Book Title: Sukhlalji Sanghavi Parichaya
Author(s): Vadilal Dagali
Publisher: Parichay Trust Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004534/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 paricaya pustikA pravRtti eka rUpiyo paMDita sukhalAlajI vADIlAla bhI ate & Per al Use Only 5 www.jainelib Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAthamika mAhitInuM hAthavaguM sAdhana jagatamAM jANavA jevI khAkhatA eTalI jhaDape vadhatI jAya che ke mANasanI e madhuM jANavAnI zakti UNI paDavAnI. mAsa e harIphAImAM pAchaLa paDI javAnA. tema chatAM e spardhAmAM mane teTalI jhaDape gati karI zakAya te mATe prAthamika mAhitInuM paNa kAika sAdhana ApaNI pAse hAvuM joI e. paricaya pustikAe evuM eka hAthavaguM sAdhana che. A pustikAo navA saMcita thatA jJAnanA thoDAka aNusAra vAcakeAne ApyA kare che. paricaya pustikAe eka satata lakhAyA karatA jJAnakoza che. dareka kSetramAM navuM navuM banatuM jAya tema e viSayanI navI pustikAo lakhAtI jAya che. temAMthI vAcakane lagabhaga adyatana mAhitI maLI rahe che. vijJAna, kaLA, sAhitya, tattvajJAna, dharma, saMskRti, zikSaNu, ArAgya, ramatagamata, vepAraudyoga, arthazAstra, rAjakAraNa, baMdhAraNa, vahIvaTI taMtra--evAM evAM anekavidha kSetrAnA viSaye paricaya pustikAomAM samAvAya che. paricaya pustikAe saune mATe che. emAM rasaprada vAcana che, upayAgI mAhitI che, jJAnanI pUrti che. TUMkamAM, temAM pratyeka viSayanuM sAmAnya jJAna che. kuTuMbanI dareka vyaktine peAtAnA rasanI paricaya pustikAo maLI ja rahevAnI. eTale A pustikAe eka ja vyakti mATe nahIM paNa AkhA kuTuMba mATe che. pUMThAnA trIjA pAnA paranI A varSanI pustikAonI yAdI Apane enI khAtarI karAvaze. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti - parapa paMDita sukhalAlajI vADIlAla DagalI saMpAdaka vADIlAla DagalI 34) paricaya TrasTa, muMbaI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka yazavaMta dezI paricaya pUra mahAtmA gAMdhI memAricala bilDiMga, netAjI subhASa rADa, muMbaI-400 002 mudraka jitendra ThAkArabhAI desAI navajIvana mudraNAlaya amadAvAda-380014 vADIlAla DagalI AvRtti pahelI: 1980 1 rUpiyA mukhya vikretA navajIvana TrasTa peA. navajIvana, amadAvAda-380014 zAkhA 130, zAmaLadAsa gAMdhI mArga muMbaI-400002 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI paMDita sukhalAlajI saMta kabIra jevA maulika ane krAntikArI philasUpha hatA. je kabIranAM bhajane bhAratanA saMskArI ane binasAMpradAyika AtmAne samRddha AviSkAra hoya te bhAratIya tattvajJAnaviSayanAM paMDita sukhalAlajInAM pustake upaniSade ane maeNgnAkArTInA saMgama jevAM che. dunyavI ane AdunyavI svataMtratAnA e zodhaka hatA. paMDitajI Adhunika bhAratanA philasUphemAM muThThI UMceza tattvajJAnI hatA. paMDitajInuM jIvana aMdhApa ane TAMcAM sAdhana sAme mAnavapuruSArthane mahAbhArata paDakAra hatuM. sukhalAlajIe soLa varSanI kumaLI vaye netre gumAvyAM hatAM, paraMtu samAja paranA bojArUpa papajIvI banavAnI temaNe nA pADI. kismatanAM ajeya paribaLo sAme sukhalAlajI vidvAna paMDita tarIke bahAra AvyA ane temaNe jagatavyApI kIrti prApta karI. temanI vidvattA jeTalI nirbhaya hatI eTalI ja vedhaka hatI. sukhalAlajIne mana mAtra nirbheLa satya ja jJAnanuM dayeya hatuM. eTale ja mAtra jaina dharmanA paMDita banI rahevAne badale temaNe bhAratIya tattvajJAnanI lagabhaga tamAma zAkhAonuM tArkika ane buddhigamya arthaghaTana karyuM. