________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન.
આ જગત અનેક મનુષ્યને જરા, મરણ, કષ્ટ, વ્યાધિ અને સર્વ પ્રકારના દુખેથી ભરેલું જણાય છે. સંસાર તેમને દાવાનળ જેવો ભાસે છે, અને તેમના અંત:કરણની સ્થિતિ ફાંસીની સજા પામેલા કેદી જેવી હેય છે, તેઓ દીન અને નિરાશાથી ભરપુર રહ્યા કરે છે. પરંતુ જે આત્માઓ “અમે ” કેણુ છીએ? કઈ કોટિના છીએ ? અમારૂ અસ્તિત્વ ( Existen ) આ જગતમાં કયા હેતુઓ સિદ્ધ કરવાને માટે છે ? અમારૂં જીવનસૂત્ર શું હોવું જોઈએ ? સ્વાર્થ ત્યાગ- self-saorifice ) અમારા જીવનને ઉત્તમોત્તમ સગુણ કેટલે અંશે પ્રાપ્ત કર્યો છે? આ અને આવા અનેક પ્રશ્નને પિતાના વિચાર દ્વારા ઉત્પન્ન કરી અંત:કણને જાગૃત કરી શક્યા છે તેને એજ જગતુ દુ:ખમાત્રથી રહિત તેમજ સુલભ અને આનદથી ભરેલું પ્રતિબિંબિત થાય છે.
આ રીતે સમજણુના ભેદથી એક મનુષ્ય અનંત દુઃખપૂર્ણ જગતમાં વસે છે ત્યારે બીજે મનુષ્ય દષ્ટિભેદ હોવાથી અનંત સુખપૂર્ણ જગતમાં વસેલે હેાય છે. બંનેની ભૂમિકા જુદી હોવાથી-જ્ઞાન દષ્ટિમાં તફાવત હવાથી દુઃખ સુખને અનુભવ કરવામાં પણ તફાવત પડેલે હેાય છે.
જ્ઞાનની વિકાસવાળી સ્થિતિમાં કોઈ સ્થાને દુ:ખ દેખાતું નહિ હોવાથી તે ભાન સ્થાયી રહે છે. દુઃખવાદી મનુષ્યનું દુ:ખ જ્ઞાનની ભૂમિકામાં પ્રવેશ થતાં જતું રહે છે. આથી જે દુઃખ અસ્થિર છે અને જ્ઞાનના પ્રકાશમાં લુપ્ત થઈ જાય તેવું છે તે ખરેખર સત્ય નથી. પરંતુ તે દુ:ખનું સંયમન કરવાની આત્મશકિત જે આનંદથી તે દુ:ખને વેરે છે તે આનંદ સત્ય છે.
સુખવાળી અવસ્થા પ્રકટ કરવા માટે સ્થાન ( Place , અને સંગો ( Kircumstances ) બદલવાની આવશ્યકતા છે. પરંતુ ખરેખરી અગત્યતા સ્થિતિ વિશેષ ( Self-change } ની છે. સ્થિતિ બદલાતાં સંગે અને સ્થાનનો પ્રભાવ પણ બદલાઈ જાય છે. મનની સ્થિતિ બદલાતાં મરૂભૂમિ નંદનવન બની જાય છે. પરંતુ આ સ્થિતિનું રૂપાંતર કોણ કરી શકે? એના ઉત્તરમાં કહેવું જોઈએ કે – “આત્મબળ પ્રાપ્ત કરનાર મનુષ્ય.’
આ વિશ્વમાં મુખ્યત્વે કરીને ત્રણ પ્રકારની કટિવાળા મનુષ્ય રંગભૂમિ ઉપર દેખાવ દેતા જોવામાં આવે છે. પ્રથમ પ્રકારના મનુષ્યને બુદ્ધિ વિકાસ બહુજ અ૫ પ્રમાણમાં થયેલું હોવાથી તેમની પ્રત્યેક ક્રિયાઓ ગતાનુગતિક-કેનેગ્રાફના યંત્ર જેવી હોય છે. આવા મનુષ્યને પોતાના શરીરનું પિષણ અને પિતાની જરૂરીઆતેને પુરી પાડવા સિવાય બીજી કોઈ પરવા હેતી નથી. એમના વિચારને
For Private And Personal Use Only
