Atmanand Prakash Pustak 016 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531189/1

Page #1

श्रीमधिजयानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः EPSEEDSAREEEEEEEEEEEEEEEEEEEERESIDDSSEREEEEEEEEEEEEEEESIC
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
必殺必然
您是Ses些经常会会会长容器ESS
सव्यः सदा सहरु कल्पवक्षः
--
-
-
-
जैनो संघश्चतुर्धा भवतु विविधसदज्ञानसंपविलासी। श्रेयः सामाजिकं यद्विलसतु सततं तत्र पूर्णप्रभावि। भक्ति श्रीमद्गुरूणां प्रसरतु हृदये भावपूर्णप्रकाशा
'आत्मानन्द प्रकाश' ह्यभिलषति सदा मासिकं चेतसीति ॥१॥ BR-Banaaaaaaaneपू. १६. वीर सं. २४४५-चैत्र, आत्म सं..२३ अंक ९ मो.
sesespeces0SB5UBS5066ease प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
५
વિષયાનુક્રમણિકા નંબર, વિષય, पृष्ट नम२. विषय १ श्री वीर धर्मनी स्तुति. ... २११ ५ हुन वाय. ... ... ... २२१ ૨ કેટલાક પ્રાસ્તાવિક શ્લોકા.. ૨૧૨ ૬ જૈન બેંક સ્થાપવાની અગત્ય. ... ર૨૨ ૩ પુણ્ય પાપ કુલક-ગ્યાખ્યા.. ૨૧૪ ૭ વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન. ... ૨૩૨ ४ सत्य भित्रनानु २१३५.... २१५८ श्री सामर स्तोत्र मनुवाइ (प). २३६
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪૦
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું –ભાવનગર,

Page #2

Ind1॥ સભાના માનવતા લાઇફ મેમ્બરાને ભેટ.
શે. આ સભાનો લાઇફ મેમ્બરને ભેટ આપવા માટે તૈયાર થયા છે, What has l મેમ્બર બંધુઓને પાસ્ટેજ પૂરતા પૈસાનું વી. પી. કરી ચૈત્ર સુદ our central unitકલવામાં આવશે જેથી તે સ્વીકારી લેશે તેવી નમ્ર સૂચના કરીયે છીયે. ૧ શ્રી ગુરૂગુણુ માળા. મૂળ સાથે ભાષાંતર. ૨ શ્રી અધ્યાત્મમત પરિક્ષા. મૂળ-ભાષાંત ૩ શ્રી સવેગક્રુમક દલી ૪ શ્રી શત્રુ ંજય મહાતીર્થં સ્તવનાવની. ૫ શ્રી અક્ષયતપનિધિ, ૬. શ્રી આત્મકાન્તિ પ્રકાશ.
મહાન યુદ્ધના પ્રસ ંગને લઇ છાપવાના કાગળા તથા છપામણી, ખાઇડીંગ વિગેરેની મેઘવારી છતાં પુસ્તક પ્રસિદ્ધિનું કાર્ય શરૂજ છે.
હવે પછી ઉપદેશ સાથે કથાનક ગ્રંથા કે જેના ભાષાંતર થાય છે, તે છપાવ વાનું કાર્ય શરૂ થશે. આ સભાનું પુસ્તક પ્રસિદ્ધિ કાર્ય સતત્ ચાલતું હાવાથી ઘણા મહેાળા પ્રમાણમાં ગ્રંથા છપાણા છે—છપાય છે. સભાસદોને ભેટ અપાણા છે—અપાય છે. એક નાની ગૃહ લાઇબ્રેરી થાય તેટલા ગ્રંથા અમારા માનવતા લાઇક્ મેમ્બરાને ભેટ અપાઇ ચુકેલ છે જેથી આ સભામાં લાઇફ મેમ્બર થઇ બીજા ધાકિ લાભેા સાથે આ લાભ પણ લેવા જેવું છે.
અમારા માનવંતા ગ્રાહકાને સૂચના. “ શ્રી જ્ઞાનામૃત કાવ્યકુંજ,
,
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને આ વર્ષે ભેટની બુકના નિ ય થઇ ગયા છે. માસિકનું આ સેાળમુ વર્ષ ચાલે છે, જેને માત્ર ત્રણ માસ ખાકી છે. આ વર્ષે ઉપરોક્ત નામનુ પુસ્તક અમારા માનવતા ગ્રાહકેાને ભેટ આપવા માટે મુકરર થયું છે. દરવર્ષ કરતાં આ વર્ષની ભેટની મુક જેમ . એક અપૂર્વ અધ્યાત્મજ્ઞાનની તેમ દરવર્ષ કરતાં વધારે સેટી થશે. જેની સવિસ્તર હકીકત હવે પછી આપવામાં આવશે.
શ્રીસુસઢ ચરિત્ર ( પ્રાકૃત. )
ઉપરનેા પ્રાકૃત પરંતુ સરલ અને ચરિત્રના ગ્રંથ હાલમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયા છે. સ ંસ્કૃત-પ્રાકૃતના અભ્યાસી માટે તે ઉપયાગી છે. કથા પણ રસિક છે. જોવે તેઓએ અમારી પાસેથી મંગાવવા. કિમત મુદ્દલ કરતાં પણ ઓછી રાખવામાં આવી છે. કિંમત માત્ર એ માના પોસ્ટેજ જુદું,
આ માસમાં દાખલ થયેલા માનવંતા
૨૦ ભાવનગર.
૧ શાહુ અમૃતલાલ દુ ભદાસ.
સભાસદે
૫૦ ૧૦ વા૦ મેમ્બર.

Page #3

HASEEN9993-86ECSCGEEEEEEEEEEEEEEEEGCCESSGS 580CREEEEEEEEEEER
ECCE6%E GEE
....-11 ..Ree.
ke.me. a
irtent Jeepjote Nove PICRETCHRIREMOCROREG
SONOMADHESE R
हहि रागषमोहाद्यजिनूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधेयः॥
पुस्तक १६ ] वीर संवत् २४४५, चैत्र.
आत्म संवत् २३. [ अंक ९ मो.
श्री वीरधर्मनी स्तुति.
( pिilisa.) સ્થાપે શુભ્ર પ્રભા સદા અર્વાનમાં જે ધર્મના તત્ત્વની, પામે જેથી મલિન બુદ્ધિ ઉલકો વેગે દશા અંધની; ભસ્મીભૂત કરે છે જગ્ન જનના જે કમ અગ્નિ થઈ, તે રાજે પ્રભુ વીરના ધરમનો નિત્ય રવિ વિજયી.

Page #4

૨૧૨
શ્રી આનંદ પ્રકાશ કેટલાક પ્રાસ્તાવિક લોકો.
પઘાત્મક ભાષાંતર સહિત
લેર રા. રા. કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી. ( ભાવનગર).
(ગતાંક પૃઇ ૧૮૯ થી ચાલ. त्यक्त्वापि निजप्राणान् परहितविघ्नं खल; करोत्येव । कवले पतिता सद्यो वमयति मक्षिकाऽनभोक्तारम ॥
(દાહરા.) પડી ગ્રાસમાં મક્ષિકા, ખુએ પલકમાં પ્રાણ; જમનારાને પણ કરે, વમન કરાવી હાણ. ખલજનની પણ જગતમાં, જાણે એવી રીત:
પ્રાણ તજીને પણ કરે, પરહિત વિશ્વ ખચીત. अनुसरति करिकपोलं भ्रमरः श्रवणेन ताड्यमानोऽपि । गणयति न तिरस्कारं हानान्धविलोचनी नीचः ।।
(રૂચિર છે.) હાથીના કર્ણની ભમરા ઉગ્ર ઝાપટા ખાયે રે, તે પણ તેની પાછળ પાછળ મદ મેળવવા જાએ રે; એવી રીતે દાન લાભમાં અંધ થયેલા પ્રાણી, તિરસ્કારને ન ગણે જરીએ સિદ્ધ વાત એ જાણી રે. उपदेशो हि मूर्खाणां प्रकोपाय न शांतये । पयःपानं भुजङ्गानां केवलं विषवर्धनम |
(ઉપજાતિ.). સદાધિથી મૂર્ખ ન શાંત થાય, અત્યંત કા ઉલટા ભરાય,
જે સર્પને દુધ કદી પવાય, તે માત્ર તેથી વિષવૃદ્ધિ થાય. बोधितोऽपि बहुसूक्तिविस्तरः किं खलो जगति सन्जनो भवेत् । स्नापितोऽपि बहुशो नदीजलैगर्दभः किमु यो भवेत क्वचित् ॥

Page #5

૨૨૩
કેટલાક પ્રાસ્તાવિક કલેકે
(પુષ્મિતાગ્રા.) સુવચનયુત બેધથી જરાયે, ખેલ જન શું જગમાંહિ સાધુ થાયે, બહુવિધ નદીના જલે નવાડે, પણ કદી અશ્વ બને જ શું ગધાડે. अकरुणत्वमकारण विग्रहः परधने परयोपिति च स्पृहा । सुजनबंधुजनेवसहिष्णुता, प्रकृतिसिद्धमिदं हि दुरात्मनाम ॥
( કુતવિલંબિત. ) વગર કારણ વેર કરે અતી, પરધને પરદાર વિષે રતી; સુજનમાં ઈરષા ન રિલે દયા, સહજ દુર્ગણ એ ખલના કહ્યા.
यत्र विद्वज्जनो नाऽस्ति श्वाथ्यम्नत्राल्पधीरपि । निरस्तपादप देश एरण्डोऽपि द्रुमायते ।।
(ચાપાઈ.) વિધાવત વડા વિદ્વાન, બુદ્ધિશાળી જ્યાં ન સુજાણ; મૂર્ખ ગણાવે છે ત્યાં મુખ્ય, નહિ ઝાડ ત્યાં એરડો રૂખ. पझे मूढजने ददासि द्रविणं विद्वत्सु किं मत्सरी नाऽहं मत्सरिणी न चाऽपि चपला नैवाऽस्ति मुर्खे रतिः । मृर्वभ्यो द्रविणं दादामि नितरां तत्कारणं श्रयताम, विद्वान् सर्वजनेषु पूजितननुमवस्य नाऽन्या गतिः॥
(મંદાક્રાંતા. ) રે લમી! તું મુરખ જનને દ્રવ્ય આપે અપાર, વિદ્વાનોને ચપલ મતિ તું કેમ ના દે લગાર; આ તે તારી મુરખપરની પક્ષપાતી જ પ્રીતિ, ને દેખાડ વિબુધ જનમાં હેપ કેરી પ્રતીતિ. ના થી હું ચપલ પણ ના તેમ ના મૂખ પ્યારે, મને હું કવિણ દઉં તે સુણ તું ભેદ મારે; વિદ્વાને તે સકલ સ્થલમાં સર્વથી માન પામે, મૂર્ખાઓને મુજવિણુ ધડ થાય ના કેઈ ઠામે.
–(ચાલુ).

Page #6

ર૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પુણ્ય પાપકુલક–ાગ્યા.
૧ બે વર્ષમાં આવખાનું પ્રમાણ ૩૬૦૦૦ દિવનાનું લેખાય. તે ક્ષણે ક્ષણે ખટ–ક્ષીણ થઈ જતું જોઈને સુજ્ઞજનોએ ધર્મમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
ર જે તપ નિયમ ગુણના સેવન-અભ્યાસ વડે પિષધ' સહિત એક દિવસ નિર્ગમવામાં આવે છે તે તેથી જીવ આટલાં પલ્યોપમનું દેવાયુષ્ય બાંધે છે.
૩ સત્તાવીશ ને સિતેર કેડ સિતેર લાખ સિતેર હજાર સાતો સિતેર ઉપર (= ૨ 999૭૭૭૭૭૭૭ પલ્યોપમ.
૪ એક સો વર્ષમાં ૨૮૮૦૦૦ પહાર થાય છે. તેમને એક પણ પહેર ધર્મ ( શુભ પરિણમ) યુક્ત ગાળવામાં આવે તે આટલો લાભ થાય છે.
કે એ રડતાલીશ કોડ, બાવીશ લાખ બાવીશ હજાર બસ અને બાવીશ ઉપરાન્ત = કરરરરરર ર ) પપમ જેટલું દેવાયુષ્ય એક પહોરમાં બાંધે છે.
૬ સે વર્ષમાં ૧૦૮૦૦૦૦ મુહુર્ત સંખ્યા થાય છે. જે તેમાંથી એક જ મુદત પ્રમાણ સામાચક યુક્ત રહેવાય તે આટલો લાભ થાય છે.
છ ૯૨૫૯૨૫૯૨૫ છે પલ્યોપમ પ્રમાણ દેવાયુબ બે ઘડીમાં બાંધે છે.
૮ સે વર્ષમાં ૨૧૬૦૦૦૦ ઘડી” થાય છે તેમાંથી એક ઘડી પણ ધર્મ –યુક્ત નિમવામાં આવે છે. આટલા લાભ થવા પામે છે.
૯ ૪૬૨૬૬ ૬૯૬૩ પલ્યોપમ જેટલું લગભગ દેવાયુષ્ય એક ઘડીમાં બાંધે છે. ૧૦ એક અહો રાત્ર (સંપૂર્ણ દિવસ રાત ) ની સા ઘડી જેની ગત નિયમ વગર નકામી જાય છે તેને તે દિવસ નિષ્ફળ જાણો.
૧૧ સે વર્ષમાં ૪૦૭૪૮૪૦૦૦ ઉધાસ ( શ્વાસે શ્વાસ ) થાય છે.
૧૨ એક પણ શ્વાસોશ્વાસ પુન્ય પાપ વગરને જતો નથી. જે તેમને એક પણ શ્વાસોશ્વાસ પુન્ય યુક્ત જાય છે તે આટલા લાભ થાય છે.
૧૬ ૨૪પ૪૦૮ ઉપરાન્ત કઈક ઉણચાર ભાગ જેટલા પલ્યોપમ પ્રમાણે દેવતાનું આયુષ્ય એક શ્વાસોશ્વાસમાં બંધાય છે.
૧૪ એક નવકાર મંત્રને કાઉસ્સગ્ન કરનાર (તેમાં આઠ શ્વાસોશ્વાસ–સંપદા હોવાથી) ૧૯૬૩૨૬૭ પોપમ પ્રમાણ દેવાયુબ બાંધે છે.
૧૫ પચાવીશ ઉશ્વાસ (સંપદા) પ્રમાણ લોગસ્સને કાઉસ્સગ્ન કરનાર ૬૧ ઉપર પ પમ પ્રમાણ દેવાયુજ્ય બાંધે છે.

