________________
કવિને પ્રત્યક્ષ અનુભવ ઠેર ઠેર જોવા મળે છે. તેઓ કહે છે કે ગુણવાન પુરુષો દુભાય તે પણ ગુણ કરે છે. દાતાર, ઘેડે, દૂઝણી ગાય એક વાર ભૂલ કરે તેપણ તેના પર હસવું નહીં. બીજાની નકલ કરવાને બદલે ઉદ્યમ કરવો. લીમડાને દૂધ પાવા તે પણ મીઠે થતું નથી. નવકુલ બહારના નાગ ગારુડીના મંત્રથી વશ થતા નથી. પાણીમાં પાષાણ ભીંજાતો નથી, તેવી જ રીતે અદાતાર કદી રિઝાતો નથી. (કડી-૧૯) ચંદન પર સાપ, સોનું સુગંધ વગરનું, ચંદ્ર કલંકવાળે, શેષનાગને હજાર ફેણ પણ તે વિષવાળી, સમુદ્રમાં પાણું પણ ખારું એટલું કે પી ન શકાય. આમ મોટા તે મોહક હોય છે પણ ઉપયોગી હેતા નથી. કવિ કહે છે કે નવો ઘેડ, ન અસવાર, નવો સિંહ-એની પાસે જવું નહીં. એ જ રીતે ઠાકુર ઠગ હેય, ગુરુ ઠેઠ હેય, પુષ્પ સુગંધહીન હેય, મંત્રી મંત્ર વગરને હેય, છાયા છેતરામણી હોય, વળી કૂડમંત્ર, સૂકું સરોવર, કડવું ફળ કે અણઘડ વઘ પાસે જવું નહીં. સજજન અને દુર્જન વચ્ચે ભેદ બતાવતાં (છ-૩૩) કહે છે કે આંબે ફળે છે અને બાવળ પણ ફળે છે. વટેમાર્ગ જે આંબા નીચે બેસે તે પાકાં ફળ અને શીળે છાંયડે મેળવે છે. બાવળ પાસેથી કાંટા અને તાપ મળે છે.
બાવન કડી પછી ત્રેપનમી કડીમાં કવિએ પિતાની કૃતિ માટે બાવની શબ્દ
જ છે. વિ. સં. ૧૬૪૬ની આસો સુદ દસમ એટલે કે દશેરાના દિવસે આની રચના કરી છે. ચેપનમી કડીમાં આ કૃતિના ગુણગાન છે. પંચાવનમી કડીમાં ભામશાહને આશીર્વાદ છે અને છપ્પનમી-છેલલી કડી–માં કહ્યું છે કે ભામ એ કર્તા છે કે જેને બાવનીના રચયિતાના મોટા બિરુદ છાજે છે.
૨૦. સાત સુખ : સાત દુઃખ
પુરુષનાં સાત સુખ અને એ પછી પુરુષનાં સાત દુઃખ બતાવ્યાં છે અને એ જ રીતે સ્ત્રીને માટે સાત સુખમય અને સાત દુઃખમય બાબતો બતાવી છે. એ સમયની પરિસ્થિતિ અને સમાજજીવનની સુખ અને દુઃખ વિશેની વિભાવનાનો અહીં ઝાંખી થાય છે. એક પાનાની આ સંપૂર્ણ પ્રત ૧૮ મી સદીના પાછળના ભાગમાં લખાયેલી છે. એક પત્રમાં ૧૦ લીટી અને એક લીટીમાં ૪૨ અક્ષર છે. પ્રતની વચ્ચે કાણું હેવાથી તૂટક પ્રત. આમાંના કેટલાક શબ્દ, નેધપાત્ર-જેમ કે નરાતંદુરસ્ત, રણવિણ=ણ વગરના, વરા = શુભ પ્રસંગેના જમણવાર (કડી૧), હાથિ = કાબુમાં (કડી-૨),મોભી = મુખ્ય વડીલ (કડી-૩). પુરુષના પહેલા દુઃખ તરીકે ઘરના આંગણામાં ઝાડ હેય તે બતાવ્યું છે, જેથી ઝાડ નીચે આપે દિવસ કામ વિનાના માણસે બેસીને ટોળટપ્પાં કરે. છેતેર ,
• મિતાક્ષર
