Anandghan Chovisi

Author(s): Motichand Girdharlal kapadia, Ratilal D Desai
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 9

બનવા માટે શાંત, એકાંત, એકલવાયું, સમતાસભર અને મસ્તીભર્યું જીવન જીવવાને રાહ અપનાવ્યો હતે. પિતાના આત્મદેવને પ્રસન્ન કરવા માટે તેઓએ આદરેલી આંતરિક સાધના દરમ્યાન એમના હૃદયમહેરામણમાં પ્રાર્થના, પસ્તાવા, મતી કે તત્વદશનરૂપે કેટકેટલી લાગણીઓના કેવા તર ગે ઊડ્યા હશે, એ તે કોઈક ગીપુરુષ જ જાણી શકે. એમાંની જે લાગણીઓ પ્રબળ અને અદમ્ય બનીને ભાષારૂપે વહી નીકળી તે તેઓની હૃદયસ્પર્શી કાવ્યકૃત્તિઓ બની ગઈ.
શ્રી આનંદધનજીની બધી કાવ્યકૃતિઓને બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવી છે. પદો અને સ્તવને. એમનાં પદોના સંગ્રહ માટે “આનંદધન બહાંતેરી' એવું નામ પ્રચલિત છે. અને એમના સ્તવનોના સંગ્રહ માટે . આનંદધન-ચોવીશી' એવું નામ પ્રસિદ્ધ છે. આ નામોનો અર્થ એવો થાય કે શ્રી આનંદધનજીએ રચેલાં પદોની સંખ્યા બહોતેર અને સ્તવનની સંખ્યા એવી છે. પણ વસ્તુસ્થિતિ આથી જુદી છે. નામ પ્રમાણે એમનાં પદો બહોંતેર હોવાં જોઈએ, છતાં જે પદને અંતે એમનું નામ મળે છે એવાં પદોની સંખ્યા એથી બરાબર દેઢી એટલે કે ૧૦૮ જેટલી છે. સ્વર્ગસ્થ ગાભ્યાસી આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિજીએ એમના “આનંદધન પદ સંગ્રહ-ભાવાર્થ” નામે ગ્રંથમાં તેમ જ શ્રી મોતીચંદભાઈએ એમના “શ્રી આનંદધનજીનાં પંદ” નામે બે ભાગમાં પ્રકાશિત થયેલ ગ્રંથમાં ૧૦૮ પદ ઉપર વિવેચન કર્યું છે. આનાથી ઊલટું, સ્તવને માટે ચોવીશી” શબ્દનો પ્રયોગ થયેલ હોવા છતાં, તેમ જ જેમાં ર્તા તરીકે “આનંદધન” નામને સ્પષ્ટ નિર્દેશ મળે છે એવાં સ્તવનની સંખ્યા ૨૪ કરતાં પણ વધારે મળી આવતી હોવા છતાં, કેટલાક પ્રમાણભૂત પુરાવા એવા મળે છે કે જેને આધારે નિશ્ચિતપણે માનવું પડે કે તેઓએ બાવીશ જ સ્તવનો રચ્યાં હતાં. આ પુરાવાઓ આ છે : (૧) આ મૂળ સ્તવનેની પ્રાચીન પ્રતમાં બાવીશ જ સ્તવને મળે છે. (૨) શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરજીએ બાવીશ સ્તવનો ઉપર જ દબો રચ્યો છે. (૩) શ્રી જ્ઞાનસારજીએ પણ બાવીશ સ્તવનોનો જ અર્થ લખ્યો છે— જોકે તેઓએ પાછળથી મળેલાં અને અંતમાં આનંદઘન’ શબ્દને ઉલ્લેખ ધરાવતાં બે સ્તવનો પણ શ્રી આનંદધનછનાં હોવાનું સૂચવ્યું છે ખરું. (૪) શ્રી મોતીચંદભાઈએ પોતે પણ આ ગ્રંથમાં આપેલ ભગવાન મહાવીરસ્વામીનું ત્રીજુ સ્તવન કે જે, એ સ્તવનને અંતે આવતા સ્પષ્ટ નામનિર્દેશને કારણે, શ્રી જ્ઞાનવિમલ. સરિઝની જ કૃતિ છે, એના વિવેચનના ઉપસંહારમાં (પૃ. ૪૯૮) નિશ્ચિતરૂપે લખ્યું છે કે “મારા પિતાના મત પ્રમાણે તે પ્રથમ બાવીશ સ્તવન આનંદધન (લાભાનંદ)નાં પિતાનાં બનાવેલાં છે અને બાકીનાં ક્ષેપક છે.”
આનો સામાન્ય અર્થ એ થયો કે, નરસિંહ મહેતા, મીરાંબાઈ કે બીરજી જેવા સંતની કાવ્યકૃતિઓની જેમ, શ્રી અનંદઘનજીની કૃતિઓ પણ જનસમૂહમાં અને ખાસ કરીને ત્યાગ દ્વારા આત્મસાધના માટે પ્રયત્નશીલ હેનાર સાધકોના વર્તુળમાં એવી લોકપ્રિય અને માર્ગદર્શક બની ગઈ હશે કે, આવી સાધના કરતાં કરતાં, કેટલાક આત્માઓએ પોતાના અંતરમાં પ્રગટેલ કાવ્યકતિઓને, નિમમભાવે, શ્રી આનંદધનજીના નામે અર્પણ કરી દેવામાં ધન્યતા અનુભવી હશે. બીજાઓએ આનંદઘનજીના નામે ચડાવી દીધેલી કૃતિઓમાં આનંદધનજીની પિતાની કૃતિઓ જેટલી ગુણવત્તા ન હોય એ બનવા જોગ છે; પણ આ રીતે શ્રી આનંદઘનજીને નામે પિતાની કતિઓ ચડાવી દેનાર સાધકને આશય ખોટો હતે એવું દષારોપણ તે એમના ઉપર ન જ કરી શકાય. એટલે આપણે તે એવા અજ્ઞાત સાધકોની નિલે પવૃત્તિ અને સમર્પણભાવનાની કદર જ કરવી ઘટે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથ અને તેનું સંપાદન આ ગ્રંથમાં શ્રી મોતીચંદભાઈએ કુલ અઠ્ઠાવીસ સ્તવને, દરેકના પાઠાંતરે,' શબ્દાર્થ, અર્થ, શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિત ટબના અત્યારની ગુજરાતી ભાષામાં અવતરણ અને સવિસ્તર વિવેચન સાથે, આપ્યાં છે, તેની વિગત આ પ્રમાણે છે: શ્રી આનંદઘનજીએ પિતે રચેલાં બાવીસમા તીર્થંકર શ્રી નેમિનાથ ભગવાન સુધીના