત્યાં નથી. તેથી આપણું હૃદય ત્યાંથી ઉઠી જઈ, વળી અન્ય સ્થાને કેઈ નવીન રસ, નવીન લેવિલાસની સામગ્રી માટે પ્રયાસ આદરે છે. છતાં આખરે ત્યાં પણ નિરસતા, નિ, કંટાળે, અને બેચેની છુપાયેલી જ હોય છે. ચેન પડતું નથી, ગમતું નથી, હવે તે થાક્યા છીએ” એ વિકલ વૃતિને ભૈરવ નિનાદ તરફથી કર્ણ ઉપર અથડાયા કરે છે. લોકો તેમાંથી છુટવા માટે વિવિધ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ રોજે છે. સાધારણ મનુષ્ય ખાન, પાન, નાચ, નાટક, રંગ, રાગ, વિલાસ, વૈભવ, મદિરા આદિનો આશ્રય લઈ એ નિર્વેદ અને નિરસતામાંથી ભાગી છુટવા માગે છે. બુદ્ધિમાન બુદ્ધિ અને તર્કની જાળ રચનામાં, અથવા કાવ્ય તરંગના રસેહ્વાસમાં છુપી રડી ત્યાં સ્થાયી સંબંધ જોડવા માગે છે, પરંતુ થોડી કે ઝાઝી ક્ષણ પછી, એ કાળમુખે કદરૂપે નિર્વેદ રૂપી રાક્ષસ પોતાનું બીહામણું મેટું લઈ હાજરને હાજરજ માલુમ પડે છે. આ નિરસતાથી બચવા માટે ભલે મનુષ્ય પોતાને ભેગવિલાસ, ખાનપાન, અને તિવ્ર મદિરાના દરીયામાં ડુબાડી રાખે, ગગનપશી હર્પતળનાં, વૈ વનવડે ઉભરાતી યુવતીઓનાં યુથમાં ગુંચવાઈ રહે, સૂર્યનો આતાપ જ્યાં પ્રભાવહીન છે એવી પત્ર પુષના સમુહથી ઘાટી, સ્નિગ્ધ સુગંધમય પુષ્પકું જેમાં છુપાઈ રહે, તો પણ એ નિર્વેદ-રાક્ષસ કેઈને ક્ષણ પણ જંપવા દેતો નથી. આ નિદને જીતવા માટે અનેક પ્રાકૃત મનુષ્ય ચેરી, લુચ્ચાઈ, વ્યભિચાર, વ્યસન, આદિ તિરસકાર કરવા જેવા દૂષણેને આશ્રય લે છે, સામાન્ય કટિને મનુ સ્વાર્થ, છળ પટ. પ્રવચના, પ્રતારણું, વિશ્વાસઘાત, આદિ બુદ્ધિની અપેક્ષા રાખનારા દૂષને આશ્રય લે છે. ઉત્ક્રાન્તિના પથમાં આગળ વધેલા પ્રતિભા સંપન્ન પુરૂષે આ નિ . કને જીતવા અને તેને સમયતા અર્પવા માટે અનેક ભવ્ય ગ્રંથ ના, ભવ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૮
શ્રીથ્યાત્માનંદ પ્રકાશ.
કાવ્યા, હૃદય દ્રાવક વાણી વિન્યાસ, ઉન્નન તર્ક, અને અનેક ઉમિવિલાસની યોજના કરે છે. છતા નિવેદને કૈાઇ જીતી શકતું નથી. તે પ્રાણી પદાર્થ સર્વને નિર ંતર ઘુમાવ્યાજ રાખે છે, ગમે તે પણ કઇક કરવું કરવું ને કરવુ જ એ વિના ચેન પડ વા દેતેા નથી. ક્ષણુભર પણ વિશ્રામ નહીં. સૂર્ય, ચ'દ્ર, નક્ષત્ર, તારા અનાદિકાળથી દોડ્યા જ કરે છે. સમુદ્રા ઉછળ્યા કરે છે, સરિતાઓના જળ વહુયાજ કરે છે, વાયુ નિરંતર ગતીશીલજ રહે છે. કાઇ કયાંય પશુ સ્થિર નહી. આપણા રથ પશુ આ લક્ષ્યહીન અનંત પથ ઉપર ચાલ્યાજ કરે છે.
આ લક્ષ્ય હીન અનંત ગતિના અંત આપણા હૃદય-ધામમાં બિરાજમાન પરમ પ્રભુનાં ચરણ પ્રવેશમાંજ છે. એક વાર એ સ્થાન, એ રૂપ, એ ભપતાના દર્શન થયા પછી બધી દોડાદોડ આપે!આપ વિરમી જાય છે. જે સ્થાયી સબ ધની શોધમાં હતા, પરમ આનંદ અને રસ માટે વિદ્દુલ અને ઉદ્દભ્રાન્ત હતા તે આપણને મળી જાય છે. આત્મા ખરા અર્થમાં ત્યાં “શાંતિ ” પામે છે. જ્યાંસુધી અવશેષ કર્યાં હોય ત્યાં સુધી તે સ ંસારમાં ભલે જાય આવે, પરંતુ હવે તે સ ંસાર અરણ્ય નથી, પરંતુ બગીચે છે. એ સંસાર તેના સ્વામીની માલીકીને છે. ત્યાં તેને શ્રમ, કલાંતિ, બંન્ને અને પીડા નથી, પરંતુ તે આનંદ, અમૃત, અને લીલામય છે.
આખરે પ્રાણીમાત્રને આ પ્રદેશમાં આવ્યા વિના છૂટકા નથી, કેમકે ત્યાં આપણું છેવટનુ નિત્ય ધામ છે, સમસ્ત વિશ્વનું ત્યાં મધ્યબિંદુ છે, અનેક સુખ,દુખ, સ'પત્તિ, વિપત્તિ, હુ, કલેશ, છાયા, તડકા અનુભવીને પણ આખરેએ મહાનુભવ માંજ વિરામવાનું છે. જ્ઞાની અને અજ્ઞાની, સમકિતી અને મિથ્યાત્વી, ઉભય સંસારમાં પાસે પાસે રહીને કામ કરતા માસે છે. અને ઉમય એકજ ભૂમિકા ઉપર વિહાર કરતા પ્રતીત થાય છે, પરતુ સમકિતી અને જ્ઞાની આત્માએ પાતાનુ પરમ લક્ષ્ય, ઉદ્દેશ અને આદર્શ નક્કો કરેલ હોય છે. તેમનુ આખરનુ ઘર કયાં છે, તે તે જાણે છે, અને સંસારની પ્રવૃત્તિના અતે પોતાના હૃદયગૃહમાં આરામ લે છે. તેથી ઉલ્ટુ અજ્ઞાની અને મિથ્યાત્વીને પાતાના ભ્રમથુનું લક્ષ્ય શું છે તેનુ ભાન નથી. તે માત્ર રખડવાનું અને દોડવાનુંજ સમજે છે, તે ઘરબાર વિનાને ભીખારી છે, તેને પેાતાનું વાસ્તત્ર આરામ સ્થાન હાથ લાગ્યું નથી.
