Agam Sutra Satik 03 Sthan AngSutra 03

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 10

स्थान-१, उपोद्घातः वृत्तिः च स्थानाभिप्रायेण स्थाप्यमाना स्थामप्यभिधीयते, ततः स्थापनैव स्थानं स्थापनास्थानं, तथा द्रव्यं-सचित्ताचित्तमिश्रभेदंस्थानं गुणपर्यायाश्रयत्वात्, ततःकर्मधारयइति, तथा क्षेत्रम्-आकाश, तच्चतत्स्थानंचद्रव्याणामाश्रयत्वात् क्षेत्रस्थानं, तथा अद्धा-कालः, सच स्थानं, यतोभवस्थितिः कायस्थितिश्चभवकालः कायकालश्चाभिधीयते, स्थितिश्चस्थानमेवेति, 'उद्दत्तिऊर्ध्वतयास्थानम्अवस्थानं पुरुषस्य ऊर्ध्वस्थान-कायोत्सर्ग इति,
इह स्थानशब्दः क्रियावचनः, एवंनिषदनत्वग्वर्तनादिस्थानमपिद्रष्टव्यम्, ऊर्ध्वशब्दस्योपलक्षणत्वादिति, तथा उपरतिः-विरतिः सैव स्थानं विविधगुणानामाश्रयत्वात्, विशेषार्थो वेह स्थानशब्दः, ततो विरतेः स्थान-विशेषो विरतिस्थानं, तच्च देशविरतिः सर्वविरतिति, तथा वसतिः स्थानमुच्यते,स्थीयतेतस्मिन्नितिकृत्वेति,तथासंयमस्यस्थानंसंयमस्थानम, इह स्थानशब्दो भेदार्थः, संयमस्य शुद्धिप्रकर्षापकर्षकृतो विशेषः संयमस्थानं, तथा प्रगृह्यते-उपादीयते आदेयवचनत्वाद्यःसप्रग्रहो-ग्राह्यवाक्यो नायक इत्यर्थः, सचलौकिको लोकोत्तरश्चेति, तत्रलौकिको राजयुवराजमहत्तरामात्यकुमाररूपो, लोकोत्तरश्चाचार्योपाध्यायप्रवर्तकस्थविरगणावच्छेदकरूप इति, तस्य स्थान-पदं प्रग्रहस्थानमिति, तथा योधानां स्थानम्-आलीढप्रत्यालीढवैशाखमण्डलसमपादरूपं शरीरन्यासविशेषात्मकं योधस्थानं,
तथा 'अचल'त्ति अचलतालक्षणो धर्मः सादिसपर्यवसितादिरूपः स्थानमचलतास्थानं, तथा 'गणण'त्ति गणनाविषयं स्थानमेकल्यादिशीर्षप्रहेलिकापर्यन्तं गणनास्थानं, तथा सन्धानं द्रवल्यतश्छिन्नस्य कञ्चुकादेरच्छिन्नस्य तु पक्ष्मोत्पद्यमानतन्त्वादेरिति, भावतस्तु छिन्नस्य प्रशस्ताप्रशस्तभावस्य पुनः सन्धानमच्छिन्नस्यत्वपरापरोत्पद्यमानस्यप्रशस्ताप्रशस्तभावस्य सन्धानं तदेवस्थान-वस्तुनः संहतत्वेनावस्थानंसन्धानस्थानं, 'भावे'त्तिभावानाम्-औदयिकादीनां स्थानम्अवस्थितिरितिभावस्थानमिति एवमिहस्थानशब्दोऽनेकार्थः, इहच वसतिस्थानेनगणनास्थानेन वाऽधिकार इति दर्शयिष्यते ।।इदानीमङ्गनिक्षेप उच्यते, तत्र गाथा॥१॥ "नामंग ठवणंगं दव्वंगं चेव होइ भावंगं ।
सो खलु अंगस्सा निक्खेवो चउब्विहो होइ" त्ति तत्र नामस्थापनेप्रसिद्धे, द्रव्याङ्गपुनर्द्रव्यस्य-मद्यौषधादेरङ्ग-कारणमवयो वेतिद्रव्याङगं, भावस्य-क्षायोपशमिकादेरेवमेवाझं भावाङ्गमिति, इह भावाङ्गेनाधिकार इत्यपि दर्शयिष्यते, तत्र तिष्ठन्त्यासतेवसन्ति यथावदभिधेयतयैकत्वादिभिर्विशेषिताआत्मादयः पदार्थायस्मिंस्तत्स्थानम्, अथवा स्थानशब्देनेहैकादिकः सङ्ख्याभेदोऽभिधीयते, ततश्चात्मादिपदार्थगतानामेकादिदशान्तानां स्थानानामभिधायकत्वेन स्थानम्, आचाराभिधायकत्वादाचारदिति,स्थानञ्च तत्प्रवचनपुरुषस्य क्षायोपशमिकभावरूपस्याङ्गमिवाङ्ग चेति स्थानाङ्गमिति समुदायार्थः ४। ।
तत्रच दशाध्ययनानि, तेषुप्रथममध्ययनमेकादित्वात् सङ्ख्यायाएकसङ्ख्योपेतामादिपदार्थप्रतिपादकत्वात्एकस्थानम्, तस्य च महापुरस्येवचत्वार्यनुयोगद्वाराणि भवन्ति, तद्यथा-उपक्रमो निक्षेपोऽनुगमोनयश्चेति, तत्रअनुयोजनमनुयोगः,-सूत्रस्यार्थेन सहसम्बन्धनम्, अथवाअनुरूपोऽनुकूलो वा यो योगो-व्यापारः सूत्रस्यार्थप्रतिपादनरूपः सोऽनुयोग इति, आह च॥१॥ "अनुजोजनमनुजोगो सुयस्स नियएण जमभिधेयेण।
वावारो वा जोगो जो अनुरूवोऽनुकूलो वा" इति,