Page #7

સત્ય મિત્રતાનું સ્વરૂપ.
ર૧પ ૧૨ એજ પ્રમાણે પાપ કરણ કરવામાં તત્પર રહેનાર છે નરકનું આખું બાંધે છે. એમ સમજી શ્રી જિનેશ્વર દેવે કલા-પ્રરૂપેલા પવિત્ર ધર્મનું સેવન કવા અવશ્ય ઉદ્યમ કરો.
- સાર –જ્ઞાની કહે છે કે હે ભવ્યાત્મન ! જે તું સુખની જ ચાહના કરતો હોય તે જ છત થા. મદ, વિષય, કષાય, નિદ્રા-આળસ અને વિકથાદિક પ્રમાદને ત્યાગ કર, શુદ્ધ દેવ ગુરૂ ધર્મની સારી રીતે ઓળખાણ કરી તેમાં પૂર્ણ આસ્થા રાખ. મિયાત્વ માર્ગથી દૂર રહે. માગાનુસારપણાને દ્રઢ અભ્યાસ રાખીને ચાલતો રહે. અન્યાય-અનીતિથી ( કાળ નાગની પેરે) વેગળા રહે. ઈન્દ્રિયોને કાબુમાં રાખતે જા. કપાયોને નિગ્રહ કરતા રહે. મનમાં સારા જ વિચાર-શુભ ભાવનાને દાખલ કર અને ખરાબ વિચાર-નબળી ભાવનાને દૂર કર. જગતના સર્વ જીવાનું સદાય હિત ચિન્તવન કર. તેમનું સારું જોઈને રાજી ખુશી થા. તેમના ગુણ ગ્રહણ કરીને તે પોતે પણ ગુગ અને ગુણાનુરાગી બનવા પ્રયત્ન કર.
કોઇ દીન દુ:ખીને દેખી તેમનું દુઃખ દૂર થાય તેમ કરવા તન મન ધનથી બને તેટલા પ્રયત્ન હિતબુદ્ધિથી જ (આ દીલથી ) કરતો રહે. લોકરંજન અર્થે જ નહિ પણ આત્મસંતોષ માટે જે કઈ ભલું કરવાની શુભ તક મળે તે વધાવી લે. તેને ગફલતથી ગુમાવી નહિ દે. ગમે તેવા નીચ જનો ઉપર ગુસ્સે નહિ થતાં તે સુધરી શકે એમ હોય તો તેમને સુધારવા, નહિ તે તેવી તક આવે ત્યાં સુધી ધીરજથી રાહ જોવા અને અત્યારે બીજું ઉગી કામ કરી લેવા લક્ષ રાખવું.
પૂર્વ પુન્ય જેગે દશ દષ્ટાન્ત દુર્લભ મનુષ્ય જન્માદિક સઘળી શુભ સામગ્રી પામીને તેને વૃથા ગમાવી નહિ દેતાં યથાશક્તિ જ્ઞાનીનાં હિત વચનને અનુસરી દાન શીલ તપ ભાવવડે સફળ કરી લેવા જરૂર પ્રયત્ન કરજે, જેથી આયંદે હારૂં હિત-એ--કયાણ થશેજ.
ઇતિશમૂ. લે–મુનિ મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
સત્ય મિતાનું સ્વરૂપ,
(અનુસંધાન મંટ ૧૯૬ થી )
લેખક-વિલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. એ. એક આંગ્લ વિદ્વાન કહે છે કે “True friendship is like sound health, the value of it is seldom known until it be lost." "He Palet

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સંગીન તન્દુરસ્તી સમાન છે; જ્યાં સુધી તે નષ્ટ થાય નહિ ત્યાં સુધી તેની કિંમત ભાગ્યેજ જાણવામાં આવે છે.” તમારા મિત્રોની વર્તણુક તથા પદવીથી તમારા જીવન પર અદભુત અસર થાય છે. બની શકે ત્યાંસુધી તમારા કરતાં ઉચ્ચતર કેટિના મિત્રે પસંદ કરવાને ચોક્કસ નિયમ કરે. જે લોકો તમારા કરતાં ઉત્કૃષ્ટ હોય તેની સાથે નિકટ સમાગમમાં આવવા અવિરત યત્ન કરે. આને અર્થ એમ નથી કે તમારે તમારા કરતાં વધારે દ્રવ્યવાન લોકોના સમાગમમાં આવવાને યત્ન કરે; પરંતુ જેઓને આત્મવિકાસ અને આત્મોત્કર્ષના વિશેષ સાધનની સંપ્રાપ્તિ થઈ છે, જે તમારા કરતાં વિશેષ કેળવાયેલા અને સંસ્કૃત હોય છે, તેવા લોકોના નિરંતર પરિચયમાં આવવાને યત્ન કરો. જેથી કરીને જે તમને સહાય ભૂત થાય તે તમે તેના જીવનમાંથી બને તેટલું ગ્રહણ કરી શકે. આથી તમારા આદર્શ ઉચ કરવાની વૃત્તિને તમારામાં ઉદ્ભવ થશે, તેમજ ઉચ્ચતર વસ્તુઓ પ્રાપ્ત કરવાને અને જગતમાં તમે પોતે કંઈક થાઓ એ માટે મહત્તર યત્ન કરવાને તમે પ્રેરાશે.
ઘણા યુવકોને પુષ્કળ મિત્રો કરવાની ટેવ હોય છે, પરંતુ તે મિત્રો એવા હોતા નથી કે જે તેઓને મદદગાર થઈ શકે વા ઉન્નતિગામી બનાવી શકે, કેમકે તેઓએ ઉચે ચડવાને બદલે નીચે ઉતરવાનું પસંદ કર્યું હોય છે. તમારા કરતાં ઉતરતી પંક્તિના માણસની સાથે જે તમે હમેશાં સંસમાં આવશે તે ખાતરી યુર્વક માનો કે તેઓ તમને નીચે ઘસડી જવાના અને તમારા આદર્શ તથા ઉચ્ચાભિલાષને નિકૃષ્ટ બનાવવાના યત્નો આદરશે. આપણા મિત્રો અને પરિચિત મનુષ્ય આપણા પર કેવા પ્રકારની છાપ બેસાડે છે તેનું આપણને અત્યઃ ૫ જ્ઞાન છે. જે જે મનુષ્યના સંસર્ગમાં આપણે આવીએ છીએ તે સર્વ આપણે પર એ છાપ પાડે છે અને તે છાપ ઉન મનુષ્યના ચારિત્ર્ય જેવી જ હોય છે. જે આપણે આપણું કરતાં સારા મનુષ્યની સાથે મિત્રતા કરવાની અને પરિચયમાં આવવાની ટેવ ઘડીએ છીએ, તે આપણને આત્મસુધારણા અને આમેકર્ષના માર્ગ પર વિચારવાની સ્વાભાવિક રીતે ટેવ પડી જાય છે.
જીવનના ધોરણે ઉચ્ચ રાખવા હમેશાં યત્ન કરવો એ એક મહત્વની વસ્તુ છે, અને મહાન ઈચ્છાએ ધારણ કરવાની ટેવવાળા મનુષ્યને માટે તે પ્રમાણે કર વાનું શક્ય છે. એમ છતાં, આપણે અસહિષ્ણુ થવું ન જોઈએ અને આપણા મિત્રો તરફથી જોઈએ તે કરતાં વિશેષ મેળવવાની અપેક્ષા રાખવી જોઈએ નહિ. 573 944 33" Take your friends more as you find them, without the desire to make them live up to some ideal standard of yonn nwn. You may find that their "w standart while

Page #9

સત્ય મિત્રતાનું સ્વરૂપ.
ર૧૭ different, may not be so bad, rtor all.” એટલે કે “ તમારા પોતાના કોઈ આદશ ધારા અમાણે તમારા મિત્રાને રહેતા કરવાની ઈચ્છા વગર તમે જેમ બને તેમ વધારે મિત્ર પસંદ કરો. તમને જણાશે કે તેઓનું ધોરણ તમારા રણથી ભિન્ન હોવા છતાં એટલું બધું ખરાબ નથી.”
અપરિચિત મનુષ્યની પરીક્ષા તેના મિત્રોને અભ્યાસ કરવાથી થઈ શકે છે તે કેવી પ્રકૃતિને મનુષ્ય છે, તે તેના વચનાનુસાર વર્તશે કે તેનું વચન અવિશ્વસનીય હશે વિગેરેનું અનુમાન સહેલાઈથી કરી શકાય છે. જે માણસને કેઈની સાથે વાતવિક મિત્રતા નથી એવા કોઈ માણસને જોશે તે તમને જણાશે કે તેનામાં કોઈક સ્થળ કંઈક ન્યૂનતા છે. જે તે મિત્ર મેળવવાને લાયક હોત તો તેને અવશ્ય કોઈની સાથે મિત્રતા હોત.
પુષ્કળ મિત્રો હોવા” એ કઈ કાલ્પનિક ઉપન્યાસ નથી, પરંતુ અત્યંત કિંમતી છે. પુષ્કળ મિવાળા આ પુરૂને સર્વત્ર સત્કાર મળે છે, અને જેની પાસે માત્ર પુષ્કળ દ્રવ્ય હોય છે એવા લોકોને અપ્રાપ્ય અને અપ્રસિદ્ધતામાં જીવન વહન કરનાર મનુષ્યએ પૂર્વે કદિ નહિ સાંભળેલા પ્રસંગો તેઓને આપવામાં આવે છે જે માણસને એક પણ મિત્ર નથી તે ખરેખર ગરીબ છે. ગમે તેટલું દ્રવ્ય હોય તો પણ તે દ્રવ્યનું મિત્રતાને સ્થાને નિવેશન થઈ શકે જ નહિ. દિવ્ય પ્રાપ્ત કરવામાં પિતાની પ્રવૃત્તિને લઈને ગુમાવેલા મિત્રોને પુન: મેળવવા અનેક લક્ષાધિપતિ શ્રીમંતે પિતાની સંપત્તિના મેટા ભાગનો ભાગ આપવા તૈયાર હોય છે.
અમેરીકામાં એક દ્રવ્યસંપન્ન માણસના હમણાંજ થયેલા મૃત્યુ સમયે તેના ગાં-સબંધીઓ ઉપરાંત ભાગ્યેજ બીજા છ માણસેએ હાજરી આપી હતી, પરંતુ જે માણસ પાસે પોતાની પાછળ મૂકી જવાને માત્ર જુજ મિલ્કત હતી તે માણસના પાડા અઠવાડીયા પછી થયેલા મૃત્યુ સમયે શેક પ્રદર્શિત કરવા આવેલા અસં
ખ્ય સ્ત્રી-પુરૂથી શેરીઓ અને રસ્તાઓ ઉભરાઈ ગયા હતા. આનું કારણ એ હતું કે એક કૃપણ મનુષ્યને પોતાની મિલ્કતપર જેટલો પ્રેમ હોય છે તેટલે આ માણસને તેના મિત્રો પરત્વે હતો. જે કઈ તેને ઓળખતે હોય તે તેના મિત્ર હોય એમ લાગતું હતું. તેની પાસે પુષ્કળ દ્રવ્ય હોવા કરતાં તેને પુષ્કળ મિત્રો પ્રાપ્ત કરવાનું સદભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું હતું તેમાં તે વિશેષ મહત્તા માન હતું. જે કઈને પિતાની જરૂર હોય તેને તે પોતાનું આપવા ઈચ્છતા હતા. તેણે તેનું જીવન લેશ પણ સ કેચ વગર, ઉદાર હૃદયે તેના મિત્રોને અર્પણ કર્યું હતું. તે ગમે તે વખતે તેઓની સેવામાં હાજર રહેતા. આ માણસના જીવનમાં સેવાને મને