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti sukhalAlajIe bhAratIya tattvajJAnane zAstro ane dharmagraMthanI jaMjIramAMthI mukta karyuM. eTale ja gAMdhIjI ane ravIndranAtha TAgorane sukhalAlajI pratye mamatA hatI. huM eka vakhata paMDita sukhalAlajI sAthe gAMdhIjIne maLavA gaye hato. ame gAMdhIjInI vidAya lIdhI tyAre sukhalAlajI bhaNI AMgaLI cIMdhIne temaNe mane kahyuM: chokarA, emane choDate mA. e te ApaNuM cAlatI-pharatI vidyApITha che." paMDitajI ekIsAthe vidvAnonA vidvAna ane AmajanatA-mAnasanA muktidAtA hatA. temaNe dharma ane philasUphIne piothI mukta karI sabhya ane nyAyI samAjanA ghaDataranuM eka sAdhana banAvyAM. paMDitajIne mana je philasUphI jIvanane sevAbhAvI karavAmAM madada na kare te aprastuta philasUphI hatI. temaNe duniyAnA lagabhaga badhA mukhya dharmonuM evuM tArkika samIkaraNa karyuM ke daridranArAyaNalakSI gAMdhIvicArane dharmonuM pIThabaLa maLyuM. paMDitajInA dharmavicAranI pAchaLa prerakabaLa be hatAM: anukaMpA ane tarka. eka ja vyaktimAM anukaMpA ane tarkanuM ATaluM UMDANa javalle ja jovA maLe che. paMDita sukhalAlajInuM vyaktitva ananya eTalA mATe banyuM ke temaNe mAnavajAtanI dharmanI ane philasUphInI paraMparAmAMthI nIra ane kSIra judAM karyA. AnuM pariNAma e AvyuM ke sAmAnya prajAne jIvanayAtrAmAM eka pagathiyuM UMce kema caDavuM tenuM vaicArika vyAkaraNa maLyuM. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI sakala puruSa huM jeTalI vibhUtienA nikaTanA paricayamAM Avye chuM temAM mane paMDitajI sakalapuruSa lAgyA hatA. paMDitajI mATe saMskRta, vyAkaraNa, arvAcIna kavitA, rAjyanItizAstranA siddhAMtA, bhASAzAstra ane arthazAstra alaga alaga jase na hatI, pazu jIvananA avibhakta aMgarUpa khAkhate hatI. paMDitajI eka evA jIva hatA ke je vidyA ane nirbhayatAnI ArAdhanA mATe musIbatA neAtare. AvI aMdha paNa vIryavAna vyaktinA jIvanane jyAM spaze| tyAMthI cetanAnI chAlake UDavAnI. paMDitajInuM jIvana baLavAkheAranuM jIvana paNa hatuM. emane mana bahenA, hirajanA ane bIjA padmadalitA brAhmaNAthI paNa UMcAM hatAM. sAMsArika sukhasagavaDAthI A vargo cita rahetA enuM emane duHkha hatuM. paNa ethI vizeSa du:kha e hatuM ke baheneA ane harijane ucca vidyAthI vaMcita rahetAM hatAM. jIvanadheAraNa UMcuM thAya te pachI paNa A vargonuM vidyAdhAraNuM UMcuM lAvavAne paMDitajInA manamA hatA. emaNe emanA adhyApananI zarUAtamAM ja AvA manasUbAne caritArtha karavA mATe baLavA karyAM. kAzI ane bIjAM vidyAsthAnAmAM bhAratIya philasUphInA abhyAsa pUro karyAM pachI temane eka jaina sAdhune bhaNAvavAnI taka maLI. 1913mAM lagabhaga tetrIsa varSanI uMmare temaNe pAlaNapuramAM eka jaina sAdhune AcAryaM hemacaMdranI bRhadavRtti' zIkhavavAnuM zarU karyuM. cAre bAju vAta phelAI ke eka saMsArI sAdhune zIkhave che. A sAMbhaLI eka jANItA AgevAna Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti kuTuMbanI vidhavA putravadhU lADubahene paMDitajI pAse evI IcchA vyakta karI ke te peAtAne bhaNAve. paMDitajIe kahyuM ke huM sAdhune bhaNAvuM chuM tyAM Avajo. "eka tA e strI ane emanA jevA meATA gaNAtA sAdhu sAthe zAstra zIkhe tA sAdhunI mahattA zI rahe?" ka AthI rUDhicustae ane sAdhuoe paMktijIne vinaMtI karI ke lADubahenane bhaNAvavAM nahIM. AthI paMDitajIe lADubahenane ghera jaI bhaNAvavAnuM zarU karyuM. A paNa mukhya mahArAjajIne gamyuM nahIM. AvuM valaNa joI paMDitajIe jAhera karyuM : "jo koI DhaDhabhaMgI ke bahenA bhaNavA Avaze ane vadhAre vakhatanI jarUra haze te huM sAdhuone bhaNAvavAnuM cheADI daI ne paNa temane bhaNAvIza." temaNe tyAM ja eka saMkalpa e karyuM ke - ---- "have game teTalI chUTa ane sagavaDa maLe toye sAvargane sAme mADhe cAlI bhaNAvavA na javuM, pazu jo teo mArI zarate mArA sthAne bhaNavA Ave te temane saMpUrNa Adara ne utsAhathI bhaNAvavA." bALapaNathI bauddhika bhUkha paMDita sukhalAlajInA janma kAM te emanI pitRbhUmi lImalI (surendranagara pAse Avela gAmaDuM) ke emanA meAsALa keAMDha(haLavada pAse)mAM thayA hatA ema paMDitajI kahetA hatA. emanI janmatArIkha vize AvI phAI acAkkasatA nathI. emanA janma 1880nA DisembaranI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI karatA. 