પ્રિય વાચક ? આ બેમાંથી આપ કયા પક્ષને શેશભાવા છે ?
For Private And Personal Use Only
રા. અધ્યાયી.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના એક પદને અનુવાદ.
શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના એક પદને અનુવાદ.
| હરિગીત. દેહરૂપી નગરમાં એ જીવ નટને વાસ છે, પર્યાયથી ઉત્પાદ ને વ્યય સમય માંહે નાશ છે; સત્તારૂપે નિશ્ચય ધ્રુવે અદભુતરૂપ વિચારતાં, અવધૂત ! બાજી ન પ૨નટની કાજી-બ્રાહ્મણ જાણતા. ૧ દ્રવ્યરૂપે એક બનતે બહુ સ્વરૂપ પણ થતો, કુંડલાદિ સુવર્ણવત પર્યાય રૂપે થઈ જતો; માટી-ઘટ-રવિકર-તરંગ-ક્ષણ રૂપાંતર પામતાં, અવધૂત ! બાજી ન પિરનટની કાજી-બ્રાહૃા જાણતા. ૨ સદભાવ અસ્તિ-ભાવ પરની નાસ્તિ વચનાતીત છે, સપ્તભંગી નય પ્રમાણેથી કથંચિત્ વ્યક્ત છે; નિષ્પક્ષપાતી વિરલ જાણે-અન્ય નહિં એ લક્ષતા, અવધૂત ! બાજી ન પિરનટની કાજી-બ્રાહ્મણ જાણતા. ૩ સ્યાદવાદ ભાવે સર્વ અંગે ભિન્ન નથી માનતા, આત્મસત્તા ન્યારી જાણું ભેદજ્ઞાને વર્તતા; આનંદઘન પરમાર્થ-વચનામૃતને એ ચાખતા, અવધૂત ! બા જ ન પિરનટની કાજુ-બ્રામણ જાણતા. ૪
ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ.
પવિત્ર ભાવના આત્મધર્મને યાને મનુષ્ય જીવનને
ઉદય શી રીતે કરે છે?
ભાવનાનું રહસ્ય આહંતધર્મના તત્વજ્ઞાનમાં સૂમભાવે રહેલું છે. અનુભવી વિદ્વાને તેને અલૈકિક તત્વ કહે છે. યેગશ સ્ત્રમાં તેને પ્રધાન સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. ભાવનાને મુખ્ય અથ માનસિક વ્યાપાર થાય છે, જે કે માનસિક વ્યા પાર સારી અને નકારી શકે થાય છે. પરંતુ જે ઉત્તમ પ્રકારને માનસિક વ્યાપાર તે ભાવનાને ખરો અર્થ છે. ઉત્તમ ભાવના કાણુ માર્ગની સાધક અને આત્મબળની વદ્ધક છે. કેટલાક વિદ્વાને કહે છે કે—–
“ પ્રવધૂ નાના વા.'
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
" सदगुणानां सुकृत्यानां जननी भावना मता ।" ભાવના એ સદગુણે અને સત્કૃત્યોની માતા છે.”
ભાવનાનું આ લક્ષણ સત્ય છે. આવા લક્ષણ ઉપરથી તત્વો લખે છે કે, " भावनाविहगी श्रद्धाविश्वासपक्षाभ्यामुड्डीयमाना दूरे मानसपादपमारोहति तत्र नि:शंका शांतेः परमरसदं मधुरं फलमनुभवति"
ભાવનારૂપી પક્ષિણી શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસરૂપી પાંખોથી ઉડી માનસ-હદય રૂપ વૃક્ષ ઉપર બેસે છે અને ત્યાં નિઃશંક-નિર્ભય રહી શાંતિના પરમ રસને આપના મધુર ફળ અનુભવે છે.”
આ કથનથી મહાનુભાવ તત્વોએ ભાવનાનું યથાર્થ સ્વરૂપ દર્શાવી આપ્યું છે. આવી પ્રભાવિક ભાવનાને પ્રભાવ જૈન શાસ્ત્રોમાં ઘણે સ્થળે બતાવેલ છે. જેનું હૃદય ભાવનાથી અંકિત હય, તે સદાચાર અને સદ્દવૃત્તિથી દૂર થતું નથી, તે સ્વકર્તવ્યથી વિમુખ રહેતો નથી. જ્યાં ભાવનાને પ્રકાશ પડ્યો નથી ત્યાં અનેક દુર્ગણે આવી વસે છે. આ જગતમાં જે કૃપણ, શઠ, પૂર્વ અને આસક્ત પુરૂ દેખાય છે તેઓના હૃદયને ઉચ્ચ ભાવનાને સ્પર્શ થયે નથી એમ સમજવું. જ્યાં ભાવનાને ઉદય છે ત્યાં હૃદયને કલ્યાણમય પ્રકાશ પડ્યા વિના રહેતા નથી.
