________________
મૂલ-૬૨૬ થી ૩૦
૧૬૫
[૨૮] ભિક્ષા આપવા ઉઠતી કે બેસતી ગર્ભિણીના ગર્ભનો સંચાર થાય છે. તેથી તેની પાસેથી ન લેવાય. બાળકને ભૂમિ ઉપર કે માંસાદિ ઉપર મૂકીને જો ભિક્ષા આપે તો પણ બિલાડી, કુતરાદિથી વિનાશ સંભવે છે, ખરડાયેલા હાથે બાળકને ગ્રહણ કરે તો તેને પીડા થાય છે. તેથી બાલવીસાથી ન લેવું.
૬િર૯] ભોજન કરતી દાબી ભિક્ષા આપવા હાથ ધોવે તો જળ વિરાધના. ના ધોવે તો તેણી ગોબરી લાગે. દહીંને વલોવતા જો તે દહીં આદિ સંસક્ત હોય તો ભિક્ષા દેતાં તદ્વર્ણ જીવોનો વધ થાય છે તેથી લેવું ન કશે..
૬િ૩૦] પીસવું, ખાંડવું, દળવું આદિ કરતી દpણીના હાથે લેતાં જળ અને બીજનું સંઘન સંભવે છે. કેમકે તલ આદિ સયિત તેના હસ્તાદિમાં લાગેલા સંભવે છે. હાથ ખંખેરવાથી કે ભિક્ષાના સંબંધી કે ભિક્ષા આપીને જળ વડે હાથ ધોવાથી જળ અને બીજનો વિનાશ સંભવે છે. આ જ પ્રમાણે ખાંડવા અને દળવામાં યથાયોગ્ય. ભાવના કરવી. મુંજતી વખતે તે ભિક્ષા આપતી હોય તો લાગવાથી કડાઈમાં નાંખેલા ચણા આદિ બળી જાય છે. એ રીતે પીંજવું, લોઢવું આદિમાં જળ વડે હાથ ધોતા જળનો વિનાશ થાય છે. માટે તેની પાસેથી ભિક્ષા લેવી ન કો.
હવે છકાય વ્યગ્રહસ્તાદિ દોષોનું સ્વરૂપ – • મૂલ-૬૩૧ થી ૬૩૫ -
[૬૩૧,૬૩] હાથમાં સજીવ લવણ, જળ, અગ્નિ, બસ્તિ, ફલાદિ અને મસ્યાદિ હોય, તેને ભૂમિ પર નાંખીને આપે, તેને પગ વડે હલાવે, તેને શેષ અવયવ વડે સંદૃન કરે, તેનો જ આરંભ કરે, ભૂમિને ખોદે, સ્નાન કરે, ધોવે, કંઈક છાંટે, છંદ અને વિશારણને કરે, ક્રતા ત્રસકાયને છેદે.
૬િ૩૩] કેટલાંક આચાર્યો છકાય વગ્રહસ્તા એટલે કોલાદિ કર્મ ઉપર રાખેલા હોય અને સિદ્ધાર્થ પુષ્પોને મસ્તક ઉપર રાખેલા હોય, તો તેના હાથથી આપેલું ન કો એમ કહે - ૬િ૩૪] - બીજી કહે છે કે – દશે એષણા મળે તેનું ગ્રહણ કર્યું નથી, તેતી તે વર્જા લાયક નથી, તેને જવાબ આપે છે કે દાયકના ગ્રહણથી તેનું ગ્રહણ આવી જ જગયું.
૬િ૩૫] સંસક્તિવાળા દેશમાં સંસતિવાળા દ્રવ્ય વડે જેના હાથ કે પગ લેંપાયેલ છે એવી દMી વર્જી તથા મોટા વાસણને ઉતારતાં સંશશ્મિ પાણીનો વિનાશ થાય, વાસણ ઉંચુ ઉપાડતા પણ તે જ દોષ થાય છે.
• વિવેચન-૬૩૧ થી ૬૫ -
છ કાય વ્યગ્રહતા સ્ત્રી જો આ સજીવ લવણાદિમાંથી કોઈપણને સાધુને ભિક્ષા આપવાને ભૂમિ ઉપર નાંખે તો તેના હાથેથી ભિક્ષા ન કો. છ કાયને પણ વડે સ્પર્શે, હાથ આદિ વડે તેનું સંઘન કરે. કોશ આદિ વડે પૃથ્વી આદિને ખોદે. આમ કહી પૃથ્વીકાયનો આરંભ કહ્યો. તેણી શુદ્ધ જળ વડે સ્નાન કરે, વસ્ત્રો ધુએ, વૃક્ષાદિને સીંચે આ ક્રિયા થકી અકાયનો આરંભ કહ્યો. કુંક મારી અગ્નિ સળગાવતી
૧૬૬
પિંડનિર્યુક્તિ-મૂલસૂત્ર સટીક અનુવાદ કે સચિત વાયુથી ભરેલ બસ્તિ વગેરેને આમ તેમ નાંખતી, એમ કહીને અગ્નિ અને વાયુનો આરંભ કહ્યો. શાક વગેરેને છેદન-વિશારતી, તંદુલ કે મગ આદિને સાફ કરતી, ત્રસકાયરૂપ મત્સાદિ પીડા વડે ઉછળતાને છેદતી, એમ કહી ત્રસકાયનો આરંભ કહ્યો. આ પ્રમાણે છે જીવનિકાયનો આરંભ કરતી દાબીના હાથે લેવું ન કહે.