Page #10

૨૮,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, ર્યાદા ન હતી અથવા એવું કાંઈ ન હતું કે જેથી તેનામાં સ્વાર્થ સાધક વૃત્તિ કે લોભ દશાનું આપણને ભાન થાય. આવા ઉદારચરિત અને વસુધાને કુટુંબ ગણનાર મનુષ્યના મૃત્યુથી પિતાને મહાન નુકશાન થયું છે એમ હજારો લોક ગણે તે તેમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી.
સિનેકાએ એક સ્થળે લખ્યું છે કે –“મિત્રતામાં સહેજ પણ સંકોચ ન હા જોઈએ. મિત્રતાનો સંબંધ શરૂ થયા પહેલાં તમારી ઈચ્છાનુસાર વિચાર કરો. પરંતુ મિત્રતા થયા પછી શંકા અથવા ઈયુક્ત વિચારોને તિલાંજલી આપે. કોઈની સાથે મિત્રતા શરૂ કર્યા પહેલાં વિચાર કરવા માટે સમયની અગત્ય છે, પરં તુ એક વખત નિશ્ચય ક્યો પછી તે તમારા હૃદયમાં વસવાને અધિકારી બને છે. મિત્રતાનો હેતુ એ છે કે તમારી જાત કરતાં પણ તમને તમારા મિત્રો પર અધિક પ્રિમ હા જોઈએ; અને માત્ર પ્રાજ્ઞ પુરૂષ જ મિ થઈ શકે એ સૂત્રના અભિજ્ઞાનથી તમારા મિત્રાની ખાતર જરૂર પડે તે તમારી જીંદગીની આતિ આપવા તમારે તૈયાર રહેવું જોઇએ.
તેજ મનુષ્ય બીજાની સેવામાં પોતાનું જીવન આપી શકે છે કે જેને તે બીજા પાસેથી મળી શકે છે. આ એક પ્રકારનું બીજારોપણ છે જેનાથી પુષ્કળ ધાન્ય ઉ. ત્પન્ન થઈ શકે છે. જે મનુષ્ય પાતાથી બને તેટલું મેળવવાનો યત્ન કરે છે અને તેને માંથી કેને ઇ આપતો નથી તે વાસ્તવિક દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. જે ખેડુત બીજનું રોપણ કરવા કરતાં બીજને સંશય કરવાથી પોતાને વિશેષ લાભ થશે એ વિચાર કરી બીજને સંચય કરવા લલચાય છે તેના જેવા જ ઉન મનુષ્ય ગણું શકાય. તે ભૂમિમાં બીજનું રોપણ કરતે નથી, કેમકે બીજની અંદર તેને ધાન્ય દષ્ટિગત થતું નથી. આપણે પોતે વિકાસક્રમમાં કેટલા આગળ વધ્યા દોએ તેનો વિચાર કરવા કરતાં આપણે કેટલા માણસને આગળ વધવામાં સાડા કરી છે તેને જ વિચાર ક વિશેષ ઉચિત છે. જે મનુષ્ય સમાજની સેવામાં પોતાનું જીવન અર્પણ કરે છે તે જ વસ્તુતઃ દ્રવ્યસંપન્ન ગણી શકાય છે. આવા લાકે પિતાની શક્તિને કે સેવા વિક્રય કરવા કદિ ઈચ્છા રાખતા નથી, કેમકે તેઓ સર્વને પિતાના બંધુ અથાત્ મિત્ર સમાન હમેશાં લે છે. જેવી રીતે ખેત મિમાં બીજનું રોપણ કરી પુષ્કળ ધાન્ય મેળવી શકે છે. તેવી જ રીતે આ કક્ષાના અનું એ પોતાના દેશને પિતાનું સર્વસ્વ સમપ ઇતિહાસના પૃષ્ઠ પર પિતાના નામે વલંત અને ચિરસ્થાયી કરી શકે છે.
આપણા અત્યંત પ્રવૃત્તિમય જીવનનો એક ખેદજનક દોષ એ છે કે આપણે દ્રવ્યસંચય કરવાને તણાઇ જવામાં માત્ર ગુમાવીએ છીએ તેમજ નવા મિત્રે કરી

Page #11

સત્ય મિત્રતાનું સ્વરૂપ શકતા નથી, કેમકે અત્યંત પ્રવૃત્તિશીલતાને લઈને આપણે તે કાર્ય માટે સમયના બચાવ કરી શકતા નથી. વિશાળ સાધને અને આશ્ચર્યભૂત પ્રસંગો આપણુમાં અત્યુ લેભદશાનો સંચાર કરે છે. મહાન ઐહિક લાભ જોઈને આપણે સ્વાથી સ્વભાવ અને આપણામાં રહેલી પશુવૃત્તિ ઉશ્કેરાય છે. આને પરિણામે આપણે એટલા બધા તિવ્ર વેગથી ઇચ્છા જઈએ છીએ કે જે મિત્રો આપણને આપણું લશ્યસ્થાને પહોંચવામાં મદદ કરે છે તે સિવાય અન્ય મિત્ર કરવાને આપણને અવકાશ રહેતો નથી. આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે આપણે આનંદદાયક અને લાભકારક ઘણી ઓળખાણ કરી શક્યા છીએ, પરંતુ મિત્ર શબ્દના યથાર્થ અર્થમાં આપણે ઘણાં શેડા મિત્રો મેળવી શકયા છીએ. હકીકત એ છે કે એ મહાન દેખાતા લાભોને લીધે આપણામાં કેટલાક પ્રશસ્ત ગુણે ખીલે છે અને ઘણાખરા પ્રશસ્ત ગુણે ખાઈ જાય છે અને કેટલેક અંશે લુપ્ત થાય છે. ધનપ્રાપ્તિને માટે આપણે આપણું મગજમાં રહેલા અનેક દ્રવ્યપિંડને કેળવ્યા છે, અને તેમ કરવા જતાં આપણે અમૂલ્ય વસ્તુ ગુમાવી બેઠા છીએ. આપણે મિત્રતાને, શક્તિને અને સમયને વ્યાપારમય કરી મુકયા છે. દરેક વસ્તુનો ઉપયોગ આપણે પૈસા પ્રાપ્ત કરવામાં કર્યો છે, અને પરિણામ એ આવ્યું છે કે આપણે પૈસે પ્રાપ્ત કરી શકયા છીએ, પરંતુ અન્ય કંઈ પ્રાપ્ત કરી શક્યા નથી. હારે દ્રવ્યવાન મનુષ્યની તેઓના વ્યાપારક્ષેત્રની બહાર કાશી ગણના થતી નથી. ઉચ્ચતર કેટિના મનુષ્ય તરીકે ગણાવાને ઉચ્ચતર માતંતુઓને અને તેઓની બીજી બાજુને તેઓએ ખીલવી નથી. તેઓ દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરવાની કળામાં પ્રથમ પંક્તિઓ આવે છે, પરંતુ અન્ય વિષયમાં તેઓ તેથી ઉતરતી પંક્તિ એ જ આવે છે, કેમકે તેઓએ દ્રવ્યપ્રાપ્તિમાં જ તેઓના જીવનકાર્યની, રોની શક્તિની અને મિત્રતાની સાર્થકતા માની છે. પુષ્કળ દ્રવ્ય હાય પણ સત્ય સહાયક મિત્રોને અભાવ હોય તે તે કરતાં વિશેષ પીડાજનક વસ્તુ આ જગમાં કોઈ નથી. જે કાર્યસિદ્ધિ મેળવવા જતાં આપણને આપણા મિત્રોનો અને જીવનમાં સૌથી પવિત્ર ગણાતી વસ્તુઓને ભેગ આપવો પડે એમ હોય તે કાર્યસિદ્ધિી કશી ઉપયોગિતા નથી. આપણે અનેક મનુષ્યો સાથે ઓળ ખાણ હોય, પરંતુ તે સર્વના રાજ્ય મિત્રો તરીકે ગણના થઈ શકતી નથી. જગત્માં અનેક ધનવાન માણસ હોય છે કે જે એ ય મિત્રતાના લાભ અને આનંદ ભાગ્યે જ સમજી શકતા અથવા અનુભવી શકતા જોવામાં આવે છે.
કેટલાક એવા પ્રકારના મિત્ર હોય છે કે જેઓ આપણું સ્થિતિ સુખી હોય છે અથવા તેઓ આપણુ પાસેથી કંઈ મેળવવાની આશા રાખતા હોય છે ત્યાં સુધી આપણે સાથે મૈત્રી રાખે છે અને આપણે નબળી સ્થિતિમાં મુકાઈએ છીએ કે

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તરતજ આપણે પરિત્યાગ કરવામાં એક ક્ષણને પણ વિલંબ કરતા નથી. વશીંગ્ટને એક સ્થળે લખેલું છે કે “True friendship is a plant of slow growth, and must undergo and withstand the shocks of adversity before it is entitled to the appellation.” “મિત્રતારૂપી લતા ધીમે ધીમે વૃદ્ધિ અને વિસ્તાર પામે છે, અને તે નામ ધારવાને અધિકારી બને તે પહેલાં તેણે વિપત્તિના આઘાત સહન કરવા જોઈએ અને તેની સામા થવું જોઈએ.”
આ સંબંધમાં નીચેનું દષ્ટાંત લક્ષમાં રાખવા યોગ્ય છે. એક ગૃહસ્થ હમેશાં એમ ધારતો કે મારે પુષ્કળ માણસની સાથે સાચી મિત્રતા છે, પરંતુ જ્યારે તેણે તેની સર્વ મિલકત ગુમાવી ત્યારે જે લોકે તેના પર દેખીતી રીતે અપ્રતિમ સ્નેહભાવ રાખતા હતા તેઓએ તેને તરતજ ત્યજી દીધો, અને તે બિચારાને તેઓની સ્નેહશૂન્યતાથી એટલું બધું દુઃખ થયું અને તે એટલે બધે હતાશ થઈ ગયે કે છેવટે તે તેનું માનસિક સમતલપણું ગુમાવી બેઠે; આવી દુ:ખદ અને નિરાધાર અને વસ્થામાં થોડા સાચા મિત્રો તેને મજબૂત વળગી રહ્યા. જ્યારે તેણે તેનું સર્વસ્વ ગુમાવ્યું અને તેને ધધ અટકી ગયા ત્યારે તેના બે જુના નેકરેએ તેઓની પાસે યત્કિંચિત્ હતું તે તેને આપ્યું અને તે વડે વ્યાપારનો પુન: આરંભ કરવાને તેને આગ્રહપૂર્વક વિનતિ કરી. તેને એક બીજે નેહી જે તેને માટે કામ કરતો હતો તે પણ ઉક્ત મનુષ્યના આપત્સમયમાં કર્તવ્યનિષ્ટ રહ્યો અને પિતાની પાસે જે કંઈ હતું તે તેને આપી તેણે ખરેખર મિત્રધર્મ બજાવ્યું. આ સત્ય મિત્રેની મિત્રભક્તિના બળથી તેણે તેની અસલ સ્થિતિ પુન: મેળવી અને ઘણા અલ્પ સમયમાં પહેલાંના જે દ્રવ્યવાન થઈ ગયે.
જેઓ મિત્રતાને આધારે વ્યાપાર કરે છે, જેઓ મિત્રતાનો એક મહાન સાધન તરીકે ઉપયોગ કરે છે અને તમારી સાથે મિત્રતા કરવામાં જેઓને સ્વાર્થ સમાયેલ છે એવા લેકે વિશ્વસનીય નથી, કેમકે તેઓ પોતાના અંગત સ્વાર્થ સાધવાના હેતુથી તમને એક સાધનરૂપ બનાવી શકે છે. સાંપ્રત સમયમાં આવા પ્રકારના મનુષ્ય જ્યાં ત્યાં મળી આવે છે; માટે તેવા મનુષ્યોથી ચેતીને ચાલવામાં જ શ્રેય છે.
( અપૂર્ણ)

Page #13

દુર્જન સ્વભાવ.
૨૨૧
દુર્જન સ્વભાવ.
રચનાર–રા. ૨. “ઘણુણ” –ભાવનગર,
મનહર. નિમ્બતણું વૃક્ષ વાવી સાકરને કયારો કરી,
ક્યારે ભરી રાખે અહોનિશ નિત્ય મધથી; હમેશ પલ્લવોપરે દુધ ખુબ છાંટ્યા કરે, નિકટમાં ચારે પાસ આમ્રવૃક્ષ વાવો; લીંબોળી ન તોય કદી નિમ્બત૭ મીઠી થાય, કટુતા" સહજ કોટિ ઉપાયથી જાય ના; દુર્જન ન તેમ કદી આર્ય વાણી બોલનાર, ભલે મીઠી વાણી સુણે સજજનના મુખથી. કાકને પ્રીતિથી પાળે, સુવર્ણપંજરે રાખો, આગ્ર અને મીઠા મીઠા મેવા ખવરાવીએ; ગગાતણું જલ પીવા આપ ભલે પ્રેમથકી, મીઠી મીઠી વાણી તેની પાસ નિત્ય બેલીએ પણ કાકા કાક રહે, કેયલ ને કદી થાય, સહજ સ્વભાવ કોટ ઉપાયથી જાય ના; દુર્જન ન તેમ કોટિ ઉપાયે સજજન થાય, ભલે રહે સજજનના નિત્ય તેહ સંગમાં. સાબુત રાશિ લઈ, ગંગાતણું તટે° જઈ રાસભને?? ખંતથકી ખુબ નવરાવીએ; મખમલતણું કદી પલાણ કરાવી અને, બીજા શણગારકી બહુ જ સજાવીએ; પણ તે રાસભ કદી તીખ ન તેનાર ૩ થાય, ભલે તેમ કરવા ખ-ભૂમિ એક કરીએ, ઉપદેશ આપે ભલે દુર્જનને અણમૂલા,
પણ તે સજન થાય નહિ આ જનમમાં. ૧ લીંબડાનું. ૨ રાત્રિ દિવસ. ૩ તેની નજીક. ૪ આંબાનું ઝાડ, ૫ કડવાશ. ૬ કરેડ. ૭ કાગડાને. ૮ સેનાના પાંજરામાં. ૯ ઢગલ. ૧૦ કિનારે. ૧૧ ગધેડાને. ૧૨ તેજ. ૧૩ ઘોડો. ૧૪ આકાશ અને પૃવી.