ભાવનાના ગુપ્ત પ્રદેશમાં મુખ્ય પાંચ ગુણે રહેલા છે. વિશ્વાસ, શ્રદ્ધા, પ્રેમ, દયા અને દીનતા. તે વિષે ભાવનાતત્વને જાણનારા વિદ્વાને લખે છે કે –
नित्यं पंचगुणी भाव्या भावना भावितात्मभिः ।
सैव कल्पलतेवात्र सर्वोन्नतिविधायिनी ॥१॥ વિશ્વાસ, શ્રદ્ધા, પ્રેમ, દયા અને દીનતા એ પાંચ ગુણવાળી ભાવના ભાવિત હદયરબા પુરૂએ હંમેશા ભાવવી. તેજ ભાવના આ જન્મને વિશે કલપલતાની જમ સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિને આપનાથી થાય છે.” ૧
ભાના પ્રથમ ગુણ વિશ્વાસ ઉત્તમ પ્રકારની પ્રતીતિને દર્શાવનારો છે વિશ્વાસ એ સવગુણ પૂર્ણ અંશ છે. વિશ્વાસથી જ હૃદયનું દર્શન થઈ શકે છે. પરમાત્મા તરફની ભક્તિનો પ્રભાવ પણ વિશ્વાસથી જ દેખાય છે. સત્ય અને શુદ્ધ માર્ગમાં વિચારવાની ઈચ્છા, અસત્ય અને અશુદ્ધ માગે વિચારવાની લજજા વિશ્વાસ ગુણથી ઘટ થાય છે. પૂર્વકાલના ચમત્કાર ભરેલા ભકિત અને પ્રેમના ચરિત્રે જે જે સાંભળવામાં આવે છે, તેનાં કારણ રૂપે વિશ્વાસની જ પ્રતિષ્ઠા જોવામાં આવે છે.
જ્યાં હૃદયને એશ્વર્ય દેખાય છે, જ્યાં હૃદયમાં શાંતિ, એકતા, સ્થિરતા અનુભવાય છે ત્યાં વિશ્વાસના વાસને જ મહિમા છે એમ સમજવાનું છે. વિશ્વાસની ઉપર આ જગત ટકી રહ્યું છે. વિશ્વાસ ન હોત તે જગતમાં ધર્મ અને વ્યવહાર–બંને મા દુઠિન થઈ જત અને સર્વત્ર અવ્યવસ્થા પ્રસરી રહેત. તેથી જગતમાં વિશ્વાસની જરૂર છે અને તે વિધાની જનની ભાવના છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પવિત્ર ભાવના આત્મધર્મનો યાને મનુષ્ય જીવનને ય શી રીતે કરે છે? ૨૯
ભાવનાને બીજે ગુણ શ્રદ્ધા છે. જે સમ્યકત્વ ગુણ પણ કહેવાય છે. આ સ્તિકય બુદ્ધિ રાખવી એ શ્રદ્ધાનું સ્વરૂપ છે. માનસિક વૃત્તિની ચંચળતા શ્રદ્ધાથી નાશ પામે છે. ભક્તિ, આરાધના, પૂજા, પ્રેમ, રાગ-એ સર્વને આશ્રય શ્રદ્ધા ઉપર છે. બુદ્ધિ અને હૃદય એ ઉભયનું વિશ્રામ સ્થળ શ્રદ્ધા છે. મગજમાંથી ઉપજતી પ્રવૃત્તિ તે બુદ્ધિ છે અને રક્તાશયમાંથી ઉપજતી પ્રવૃત્તિ તે હૃદય છે. બન્નેના જુદા જુદા ધર્મ છે, પણ તેમને એકીભાવ શ્રદ્ધા ઉપર થાય છે. શ્રા વગર માનવ જીવન ઉપગી નથી. ધર્મ, ભાવ, સદાચાર અને સત્કર્મના અંકુર કહાનાં બીજની સાથે જોડાએલા છે. એક મહાત્મા લખે છે કે –
વિના અજાં કયા ચાલ્યાવહિતા) શ્રદ્ધા વિના પ્રયાસ કરવો તે કુપણુતા કહેવાય છે.”
બીજે સ્થળે પણ કહેલું છે કે, શ્રદ્ધા વિના વ્યર્થ પ્રયાસ કરવામાં તે વાણ વિલાસ, કૃપતા સ્વાર્થ અને મિથ્યાત્વ એ વિના બીજું કાંઈ સિદ્ધ થતું નથી. જ્યાં શ્રદ્ધા ત્યાં સ્થિરતા છે. અને સ્થિરતામાં આત્મબળને વ્યય યથાર્થ રીતે કે એગ્ય માર્ગો થાય છે. જ્યાં અશ્રદ્ધા ત્યાં અસ્થિરતા અને તે અસ્થિરતાથી કલેશ, દુઃખ અને વાર્થ વિના બીજું મળવાનું નથી. એ શ્રદ્ધા ગુણ ભાવનાના ભવ્ય સ્વરૂપમાં રહેલું છે. તેથી વિદ્યાને શ્રદ્ધાને સર્વદા આદર આપે છે.
ભાવનાને ત્રીજો ગુણ પ્રેમ છે. ભાવનાની મૂર્તિ શુદ્ધ પ્રેમમય છે. કેટલાક ધર્મો અને વિદ્વાન બ્રા, પરમાત્મા, ચૈતન્ય ને પણ પ્રેમ શબ્દથી પ્રયોજે છે. આ ત્મિકભાવના ગુપ્ત પ્રદેશમાં પ્રેમની પૂજા થાય છે. એ પ્રેમ સંસારના ક્ષણિક પદાર્થોને નહીં, પણ આત્મિકભાવના સૂક્ષમ માર્ગને પરમાત્મપણું પ્રાપ્ત કરાવનારે છે. એ પ્રેમના પવિત્ર માગે વિચરનારા વિવેકી જને ભાવનાના પરમ ભક્ત બને છે. પ્રેમના બાહ્ય અને આંતર એવા બે સવરૂપ છે. સાંસારિક પ્રેમ બાહ્ય છે અને ભાવના મય આત્મિક દિવ્ય પ્રેમ આંતર છે. પ્રેમનું આંતર સ્વરૂપ બહુ સૂક્ષમતાથી વિલેતાં તેને સાર “ભાવના” એટલે જ નીકળશે. પ્રેમનું દિવ્ય આકર્ષણ કયા હેતુથી થાય છે તે પણ કહી શકાતું નથી. તેથી ભવભૂતિ લખે છે કે,–“તિરગતિ જણાય