કેટલાંક આચાર્યો બોર વગેરેનું ગ્રહણ કરે છે, કાનમાં ધારણ કરેલા કે મસ્તકે રાખેલા સરસવ અને પુષ્પોને પણ વર્જે છે, તેમના મતે છકાયવ્યગ્રહરતા પદથી છકાયનો સ્પર્શ કરતી એ પદનો વિશેષ દુરપપાદ છે. તો કોઈ કહે છે કે છેકાય વ્યગ્રહસ્તા શબ્દનું ગ્રહણ દશે એષણા દોષોમાં નથી. તેથી કોલાદિ વડે યુક્ત દાત્રીથી ભિક્ષાનું ગ્રહણ વર્ય નથી. તેમને ઉત્તર આપે છે કે “દાયક' દોષમાં છકાય વ્યગ્રહસ્તાનું ગ્રહણ થઈ જ જાય છે.
ગાથા-૬૩૫નો અર્થ સ્પષ્ટ જ છે. વિશેષ આ – સંવાર એટલે સંસારિમ કીટિકા, મકોટ આદિ પ્રાણીનો વ્યાઘાત. મોટા પિઠાદિ વાસણ વારંવાર ઉપાડાતા નથી, જેમ-તેમ તેનો સંચાર થતો નથી, વિશેષ પ્રયોજનથી જ તેને ક્યારેક ઉપાડાય છે. તેથી પ્રાયઃ તેને આશ્રીને કીટિકાદિ પ્રાણી સંભવે છે. તેથી તેને ઉદવર્ત કરીને અપાય ત્યારે તેને આશ્રીને રહેલા જંતુનો વિનાશ થાય છે. દામીને પણ પીડા થાય, માટે તેમાં ભિક્ષા ન કયે.
• મૂલ-૬૩૬ થી ૬૩૮ -
[૩૬] ઘણાંને સાધારણ એવી વસ્તુ આપતાં અનિકૃષ્ટમાં કહેલા દોષો લાગે છે, તથા ચોરી વડે કર્મકર કે પુત્રવધૂ આપે તો ગ્રહણાદિ દોષ લાગે. • ૬િ૩૭) પ્રાભૃતિકાને સ્થાપન કરીને આપે તો પ્રવનાદિ દોષો લાગે, અપાય ત્રણ ભેદ – તિર્ય, ઉદd, આધ, ધાર્મિકાદિ માટે સ્થાપન કરેલું કે અન્ય સંબંધી દ્રવ્ય પરનું છે માટે ન લેવું. - [૬૩૮] - જાણવા છતાં પણ અનુકંપાએ કરીને કે પ્રત્યનીકાપણાથી તે એષણાના દોધોને કરે છે. બીજે માણતા જ અાઠમણે કરે છે.
• વિવેચન-૬૩૬ થી ૬૩૮ :
[૬૩૬] ગાથાર્થ કહ્યો. વિશેષ આ – ચોરીથી આપે તો બંધન, તાડન આદિ દોષો લાગે, માટે તેની પાસેથી લેવું ન લો. - [૬૩] - આ ગાળામાં પ્રાભૃતિકા
સ્થાપન આદિ ત્રણ દોષ કહેલ છે. તે આ - બલિ આદિ નિમિતે ઉપહાને સ્થાપીને જે દાબી ભિક્ષા આપે તેમાં પ્રવર્તનાદિ દોષો લાગે. અપાય ત્રણ ભેદે છે :- તીર્થો અપાય - ગાય આદિથી, ઉર્વ અપાય - બારસાખ ઉપરના કાષ્ઠ વકી, અધો અપાય • સર્પ, કાંટા આદિથી. આ અપાય જાણીને તેની પાસેથી ભિક્ષા ન લે. અન્ય સાધુ, કાટિકાદિ નિમિતે સ્થાપન કરેલ હોય. તે પરમાર્ચથી બીજા સંબંધી છે, માટે ન લેવું, તેનાથી અદત્તાદાન દોષ લાગે અથવા પર એટલે ગ્લાનાદિ, તેનું પણ લેવું ન કલ્પે. માત્ર તેમાં જે “જ્ઞાનાદિ ન લે તો તમે વાપરજો એમ કહેલ હોય તો લેવું કશે. -
