Aapni Shrut Pratyeni Jawabdari

Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf

Page 2

૪૯૦ ]
દર્શન અને ચિંતન સત્યની શોધમાં શ્રદ્ધા અને તર્કની જરૂર
આપણે ભૂતકાળમાં પ્રવેશ કરીએ તે એની ખરી સ્થિતિ જાણવાનાં સંપૂર્ણ અને શુદ્ધ સાધન આપણી પાસે નથી. જે કાંઈ છે તે ત્રુટક સૂટક અને કવચિત વિકૃત પણ છે. તેમ છતાં એવાં સાધનો ઉપરથી આપણે જૈન શ્રત વિશેની આપણી પરંપરાને ઠીક ઠીક ક્યાસ બાંધી શકીએ છીએ, પણ શરત એટલી કે આપણે માત્ર એકાંગી ભકિત કે શ્રદ્ધાથી એ સાધનોને જેમ ન તપાસવાં તેમ માત્ર આવેશી કલ્પનાઓ અને નિરાધાર તર્કથી પણ ન તપાસવાં. માત્ર શ્રદ્ધાથી વિચાર કરતાં જે હતું તે બધું ઠીક જ હતું, જે બન્યું તે પણ ઠીક જ બન્યું—એવા સંસ્કાર મનમાં પડવાનો અને તેથી કરીને એમાં રહી ગયેલી જે ખામી અને તેનો અત્યાર સુધીનો એક અથવા બીજા રૂપમાં મળતા આવતે વાર, એને આપણે જોઈ શકવાના નહિ. બીજી બાજુ માત્ર ઉતાવળિયા તર્ક અને તાત્કાલિક સુધારાના આવેશાથી પ્રેરાઈને ભૂતકાળને જોતાં એમ બનવાનું કે ભૂતકાળમાં તે કાંઈ સારું ન હતું; હતું તે માત્ર નામનું કે થવું, એટલે ભૂતકાળને ભૂલીને જ નવેસર પાટી માંડવી. આ બંને તદ્દન વિરોધી અને સામસામેના છેડા છે. એ સત્યશોધમાં તે આડે આવે જ છે, પણ કર્તવ્યને નિશ્ચય કરવામાં પણ તે આડખીલીરૂપ બને છે. જે ભૂતકાળમાં બન્યું તે બધું સારું જ અને સતિષપ્રદ હતું તે એને વારસે ધરાવનાર આપણે એકાએક કેમ વણસ્યા ? શું આપણી આ ખામી કોઈ બહારના વાતાવરણમાંથી અકારણ જ આપણને વળગી કે આપણું ઉપર કેઈએ લાદી ? એવી જ રીતે જે ભૂતકાળમાં બન્યું તે બધું નકામું હતું તે પ્રશ્ન એ છે કે એવા સાવ નિ:સત્વ અને નિર્માલ્ય ભૂતકાળે આજ સુધી શ્રતની છે તેવી પણ પરંપરા ગૌરવપૂર્વક કેવી રીતે સાચવી ? આનો ઉત્તર ઈતિહાસ એ આપે છે કે સત્યની શોધમાં માત્ર એકાંગી શ્રદ્ધા કે એકાંગી તકે કામ આવી શકે નહિ. એ શોધમાં જેમ શ્રદ્ધા જરૂરી છે તેમ તક પણ જરૂરી છે. તર્ક, લીલ કે યુક્તિની મદદથી શ્રદ્ધા (ધીરજ, નિષ્ઠા અને આદર ) સાથે પ્રાપ્ત સાધનને ઉપયોગ કરી સત્યની શોધ કરીએ તે દૂર અને પરોક્ષ એવા ભૂતકાળ ઉપર પણ ઠીક ઠીક ને સત્યની નજીક હોય એવો પ્રકાશ પડી શકે. આપણી શ્રુત-સંપત્તિ
મૃત પ્રત્યેની વર્તમાન જવાબદારી એ જૈન સંધ માટે એક વિચારણીય વસ્તુ છે. આવી જવાબદારી વિશે આજે આપણે જ વિચાર કરીએ છીએ તેમ નથી. આપણા નજીક અને દૂરના પૂર્વજોએ પણ તે વિશે બહુ વિચાર,