તો દે” અંતરનો કોઈ હેતુ પદાર્થોને જોડી આપે છે.” એ કવિને શાશય પ્રાકૃત પ્રેમને ઉદ્દેશીને છે, તેની અંદર પણ દિવ્ય ગુણનું દર્શન થાય છે. પ્રેમમય ભાવના પણ એવીજ કઈ અદભુત વસ્તુ છે. તે અવર્ણનીય છે. હૃદયની ન સમજી શકાય તેવી ગતિને તે મહિમા છે. જ્યાં પવિત્ર પ્રેમનો સંબંધ જોડાય છે ત્યાં આદુભુત ભાવનાને ઉદય થઈ આવે છે. ભાવનામય પ્રેમના ઉદયથી દષ્ટિ જ બદલાઈ જાય છે, બુદ્ધિને પણ કેઈ નવી જાતના ચસ્મા ચઢે છે અને મનની સીમ કૃતિઓમાં કોઈ વિલક્ષણ જાગ્રતિ થઇ આવે છે. હૃદયના અતુલ રસ અને અતુલ શ્રદાન
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ
મળે જે નિશ્ચય થાય છે, તે બુદ્ધિ માત્રમાં ન રહેતાં પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં પણ આવી જાય છે. આથી ભાવનાનું તાત્વિક સ્વરૂપ પ્રેમમાં પૂર્ણ રીતે પ્રતિબિંબિત થઈ, અખંડ આનંદને અનુભવ કરાવે છે. મન, વાણી અને કર્મની ત્રિપુટીને વિકાસ પ્રેમભાવનામાં પૂર્ણ રીતે થાય છે. “સાત્વિક જીવન પૂર્ણ સ્વરૂપ પ્રેમભાવનામાં જ છે,” એમ ભાવનાતત્વને જાણનારા મહાત્માઓએ ધ્યાનવિદ્યામાં દર્શાવેલું છે. આહંત તત્વવિલામાં યથાપ્રવૃત્તિ કરણ, અપૂર્વ કરણ અને અનિવૃત્તિ કરણુ-એ ત્રિપુટી જેમ સમ્યકત્વને ઉત્પન્ન કરવાની રીતિમાં ઉપયોગવતી થાય છે, તેમ પ્રેમભાવના પ્રગટ કરવામાં મન:શુદ્ધિ, આચારશુદ્ધિ, અને વર્તનશુદ્ધિ ઉપગવતી થાય છે. એ પ્રેમભાવના અનુભવના વિશાળ દ્વારને ખુલ્લું કરે છે અને અંતરની ભૂમિ વૃત્તિઓને સાધ્ય વસ્તુ સાથે યોજિત કરે છે. તેથીજ પ્રેમભાવનાના ઉપાસકો લખે છે કે, “ મવાના પ્રેમ એજ અનુભવનું સાધન છે. તે અનુભવમાં શ્રદ્ધાની મુખ્ય જરૂર છે; કારણકે શ્રદ્ધારહિત અનુભવ કશું ફળ આપી શકતો નથી.
આવા પ્રેમગુણવાળી ભાવના ભાવકના હૃદયમાં કઈ અનુપમ આનંદ ઉપજાવે છે અને તેની આગળ આ વિશ્વની આનંદમય રચના ખડી થાય છે અને તેથી સાધક ઉચ્ચ કેટીમાં આવી અંતે પરમાનંદનો પૂર્ણ અધિકારી બને છે.
ભાવનાનો ચોથો ગુણ દયા છે. જૈન ધર્મની મહત્તા દયાગુણ ઉપર જ રહેલી છે, કારણકે તેવું ઉગ્ર સ્વરૂપ બીજે જોવામાં આવતું નથી. દયામય ભાવનાથી આદું થયેલું હૃદય જે પરમાર્થ સાધે છે તે પરમાર્થ બીજાથી સાધ્ય થતું નથી. દયાનાં તો અંતરની લાગણીઓને હલાવે છે અને તેની અસર વિદ્યુતની જેમ પ્રસરી જાય છે. દયાતત્ત્વના ઉચ્ચ અંકુરો જેનાં હદયને સ્પર્શ કરે છે તેજ હદય બીજી ઉચ ભાવનાઓનાં સ્થાનરૂપ થાય છે. અશુભ કર્મના બંધને તેડનારા બધા આંતર સાધનમાં દયાનું સાધન સર્વોત્તમ છે. અનુભવી વિદ્વાને કહે છે કે, “જ્ઞાન અને વિચારથી કામ-તૃષ્ણાને વિચ્છેદ થતાં પાપને સંભવ ન રહે એમ છે, તથાપિ જે હદય દયામય ભાવનાથી યુક્ત હોય તે તેને પણ તેમ બનવા સંભવ છે. જ્ઞાન હોય પણ દયા ન હોય તે તે જ્ઞાન માત્ર ભારરૂપ છે.
દયા એ સર્વ ભાવનાના સારરૂપ છે. હૃદયની પવિત્ર વૃત્તિને દયા ભાવનામાં એકાગ્ર કરીને સ્થાપવાને અભ્યાસ રાખવો જોઈએ. જોકે દયાનું તત્વ અભ્યાસની અપેક્ષા રાખતું નથી, તે સ્વભાવસિદ્ધ હોય છે, છતાં પણ દયાના અંકુરને પુષ્ટ કરવાનો પ્રયત્ન સદા કરવે જોઈએ. મનની, વાણીની કે શરીરની પ્રવૃત્તિ અમુક પ્રકારના વેગ વિના સંભવતી નથી, પરંતુ એ વેગ દયાની ભાવનામાં પ્રવર્તાવવા પ્રયત્ન કરવો આવશ્યક છે. જ્યારે એવા અભ્યાસ અને પ્રથનથી હદયની સર્વ વૃત્તિઓ દયામય બની જાય છે ત્યારે મનુષ્ય પૂર્ણ રીતે દયાની પ્રાતમારૂપ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પવિત્ર ભાવના આત્મધર્મને યાને મનુષ્ય જીવનને ઉદય શી રીતે કરે છે? ર૯૭. થાય છે. એથી તેનું સ જીવન દયામાં જ રમણ કર્યા કરે છે. આવી દયામય ભાવના ભાવવાને માટે મનુષ્ય સર્વદા યત્ન કરવો જોઈએ. મહાવીર પ્રભુએ ગભ. માં સવી જીવ કરૂં શાસન રસી” એ ભાવનાથી જ દયામય અંત:કરણ બતાવી આપ્યું હતું.