8mIe thayA hatA. paMDitajInA pitA rUnA vepArI hatA. temanuM nAma saMghajIbhAI, mAtAnuM nAma saMtAkabahena. nAnapaNamAM paMDitajI hisAbakitAkhamAM pitAne sArI mada gheADesavArI ane taravAnA emane zekha hatA. saMghavIkuTuMbanA te samayanA karAemAM te sauthI vadhu upayegI nIvaDyA. abhyAsamAM paNa temaNe zikSakeAnA prema saMpAdana karyAM hatA. emanI prauddhika bhUkha bALapaNathI asAdhAraNa hatI. lImalI gAmamAM AvatA purANIe ke bhATacAraNeAnI kathA sAMbhaLavA te acUka jAya. jaina sAdhusAdhvIonAM vyAkhyAnA paNa eTalA ja rasathI sAMbhaLe. gAmamAM AvatA saMnyAsIonA saMparkamAM rahe. nAnAMmeTAM tratA karyAM kare. nAnapaNathI emane gajA uparAMtanA vyAvahArika kharco sAme akaLAmaNa thatI. paMDitajInAM mA saMtAkabahena e cAra varSanA hatA tyAre gujarI gayAM. emanA pitAe pharI lagna karyuM. temane te navI mA kahetA. paMDitajIe lakhyuM che: navI mAnA geALa ane suMdara caherA Aje paNa mArI sAme tAdaza khaDA thAya che. janmadAtrI mAtAnuM sukha nathI anubhavyuM paNa navI mAnI zILI chAyA yAda AvatAM Aje paNa rAmAMca anubhavuM chuM." navI mAnuM sukha paNa bahu na maLyuM. temanI paMdara varasanI uMmare e gujarI gayAM. paNa emanA pitAnAM khA para gharanA khAjo ANye. e mA chellAM varSomAM aMdha thayAM. Ama chatAM te DhAra dAhatAM, badhuM daLaNuM daLatAM, chAza valAvatAM, mAkhaNa kADhatAM ane meATA bhAganI raseAI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti paNa karatAM. paMDitajInA jIvana para emanAM dAdImAnA jIvanabaLanI asara paDI haze. paMDitajIe gAmaThI nizALamAM bhaNatara pUruM karyuM. aMgrejI bhaNavA vaDhavANa javAnuM mana thayuM. paNa pitAjI ekalA ane dhaMdhe puSkaLa. AthI paMDitajIe pitAnA dhaMdhAmAM sAtamI paDI pAsa thayA pachI jhaMpalAvyuM. nAmuM tathA jina ane presane lagatAM kAme te svataMtrapaNe karavA lAgyA. A pahelAM emanuM sagapaNa thaI gayuM hatuM. AMkha gaI paMDitajI soLa varSanA thayA ane temanA para AsamAna tUTI paDyuM. temane mAtA nIkaLyAM ane temAM temaNe AMkhe khAI. A prasaMge paMDitajInA mananI sthiti kevI hatI tenuM varNana temaNe Ama karyuM cheH je jagata netrane lIdhe svataMtra pravRttinuM dhAma hatuM te have parataMtra pravRttinuM sthAna banyuM. je rUpaleka dUra chatAM samIpa hato te have samIpa chatAM dara bane ane arUpaleka samIpa AvyuM. phAve tema vanavihAra karate hAthI ke uddana karatuM paMkhI pAMjarAmAM purAya ane je akaLAmaNa anubhave te AvI paDI. lagabhaga beeka varSanA mAnasika utpAta pachI samAdhAnanuM eka dvAra aNadhArI rIte UghaDyuM. te dvAra arUpalakamAM vicaravAnuM - kAMIka ne kAMIka navuM zIkhavAnuM." paMDitajIe jaina upAzrayamAM je kAMI jJAna maLe te levA mAMDyuM. prAkRta gadya-padyamAM lakhAyelAM aneka pustake Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI kaMThastha karyA. A uparAMta saMskRta sUkto ane staMtro artha jANyA vinA ja kaMThastha karyA. kuTuMbamAM emanI aMdha dazAthI viSAda phelA. paNa temaNe te je Ave tenI pAse ADuMavaLuM bhaNavA mAMDyuM. raghuvaMzanA nava sargo nava divasamAM yAda karI lIdhA. temanuM nAnapaNamAM sagapaNa thayeluM. have prazna e thaye ke A sagapaNanuM zuM karavuM? sukhalAlajInA pitAne kuTuMbanA mebhAne prazna hate. kanyAvALA akaLAvA mAMDyA. tANakheMca be varSa cAlI. Akhare bane kuTuMbee nirNaya karyo ke sagapaNa teDI nAkhavAmAM chokarA ane chokarI bannenuM hita che. paMDitajIe A