Page #14

૨૨૨
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
જૈન બંક સ્થાપવાની અગત્ય.
આ પ્રશ્ન જેનકેમ કેટલાં વર્ષો થયાં ચર્ચા કરે છે, પરંતુ કમનસીબે કહો, કે કાર્યદક્ષતાના અભાવે કહો, કે પછી સ્મશાન વૈરાગ્ય ધરાવનારા આગેવાનોના પ્રતાપે કહે-ગમે તે કારણસર દશવર્ષ અગાઉ મળેલી કોનફરની રંગભૂમિ (Platform ) પર અનેક ઉપનય પૂર્વક આ વિષયને અંગે–બેંક સ્થાપવાની જ. રૂર વિષે લાંબા લાંબા ભાષણે કર્યા પછી પણ એ કામ વ્યવહારૂ રીતે(Practically) હાથ ધરવામાં આવ્યું નથી, એ જાણી યે સાચો જેન દીલગીર થયા વગર રહેશે? એક વસ્તુના-કાર્યના પ્રત્યક્ષ લાભે સમજાય છે છતાં તેનો અમલ કરવામાં વિલંબ શા માટે સેવવો જોઈએ ? શામાટે તે પ્રશ્ન વ્યવહારૂ રૂપ ન પકડયું ? અથવા, શું એક કોન્ફરન્સના મંડપમાં જે જે વિષય પર ઉહાપોહ કરવામાં આવ્યો હોય તે તે વિષયમાં ઉકાંતિ જોવામાં આવતી નથી ? અરે ! ઉત્ક્રાંતિને બદલે અપક્રાંતિ કેમ થઈ રહી હશે ? આનું કારણ સ્પષ્ટ છે; અને તે એ કાં ન હોય કે કોમના નેતાઓમાં કર્તવ્યપરાયણતાની ખામી હોય? અગરતે તેઓ કવીર ન હોય, યાતો કાર્યદક્ષ ન હોય, કિંતુ માત્ર ભાષણે કરાવી યા ઠરાવ પસાર કરી પોતાની સેવાની પૂર્ણાહુતિ માની સ્વસ્થાને સીધાવનારા કાં ન હોય ? લેખકને માનવાને ઉપરોક્ત કારણ મળે, છે અને તે માને છે કે ઉપર દર્શાવેલ દોથી નેતાઓ વંચિત નથી તેનું જ આ પરિણામ હોઈ શકે. વિષે વિચાર કરતાં આપણને માનવાને કારણે મળે છે કે તે અન્ય કેટલીક
કેમોના પ્રમાણમાં સારી છે–વધારે સારી છે. તેમ માનવાને જેનેની નાણાવિષ- અનેક કારણો છે. પ્રથમ તો જેન કેન પ્લેટો ભાગ વ્યાપારી યક સ્થિતિ છે, ભારતના વ્યાપારને મોટા ભાગ જૈન કોને પોતાના હાથમાં
લીધેલ છે. આપણે ઘણે ઠેકાણે ભિન્નભિન્ન વ્યવસાય કરનારા માણસને પૂછીએ છીએ ત્યારે હોટે ભાગે જવાબ મળે છે કે “અમે જેને છીએ.” આ પરથી માની શકાય કે સામાન્ય રીતે જેનેની વ્યાપારવિષયક પ્રવૃત્તિ હમેશાં આગળ પડતી છે. ખાસ કરીને મારવાડી વગે કે જેણે દેશની દોલત ( લોકો તરફથી થતું ઉપહાસ્ય સહન કરીને પણ) સાદાઈ-સ્વાવલંબીપણું આદિ ગુણે વડે અવાવધિ સાચવી રાખેલ છે, એ વર્ગ જ્યાં છે ત્યાં મોટે ભાગે ન જ હશે. એક વખતે હિંદના એક વાઈસરોયે કહ્યુ હતુ કે જૈનમ પાસે અઢળક દ્રવ્ય છે” જે કે એકાદ મેટા અમલદારના માત્ર કથન ઉપરથી માની લેવાનું નથી, તો પણ

Page #15

જેને બેંક સ્થાપવાની અગત્ય.
રર૩
*"
-
એવો સામાન્ય નિયમ છે કે જેના હાથમાં વ્યાપારની લગામ હોય છે તે કામ એકંદર પૈસાપાત્ર ગણાય છે. તદનુસાર જેન કામની નાણાવિષયક સ્થિતિ સારી છે એમ માની શકાય. ઉપરાંત આરતિના ઘી, વરઘોડા, રથયાત્રાએ, સામૈયા, સાધુ પદવીપ્રદાન, તીર્થોની રચનાઓ, કારસી, સ્વામિવાત્સલ્યના જમણે, નાતવરાએ, સંધ કાઢવા, વિગેરે કાર્યોમાં જેનોના દ્રવ્યને માટે ભાગ ખર્ચાય છે. જે નાણાવિષયક સ્થિતિ સારી ન હોય તે આવા મહાન ખર્ચો કરવા છતાં આ કેમ કેમ સારી દેખાય? આ સ્થિતિ સામાન્ય જૈન કેમને ઉદ્દેશીને લખેલી છે તે લક્ષમાં રાખવાનું ભૂલવું જે
આ પ્રશ્ન ખરેખર વિચારવા યોગ્ય છે. એક તરફ આરતિઓના ઘી બોલવામાં
આવે અને તેના પઇસા ભંડારમાં નંખાય. ઠીક, હવે બીજી જેને ના પૈસા તરફ લ કરો, કે એક જૈન બંધુ ગમે તેવી કડી સ્થિતિ આજના જમા- ભેગવતો હોય, અરે ! મરણ પથારીએ પડેલે હોય તે નામાં ભંડામાં પણ એ ભંડારમાંથી એ દ્રવ્યનો વિનાશ ન થતાં રક્ષણ થતું શા માટે સડવા હોય છતાં એક દમડી પણ જૈન ભાઈના આરોગ્યા આપી જોઈએ ? શકાય નહિ, અને આ રીતે ભંડામાં નાણું એકત્ર થયા કરે એ
કયો વિચારક જેને પસંદ કરશે? જૈન બંધુઓ મોટે ભાગે દાસ્ય વૃત્તિ ભેગવતા હોય, અરે! બે ટંક પુરૂં ખાવાનું પણ મળતું ન હોય (પહેરવા ઓઢવાની તો વાત જ શી?) સારા ઉદ્યોગ-ધંધાની લાઈન પર ચડી શક્યા ન હોય, એવી હાલતમાં તેઓને માટે ઔદ્યોગિક સંસ્થાઓ સ્થાપી પગભર ન બનાવી શકાય! જેનકોમનો મોટે ભાગનોકરીયાત વર્ગ તરીકે જોવામાં આવતું બંધ ન પડે અર્થાત્ તેને વ્યાપારપરાયણ બનાવી ન શકાય ત્યાંસુધી આરતિનાં ધી બેસવાં, સ્વામિવાસત્યનાં જમા કરવાં, હોટા ઠાઠમાઠથી પદવી પ્રદાન કરવાં, યા તે તીર્થ રચનાઓ, અને અડ્રાઈમહેસમાં જ મેટા ખર્ચ કરવા અને જૈનેની સ્થિતિ માટે કાંઈ પણ ન કરવું એ લેખકના માનવા પ્રમાણે તદૃન અનુચિત છે. “ જે પ્રસંગે જે ઉચિત હોય તે પ્રસંગે તે કરવું એ શ્રીમમહાવીરનું પવિત્ર ફરમાન છે” તે છતાં ઉપરોક્ત ક્રિયામાં--કાર્યોમાં કશે ફેરફાર હાલમાં કરી શકાય તેમ લાગતું ન હોય તે સારું તે છે કે દેવમંદિરે વિગેરેમાં જે દ્રવ્ય એકઠું થાય છે તે કોઈ બેંકમાં ન સ્થાપન કરતાં જૈન બેંક સ્થાપી તેમાં રોકવામાં આવે તો અન્ય બેંક મેટે નફે કરે છે તેમ જે બેંક પણ સારે નફે અવશ્ય મેળવી શકે, અને તેવા પ્રકારનાં નાણાંનું રક્ષણ થાય અને તેમાં વૃદ્ધિ પણ થાય.
આ અને હાલના વખતમાં લોકોના હૃદયમાં અવશ્ય સ્થાન મેળવ્યું જ

Page #16

રર૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હોય તેનાં કારણે સ્પષ્ટ છે. કોમના નેતાઓ હોટે ભાગે જેન કોમ વ્યાપારી વ્યાપારી હોય, સારા આબરૂદાર હોય, કળવકળ ધરાવતા હોય, કેમ હોવા છતાં છતાં તેઓ પોતાના જાતભાઈઓ તરફ લાગણન રાખતાં અન્ય પિતાનાં નાણાંનો બેંકોમાં પોતાને પૈસે શા માટે જમા કરાવવાનું ઉચિત સમવહીવટ કરી જા જતા હશે? શું પોતાનાં નાણુને વહીવટ જેન બેંક સ્થાપી સુતી નથી શું? તેઓ ચલાવવા ધારે તે ન ચલાવી શકે? અલબત, ચલાવી
શકે જ. કેમના બંધુઓની હાલમાં અતિ દયાજનક સ્થિતિ જોતાં છતાં જેન બેંક સ્થાપવાને તેને કેમ વિચાર થતો નહિ હેય? અગર થતા વિચારને કેમ વ્યવહારમાં નહિ મુકી શકતા હોય? આનું કારણ વિચારતાં જણાય છે કે જેને વિદ્વાનોએ જૈન બેંકનો પ્રશ્ન જેમ બને તેમ વધુ દૃઢતા પૂર્વક ચર્ચવાની તસ્દી લીધી નથી એ ચનીય છે, કેમકે એ વિષયની ચર્ચા દ્વારા સમગ્ર જૈન કેમનું ધ્યાન તે તરફ ખેંચવા જેટલે એ વિષયને ઉહાપોહ થાય તેમ કરવાની જરૂર છે. વર્ષમાં એક વાર કોન્ફરન્સના મંડપની રંગભૂમિપર જૈન બેંક સ્થાપવાની જરૂરના ઠરાવ માત્રથી જેન શ્રીમંતની આંખ ઉઘડી જાય, અગર તો તે દ્વારા પોતાના બંધુઓનું કલ્યાણ કરવાની ભાવના તીવ્ર થાય એ માનવા
ગ્ય જણાતું નથી. આ પરથી સમજી શકાશે કે પિતાનાં નાણાંનો વહીવટ કેમના નેતાઓ અવશ્ય સારી રીતે કરી શકે, પરંતુ આ વિષયમાં તેઓને રસ ઉત્પન્ન કરાવવા જેટલી તક વિદ્વાન વગે લીધી હોય તેમ મુદલ લાગતું નથી. જૈન બેંક જે એક કેમી સવાલ પણ છૂટથી ચર્ચવામાં ન આવે, અને તે વિષય પર જુદા જુદા વિદ્વાને યુક્તિપુર:સર લેખે લખી તેના લાભ લેકેને બતાવી શકવા જેટલી પણ તક ન લે તે પછી કહો ભલા તે પ્રશ્ન વ્યવહારૂ સ્વરૂપ છેલ્લાં દસથી પંદર વર્ષમાં લેશ પણ લીધું ન હોય તેમાં શું આશ્ચર્ય? અસ્તુ! એક વ્યાપારી બુદ્ધિ ધરાવતું મગજ આગળ વધેલું હોય એમ તે સામાન્ય રીતે માની શકાય તેમ છે, છતાં જેને આ વિષયમાં વિશેષ ગતિમાન થઈ શક્યા નથી તેનાં કારણે પૈકી એકાદ પુખ્ત કારણ ઉપર જણાવ્યું તે છે. ખરૂં કહીએ તો કેન્ફરન્સમાં ઠરાવ રજુ કરવાની હાલની પ્રણાલિકા પસંદ કરવા લાયક નથી. જેણે જે વિષયને સારે અભ્યાસ કર્યો હોય, અને જે મનુષ્યનું મગજ જે વિષયમાં કંઈક કરી શકે તેવું લાગતું હોય તેવા મનુષ્યને જ તે વિષયનો ઠરાવ રજુ કરવાનું તેમજ તે પર વિવેચન કરવાનું કાર્ય સંપાવું જોઈએ.
આ પ્રશ્ન ઘણે વિચારવા યોગ્ય છે. ભલા! કહે તો ખરા! આપણા ઘરની