ભાવનાને પાંચમે ગુણ દીનતા છે. આ દીનતા શુદ્ધ નથી, પણ ભાવનાથી ભરિત છે. અહીં દીનતાને અર્થ શુદ્રવૃત્તિ કે લઘુવૃત્તિ સમજવા નથી, પણ તેને અર્થ અહંભાવને ત્યાગ કરવારૂપ છે, અથવા ઈષ્ટદેવ કે ગુરૂ તર પિતાની લઘુતા દર્શાવવારૂપ છે. મનુષ્ય અહંકાર કે અજ્ઞાનના ગાઢ અંધકારમાં મગ્ન થઈ જાય છે, હૃદય ઉપર પડેલે અહંકારને પડદે તેની ઉચ્ચ ભાવના અને વિપુલતાને નાશ કરે છે. હૃદયની વૃત્તિ જે અહંભાવથી સ્પષ્ટ થયેલી હોય તે તેમાં બહુ કલહ અને કઠોરતાદિ દોષે ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી અહંકાર કે અહંભાવને સર્વથા ત્યાગ કરવો આવશ્યક છે અને તે ત્યાગ દીનતામય ભાવનાથી થઈ શકે છે. જ્યારે હૃદયના સૂક્ષ્મ પ્રદેશમાંથી અહંભાવને ત્યાગ થઈ જાય છે ત્યારે શાંત ગુણને દર્શાવનારી દીનતામય ભાવના પ્રગટ થયા વિના રહેતી નથી. એ દીનતામય ભાવનાથી ભાવિત થયેલું હૃદય ઈષ્ટપાસનાનું પૂર્ણ અધિકારી બને છે, તેથી દીનતાગુ સેવવાની પૂરેપૂરી આવશ્યકતા છે.
આ પ્રમાણે પંચગુણી ભાવનાને ઉપગ આઉતધર્મના ઉપાસકે સદા કર્તવ્ય છે. હૃદયની વૃત્તિઓને કલ્યાણમા લઈ જનારી ભાવના જ છે. તે ઉચ્ચ પ્રકારની ભાવનામાંથી શુભ સંક૯પને જ ઉદય થાય છે. તેવી ભાવના અનંત, અપાર, અતુલ અને એકરસ આનંદરૂપ મોક્ષમાં લઈ જનારી છે, પરંતુ તે ભાવના સક્ષમભાવવાળી હોવી જોઈએ. તેમાં સ્થળભાવને સ્પર્શ પણ ન હોવા જોઈએ, કારણકે સ્થલ ભાવનામાં શુભ સંકટ ઉઠી જાય છે અને તે નવી શંકા ઉપજાવે છે. જે એવી સ્થલ ભાવનાને હૃદયને વિશેષ પરિચય થાય છે તે હૃદય નવી નવી આશાઓમાં બ ધાવા શીખે છે અને તેથી પારણામે અનંત સંસાર વધી પડે છે. જે હૃદય સૂક્ષમ ભાવનાનું અભ્યાસી હોય છે તે હૃદયને તે એ સ્યુલ ભાવના નીરસ લાગે છે.
જ્યાં સુધી હદય સૂક્ષમ ભાવના ભાવવાને આતુર હોય છે ત્યાં સુધી તેને સ્થલ ભાવનાથી સદા દૂર રાખવું. તે છતાં જ્ઞાનના બલ વિના અથવા કેઈ મહાત્માના ઉપદેશના યુગ વિના હૃદયને સૂમ ભાવનાને લાભ ન મળ્યો હોય તો પણ તે સ્થલ ભાવનાને ઉચ માર્ગજ ગ્રહણ કરે, અધમ માર્ગ ગ્રહણ કરશે નહીં. પ્રવૃત્તિ માર્ગને પસંદ કરનારું હૃદય હોય તે તેમાં ઉચ્ચ પ્રકારની સ્થલ ભાવનાઓ આપવી. તે સ્થલ ભાવનામાં પ્રવૃત્તિમાર્ગના તને ભાવિત કરવા. તે તો અન્ય
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પ્રેમ, ઉપકાર, વિગેરે ગુણ રૂપ તત્વ છે. તે ઉદાર ગુણની ભાવના પ્રવૃત્તિ માર્ગ માં જન કલ્યાણની સાધક હોવાથી તેટલે અંશે ઉચ્ચ ગણાય છે. એ ગુણેથી પ્રવૃત્તિ પક્ષે મનુષ્યનું મનુષ્યત્વ છે, તેમજ તે ઉપકાર ધર્મનું વર્તક છે. એ ભાવનાથી પણ ઘણાં સત્ય વક્તાઓ, શુદ્ધ પ્રેમીઓ, ઉપકારીઓ, અને પશાકમવંતે આ વિશ્વમાં પિતાનાં નામ અમરત્વના પુન્યાસને મુકી ગયા છે. હજુ પણ જેઓમાં એ લોકપયોગી ભવ્ય ભાવના દેખાય છે તેવાઓના પ્રજવલિત હૃદયે કેવા દીપે છે ને દીપાવે છે એ જેનેના ભૂત અને વર્તમાન ઈતિહાસના અવલોકનકારથી અજાણ્યું નથી. - સ્થલ અને સૂક્ષ્મ-ઉભય ભાવના ઉપગી છે, પરંતુ સૂક્ષ્મ ભાવનાનું માહા
ભ્ય તે કઈ અલૈકિક જ છે. તીર્થકર, ગણુધરે, સૂરિવર, ઉપાધ્યાયે અને સાધુઓ થલ ભાવનાની શંખલા તેડી સૂક્ષ્મ ભાવનામાં રમણ કરી અમિતાનંદ મેળવી અને વિશ્વપ્રેમમાં મત્ત થઈ પ્રવર્યા છે. તેમના એ સ્વાર્પણમય ચરિત પવું એ અતુલ ઉચ્ચ ભાવનાનું ફલ છે. એ પવિત્ર ભાવનાઓ પુનઃ પ્રગટ થાઓ અને તેથી શુદ્ધ ધર્મને, શુદ્ધ પ્રેમને અને શ્રાવક પણાને સદા ઉદય થાઓ. એજ શાસનપતિ દેવતા પ્રત્યે અભ્યર્થના.
વર્તમાન સમાચાર.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગરને વાર્ષિક મહોત્સવ, શ્રીમાન વિજયાનંદસૂરી આત્મારામજી મહારાજની જયંતી.
ચાલતા માસ જેઠ સુદી ૭ ના રોજ ભાવનગરમાં આ સભાની વર્ષગાંડ નીમીતે અને જે થી ૮ ના રોજ શ્રી સિદ્ધાચળ ઉપર વર્ગ મહાત્મા શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ ) ની સ્વર્ગવાસ તિથિ નિમિતે નીચે મુજબ મહોત્સવ કરવામાં આવ્યા હતા.