viccheda vize varSo pachI Ama kahyuM hatuM : "mane barAbara yAda che ke saMbaMdha vicachedanA samAcAre mArA mana para te vakhate kaI paNa jAtano bhajanamA na hate. AnuM kAraNa e nahIM ke mArAmAM e uMmare lanavAsanA uddabhavI na hatI. paNa enuM kharuM kAraNa eka te e hatuM ke mane have vizeSa ane vizeSa jJAna meLavavAnI ja dhUna lAgI hatI." Ama, paMDitajIe saMsAra sAthe cheDe phADyo ane jJAna sAthe manomana lagna karI lIdhAM. temaNe kuTuMbanI paNa mAyA ochI karI. temane have eka ja lagana hatI - kaI rIte AgaLa abhyAsa kare ane aMdhApAnI dIvAlamAM gAbaDuM pADavuM. emaNe eka sAmayika dvArA jANyuM ke kAzImAM sAdhuo ane gRhastha vidyAthIo saMskRtanA adhyayana mATe Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paricaya pustikA pravRtti jAya teA keTalAka zrImaMtA madada kare che. gharamAM vAta kare tA kuTuMba mUrakhAmAM gaNe ane pA Ape. paNa paMDitajIe te niya karI lIdhA ke kaI hisAbe kAzI javuM. eka mitranI madada laI patravyavahAra zarU karyuM. acAnaka temane dharmavijayajImahArAja taraphathI evA patra maLyA ke: tame bhale AMkhe na dekhA chatAM AvI zake; ane vIramagAmathI bIjA keTalAka vidyArthIe AvanAra che emanI sAthe AveA." paMktijIe A sArA samAcAra sAMbhaLI e nirNaya karyAM. eka nirNaya e karyuM ke gharanA kAI paNa mANasane sAthe na lai jave. gharanA mANasa sAthe Ave te vidyAbhyAsamAM je muzkelI paDe te pitAne ke kuTuMbIone jaNAve tA pitA adhyayanamAM vighna UbhuM karaze.' khIjo nirNaya e karyuM ke pitAnA pADe tepaNa nakkI karelA davase vidyAbhyAsa mATe ghara cheDI devuM. sTezane kuTuMbIo mUkavA AvyA tyAre moTAbhAI ane khIjA snehIe gaLagaLA thaI pAchA pharyAM. mane te ekeya AMsu AvyuM nahIM." kAzImAM vidyAtapa paMDitajI 1904mAM eTale ke trevIsa varSanI uMmare kAzI adhyayana karavA paheAMcyA. vidyAnA AraMbha hemacaMdrAcAryanA abhidhAnaciMtAmaNi'nA prathama blekathI ka. paMDitajInI icchA 'siddhAMtakaumudI'nuM vyAkaraNa bhaNavAnI hatI. paNa guru amIviyajIe kahyuM ke temaNe hemacaMdrAcAryanuM vyAkaraNa 'bRhadavRtti' bhaNavuM. tenA 18,000 kSeAkeA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI sAmAnya rIte vidyAthIe bhaNatA na hatA. tenI saMkSipta AvRttine abhyAsa thatA. pAThazALAmAM paMDitajI pahelA ja vidyArthI nIkaLyA ke ahaHvRtti' AkhuM bhaNyA. Ane kAraNe pAThazALAmAM emanA meAbhA vadhyA. patijInA e mATA guru hatA: eka teA nyAyakAvyazAstranA niSNAta aMbAdatta zAstrI ane khIjA vyAkaraNanA mahApaMDita harinArAyaNa tivArI. 11 paMDitajIe A be paMDitA pAse cAra varSa sudhI saMskRta vyAkaraNa, kAvya, nyAya, alaMkAra ane kaiAzanI ThIka ThIka taiyArI karI lIdhI. abhyAsa kevI rIte karyA paMDitajIne AMkho nahAtI te temaNe abhyAsa kevI rIte karyAM ? te kALe hemacaMdrAcAryanA vyAkaraNa jevA graMthA chapAyA naheAtA. hastapratA dvArA ja bhaNavAnuM hatuM. emAM vaLI adhyApananI paNa koI paripATI nahIM. paMDitajI guru pAse bhaNe, paNa guru bhaNAvavAmAM ghaNA samaya le. bhaNyA pachI A badhuM yAda kema rAkhavuM ? paMDitajI evI ekAgratAthI bhaNatA ke bhaNe te samajAya paNa bhaNyA te yAda rahevuM joIe. A mATe temaNe AvI vyavasthA karI: eka nabaLA vidyArthIne abhyAsamAM mada karavA mAMDayA ane eka bhaNavAmAM ALasu sAdhune vinaMtI karI ke emaNe temanI pAse kevaLa pAThanuM pArAyaNa karavuM. Ama, eka nabaLA vidyArthI ane ALasu sAdhunI pAse evI rIte pAThanuM pArAyaNa karAvyuM ke jethI paMDitajI yAda karI le. te samaye paMDita becaradAsa emanI sAthe e saMsthAmAM hatA. temaNe Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya putika pravRtti dhyuM che ke, "e te vIse kalAka pustaka kaMThastha karavAmAM ja tarabaLa rahetA." vaidika darzane