________________
આગમ દ્વારક-લેખસંગ્રહ હેમચંદ્રસુરિજીએ, શ્રુતકેવલી સમાન શ્રી ધર્મઘોષસૂરિજીના મુખે જણાવી અને વર્તમાન જીવનના સાધનોની ધારણારૂપે છું ધાતુનો ધારણકરવારૂપ એક ભાગ જણાવ્યો. વિચક્ષણ પુરુષે વિચાર કરવાથી સમજી શકે તેમ છે કે ધર્મપદાર્થની વાસ્તવિક કિંમત કે જરૂરીઆત ઈહભવના સાધનની પ્રાપ્તિને અંગે જેટલી સાધ્યકટિમાં આવતી નથી, તેના કરતા કેઈ અધિકગુણે ધર્મની જરૂરીઆત બાહ્યદષ્ટિવાળને પણ પરભવનાં જીવન સંબધી સાધનોની પ્રાપ્તિની અપેક્ષાઓ રહેલી હોય છે, કારણ કે આ ભવના સુખના સાધનની પ્રાપ્તિના કારણભૂત ધમ એ ગત ભવન પુણ્યરૂપ હોવાથી સિદ્ધરૂપજ છે. અને તેથી તેની સાધ્યતા ન હોય અને તેજ કારણથી તેનું ઉપદેશ્યપણું પણ ઘટાડવું મુશ્કેલ છે. અનુવાદની કટિએ ધમના ઈહલૌકિક સાધનને ફળરૂપે બતાવાય તે જુદી વાત છે. બીજું આ લેકના સાધનોને મનુષ્ય કર્મથી પ્રાપ્ય ગણવા કરતાં ઉદ્યમથી પ્રાપ્ય ગણી શકે છે કે પૂર્વે જણાવેલા ક૯પવૃક્ષાદિક સાધનો કેવળ ભાગ્ય પ્રાપ્યજ છે, છતાં પણ દેવતાઈ સાધદ્વારાએ તેની તેવી અનુકૂળતા પ્રાપ્ય ગણું, ઉદ્યમથી પ્રાપ્ય પણ ગણી શકે. અર્થાત્ ઇહલૌકિક સાધનનાં કારણ તરીકે ધર્મની અસાધારણપણે હેતુતા સાબીત કરવી ઘણી જ મુશ્કેલ પડે છે, અને તેથી જ કર્મસિદ્ધિ એ વ્યવહારનો વિષય થઈ શકતો નથી. જે ઈહલૌકિક ફળના સાધન દ્વારાએ ધર્મકર્મની સિદ્ધિ એ વ્યવહારને વિષય થઈ જતા હતા તે જગતમાં સંખ્યાને અંગે, અર્શાદિક વિષને અંગે, સુવર્ણાદિક ધાતુઓને અંગે થાવત્ ઉદ્યોત, અંધકારને અંગે જેમ કઈ પણ બોલ, જુવાન, વૃદ્ધ, આર્ય, અનાર્ય કે સમ્યગ્દષ્ટિ; મિથ્યાદામાં વિવાદ (મતભેદો હોતો નથી, તેવી રીતે કર્મસિદ્ધિમાં પણ મતભેદ