- ૧ શ્રી જૈન અમાનંદ સભાને સ્થાપન થયા ચોવીસ વર્ષ પુરા થઈ પચીસમું વર્ષ શરૂ થવાથી આ માસની શુદી ૭ ના રોજ સમાની વર્ષગાંઠ હોવાથી આ ઉત્તમ પ્રસંગને માટે પ્રથમ આમંત્રણ પત્રિકાઓ છપાવી બહાર ગામના મેમ્બરોને મેકલવામાં આવી હતી.
જેઠ સુદી ૭ ના રોજ દરવર્ષ મુજબ વાર્ષિક મહોત્સવ સભાના મકાનને વજાપતાકા તારણથી શણગારી તેમાં પ્રથમ સ્વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ ગુરૂરાજશ્રીની છબી પધરાવી મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ કૃત શ્રી રૂડીમંડલની પુજ ભણાવવામાં આવી હતી, જે વખતે મેમ્બર ઉપરાંત અન્ય ગૃહસ્થાએ પણું સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી. ત્યાર બાદ જે શુદી ૭ ના રિજ સાંજની ટ્રેનમાં આ સભાના સભાસદ શ્રી સિદ્ધાચલજી ગયા હતા. - ૨ જેક સુદ ૮ ના રોજ સવારના શ્રીસિદ્ધાચળના ડુંગર ઉપર મોટી ટુકમાં જયાં સવ
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વત માન સમાચા.
ર્ગવાસી ઉકત મહામાની મૂર્તિ સ્થાપન કરવામાં આવેલી છે ત્યાં ગિરિરાજ ઉપર શ્રી આદિશ્વર ભગવાન, કી પુંડરિકજી મહારાજ, શ્રી શાંતિનાથજી મહારાજ, પાદુકા અને શ્રી આત્મારામજી મહારાજની અને સુંદર આગ રચવામાં આવી હતી. અને યાત્રા ૫ ૧ નાવ !' વગેરે ઉત્તમ જ કરવામાં આવ્યા હતા. તેમજ શ્રી નવા પ્રકારી પૂજન ( મુ જ શ્રી વલ્લ જયજી મહારાજ ) ભાવવામાં આવી હતી અને સ્વામીવાત્સલ્ય પણ કરવા જ તુ એ
તે ગુરુરાજ'! જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી. આ જે શુદી ૮ ની જયંતીના વળો ખય બા સ નાના થી નમાર શવાસી માનવતા લાઇફ મે બર શેઠ મોતીચંદભાઇ હેમરાજ ઝવે એ ઉદા. તાથી અને 1 ના અને શ્રી સિદ્ધાચલજી ઉપર કર લામાં બાવતી આ જય લી હરી મયમને માટે આ મેચંદ હંસરાજની આર્થિક સહાય વડે જ કરવામાં આવશે. આ વખતે શ્રી સિદ્ધારા શજી ઉપર ઉજાલી આ જયંતીના ગુરૂભકિતના કાર્યમાં ત્યાં બીરાજમાન પ્રવકજી મહારાજ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ વગેરે મુનિ મહારાજાઓએ પણ ભાગ લઈ ગુરૂભકિત
પૃજય કપાળ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની મારવાડ પાલી
નગરમાં જયંતી. મરહુમ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૮ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસર ( આત્મારામ ) મહારાજની પચી. સમી જયંતી અને ચોગ્ય માહથી ઉજવવામાં આવેલી છે. શ્રી આચાર્ય મહારાજશ્રી સિદ્ધિ વિજય સરળ સમુદામાંથી મુનિશ્રી અશોકવિજયજી રમણિક વિજયજી અને બિરાજે છે. પુણોદયે મુ વ.વિ. નું સપરિવાર પધારવું થયું. જો કે મહારાજની આગળ વિહાર કરી જવની તીવ્ર ઇચ્છા હતી પણ વદિ કારણને લઈ અને સ્થિર કરવી પડી, જેથી જયંતીને લાભ આ ક્ષેત્રના શ્રી સંઘને અણધાયો મળ્યો છે. જેઠ સુદિ આઠમ મંગળવારને દિવસે ગુજરાતી કરડામાં ચારાણી ગતી ધર્મશાળામાં આ ઉતરાવ થયો હતો.
- જેમ કે પરાં જેનેતર તેમજ અધિકારી વર્ષે પણ અમારી શોભામાં વધારો કર્યો હતો. શરૂઆમાં એક ફિલ્મ આસન ઉપર બિરાજમાન કરેલ મરહુમ બાચાર્ય મહારાજ ની પ્રતિમા (તસ તારી વાસંતપથી શ્રદ્ધા છે ભકતોએ પૂજા કરી હતી. બાદમાં સુશીલા ના એ ગુરૂ ગુગ ર ગુલી ના કરી હતી. ત્યારબાદ પંડિત શ્રીમાન પર નિ દ સ એ જ --ળ વ તે છે નર કરતાં આચાર્ય મહારાજ પ્રથા આદિથી જેન તેમજ જેને સર વગ ઉપ યેલ ઉપર નું દિદર્શન એપ મ ર એજરની છે પાણીમાં કયું હતું કે જેન સોટ અસર શ્રોતાઓ છે મુખાકૃતિ ઉપરથી પ્રત્યા માલમ પડી જવી હતી. બાદમાં મુ. વ.વિ. પોતાના અનુભવ પહિત ત્રી આગામી મહારાજનું જન્મ મુકર વાતની સાથે સાથેજ ખુલાસે બતાવતા એ છટાથી વર્ણ કર્યું કે જેની આસ્વાદ તાજ છે જે વચન કે કલમથી કહેવું દુર્ઘટ છે. તે પછી પુકરણ બાદ વ્યાસજી મીઠાલાલજીએ સંપવિષય કે પશુ સારભૂત શબ્દોમાં વર્ણન કર્યું હતુંબાદમાં શ્રી મહાવીરસ્વામીની તથા શ્રી આચાર્ય મહારાજની જય બોલાવી સભા વિસજે થઈ હતી. પર પછી શ્રી નવલખા પાર્શ્વનાથજીના દેરાસરે મરકમ આચાર્ય મહા
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
~
~
~~~
~~
~~
~
~
~
~~~~
રાજની બનાવેલી સત્તર ભેદી પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. આ રીતે તે દિવસ મંગળમય આનંદપૂર્વક વ્યતીત કરવામાં આવ્યો હતો. શ્રી ખંભાત શ્રી મહાવીર જૈન સભા તરફથી ઉજવાયલી જયંતી.