keNu bhaNAve? paMDitajI Ama kAzImAM cAra varSa abhyAsa karI vyAkaraNa ane nyAyamAM nipuNa thayA. alaMkArazAstra paNa bhaNyA. paNa temane te samagra bhAratIya tatvajJAnane abhyAsa karavo hato. je jaina pAThazALAmAM bhaNatA hatA te pAThazALAnI avyavasthAne kAraNe ane vaidika darzananA vadhu abhyAsa mATe 1908nI eka sAMje emanA mitra vrajalAlanI sAthe mAtra eka rUpiyAnI mUDI sAthe pAThazALA cheDI. amadAvAda, bhAvanagara vagere sthaLe pharI AgrA gayA. pachI kAzImAM gaMgAkinAre AvelI bhadainInI jaina dharmazALAmAM rahevA mAMDayA. emanI mahattvAkAMkSA vaidika darzane pAmavAnI hatI. paNa sanAtana brAhmaNa paMDite jainane bhaNAvavAnI cekhI nA pADatA. e vaidika graMthe bhaNavAnuM kahe to paMDitene zaMkA jatI ke A jaina hovA chatAM vaidika graMthe bhaNavA mAge che te tene hetu vaidika darzananA khaMDanane hovo joIe. sAruM, vaidika darzana na bhaNAve te kaI jaina graMtha te bhaNAve. te kAzInA paMDito vadhAre anAdara batAve. sadubhAgye emanA mitra vrajalAlajI brAhmaNa hatA. chevaTe e be mitroe eka yukti karI. vrajalAlajI suprasiddha vedAMtI lakSmaNazAstrI drAviDanA ghera jaI vedAMta zIkhe jyAre paMDitajI ghera rahI nyAya bhaNe. sAMje bane Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI parasparane bhaNAve. saddabhAgye thADA samaya khAdya kvinsa kaoNlejanA mukhya paMDita khAlakheAdha mizraneA temane paricaya thayA. temaNe paMDitajIne vedAMta, sAMkhyayeAga, vyAkaraNa ane nyAya jevA viSaye ghera AvI bhaNAvavAnI hA pADI. Ama paMDitajI bhAratIya darzanAnA graMthA bhaNyA ane bhaNatAM bhaNatAM pAyAnuM dArzanika ciMtana karyuM. paMDitajIe je muzkelIthI bhAratIya tattvajJAnanA abhyAsa karyAM tenI asara temanA ciMtanamAM e rIte paDI ke temaNe A badhAM darzanAnuM mAnavatAvAdI samIkaraNa karyuM. 13 A divaseAmAM A badhA kaThaNu abhyAsa karatAM karatAM thoDA AnaMda mANI levAnI paMtijanI eka anokhI rIta hatI. te noMdhe che: vyAkaraNanA vADA bahAra saMcaravAnI muktatAe kAvya tarapha paNa preryAM hatA. raghuvaMza, kirAta, mAgha ane naiSadha e mahAkAvyAnA AsvAda vyAkaraNa tema ja nyAyanA thAkane haLavA manAvatA." prathama vargamAM A badhA abhyAsa karyAM pachI paMDitajIne evA vicAra AvyA ke kvinsa kaoNlejanI saMpUrNa nyAyamadhyamA parIkSA ApavI. banyuM evuM ke e pAThyakrama jANatA ja hatA. paNa temaNe AkhA pAcakrama pharI sAMbhaLI javAnuM nakkI karyuM. paMDitajI parIkSA ApavA beThA. te lakhAve, paNa sAva abhaNa evA lekhaka emanA mATe rAkhavAmAM Avye. lekhakanuM lakhANa ane joDAkSara azuddha. eka suparavAijhara A jue. temaNe paMDitajIne kahyuM ke Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti tame lakhAve che kaMI ane A bhAI lakhe che kaMIka bIjuM ja. paMDitajIne pitto gaye. temaNe te prathama vargamAM AvavAnI taiyArI karelI ane lekhakane pUratA paisA ApelA. Ama chatAM kaleje yegya lekhaka kema na rAkhe te pUchavA kaoNlejanA aMgreja prinsipAla venisasAheba pAse pahoMcI gayA. A aMgreja prinsipAla ane paMDitajI vacce A saMvAda thaye : paMDitajIe saMskRtamAM ja AvezapUrvaka pUchyuM: A aNaghaDa lekhaka mArI pUrNa taiyArIne niSphaLa karaze tene deSa konA mAthe ?" venisasAheba: "kAlathI tamArI parIkSA maukhika." je praznapatra gayA tenuM zuM ? "tamArA badhA ja praznapatronI pharIthI maukhika parIkSA levAze."venisasAhebe javAba Ape. bhAratIya philasUphInA paMDite paMDitajInI maukhika parIkSA levA beThA. A samaye venisasAheba paNa hAjara rahyA. parIkSA pUrI thaI paMDitae sarvAnumate temane prathama vargamAM jAhera ryA. paMDitajIe lakhyuM che ke parIkSAmAM prathama vargamAM AvyA temAM temane pitAne koI Azcarya thayuM nahIM. Azcarya temane e vAtanuM thayuM ke meTA paMDita temanA pratye AkarSAyA. emAMnA eka nayAyika paMDita vAmAcaraNa bhaTTAcAryo te parIkSA pachI tyAM sudhI kahyuM : "tame mArA ghera bhaNavA Avaje." paMDitajI mATe vidyAnuM mahAdvAra khUlI gayuM. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 15 vAmAcaraNujI pAse bhaNavA jatAM paMDitajI bhAre muzkelIthI gaMgeza upAdhyAyanA 'tattvaciMtAmaNi' graMtha bhaNyA. paMDitajI dUrathI asahya garamImAM adamya jijJAsAthI bhaNavA jatA. paNa bhaTTAcAryajI tA-- hAtI hai, calatI hai-- tema bhaNAvatA. paMDitajI lakhe che ke: "bhaTTAcAryajInuM UMDuM jJAna mane AkarSI ati tApamAM zItaLatA arpatuM." zarIra niceAvyuM bhaTTAcAryajI pUruM na bhaNAve ane paMDitajIne cAvIse kalAka bhaNavAnuM joI e. AthI sAMje eka mathila taiyAcikane tyAM bhaNavA jatA. temanuM ghara traNa mAIla dUra. vAmAcaraNujInuM ghara pAMca mAila dUra. apeAre vAmAcaraNujIne tyAM jAya. sAMjanA maithila paMDitanA ghera jAya. Ama, temaNe bhaNavA mATe rAja mAI leAnI musApharI zarU karI. A vakhate temanI uMmara trIsa varSanI hatI tApaNu kAzInI garamImAM A zrama kayAreka temane thakavI nAkhatA. A divase vize paMDitajIe lakhyuM che : kaI vAra ekAmAM besI javAnuM mana thatuM paNa tene rAkI paisA bacAvatA. e betraNa AnAnI malAI ke rakhaDI khavaDAvI pagane thAka utAratA." temaNe kAzImAM ane paTaNAmAM darzanazAstranI parIkSAo ApI, paNa have temane parIkSAemAMthI rasa cAlyA gayA. temaNe manamAM ema nakkI karyuM. ke have eTaluM zAstra i Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 paricaya pustikA pravRtti sAmarthya prApta karavuM ke darzanazAstranA game tevA agharA graMtha ApameLe vAMcI zakAya ane samajI zakAya. A daramiyAna temane caMdrazekhara nAmanA moTA paMDita maLI gayA. temaNe ema kahyuM : "mithilA Ave! te huM tamane pUro vakhata ApI bhaNAvuM.' vidyAnuM mahAkAvya paMDitajI emanI sAthe pIlakhavaDa nAmanA gAmaDAmAM gayA. e gAmamAM du:khameAcana jhA nAmanA eka mahAna naiyAyika rahetA. paMDitajI emanI pAse paNa bhaNatA. paNa kevI paristhitimAM ? temanI mithilAnI vidyAtapazcaryAMnuM bayAna paMDitajI ja lakhI zake evuM lAkSaNika che : gAmaDuM sAva nAnuM. ThaMDInA pAra nahIM. sUvAnI mAtra jAjama ane paheravAeDhavAnAM traNacAra ja kapaDAM, eTale zItanI tapasyA te hatI ja, paNa khAvAnIce eka rIte mArA mATe tapasyA hatI. bhAta sivAya bIjuM khAvA na maLe. dUdha mArAthI kema maMgAya ? ekalA bhAta upara kedI nahIM rahelA. ghI te na ja hAya. hA, kacAreka kacAreka mithilAnA ghIne AMTe evuM thADuM dahIM maLe kharuM, mana to ghaNuM thAya ke vadhAre dahIM mAguM paNa saMkeAca ADA Ave. DAMgaranuM parALa garama eTale tenI ja gAdI banatI ane jAjama oDhavAnA kAmamAM AvatI. ghara pAsenA pAkharAemAM jaI nAhatA. na nAhIe teA leAke jaina gaNIne avagaNe. nAhatA tyAre keTalIka vAra vIMchInA caTakAnA anubhava thatA. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 paMDita sukhalAlajI, paraMtu jijJAsA A badhuM sahana karavA preratI. khAvAnA ane bIjA paisA hatA te paMDitanA gharanI garIbAI joI temane ghaNAkharA ApI dIdhA. ati TADhamAM paheravA lAvela garama sveTara paNa ApI dIdhuM. lAlaca te e hatI ke ethI prasanna thaI paMDitajI khUba mamatAthI bhaNAve ane zAstranA UMDA mA~ dila caryA sivAya batAvI de." paMDitajInI A sAdhanA keI mahAkAvya jevI che. A ja arthamAM paMDitajInuM jIvana vidyAnuM mahAkAvya che. 1904thI 1913 sudhInAM nava varSa daramiyAna temaNe nasIba ane saMsAra sAme zIMgaDAM bharAvI sarasvatIne prasanna karI. 1913mAM tetrIsa varSanI uMmare sAdhuone bhaNAvavA mATe pAlaNapura AvavAnuM nimaMtraNa maLyuM eTale pAlaNapura gayA. tyAM sAdhuone bhaNAvatAM bhaNAvatAM eka bahenane