Page #17

જેન બેંક સ્થાપવાની અગત્ય.
૨૫
મીકત (આપણુ અશક્તિથી) બીજાને સંભાળવા આપીશું ? જેનેના પૈસા શા અરે! શું આપણામાં એટલું આત્મબળ નથી? એટલા પણ માટે બીજી બેંકે- આપણે સ્વાશ્રયી નથી ? અને એટલા પણ આપણે આપણા
માં મૂકાવા પિતાના જ પગ પર ઉભા રહી શકીએ એવી સ્થિતિમાં નથી શું ? જોઈએ? કે જેથી આપણાં નાણું બીજે સાચવે ત્યારે સચવાય. અર્થાત્
આપણું નાણાં બીજી (જેન બેંક સિવાય) બેંકોમાં મુકવા જે પ્રસંગ આવે. ખરેખર, એ આપણુ નિર્બળતાનું ચિન્હ છે. અરે ! બીજી બેંકમાં નાણાં મુકવાથી–એટલે કે જેન બેંક સ્થાપી તેમાં નાણું નહિ મુકવામાં આવ્યાથી આપણી કોમ પ્રત્યેની મહાન ફરજને લેપ જ કરીએ છીએ. જેન બેંક સિવાય બીજી બેંકમાં નાણાં મુકવાથી જે જે મહાન લાભ થવાના સર્યો હોય, અથવા તે જે પ્રત્યક્ષ લાભ થવાના હોય તે અટકી પડે છે, અને કોમ દિનપ્રતિદિન કફોડી સ્થિતિમાં મુકાય છે. આ પરથી વિચારશીલ જૈન શ્રીમાન તે જૈન બેંક સ્થાપવામાં આવે તો તેમાં જ પોતાનાં નાણાં રોકી “એક પંથ ઔર દો કાજ” જેવો લાભ મેળવવા તત્પર બને. વિષે વિચાર કરતાં જણાય છે કે તેમાં અનેક લાભ સમાયેલા છે. તે બેંકમાં
જે ન થાય તે મોટા પ્રમાણમાં થવા સંભવ છે. તે સમગ્ર લાભ જૈન કેમ તરકથી (Jain Fund) જૈન ફંડ જેવી (ભાવિ) થનારી નવી સંસ્થામાં બેક સ્થાપવામાં જમા કરવામાં આવે તે તે દ્વારા જેનોના સામાજિક પ્રીને આવે તે તેના ઉપાડનારી-The Servants of Jains' Society જેવી ધરલાભ– ખમ સંસ્થા કેટલી મજબૂત, પગભર અને આબાદ દશા ભેગ
વતી બની શકે? તે ઉપરાંત એ ફંડમાંથી જેન કોન્ફરન્સ પણ પિતે ઉપાડેલાં કેટલાંએક અગત્યનાં કાર્યોમાં છૂટે હાથે ખર્ચ કરી શકે. અરે! વધારે વિસ્તારથી લખવાની જરૂર નથી. માત્ર સંક્ષેપમાં આટલુંજ કહીએ તે બસ છે કે જેનેની આર્થિક સ્થિતિનો પ્રશ્ન ચનીય બની રહ્યો છે તે મજબૂત, બળવાન્ અને આબાદ દશા ભગવતો જોવામાં આવશે. તેમના લેકેને મેટે ભાગ દુઃખદ સ્થિતિ ભગવતે જોવામાં આવે છે તે જોવામાં નહિ આવે, કિંતુ જેને પિતાની આર્થિક સ્થિતિ, અર્થાત્ સમગ્ર પ્રકમાંને મુખ્ય પ્રમ, બલવત્તર બનાવી શકવાને લીધે ભારતની અન્ય કોમેની સંફમાં પિતાનું સ્થાન બરાબર રીતે સંભાળી શકશે.
જેનોનો જે વર્ગ બેંકિંગ-બેંક સંબંધી વ્યવહારમાં સારો અનુભવ ધરાવતે

Page #18

૨૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
હોય તથા જેઓએ સારૂં જ્ઞાન સંપાદન કર્યું હોય, તેમજ કઈ બેંકિંગ વ્યવહાર સારી બેંકમાં રહીને તત્સંબંધી જ્ઞાન વ્યવહારૂ રીતે મેળવ્યું હોય કેણે હાથમાં તેવા લોકોને જ એ અધિકાર સેપો જોઈએ. આટલું લક્ષમાં લેવો જોઈએ ? રાખવાનું છે કે તેમાં કેટલાએક વ્યવહારિક ગુણે-પ્રભા
ણિકતા, સાવધાનતા, ચીવટ, ચોખાઈ અને ખંતીલાપણું ઈત્યાદિ દશ્યમાન થતા હોવા જોઈએ. આવા ગુણવિશિષ્ટ અધિકારી જનને પ્રાપ્ત કરવામાં ન આવે તો બેંક સંબંધી કામ સફળ થવાની આશા ઓછીજ રાખી શકાય. બેંકની ફતેહને સમસ્ત આધાર બેંકીંગ જ્ઞાન ધરાવનાર અને વ્યવહારકુશળ મેનેજર પર રહે છે. આપણી કામમાં એવા અધિકારી જને મળી શકે તેમ છે. ઉપરોક્ત ગુણવિશિષ્ટ રા. ૨. ગુલાબચંદ ઢઢ્ઢા એમ. એ. એમને બેંક સંબંધી અનુભવ ઘણે ઉંડે છે. તેવા ગૃહસ્થને આ કાર્યના નાયક બનાવવામાં આવે તો નિઃસંશય ફતેહ મેળવી શકાય. બેંક જોખમદારી શિર લેવા માટે પ્રમાણિક, વિશ્વાસુ, વ્યવહારકુશળ, આબ
રૂદાર અને કપ્રિય ડાયરેકટરની જરૂર છે. આવા ડાયરેકટરે સદર ડાયરેકટરે આપણી કોમમાંથી જોઈએ તેટલા મળી શકે તેમ છે. લોકે
જેન કેમમાંથી સંપત્તિનો સદુપયોગ કરવા સાથે તેને લાશ પણ બરાબર ન મેળવી શકાય? આપી તેઓનું ધન સાચવવાનું કામ એવી રીતે કરવું જોઈએ :
જૈન કોમ ઉપરાંત અન્ય કેમેને પણ આ બેંકના કાર્યભાર માટે “વાહવાહ’ શબ્દ ઉચ્ચારવા પડે, એટલું જ નહિ પણ ઉંચા પ્રકારનું પ્રમાં ણિકપણું જોઈને તેઓ પણ આપણી બેમાં પોતાણું નાણું ક્વા લલચાય. ઉપરના પ્રશ્નને ઉત્તર પણ આપી દેવામાં આવેલ છે; પરંતુ તે શી રીતે? તે
ઉત્તરમાં કેટલું વજુદ છે ? તત્સંબંધી ઉલ્લેખ કરતાં જ જેને કેમની આવી ણાવવું જોઈએ કે જેનોની કફોડી સ્થિતિ વિશે ભાષણ
કડી સ્થિતિ રાખવામાં આવ્યું હોય તો ભિન્ન ભિન્ન વક્તાએ જુદા જુદા થવાનું કારણ શું? વિચારો રજુ કરે; પરંતુ બેંકની ગેરહાજરી” નો વિચાર પણ જેન બેંકની ગેર- તેમાં આવ્યા વિના રહે નહિ. રતન એક તરફ ખેંચાવાનું હાજરી. કારણ એ છે કે બેંક પ્રતિવર્ષ જે માટે ના કરે તે
નફાની રકમવડે સંખ્યાબંધ જેનોને વોગિક માગપર લઈ જઈ શકાય, ઘણા યુવકેને વાવલંબી બનાવી શકાય અને તેમ છતાં કેટલાક તે સ્વતંત્ર ધંધે ઉઘાડી શકે, એ સર્વનો વિશેષ ખ્યાલ વિચારપરંપરામાં ઉતરતાં આવી શકે તેમ છે.

Page #19

જૈન બે'ક સ્થાપવાની અગત્ય.
૨૦
આપણી કામનાં ટ્રસ્ટ ફંડા કેટલાં છે તેની નોંધ કરવામાં આવી જણાતી નથી. એક સ્થળે જણાવવામાં આવ્યુ હતુ કે, મુંબઈ ખાતેના જૈન જૈન ટ્રસ્ટ ફંડાની ટ્રસ્ટ ક્રૂડાની રકમ સાડા ત્રણ કરોડ ઉપરની થવાજાય છે. આવા સ્થિતિ. ટ્રસ્ટ ફંડાની સ્થિતિ ઘણુંખરે સ્થળે તે એટલી ખરાબ હાય છે કે ટ્રસ્ટડીડ જેના નામનું કરેલુ હોય તે ધણી સુધાં રકમના હક્ક દાર થઇ શકતા નથી. આનું કારણુ કાઇ કાઇ સ્થળે એ હોય છે કે કેટલાએક ટ્રસ્ટીએની બુદ્ધિ બગડતાં તે તેના સાચા માલીકેાને સાત પાંચમાં જ રમાડતા હાય છે અને આખરે તે મીલ્કત પાતે જ પચાવી પાડે છે.
આ રીતે રકમને સમૂળગી ગુમાવવા કરતાં નૈના પેાતાનાં ટ્રસ્ટફ્ડ સ્થાપવામાં આવનાર એકમાં જમા શામાટે ન કરાવે ? લેખક હિંમત પૂર્વક કહી શકે છે કે, ટ્રસ્ટફ્ડા એકમાં જમા કરાવવામાં આવે તે તેની સલામતી માટેલેશ માત્ર પણ શંકાશીલ થવાનુ કારણ નથી, આ પરથી એમ કહેવાના આશય નથી કે પેા તાનું નાણુ ટ્રસ્ટીઓને સોંપવું નહિજ, પર’તુ ઉપર જે કહેવામાં આવ્યુ છે, તે જનસમાજને ઉદ્દેશીને સામાન્ય રીતે કહેવામાં આવ્યુ છે, અને તેમ કહેવામાં હેતુ માત્ર એ છે કે, હાલમાં કેટલેક સ્થલે ટ્રસ્ટીઓમાંપ્રમાણિકપણાના અભાવે બહાર આવતાં ભાષાળાઓથી બચવાનું જૈન એકજેવી સ્વતંત્ર એક એ ઉત્તમ સાધનમાલુમ પડે છે. એતે ચેસ છે કે, જેની પ્રમાણિકતા વિષે ઢ વિશ્વાસ હાય છે, તેની નજ ૨માં સર્વસ્વ અર્પણુ કરતાં પણ અચકાવુ પડતુ નથી, અને એ જૈન શ્રીમતા પા નિયમથી જૈા પાતાના પૈસા મ્હોટે ભાગે વ્યાપારમાં રશકે છે. તાના પૈસા કર્યાં હાલની વિશ્વાસપાત્ર એકામાં પણ કેટલાએક લેકે શકે છે મૂકે છે? અને એકના ધારા મુજબ જે વ્યાજ મળતું હોય તે લઇ સતાષ માને છે, અસ્તુ. જેને જે રૂચે તે તે પ્રમાણે કરે એ વાત યથા છે, પરંતુ અન્ય બે કામાં ન મૂકતાં જૈન એક, સ્થાપન કરી તેમાં મૂકવાનુ ચિત સમજે તેા ઇકાનામિક પ્રિન્સીપલથી-અર્થ શાસ્ત્રના નિયમથી યાતા લાકિક કહેવત “ એક પંથ આર દ્વા કાજ "" મુજબ દો કાજ-એ કામ તેા શુ પણ અનેક કામેા સુધાવા સભવ છે, વ્યાપારપરાયણ જૈન કામ આ લાભ વિચારી શકવા જેટલું મગજ ધરાવતી નિહ હોય ?
અલબત ! વ્યાપારને ખીલવવા મૂડી, આવડત, અને સાહસિક મગજની જરૂર છે. આ ત્રિપુટી થાડે ઘણે અંશે અદ્યાવિધ જૈનકેમ સાચવી જૈન એકના પૈસા શકી છે, તેના પ્રમાણુ તરીકે જયાં ત્યાં જૈન વર્ગ વ્યાપાર કરતા દ્વારા કામને વ્યા જોવામાં આવે છે તેજ ખસ ગણાશે. પરંતુ લેખકને ભય રહે છે પારી ન કરી કે, આ ત્રિપુટી હવે કામના અધુએ પાસે ટકશે કે કેમ ? કારણુ શકાય? કે જે કામે પેાતાના લાભા ચાલુ પ્રવૃત્તિમય જમાનામાં મેટ

Page #20

૨૧૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકા
રના વેગે સપાદન કરવા જોઇએ, એ સમયમાં રંગસીયાં ગાંડાની પેઠે ગતિ કરી રહી હાય તે આગળ વધવાને ખદલે પછાત પડતી રહે એમાં સશય જેવું શું છે ? લેખક માને છે કે આ જમાનામાં વ્યાપારની દષ્ટિએ જૈન કામ ખીજી કામની હરાલમાં ઉભી રહેવા, અરે ! તેથી પણ માગળ વધવા તે પ્રયત્ન કરશે તે ટકી શકશે, નહિતર તેની હયાતી માટે પણ સંશય થવા ચેગ્ય હકીકત છે. આ પરથી કામની લાગણી ધરાવનાર નેતાઆએ સાચા સેવકે એ જેનેાને વિવિધ ઉદ્યાગાહુન્નર અને કલાઓના વિકાસ અર્થે દ્રશ્ય ધીરવુ અને તેનું રીતસર બ્યાજ લેવું, અને એ રીતે સ્વધર્મ બંધુઓને નાને વ્યાપારી જીવન ગુજારતા મનાવી શકાય એ સીધે સીધુ છે.
આ પ્રશ્નન ઉપસ્થિત થાય એ સહજ છે, તેના ઉત્તરમાં કહીશકાય કે તેના મ્હે ભાગે જીવનને ઉદ્દેશ કાઇ ચાક્કસ નિયત કરેલા હાતે જૈન ! બેકિંગ નથી. કારણ કે બેંકિંગ અભ્યાસ, એ શું છે ? એથી શા શા અભ્યાસ ફેમ કે લાભ પ્રાપ્ત થાય છે, સમાજ સાથે તેના એ સમા છે. ઇત્યાદિ રતા નથી? વિચારો કરવાનું બની આવે તો તેના તરફ લોકવૃત્તિ ખેંચાવા
પામે અને પરિણામે તેને પદ્ધતિસર અભ્યાસ કરવાનું અની શકે, પરંતુ જ્યાં કાઈ પણ પ્રકારને ઉચ્ચત્તમ આડશ ધારી રાખવામાં આવ્યો ન હાય ત્યાં બેકિંગ અભ્યાસ જેવુ ઉચ્ચ દરજ્જાપુર લઈ જનારૂ સાધન ઝુ ઉપયોગતું ? આ વિષયના અભ્યાસ નહિ થઇ શકવાનાં અનેક કારણ છે. કામમાં આ વિષયના અભ્યારા માટે કશું' સાધન નથી, પ્રાત્સાહન નથી, સહાયતા નથી. દુ:ખ દાવાગ્નિમાં ગરીમાઇમાં સપડાયેલી જૈન મા ઉંચુ માથુ કરી શકે તેવી હાલત જોવામાં આવતી નથી.
આ અહેવાલ પ્રકટ કરવા એ આંકડા શાસ્ત્રીનુ કામ છે, આ પ્રશ્નનના ઉત્તર વર્તુમાન પત્રાના નિયમિત વાચકે તુરત પ્રાપ્ત કરી શક તેમ છે, એકા દર વર્ષ કે દરેક એકા પોતાના અહેવાલ-વાર્ષિક સરવયુ ઇત્યાદિ દરવર્ષે ટલા નફા કરે છે, પ્રકટ કરે છે, કેટલીક તે માર્ચ માસે અને કેટલીક તે દર એ વિષેના વિગ- અઠવાડીયે પોતાના બેલેન્સશીયર તૈયાર કરી જાહેરની જાણુ તવાર અહેવાલ. માટે પ્રજા સમક્ષ વર્તમાન પત્રામાં રજુ કરે છે. આ વિષયના આંકડા વાંચનાર વ્યક્તિને માલૂમ પડ્યા વગર રહુંજ નહિં કે, એક દરવર્ષે કેટલા સારા નફા મેળવે છે. વૃદ્ધ પુરૂષોના અનુભવ સાભળવાથી એ કાના નફા-ટાટા વિષેની વિગત નિયંમત રીતે વાંચવાથી લેખકને અનુભન્ન થયે છે કે એ દર એક નફ઼ાજ કરે છે, નુક્શાન થવાને સ ંભવ” કવચિત્ છે, હા, નુક શાની ત્યારેજ થવાના સભવ રહે કે જ્યારે ખુદ બેંકના મેનેજરના કાર્યભાર ગોટાળાવાળા હાય, ખાટા એલેન્સશીટા તૈયાર કરી જાહેર ને વિશ્વાસ બંસાડવા જેવુ