તા. ૨૫-૫-૨૦ ના રોજ સવારના આઠ વાગે શ્રીમદ ન્યાયનિધિ શ્રી વિજયાનંદ સુરીશ્વરજી મહારાજની જયંતિ ઉજવવાને મહત્સવ ખંભાત જેન શાળાના ભવ્ય હેલમાં યાખ્યાન વાચસ્પતિ શ્રીમદ લબ્ધિવિજયજી મહારાજના પ્રમુખપશુ નીચે ઉજવવામાં આવ્યું હતું. તે વખતે સભાના સેક્રેટરી મ. અંબાલાલ જેઠાલાલ શાહ જયંતીના હેતુ વિષે વિવેચન કર્યા બાદ મુની મહારાજ શ્રી મંગળવિજય મહારાજે વૈરાગ્ય ગુરુ ઉપર ઘણું જ અસરકારક રીતે લંબાણથી વિવેચન કર્યું હતું. ત્યાર બાદ મુની મહારાજશ્રી ગંભીરવિજયજી મહારાજે પરોપકાર ઉપર વિવેચન કર્યા બાદ અને મુનીમહારાજ શ્રી લક્ષણવિજયજી મહારાજે વિવેચન કર્યા બાદ પ્રમુખ સાહેબે મહારાજનું જીવનચરિત્ર ઘણી જ અસરકારક શથિી લંબાણથી વિવેચન કર્યા બાદ સભા વિસર્જન થઈ હતી. ત્યારબાદ બપોરે પુજા ભણાવવામાં આવી હતી.
જશપુરામાં શ્રીમાન વિજયાનંદસૂરિની જયંતિ. સભાના પ્રમુખપદે શ્રીમાન મરહુમ આચાર્યજીના શિષ્યના શિષ્ય મુનિરાજશ્રી ઉત્તમપિજથજી બિરાજયા હતા. પ્રમુખ સાહેબ તથા તપસ્વી અમૃત વિજય તરફથી સુરી મહારાજ સાહેબ નું જીવન ચરિત્ર યતકિંચિત કહેવામાં આવ્યું હતું. ત્યાર બાદ સુરી મહારાજાને પગલે ચાલવા માટે શ્રીસંધને કાંતિવિજયજીયે કેટલીક ભલામણ કરી હતી. સભામાં તમામ મુનિયે હાજર હતા.
સભામાં પધારેલ મુનિયાના નામ નિચે મુજબ છે. મુનિરાજ ઉત્તમવિજયજી તે મોતીવિજયજી મહારાજના શિ. ઉદયવિજયજી તે ઉતમવિજયજી મહારાજના શિષ્ય. અમૃતવિજ્યજી તે માવિજયજી મહારાજના શિષ્યકાનિતવિજયજી તે શાંતિવિજય પન્યાસજીના શિષ્ય. મણીવિજયજી તે વિરવિજયજી ઉપાધ્યાયના શિબ.
આજે એટલે જેઠ શુ ૮૧ દિને જ શપુરામાં એક પાલીતાણાના સદગૃહસ્થ તરફથી શ્રી પારસનાથના પંચકલ્યાણકની પુજા ભણાવવામાં આવી હતી. રાત્રે પરમાત્માશ્રી ધર્મનાથ પ્રભુ ! આંગી રચીને શ્રી સંઘે ભાવના ભાવી હતી. ગામ પાછીયાપુર-ગુજરાતમાં શ્રીમદ વિજયાનંદસૂરિ મહારાજની
ઉજવાયેલી જયંતી. આ ગામમાં જેઠ સુદ ૮ ના રોજ ઉકત મહાત્માના જયંતી મુનિરાજ શ્રી દોલતવિજથજી મહારાજની હાજરીમાં જ પ્રભાવના વગેરેથી ઉજવવામાં આવી હતી
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ પ્રતીક્ષા કરતી વખતે દ્રષ્ટી મેળવી પ્રભુ સ્થાપન કરવા તેમાં પ્રભુજીની પ્રતીમાજી મળતા લેવા તે ૧ રાશી ર ગણું ૩ વર્ગ ૪ લેણ દેણ' વિગેર મળતા લઈને રુભ મહેત થાપન કરવી અને તે મંદીરમાં દેવગણ લઈને બાંધવું” એ સરવે ખાખ તની ઝાહીતી શા પાનાચંદ છેતાજી સ. નડાદ પાટ સચીન રેલ્વે મી. મી., . લખવાથી મફત મળશે.
૨ સાધુ સા દેવીને લેકચ કરવાના નક્ષત્ર અશ્વ ની, રહી [ી, પુછપ, પુનર્વસુ હસ્ત, શ્રવણ, અનુરાધા, ધની છા, સતરીકા, ઉત્તરા ફાગુની, ઉતરાષાઢ', ઉતરાભાદ્ર પદ, વાની, Rવતી, વાર સે મ, શરૂ, બુધ, શુક સાથે લઈને કરવાથી સુખશા ના રહેશે. સ.વત ૧૯૭, જેઠ શુ. ૫
યુ. નડાદ-પે. સચીન
મુનિમહારાજા એને નમ્ર વિનંતિ. છેલા આ સભા તઃ ફ ભેટ આપવામાં આવે ય સ કૃત સા ત ય છે પૈકી •r"ધતુદય ત્રિભંગી પ્રક! |'' નું શુદ્ધ પત્ર હા લમણે છપ.ઈને એ વેન છે. તે જે જે મુનિમહારા , સ ધ્વી અટારાજ તથા જ્ઞાનલ ડારે છે જેને કે પરોકત જગાવેલ એ ય ભેટ મળે હાતે એAોએ તે (શુદ્ધિ પત્ર) દર એક કાપી એ અડધા આનાની ડી 12 મા ક લી મે ગાડ! લેવા ક પા કરી.
- ચૈત્રી જેનું પંચાંગ. ઉપલકત પંચાંગ રુ ભી આર્ટ પે પર ઉ ર સ દર ટાપથી બે રંગમાં છ નાઈ અમારા ત્યાં આ વેલા છે. જોઈએ તેમણે એક નકલે એ ક ષ્મ ના ની ટીકીટ મા ક લી મે ગાવી લે છે.