bhaNAvavAno prazna Ubho thaye tyAre temaNe baheno ane harijanene sauthI pahelAM bhaNAvavAne nizcaya karyo tenI vAta AgaLa karI che. 1913mAM, gAMdhIjInI asaramAM AvyA te pahelAM, temaNe A nirNaya karyo te temanI maulikatA ane anukaMpAnuM udAharaNa che. gAMdhIjI ane paMDitajI paMDitajI gAMdhIjI AvyA ke tarata temane maLelA. kAzImAM rASTravAdI sAhitya e niyamita sAMbhaLatA. WWW.jainelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti gAMdhIjInI AphrikAnI pravRttithI paMDitajI sArI rIte vAkepha hatA. AphrikAthI gAMdhIjI amadAvAdamAM AvyA tyAre temanuM bhavya svAgata thayuM tenA meLAvaDAmAM paMDitajI gayA hatA. gAMdhIjIe Azrama sthApTeA tyAre paMDitajIe tyAM javA-AvavAnuM zarU karyuM. ane sAMjanI prAthaeNnA pachI gAMdhIjI pharavA jatA tyAre temanI sAthe tee cAlatAM cAlatAM carcA paNa karatA. pachI te gAMdhIjInA AzramamAM rahevA gayA. AvI karmabhUmimAM aMdhatvane kAraNe mAtra vidyAsAdhanA karavI te temane asahya lAgyuM. pahelA ja divase daLavAnuM kAma mAgyuM. temaNe kadI daLyuM na hatuM eTale gAMdhIjIe nakkI karyuM ke emane peAtAnI sAthe ghaMTI para besADavA. 19 dAyakAo pachI gAMdhIjInI jhINAsAheba sAthenI maMtraNAo vakhate jyAre gAMdhIjInA nimaMtraNathI paMDitajI temane maLavA gayA tyAre A be mahAmAnave| vacce je vArtAlApa thaye te vize vigate lakhavAnuM ahIM zakaya nathI. paNa mane kharAkhara yAda che ke gAMdhIjIe A mulAkAtamAM sukhalAlajInI ghaMTI daLavAnI AvaDatanI majAka karelI : "sukhalAlabhAI, tame te e vakhate pAcA hatA. daLatAM daLatAM tamArA hAthamAM phADalA paDI gayA ! tame vidvAna mATA, paNa daLavAnuM te meM tamane zikhavADyu ." Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 12 uttarAttara gAMdhIjI ane paMDitajInA saMbaMdha vadhatA cAlyeA. gUjarAta vidyApIThanI sthApanA thaI tyAre bhAratIya vidyAnuM eka kendra paNa temAM sthapAyuM. e purAtattvamaMdiramAM paMDitaja eka adhyApaka ane saMzodhaka tarIke joDAyA. hiMduM, auddha ane jaina paraMparAnA Aja sudhInA sama vidvAnA purAtattvamaMdiramAM saMzeAdhana karatA. A vidyAratneAnA paMDitajI AgevAna hatA. lekhanasAdhanA paMDitajIe lakhavAnI zarUAta karI tenI pAchaLa paNa mAnava-puruSArthanI khAMye caDAvelI cetanA hatI. paMDitajInA eka sAdhu mitre temanA vidyA-sAthI vrajalAlajIne kahyuM : "tame hiMdImAM sAruM lakhI zake che eTale hiMdI jaina sAhitya tame taiyAra karo. sukhalAlajI peAtAnI avasthA pramANe lakhavA asamartha che teA tee bhale bhaNAvavA AdinuM kAma kare." paMDitajIne A sAMbhaLI cAnaka caDI.'banArasanA gaMgAtaTe dharmazALAmAM makAna pasaMdu karyuM. gAMdhIjInA AzramamAM je sAdagI joI hatI tevuM jIvana jIvavAnuM nakkI karyuM. zarIzrama mATe gaMgAmAM taratA ane ghaMTIe leTa daLatA. paMDitajIe hiMdI bhASAnA ziSya graMthA vAMcavA mAMDayA ane yazeAvijayajInA jJAnasAra'ne anuvAda karyAM. temanI lakhavAnI nema pahelethI UMcI hatI. savAre lakhe, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 paricaya pustikA pravRtti mAre e lakhAveluM sAMbhaLe, e ja apeAre sudhAre. phI vAra lakhe. bIje divase pharI vAra vAMce. lakhANa na game eTale lakheluM badhuM gaMgAjaLamAM padharAvI de. keI vAra lakhANu gamyuM hAya tApaNu khIje divase navA vicAro ane navI zailI sUjhe eTale te lakhANu paNugaMgAjaLazaraNa thAya. mane A divaseAnI vAta karatAM eka vAra paMDitajIe kaheluM : Ama ochAmAM AchAM ekAda hajAra pAnAM meM gaMgAmAM padharAvI dIdhAM haze." A sAhitya-puruSArthanuM pariNAma e AvyuM ke 'jJAnasAra'ne emane hiMdI anuvAda gujarAtI ane marAThI karatAM UMcI kakSAne che ema vidvAneAe kahyuM. A pachI paMDitajIe bIjA prAcIna graMthAnA saMpAdana ane anuvAdanuM kAma karavA mAMDayuM. gAMdhIjIe vidyApIThamAM purAtattvamaMdiranI sthApanA karI tenA AcAryapade munizrI jinavijayajI nimAyA. jinavijayajIe bhAratabharanA vidvAnA ekaThA karavA mAMDyA. 