Page #21

જેન બેંક સ્થાપવાની અગત્ય. પગલું ભર્યા કરે, બેંકના પૈસાથી મર્યાદા વિનાને સટ્ટ-જુગાર ઈત્યાદિ રમે, ત્યારેજ, અન્યથા બેંકમાં નુકશાની કદિપણ સંભવેજ નહિ, સને ૧૯૧૩–૧૪ ના અરસામાં મુંબઈની કેટલીએક સ્વદેશી બેંકે ભાંગી પડી હતી, તેનાં કારણે વસ્તુતઃ ઉપર દર્શાવવામાં આવ્યાં છે તે જ હતાં. અનુષ્યનું જીવન સદેવ નોકરી કરવા માટે નથી જ, જીવનને ઉદ્દેશ સમજી
તેની સિદ્ધિને અર્થે કદાચ અમુક સમય તે (નેકરી) ગ્રહણ શું તમને કરવી પડે તે સ્વાવલંબી થતાં પુન: તે છોડી દેવી જરૂરી છે,
માટે ભાગ જૈન નોકરવર્ગને વ્યાપારમાં રસ લેને કરો એ શું જેન વ્યાનેકરીયાત રહે પરીઓનું સ્વધની બંધુઓ તરીકેનું કર્તવ્ય નથી ? કદાચ એવું ઈચ્છે છે? કર્તવ્ય છે એમ ગણતા હો તો પછી તે મુજબ આચરણ કરી
એવામાં શા માટે આળસુ બનો છે ? વસ્તુતઃ એકવાર નેકારીનો સ્વાદ લાગ્યા પછી તેને તિલાંજલિ આપવી એ કેટલીકવાર દુઃસહ થઈ પડે છે, કારણ કે હમેશાં આળસ અને ઉદ્યોગ એ બેમાંથી સામાન્ય વૃત્તિના મનુષ્યના વિષયમાં હમેશાં આળસનોજ જય થાય છે. સ્વાવલંબિત્વ આવવા પામતું નથી, અને પરિણામે કરવૃત્તિના સંસકારે તેઓમાં દઢતાપૂર્વક મૂળ કરીને રહે છે, આ દોષ કેવળ નોકરનો નથી, કિંતુ કેટલેક અંશે શ્રીમંત વર્ગપર પણ છે, અને હોટે ભાગે શ્રીમંતજનોનું જીવન વિલાસપ્રિય બની જવાને લીધે આ અતિ ઉપયેગી અને નાની બાબતમાં પણ લક્ષ્ય રાખતા નથી. એ ખરી રીતે તેમને ઉચિત નથી. આમ કેમ છે ? આનું કારણ શું ? વિચારી જોતાં જણાય છે કે શ્રીમંતને બાળક પુત્ર જ્યારે અભ્યાસ કરતો હોય છે ત્યારે ઘણે ભાગે તેને ઉચ્ચ સંસ્કારે મળતા નથી. તેની લાગણી રઘમ બંધુઓ તરફ વળે તેવું કશું પણ શિક્ષણ મળતું નથી, પરિણામે બેદરકાર ની વિલાસી જીવન ગુજારતા હોય છે, અને એથી શોચનીય બનું શું હોય શકે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જણાવવું છે કે, બેંકર એટલે શું ? કઈ પણ
બેંકમાં પોતાની મીલકત લેવા-મૂકવાને જેઓ મહાત્ વહીવટ શું જેનકેમમાં રચલાવતા હોય છે. જેના કામમાં આવા ગુડની સંખ્યા ઓછી બે કસ નથી? નથી. શ્રીમંતોએ એ પ્રશ્ન લક્ષ્યમાં રાખવું જોઈએ કે, આ
પણ સ્વધર્મબંધુઓનું જીવન ઉન્નત બનાવવાને આપણે કેટલા જવાબદાર છીએ ? જવાબદારી સ્વીકારીને બેસી રહેવું એટલા માત્રથી કર્તવ્ય પરિસમાપ્તિ થતી નથી, કિંતુ જવાબદારીને ન્યાયપૂર્વક સમજી તદનુસાર વર્તવું એમાંજ એનું મહત્ત્વ દે, જૈન શ્રીમંતોને હેટો વર્ગ પોતાની લાગણીને જરા ધાર ચડાવે–પિતાના સ્વધી બંધુઓ તરફની જવાબદારી ભરેલું વર્તન ચલાવે તો અવશ્ય જેનકેમનો માટે ભાગ વ્યાપાર પરાયણ બને, આ હકીકત માટે જેન

Page #22

૨૩e.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બેંકોએ સહેજસાજ કરવી પડતી ખટપટથી કંટાળી ન જતાં પોતાના નાણાની આપ લે સ્વતંત્ર જૈનબેંક કાઢીને કરે તો જરૂર તેઓને વ્યાજ પણ સારૂં મળે, અને સ્વધનીબંધુઓ તરફની પિતાની ફરજ પ્રશંસનીય રીતે બજાવી ગણાય. જેન શ્રીમંતે-બેંકરવર્ગ આ મુદ્દા પર ઠંડપેટે વિચાર કરશે કે ? અર્થશાસ્ત્રને સામાન્ય-સર્વ સાધારણ અર્થ કરીએ તો થોડા પૈસાવડે અને
ડી મહેનતે વધુ મોટા અને સંગીન લાભ, આવો એક સ્થલજેનેને અર્થશા- નિયમ અર્થશાસ્ત્ર સંબંધી છે. ભલા! આ નિયમને અભ્યાસ સ્ત્રના અભ્યાસી જેનેએ કર્યો નથી? કહેવુંજ પડશે કે કર્યો નથી, શામાટે નથી? થવાની જરૂર. કારણ એજ કે તેઓ ઘણું ખરૂં પૈસે કમાઈ જાણે છે પરંતુ
તેના (પૈસાના ) ઘેડા વ્યયદ્વારા સારૂં અને વધુ પ્રમાણમાં કાર્ય સાધી લેવું એવું જ્ઞાન તેઓને હોતું નથી, અગર તો એ નિયમ તરફ તેઓ બે દરકાર હોય છે. હાલ જે પતિત દશા જેન વર્ગમાં આવે છે તે તેનું પરિણામ હોય તેવું લેખકનું માનવું છે, અસ્તુ. આ બેદરકારીના ભયંકર રોગથી મુક્ત થવા માર્ગ કર્યો છે? તેને લેખકની માન્યતા મુજબ કેમના દ્રવ્યને ગેરવ્યય ન થવા દેવા સાથે જે દ્રવ્ય પરોપકારાર્થે શુભ ખાતા અથે વાપરવા ધાર્યું હોય, તે સાથે તેનો વ્યય કોમના અતિ આવશ્યક કાર્ય માટે અર્થશાસ્ત્રના નિયમાનુસાર કરવો જોઈએ, આમ કરવાથી કેમની પ્રગતિ થવાને વધુ વખતની રાહ જોવાની જરૂર નહિ. રહે. કિંતુ એક દશકામાં કોમને માટે ભાગ ધનારા તે નહિજ પરંતુ નેકરીયાત વર્ગનું પ્રમાણ ઘણું ઓછું થઈ સ્વાશ્રયી તો અવશ્ય થશેજ, અહા ! આથી મેટું કર્યું બીજું પુણ્ય ? આથી બીજે યે પારમાર્થિક માર્ગ? અવશ્ય આ માર્ગનું અનુકરણ વિચારપૂર્વક જેનેએ કરવું જોઈએ, અને એટલાજ માટે અર્થશાસ્ત્રના જ્ઞાનનો પ્રસાર કરવા પગલાં લેવાવાં જોઈએ. આ ગૂઢ પ્રશ્નનો ઉકેલ કરવા જતાં નાનાં મોટાં અનેક કારણે દષ્ટિએ પડે છે,
સેથી પ્રથમ વિચાર કરીએ:તો જણાય છે કે આર્થિક હાનિમાં જેનેનું આવું જ રેજ વધારેજ થયા કરે છે, જ્યારે એક તરફ આવકનું વલણ કેને આ- સાધન બહુમર્યાદિત કિંવા અહ૫ હોય ત્યારે બીજી તરફ મિજ ભારી છે? શેખ અને વિલાસ પ્રિયતાના ખર્ચા વધતાં વિશેષ શોચનીય
સ્થિતિ થઈ પડે એ દેખીતું જ છે. વિશેષમાં ધાર્મિક માન્યતાએને કેટલીક વખત અંધશ્રદ્ધાથી, કેટલાંક ઝીઝુલ ખર્ચો દેખાદેખીથી પણ કરવાં પડે છે, અને તેથી પરિણામે સ્વધની બંધુઓ તરફ ઉત્પન્ન થતી બેદરકારી ઈત્યાદિ દુર્ગને પ્રભાવ પડે એમાં શું સંદેહ છે?
આ પ્રશ્નને અવકાશ ત્યાંસુધી જ છે કે જ્યાં સુધી તેમના શ્રીમંતેનું ધ્યાન

Page #23

આખી જૈન કામ વ્યાપારી કેમ ન હોય ?
જૈન એક સ્થાપવાની અગત્ય.
૩૧
સ્વધી બંધુઓની સેવાર્થે તત્પર થયું ન હાય. જ્યારે સ્વા ોધતા, વિલાસપ્રિયતા અને ધર્માંધતાના વધતા વ્યાધિઓનુ મળ કમી થશે ત્યારે ઉપરના પ્રશ્નના કુડચા અવશ્ય આવી જશે; અને તે આવતાં કામના મ્હોટા ભાગ વ્યાપારી મનવા પામશે, અને એમ મનતાં કામની આર્થિક સ્થિતિ સરેરાશ ઠીક જોવામાં આવશે. આ ભવિષ્ય માટેની મુરાદે ખાંધવામાં આવી, કિંતુ વર્તમાનમાં તે ઉપર બતાવવામાં આવેલ દાષાનું સર્વથા નિકદન કરવાની અનિવાર્ય અગત્ય જૈન શ્રીમતાએ સ્વધમી બંધુઓના રક્ષણાર્થે અતિ આવશ્યક છે.
જૈનાના ત્રણે પ્રીરકાનાં જુદાં જુદાં અધિવેશને આજસુધીમાં ઘણાં મળેલાં છે, તેમાનાં ઘાંખરાનાં પ્રમુખ મહાશયાના તેમજ વક્તાઓના કામના કેટલાએક મુખથી જૈન એ કે સ્થાપવા વિષેના ઠરાવે લગભગ ઘણીખરી નેતાઓએ આ બેઠકામાં પસાર થયા હતા, કિંતુ અદ્યાવધિ વ્યવહારૂ રૂપ આપ્રશ્ન વિષે કઈ પવામાં જૈન કામ કેમ પછાત પડી છે તે સમજી શકાતું નથી. કઈ કાન્ફરન્સ- ઈ૰ સ૦ ૧૯૦૭ માં અમદાવાદ ખાતે મળેલાં જૈન વે. માં પેાતાની તાંબર કાન્ફ્રન્સના અધિવેશન પ્રસગે પ્રમુખસ્થાનેથી રાય સહાનુભૂતિ સિતાપચંદજી નાહારે પોતાના ભાષણમાં “શ્રી સંધષૅક” સ્થાદર્શાવી છે?
પવાથી કેરના ઉદયની આશા મતાવી છે.
ઇ॰ સ૦ ૧૯૦૮ માં ભાવનગર ખાતે મળેલાં કાન્ફરન્સનાં અધિવેશન પ્રસંગે પ્રમુખસ્થાનેથી શેઠ મનસુખભાઇ ભગુભાઇએ જૈન એક સ્થાપલા વિષેની આવશ્યકતા દર્શાવનારા ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર કર્યાં હતા.
પુના ખાતે મળેલી કોન્ફરન્સની બેઠક વખતે પ્રમુખસ્થાનેથી રાત્ર ૧૩ મા ‘ જૈનએ ક’ સ્થાપવાની અગત્ય વિષે પસાર કરવામાં આવ્યા હતા.
ઉપરાંત અન્ય સ્થળે મળેલા અધિવેશનમાં પણ ‘જૈનએ ક’ વિષેના ઠરાવેા ૫સાર કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ પૂરતા સાહિત્યના અભાવે અહિં રન્તુ કરી શકેલ નથી. વસ્તુત: કાર્યસિદ્ધિમાં હમેશાં Will Power ઈચ્છાશક્તિની અનિવા* અગત્ય હોય છે, પરંતુ ઘણાખરા ઠરાવેાની માફક આ ઠરાવના સંબંધમાં જૈન કામના આગેવાના ઠરાવ પસાર (!) કરવા સિવાય કશું કરવા સમર્થ થયા નથી, તેનુ કારણ લેખકને એ લાગે છે કે, તેએનામાં will ઇચ્છા છે, પરંતુ તેને અમલમાં મૂકવા Power શક્તિની જરૂર છે, તેની ગેરહાજરી જોવામાં આવે છે.
અંતે—પરમાત્મ પ્રતિ પ્રાર્થના છે કે, જૈન કામના નેતાઓમાં ઈચ્છા અને શક્તિ નેના સહુયાગ થવા જેટલું મળ કેરી જૈન કામના કલ્યાણાર્થે જૈન એક સ્થાપ વાને શુભ દિવસ નજીકમાં બતાવે.
મુંબઇ-ઘાટકુપર
પડિત આવજી દામજી શાહે.