નવા દાખલ થયેલા સભા -દો. ૧ શેઠ ૬૪ મચદ વલમજી મેરમી પે. વ લાઇફ મેમ્બ૨.
જીવન- ધારણાના સ-નાગે. પ્રત્યેક કટ્અમાં અવશ્ય રાખવા અને વાંચવા લાયક અત્યુત્તમ લેખાના સહ.
| પ્રચાજક–વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, બી એ. ને જીવનમાં નવીન ઉત્સાહડનાર, નવીન ચેતન્ય જ ગાડનાર, અપૂર્વ આન દા અને શાંતિ પ્રેરનાર તેમજ માનસિક શકિતઓના અજબ વિકી મ કરનાર અને ઉમદા સદવિચારોથી ભરપૂર આ પુસ્તક પ્રત્યેક ઓ પુરૂષને સ્વપરહિત સાધવામાં અમૂલ્ય સાહાગ્ય આપનાર થઈ પડે તેમ છે. આમાં નિર્દિષ્ટ કરેલા સમાગે જાણી જીવનયાત્રા સફળ કરવા જરૂર મંગાવે. કિ. રૂા. ૧ાા. મળવાનાં ઠેકાણાં:
( ૧) શ્રી જેન આ માનદ સભા-ભાવનગર, (૨) જીવનલાલ અમરશી મહેતા.
પીરમશાહ રોડ-અમદાવાદ
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આનન્ય સમુદ્રમાં લીનતા, | " આપણા હાથે મનુષ્ય પ્રાણી ના ખરા હિતનું થયુ 'બ્રણ” પણુ કાર્ય બનવું જોઈ એ. એવી ને મનઃ પૂર્વક ઈચછા હશે, તો તેને તૃપ્ત કરવા ની પાત્રતા અહિં સુધી, કહેલી ક૯પનાથી અંગમાં આવશે અને પછી તે ઉત્તરોત્તર વધ રે અને વધારેજ મળવતી, થતી જશે. વરસ્તુસ્થિતિ એવી છે, એમ એકવાર 81ણ વાયુ આ વી ગયુ એટલે તકાળ ઈષ્ટસિદ્ધિ પ્રાપ્ત ન થાય કિંવા સદ્દા મી કાંઈ પણું અનય પ્રાપ્તી થઈ જાય, તે પણ તેથી મન નિરૂત્સાહી અને દુ :ખી નહિં થઈ જાય અને અંગ માં કાંઇ ક ધર્યું અને સર્ટુિણ નાનું આગમન થશે. જગત માં દુ:ખજ વધારે પ્રમાણ માં છે, એવા જ ને નિશ્ચયુ થઈ જાય તા | તેથી મનની સમતાલતા જતો ૨હીતે મનુષ્ય બુડી જાય એ વા સ ભર છે; એ ની જે તાત્કાલિક ભીતિ ભાસે છે તે નિઃાધર છે. વાસ્થતિનું જ્ઞાન થયેલું હોવાથી સ્વામી વિવેકબુદ્ધ રહીને, ભ્રામક અને છ યામય વસ્તુ એની પાછળ પડવ ના ઉન્મ દયા તે મનુષ્યને પરાટર કરે છે. એટલે કે જગતનું ગા , આમજ ચાલ્યા કરવાનું, એમ મનુbટના જાણવામાં આવી જશે અને તેથી તેનામાં સ્થિરતા અને સદ્ધિ ગુનાના આવિ માં 2 થવાનો સંભવ છે. ઉદાહરણ્ા ધારા કે સર્વ મનુષ્ય સ વિક્ર બની ગયા છે. એટલે ઇતર ઉતરતી પંકિતના પ્રાણી એ પણ મનુષ્યની ચેશ્યતાને પ્રાપ્ત થરો અને વનસ્પતિ છે પણ તિર્યંગ્યાનિ-ઉતરતા પ્રકારના મ ણી એ—માં પ્રવેશ કરશે. એવી રીતે સૃષ્ટિમાંના સર પદાર્થોનું એક એક ચઢતી પાયરીથી સ્થિત્યંતર થતું જશે. એમ થવા છતા પણ તેમની અંતિમ સ્થિતિમાં તે કોઇ પણ ફેર પડવાને નથી જ, કારણ કે એક વાત આપણે ખાત્રી પૂર્વક જાણીએ છીએ. તે એ કે આ અગાધ બળવાન જીવત પ્ર પ્રહ, અનcતાના સમદ્રપ્રતિજ વહેતા જાય છે તેમાં અનેક મહાના માટા-ઉચ નીચ ણી રૂપ કાગળાના કટકા કિંવા ધાસનાં તણુ ખલાં વહેતાં જાય છે. પરંતુ આપણે એ દૃઢતાથી જાણીએ છીએ કે, તે હલકી કાગળના કટકા કિં વા તે નિજીવ ધાસના તળુ ખલાના પ્રવાહની સામે જવાના સવ પ્રયના નિષ્ફળ થષ્ટને અંતે પ્રવાહના વેગ સાથે તે તા તે આનન્ય સમુદ્ર તરફ જ ખેંચાઈ જવાના. એવીજ સ્થિતિ મનુષ્યની આયુષ્ય દશાની પ જાણી લેવી. તેમાં તમને સુખ થાય કે દુ:ખ થાય અને આનન્દાશ્ર પડે કે શાકના અશ્ર ઢળે પરંતુ એટલુ તે માત્ર ખરૂં જ કે, તે સત્રનું પર્યાવસાન તા આનન્યમાં લીન થવામાંજ આવવાનું. માત્ર તમે, હ” કે તે પાષાણુઝક્ષ તે આનન્ય સમુદ્રમાં તે સમયાંદ સ્વાત’યુમાં એટલે કે નિવિકિપ પરમેશ્વરમાં કયારે લય પામીશ' એટલે આગળ કે પાછળના કાળ વિષેનાજ પ્રશ્ન અવન શિષ્ટ રહે છે. બાકી કોઈ પશુ એક સમયે તે આપણે જઇને તેમાં મળી જવાનું છે એ નિયન મતા ત્રિકાલાબાધિત અને સર્વથા નિશ્ચિત જ છે. " વિવેકાનંદ વિચારમાળા For Private And Personal Use Only