________________
એવું કેટલુંક લખાણ તૈયાર કરવાની હતી, એમ જાણી શકાય છે. તેની વિગતે તેઓની નીચે મુજબની ને ઉપરથી મળી શકે છે?
(૧) ત્રીજા સ્તવનના વિવેચનની શરૂઆતમાં તેઓએ નોંધ્યું છે કે “કારણ-કાય પર નોટ લખવી.”
(૨) ચોથા સ્તવનના પહેલે પાને તેઓએ નોંધ કરી છે કે “આ સ્તવન છપાવતાં વિસ્તારથી ઇંડેકસ કરવી અને શબ્દોની પણ કરવી; ભેદ-પેટભેદના પારિભાષિક શબ્દોની કરવી; વિયેની કરવી.”
(૩) પૃ. ૬૧માં તેઓ લખે છે કે “આને મળતી હકીકત હજુ બે-ત્રણ સ્થાન પર આગળ જતાં આપવાની છે. ત્યાં અને ઉપોદ્દઘાતમાં એની સ્પષ્ટતા થશે.”
(૪) પૃ. ૯૬ માં તેઓ લખે છે કે “એ મૂળ ગાથા મેળવવા પ્રયાસ ચાલુ છે. તેનો ઉલ્લેખ જરૂર થશે.”
(૫) પૃ. ૧૩૧ માં તેઓ નોંધે છે કે “તે (નયવાદના) વિષય પર સ્વતંત્ર પુસ્તિકારૂપે ઉલ્લેખ કરવાની ભાવના છે.”
(૬) પૃ. ૧૪૭ માં તેઓ લખે છે કે “તેને માટે (દર્શનને માટે), બનશે તે સ્વતંત્ર ઉલ્લેખ કરવાને વિચાર રાખે છે.”
(૭) પૃ. ૨૦૭માં લખ્યું છે કે “તેની વિગત તદ્યોગ્ય ઉપદુઘાતમાં તમને પ્રાપ્ત થશે. ” (૮) પૃ. ૨૨૯માં તેઓએ લખ્યું છે કે “તે માટે જુઓ ઉપદઘાતમાં આનંદઘનચરિત્ર.”
(૯) પૃ. ૨૮૪માં નિર્દેશ છે કે “આ નયવાદ માટે ઘણું કહેવાનું છે અને આયુષ્ય હશે તે તે પર એક લેખ લખવાને મારો વિચારે છે.”
(૧૦) પૃ. ૩૧૬માં લખ્યું છે કે “જૈન દૃષ્ટિએ યોગ’ના બીજા વિભાગમાં હું એ વિષય ઉપર ગબત્રીશી” વગેરેના અભ્યાસને સાર આપવા ઈચ્છું છું.”
(૧૧) પૃ. ૩૩પમાં ઉલ્લેખ છે કે “આનંદધનની ભાષા પરત્વે ઉપદ્યાત ઉપર ધ્યાન ખેંચવામાં આવશે.”
(૧૨) પૃ. ૪૩૫માં તેઓ લખે છે કે “તે સંબધી (નવ રસ સંબંધી), અલંકારશાસ્ત્રના અભ્યાસ અનુસાર, એક લેખ લખવાની ભાવના છે.”
આ ગ્રંથમાંને ઉપરના ઉલ્લેખ જોતાં શ્રી મોતીચંદભાઈ આ ગ્રંથને સવિસ્તર ઉઘાત લખવા ઇરછતા હતા, તે જ બીજી કેટલીક બાબતેનું સ્પષ્ટીકરણ-વિવેચન લખવાની એમની ભાવના હતી, એ સ્પષ્ટપણે જાણી શકાય છે. આયુષ્ય પૂરું થવાને કારણે તેઓ આ કાર્યો ન કરી શક્યા એમાં ખરી ખોટ એમને નહીં પણ તત્વજિજ્ઞાસુઓને ગઈ. તેઓ તે જિદગીની છેલ્લી ક્ષણ સુધી ધમ અને ધર્મશાસ્ત્રોનું જ ચિંતન-મનન
હી પોતાના જીવનને કતાથ અને ઊર્ધ્વગામી બનાવીને “માવના મવનાશિની” એ મમવાણીને ચરિતાર્થ કરતા ગયા !
સ્તવનના સર્જક અને વિવેચક ગીશ્વર આનંદઘનજીનું સ્મરણ થાય છે અને આત્માની ખાજ માટે અંતરની ઊંડી, અગોચર અને કષ્ટસાધ્ય કેડીઓનું પૂર્ણ હર્ષોલ્લાસથી ખેડાણ કરનાર કોઈ મસ્ત આત્મવીરનાં દર્શન થાય છે. શરીરની, સુખસગવડની, નામને -કીતિની કશી જ ખેવના નહીં; ઝંખના એકમાત્ર આત્મતત્ત્વનાં સાંગોપાંગ દર્શન પામીને સમગ્ર વિશ્વ સાથે તાદામ્ય સાધવાની-મિતી મે એશ્વમૂાસુ ને વિશ્વમંત્ર જીવનના અણુઅણુમાં ધ્વનિત કરવાની ! એમ લાગે છે કે શ્રી આનંદધનજીએ પિતાની શાંત, એકાંત, ઉત્કટ આત્મસાધનાને બળે પિતાના જીવનમાં
ભક્ત અને ભગવાનની એકરૂપતા પ્રાપ્ત કરી લીધી હતી. આવા એક પ્રશાંત પુરુષાથી સંતના જીવન અને એમની સાધનાની ઝીણી-મેટી વિગતો જાણવાની કેટલી તીવ્ર જિજ્ઞાસા અંતરમાં જાગે છે ! પણ જાણે