Page #24

૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન.
આ જગત અનેક મનુષ્યને જરા, મરણ, કષ્ટ, વ્યાધિ અને સર્વ પ્રકારના દુખેથી ભરેલું જણાય છે. સંસાર તેમને દાવાનળ જેવો ભાસે છે, અને તેમના અંત:કરણની સ્થિતિ ફાંસીની સજા પામેલા કેદી જેવી હેય છે, તેઓ દીન અને નિરાશાથી ભરપુર રહ્યા કરે છે. પરંતુ જે આત્માઓ “અમે ” કેણુ છીએ? કઈ કોટિના છીએ ? અમારૂ અસ્તિત્વ ( Existen ) આ જગતમાં કયા હેતુઓ સિદ્ધ કરવાને માટે છે ? અમારૂં જીવનસૂત્ર શું હોવું જોઈએ ? સ્વાર્થ ત્યાગ- self-saorifice ) અમારા જીવનને ઉત્તમોત્તમ સગુણ કેટલે અંશે પ્રાપ્ત કર્યો છે? આ અને આવા અનેક પ્રશ્નને પિતાના વિચાર દ્વારા ઉત્પન્ન કરી અંત:કણને જાગૃત કરી શક્યા છે તેને એજ જગતુ દુ:ખમાત્રથી રહિત તેમજ સુલભ અને આનદથી ભરેલું પ્રતિબિંબિત થાય છે.
આ રીતે સમજણુના ભેદથી એક મનુષ્ય અનંત દુઃખપૂર્ણ જગતમાં વસે છે ત્યારે બીજે મનુષ્ય દષ્ટિભેદ હોવાથી અનંત સુખપૂર્ણ જગતમાં વસેલે હેાય છે. બંનેની ભૂમિકા જુદી હોવાથી-જ્ઞાન દષ્ટિમાં તફાવત હવાથી દુઃખ સુખને અનુભવ કરવામાં પણ તફાવત પડેલે હેાય છે.
જ્ઞાનની વિકાસવાળી સ્થિતિમાં કોઈ સ્થાને દુ:ખ દેખાતું નહિ હોવાથી તે ભાન સ્થાયી રહે છે. દુઃખવાદી મનુષ્યનું દુ:ખ જ્ઞાનની ભૂમિકામાં પ્રવેશ થતાં જતું રહે છે. આથી જે દુઃખ અસ્થિર છે અને જ્ઞાનના પ્રકાશમાં લુપ્ત થઈ જાય તેવું છે તે ખરેખર સત્ય નથી. પરંતુ તે દુ:ખનું સંયમન કરવાની આત્મશકિત જે આનંદથી તે દુ:ખને વેરે છે તે આનંદ સત્ય છે.
સુખવાળી અવસ્થા પ્રકટ કરવા માટે સ્થાન ( Place , અને સંગો ( Kircumstances ) બદલવાની આવશ્યકતા છે. પરંતુ ખરેખરી અગત્યતા સ્થિતિ વિશેષ ( Self-change } ની છે. સ્થિતિ બદલાતાં સંગે અને સ્થાનનો પ્રભાવ પણ બદલાઈ જાય છે. મનની સ્થિતિ બદલાતાં મરૂભૂમિ નંદનવન બની જાય છે. પરંતુ આ સ્થિતિનું રૂપાંતર કોણ કરી શકે? એના ઉત્તરમાં કહેવું જોઈએ કે – “આત્મબળ પ્રાપ્ત કરનાર મનુષ્ય.’
આ વિશ્વમાં મુખ્યત્વે કરીને ત્રણ પ્રકારની કટિવાળા મનુષ્ય રંગભૂમિ ઉપર દેખાવ દેતા જોવામાં આવે છે. પ્રથમ પ્રકારના મનુષ્યને બુદ્ધિ વિકાસ બહુજ અ૫ પ્રમાણમાં થયેલું હોવાથી તેમની પ્રત્યેક ક્રિયાઓ ગતાનુગતિક-કેનેગ્રાફના યંત્ર જેવી હોય છે. આવા મનુષ્યને પોતાના શરીરનું પિષણ અને પિતાની જરૂરીઆતેને પુરી પાડવા સિવાય બીજી કોઈ પરવા હેતી નથી. એમના વિચારને

Page #25

વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન, વિષય આહાર, નિદ્રા અને ઈદ્રિય તૃપ્તિ સિવાય હોતો નથી. જેનદષ્ટિએ આ આ
ભાઓ “બહિરાત્માઓ” કહેવાય છે. “હું” એટલે આમાં એવું ભાન તેઓને આ કેટિમાં નથી. ભક્ષ્યાભઢ્ય અને પેથાપેયને વિવેક રાખતા નથી. સારાં છેટાંની વહેંચણી કરી શકતા નથી. સ્વાર્થની ખાતર વારંવાર ફોધ-અભિમાન અને અસૂયાનાં લાગણી પ્રદશિત કરે છે. અથવા માનસિક નબળાઈને લીધે પરનિંદામાં પ્રવૃત્ત થતા જેવામાં આવે છે. એમની ધાર્મિક ક્રિયાઓ મુખ્યત્વે કરીને ગતાનગતિક હોય છે. પહિત માટે અથવા આત્માની મુકિત મેળવવા માટે તે તે ક્રિયા કરવાની જરૂરીઆત તેઓ સ્વીકારતા નથી. દયાને સિદ્ધાંત ઉપર ઉપરથી સમજતા હોય છે. તેમનું આદરેલું તપ સકામનિજેર માટે હેતું નથી. તેમના ઉપવાસ આત્મબળ પ્રાપ્ત કરવા માટે નહિ પરંતુ લંઘન પુરતા હોય છે. દરેક સારી અથવા ખાટી ગમે તે હકીકતમાં “હાજી હા” કરતા વિવેકથી વિચાર કર્યા વગર તુરત મળી જાય છે. સ્વતંત્ર વિચારને તે અડી અવકાશજ નથી. જિનપૂજા આદિ કૃત્ય કુળધામના એક આચાર તરીકે માનીને કરતા હોય છે.
અમુક “ સારૂં” અથવા અમુક “હું” એ ભાવના તરફ વિવેકથી જાગૃત થતો મનુષ્ય બીજી કાટિમાં પ્રવેશ કરવાને લાયક જણાય છે. અહીં પ્રશસ્ત રાગની મુખ્યતા હોય છે, ક્રોધ અને ધિક્કારની જે લાગણીઓ પરદા ખાતર પ્રેમળ થે હતી, તે હવે ઉપગી અને અન્યને હિતકારી પરિણામવાળી પ રેસ્થિતિમાં પ્રકટે છે. વપરનું હિત આ કોટિના મનુષ્ય યુક્તિથી જુદી જુદી લાગણીઓ પ્રદર્શિત કરી સાધતા હોય છે. એમની યુક્તિઓ સ્વાર્થ સાધના માટે હાતી નથી પરંતુ સ્વપરના હિતની ખાતરજ જાય છે. પ્રશંસા, કીતિ વિશેની દરકાર કરતા નથી, ખાનપાનમાં મિતાહારી હેય છે. આ કોટિમાં સ્વાર્થ ત્યાગની ઉમેદવારી નુ કરતા હોય છે. પ્રત્યેક ક્રિયાઓ સમજણ અને હેતુ પૂર્વક કરતા હોય છે, આભાને અહીં તેઓએ ઓળખી લીધેલો હોય છે. જીવન કેઈ ઉચ્ચ હેતુ માટે છે એવું ભાન અહીં નિરંતર તેમને જાગૃત હોય છે. ઇંદ્રિયના વિકારો ઉપર સંયમન બને તેટલું રાખવા પ્રયત્નશીલ જણાય છે. તેમના વ્યવહાર એ સુંદર હોય છે કે બીજાએ તેનું અનુકરણ કરવા લલચાય છે, આ કોટિના મનુષ્યને સારા ખાટાની પરીક્ષા લેવાથી એક મનુષ્યના ગેરવ્યાજબી વર્તન સામે તેમને તિરસ્કાર હોય છે પરંતુ માનસિક નબળાઈ હોવાથી તેઓ તે ગેરવ્યાજબી વર્તન અટકાવી શકતા નથી. અથવા “નીરૂપાયપણું” જાહેર કરે છે. સ્વતંત્ર વિચારક હોય છે છતાં “ સ્વતંત્ર વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરી શકતા નથી. તેઓ પોતાના વડીલોના ગેરગ્યાજબી અને અન્યાયી વર્તમ હોવા છતાં પણ અસાધારણ માનદષ્ટિ જ જુવે છે. તાત્પર્ય કે તેઓને અંદરથી જૂઠાણ તરફ તિરસ્કાર હોવા છતાં તેઓ કામ ચલાવી લેવાની વૃત્તિવાળા હોવાથી મધ્યમકેટિના મનુષ્ય કહેવાય છે. આ મનુષ્ય અનેક ધંધાઓ

Page #26

૨૩૪
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશે.
ખાતાંઓ ચલાવે છે અને ગડમથલ પણ તેના પ્રમાણમાં કરતા હોય છે પરંતુ તેમનું લક્ષ્યબિંદુ ( point of view) નિર્દોષ હોવાથી વિશ્વને આવા મનુષ્યની ખાસ જરૂર હોય છે. શરીરબળ અને મોબળને વિકાસ આ કેટિના મનુષ્યોને ખાસ જરૂરી (necessary ) લાગે છે, તર્ક અને વિવાદે આ કોટિના મનુષ્યોને પ્રિય હોય છે. જ્ઞાન પ્રાપ્તિ કરી અનેની ચર્ચાઓ ઉપસ્થિત કરે છે. અને તે દ્વારા અમુક સિદ્ધાંતને નિર્ણય પ્રાપ્ત કરવા પ્રેરાય છે, આ કોટિમાં જે મનુષ્યની માનસિક નિર્બળતા વધારે પ્રમાણમાં રહેલી હોય છે તો નિર્બળપણે સર્વ સહન કરી ચલાવી લેવાની ટેવ રાખતાં જણાય છે અને જે સબળતાનું પ્રમાણ વધારે હોય છે તે ક્રોધાદિ લાગ
ને પ્રવાહ અન્યને નુકશાન કરવા સુધી પહોંચી જાય છે. જોકે “સમતોલપણું” એ આ કોટિના આત્માઓનું જીવન સૂત્ર હોય છે છતાં પૂર્વસંસ્કારે તેમને તે કોટિમાંથી ગ્રુત કરી શકે છે.
ત્રીજી કોટિના આત્માઓનો જીવન મંત્ર “અભેદતા” હોય છે. તેઓ શાંતિ અને ગંભીરતાથી દરેક કાર્ય ઉકેલતા હોય છે. આત્મશક્તિ સબળ બનવા છતાં શાંતિને ચાહનારા હોય છે. પ્રથમ કે ટિમાં જે શાંતિ નિર્બળતાથી નીરૂપાયે રાખવી પડતી હતી તે આ કટિવાળા મનુષ્ય સબળતાથી ઈચ્છાપૂર્વક રાખી શકે છે.
જ્યારે જ્યારે નિ:સ્વાર્થ કાર્યો તેમના હાથે બને છે ત્યારે ત્યારે સ્વાભાવિક શાંતિ પ્રકટી નીકળે છે. પૂર્વાવસ્થાના બાળ ખ્યાલે તરફ હસવું આવે છે તેમજ અત્યાર સુધીના વર્તન માટે પશ્ચાત્તાપ પ્રકટે છે. મૃત્યુને આફત તુલ્ય નહિ માનતાં વર્ત. માન જીવનના છોક ઉતારવા તુલ્ય માને છે. પરમાત્મા પાસે મુક્તિની માગણી નહિ કરતાં આ કોટિના આત્માઓ આત્મા અને પરમાત્માનું એક્ય સાધવાની અભિલાષાવાળા હોય છે. જનસમુદાયનાં દુ:ખે પોતાનાં માની લીએ છે, સ્વતંત્ર વિચારક હોઈ, સંગે તપાસી પોતાનું વિચાર વાતાવરણ મજબૂત કરે છે, મન, વચન અને ક્રિયાથી સર્વનું હિત જ ઈરછે છે. મૈત્રી, પ્રમાદ, ફારૂણ્ય અને માધ્યસ્થ ભાવનાઓનું બાળ નિરંતર પિતાના આત્મામાં રેડ્યા જાય છે. સુખ દુઃખને સમભાવથી દવાની કળા આ કોટિએ સિદ્ધ થતી હોય છે. આ કેટિએ રહેલા આત્મા ઉપર જનસમાજને વિશ્વાસ પ્રચંડ હોય છે. પ્રેરણા બળ વડે સંખ્યાબંધ આભાઓને ઉંચી કોટિએ મુકવાની પ્રબળ ઈચ્છાવાળા હોય છે. તેમની પ્રત્યેક ક્રિયાઓ આત્મા સાથે ઓતપ્રેત થયેલી હોય છે, દરેક સ્થાનેથી ગુણનેજ ગ્રહણ કરે છે. દેષ દણિ અહીં હોતી જ નથી. અસત્યની સામે સબળપણે વિરોધ ઉભું કરે છે. પરંતુ તેમનું આમબળ દઢ હોવાથી વિજયવંત નીવડે છે. આ અવસ્થા જનષ્ટિએ અંતરાત્માની ઉચ્ચ કોટિ ગણાય છે.
આ પ્રકારે મનુષ્ય ભિન્ન ભિન્ન કોટિમાં વર્તતા હોય છે. પરંતુ તેથી ઉપરની કટિવાળા મનુષ્ય નીચેની કટિવાળાઓને ધિક્કાર અથવા હલકાઈની નજરથી

Page #27

વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન, જેતા નથી પરંતુ તેઓ એમ માને છે કે વિશ્વના અચળ નિયમ પ્રમાણે જે બનવા યોગ્ય હોય છે તેમજ બન્યું હોય છે. જે પરિસ્થિતિનું વાતાવરણ વર્તમાનકાળમાં જે કોટિવાળા આમાઓમાં દેખાય છે તે તેમની પૂર્વ પ્રયોગની ક્રિયાનું ફળ છે, એમાં આશ્ચર્ય જેવું કશું હોતું નથી એમ તેઓ માનતા હોય છે. ત્રીજી કટિવાળા મનુષ્ય એમ માનીને લમણે હાથ દઈ બેસી રહેતા નથી. પરંતુ આત્માઓની કેટિ કેમ ઉચ્ચ થાય તે માટે જીવનપર્યત પ્રયત્નશીલ રહે છે અને પિતાનાથી બની શકે તેટલું કરી પણ શકે છે. તેમનું મુખ સદા પ્રસન્ન હોય છે. તેમને બીજા આત્માઓની અધોગતિનો ખેદ અંતરંગમાં વર્તતે હાય છે. પરમાર્થના અચળ માર્ગમાં તેમનું પ્રયાણ હોય છે. ગૃહસ્થજીવનમાં કાં તો આવી ઉચકોટિની પરિપાલના કરે છે અથવા તેથી આગળ વધી નિષ્કામ સાધુજીવન ગાળતા હોય છે. પ્રમાદ અને આલસ્યને ભોગ નહિં થઈ પડતાં ઉત્તરોત્તર એ કોટિમાં આગળ પગલાં ભરતાં હોય છે.
પ્રત્યેક આત્મા માટે વિશ્વમાં ઊંચિત સ્થાન જાયેલું છે. અવસ્થાના રૂપાંતરને આપણે “આમ કેમ બન્યું?” એમ ઉચ્ચારીએ છીએ. દરેક આત્મા વિકાસ વડે જૂદી જૂદી અવસ્થાવાળા સ્થાનમાં નિયત થાય છે. જેમ જેમ આત્મસ્કુરણામાનસિક બળ વધતાં જાય છે તેમ તેમ પશુ જીવનમાંથી મનુષ્યજીવન અને મનુષ્યજીવનમાંથી દિવ્ય જીવનની કોટિઓ પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે જ શ્રીમદ યશોવિજયજી
यदा न प्रेर्यने चित्तं, चिन्मात्र प्रतिबंधतः ।
अनादि वासनावातै, स्तदा ते परमं सुखं ।।
જ્યારે ચિત્ત અનાદિ સંસ્કારરૂપ પવનથી ચલિત થતું નથી તેમજ ઉપર ઉપરના જ્ઞાનવડે સંકુચિત થતું નથી ત્યારેજ વાસ્તવિક સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.”
તાત્પર્ય કે–સંસારના અનેક સુખ દુઃખના પ્રસંગો ઉપર આત્મબળને નિરંતર ઉપગ અને તે વડે ઉત્પન્ન થતા આનંદ એ આ વિશ્વમાં આત્માઓનું ઉચતમ સ્થાન છે.
ફત્તેચંદ ઝવેરભાઈ.

Page #28

श्री मानतुंग आचार्य विरचित भक्तामर स्मरण :
पद्यात्मक रहस्य.
(લખનાર—દુલભજી વિ. ગુલાબચંદ, વલ. )
હરિગીત છંદ. ભક્તિ સહિત પ્રણમેલ સુરના, તાજ મણુઓની પ્રમ, કરનાર તસ ઉઘાત, છે હરનાર પાપ તિમિર ગણા; આધાર રૂપ ભવસાયરે, પડતા ભાવિક જ પ્રતે, એ શ્રી યુગાદિ પાય કમલે, પ્રણમીને રૂડી રીતે.
ગ્રહિ સકળ શાસ્ત્ર રહસ્યને, ઉપજેલ જસ નિપૂણ મતિ, સુરલોક નાથે એહવા, ત્રણ લોક ચિત્ત હરણ થતી
સ્તુતિ કરી નિદોષ સ્તોત્ર, વડે સ્તવ્યા જિનરાજને, નિચે કરિ હું પણ સ્તવીશ, તેમાં પ્રથમ જિનરાજને.
વિબુધ વિનયી સુરો વડે, જસ પાદ પીઠ પૂછત છે, મતિ વિણુ સ્તવવા લાજ તજી, મમ ચિત્ત પ્રેરાયેલ છે; બાળક વિના જળમાં રહેલા, ચંદ્રના પ્રતિબિમ્બને, ગ્રહવા ઈચ્છા સહસાતુકારે, કૂણ ધરે બીજા મને.
(૩)
હે ગુણનિધિ ? ઉજવલ મનહર, ચંદ્ર સમ ગુણ તાહરા, કથવા બહસ્પતિ સમ મતિથી, કૃણ સમર્થ થતાં “નરા; જળચર ભર્યો ઉછળેલ, જળનિધિ પ્રલયના વાયે કરી, પરિપૂર્ણ એ નિજ બે ભુજાએ, કુણ સમર્થ શકે તારી. એવો હતો પણ હે મુનિશ, તજ ભક્તિને આધિન થતાં,
સ્તુતિ કહિશું આપની, નથી શક્તિ મુજ માં છે છતાં, નિજ બળ વિચાર્યા વિણુ હરિણુ શું,સિહ સામે નથી થતી, નિજ બાળને રક્ષણ નિમિતે, સનેહના ઉભરાવતી.
( અપૂર્ણ છે.
૧ તાજ=મુકુટ. ૨ ગણું=સમુહ. ૩ નરા=મનુષ્યો.
* આ સ્તોત્ર મૂળ તેમજ આ પદ્યામક અનુવાદ અને ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે અમારા તરફથી જલદીથી પ્રસિદ્ધ થશે.
પ્રકાશક,

Page #29

નીચેના ગ્રંથો છપાવવા માટે ( ભાષાંતર ) તૈયાર થાય છે. (પ્રસિદ્ધ કરવા માટે—જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્યના ઉત્તેજન માટે સહાયની અપેક્ષા છે. ) ૨. શ્રી દાનપ્રદીપ (મહાપાધ્યાય શ્રી ચારિત્રગણી કૃત ) દાનગુણુનું સ્વરૂપ ( અનેક કથાઓ
e સહિત ) જણાવનાર. ૨. શ્રી મહાવીરચરિત્ર (શ્રી નેમીચંદ્ર સૂરિકૃત ) આ ગ્રંથ ઘણા પ્રાચીન છે. બારમા સૈકામાં
તે લખાયેલ છે. પાટણના ભંડારની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી અમેએ.
મૂલ છપાવેલ છે. અપૂર્વ ચરિત્ર છે. ૩. શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ( શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ કૃત) અપૂવ° ચરિત્ર. ૪. શ્રી ઉપદેશ સસતિકા ( શ્રી સેમધર્મ ગણિ વિરચિત ) . પૂ. શ્રી ધર્મદેશના ( અપૂર્વ કથાનક ગ્રંથ ) ૬. સાધ સપ્તતિ શ્રી રત્નશેખરસૂરિ વિરચિત અનેક ધર્મની હકીકત જણાવનારે ગ્રંથ
- ઉપરના ગ્રંથા રસિક બેધદાયક અને ખાસ પઠનપાઠન કરવામાં ઉપયોગી છે; તેટલું જ નહિ પરંતુ વાચકાને આનંદ સાથે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેવા છે. દરેક ગ્રથાનું ગુજરાતી ભાપાંતર તૈયાર થાય છે. દ્રવ્યુ સહાયની અપેક્ષા ( જરૂરી છે. જ્ઞાનોદ્ધાર કરવાના ઉત્સાહી બંધુઓએ આવા જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્ય ને સહાય આપી મળેલ લક્ષ્મીને સાર્થક કરવાનું છે. વર્તમાન સમયમાં ધમના આવા સારા સારા ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરી, કરાવી ધર્મનો ફેલાવો તે વડે કરવાની આ અમૂલ્ય તક છે. વળી બહાળા પ્રમાણમાં તેના ખપી મુનિમહારાજાઓ, સાધ્વીમહારાજ અને નાનભંડાર વિગેરેને ( વગર કિંમતે ) ભેટ અપાય છે. સહાય આપનારને તે લાભ સાથે તેના જે ના આવે તે તેવાજ જ્ઞાનખાતામાં ઉપયોગ થાય છે જેથી લાભ લેવા જેવું છે.
શ્રી ગુરુગુણમાળા યાને (ગુરુગુણુછત્રી)
'(મૂળ સાથે ભાષાંતર.). | (અનુવાદક શ્રીમાન્ કપૂરવિજયજી મહારાજ.). પ્રાત:સમરણીય શ્રી નવકારમંત્રના ત્રીજા પદ શ્રી આચાર્ય ભગવાનના છત્રીશ ગુણા શાસ્ત્રકારે કહ્યા છે, તે સાથે તેવીજ છત્રીશ છત્રીશી એટલે ૧૨૯૬ ગુણા આચાર્ય મહારાજના છે, તેમ પણ કહેલ છે; તે ગુણા એવા તે અલૌકિક છે કે જે વાંચતાં આચાર્ય પદના સ્વરૂપનું જાણુ થવા સાથે આત્માને અધ્યાત્મિક આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. બાળજીના ઉપકાર નિમિત્તે કરેલી શ્રી પૂવોચાર્યની આ કૃતિ અ૯૫ સમજી શકે તે માટે ભાષાંતર પણ સાથે આપવામાં આવ્યુ છે. ભાષાંતર પણ સરલ અને શુદ્ધ શ્રીમાન કર્ખરવિજયજી મહારાજે કરેલું છે. જે ગ્રંથ હાલમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. જે ખાસ વાંચન અને મનન કરવા ચાગ્ય છે. કિમત માત્ર રૂા. ૦–૮–૦ રાખવામાં આવી છે. પોસ્ટેજ જુદું. અમારે ત્યાંથી મળશે.

Page #30
Social Serivice-a part of life. "In whatever way, in whatever channel, in whatever oppor. tunity it gives you to carry the torch to the dark hauses, those prisons in which the poor and suffering dwell, take that torch with you; do not take charity but love. Do not take your idleness but out of the abundance of the crowded hours in which you can not spare a single moment, create leisure. It is greater than filling your names on the pages of history. How will & school master, you ask, serve humanity at 4 O'clock if time has passed ahead ? How will a statesman after sitting in the Council weary and tired serve his fellowmen? How can all these people do social service ? I say to you that social service is not a thing separate from your life. It is not like a council where men gather, it is not the mosque where many go on Fridays to pray and not the temple where they gather at the proper time. Social service is that which is always with you. it is a thing which you carry with you, when the opportunities are there, when the will is there, and every moment of your life you are awake are all the moments of social service in your life; for like religion it is that which is within you and not that which is outside you. It is a part of your daily life, it is the enthusiastic dedication of yourself to the of humanity which alone makes you a man." Mrs. Sarojini Naidu. જાહેર મારુ, ભરૂચ શહેરમાં દેરાસર માટે (પૂજારી) ગાડીની જરૂર છે, પગાર સારો આપીશુ અને રહેવાનું મકાન આપીશુ. જેમની ઈચ્છા હોય તેમણે ભલામણ પત્ર સાથે નીચે સહી કરનારને જણાવવું અથવા રૂબરૂ મળવું. ello શાહે અમરચંદ જગજીવનદાસ–ભરૂચ, For Private And Personal Use Only