1922mAM paMDitajI vidyApIThamAM adhyApaka ane saMzeAdhaka tarIke joDAyA. ahIM AcAyaeN dharmAMnaMda kausammI sAthe khauddha sAhityanuM eTaluM UMDuM adhyayana karyuM... ke temanI bauddha dharma vizenI jijJAsA tRpta thaI. pachI tA lagabhaga AkhuM jIvana temaNe jaina ane bauddha maMtavya sAthe khIjA dharmAMnAM maMtavyenI tulanA kaye rAkhI ane tenA upara aneka graMthA lakhyA. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI sanmatitarka I. sa. 120nI zarUAtamAM temaNe temanI amara kRti 'sanmatitarkanA saMpAdananuM kArya hAthamAM lIdheluM, paNa tenuM kharuM kAma temaNe gUjarAta vidyApIThamAM jaIne karyuM. ekadhAruM lagabhaga nava varSa temaNe rAtadivasa joyA vinA sanmatitarkanuM kAma karyuM rAkhyuM. siddhasena divAkaranuM sanmatitarka bhAratIya darzanazAstrane eka saMdarbhagraMtha che. bhAratamAM bAramI sadI sudhI je tattvajJAnane vikAsa thaye tenI carcA ane tulanA A graMthamAM karavAmAM AvI che. ahIM darzananA eka eka vAdane laItenI mArmika samIkSA karavAmAM AvI che. siddhasena divAkara pitAne eka na vAda raja kare che. te A che: kevaLajJAna ane kevaLadarzana vacce koI bheda na mAna. "sanmatitarkanuM saMpAdana eka virATa vidyAkArya hatuM. bhAMDArakara insTiTayUTe mahAbhAratanA saMpAdananuM kArya karyuM. bhAMDArakara InsTiTyUTane A kArya karavA mATe sarakArI tathA prajAkIya madada maLI hatI. dezavidezanA vidvAnoe A kAryamAM sahakAra Aye hate. paNa paMDitajI pAse te vidyApIThamAM ekamAtra sahAyaka paMDita becaradAsajI ja hatA. sanmatitarkanA saMpAdana mATe paMDitajIe ogaNatrIsa hastaprata ekatra karI ane tenuM je rIte saMpAdana karyuM tethI bhAratanA ane paradezanA vidvAnane temaNe cakita karyA. paurANika sAhityamAM mahAbhAratanuM saMpAdana jema mahattvanuM che tema Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti bhAratIya darzanazAstramAM sanmatitaka'nuM sukhalAlajInuM saMpAdana eka virala ghaTanA gaNAya che. paMDitajIe sanmatita'nuM saMpAdana karyuM. te pahelAM bhAratIya darzananA eka paNa graMtha A rIte saMpAdita thayA na hatA. A pachI paNa bhAratIya tattvavidyAnA graMthanuM saMpAdana ATalI vidvattAthI keI e karyuMM nathI. jyAre paMDitajIe eka dasakAnI tapazcaryAM pachI A kAma pUruM karyuM. tyAre gAMdhIjIe kahyuM ke paMDitajIe have thoDA samaya ArAma karavA joIe. 22 'sanmatitarka'nA saMpAdananuM kAma pUruM thayuM ane gAMdhIjIe 1930nI dAMDIkUca dvArA satyAgraha zarU karyAM. vidyApITha baMdha karavAmAM AvI. AcArya AnaMdazaMkara dhruva te vakhate anArasa hiMdu yunivarsiTInA kulapati hatA. temanA AgrahathI paMDitajI 1933mAM banArasa yunivarsiTImAM adhyApaka tarIke joDAyA. anArasa yunivarsiTImAM agiyAra varSa rahyA. banArasa yunivarsiTImAM paMDitajIe adhyayananuM ane khAsa karIne vidyArthIe taiyAra karavAnuM kArya karyuM. A daramiyAna temaNe hemacaMdrAcAryanuM pramANamImAMsA' vagere cAreka tattvajJAnanAM pustakA prasiddha karyAM. 1944mAM banArasa yunivarsiTImAMthI te nivRtta thayA. thoDo samaya muMbaInA bhAratIya vidyAbhavanamAM temanA parama mitra AcArya jinavijayajI sAthe rahyA. tyAM thoDA samaya rahI amadAvAdamAM gujarAta vidyAbhavana saMcAlita bhe. je. vidyAbhavanamAM mAnada adhyApaka tarIke rahI vidyArthIone mArgadarzana ApavA lAgyA. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIta paMDita sukhalAlajI bhAratIya tatvavidyA paMDitajI Ama te cosaTha varSanI uMmare banArasamAMthI nivRtta thayA paNa temanI sAhityapravRtti satata cAlu rahI. 1956mAM temanuM adhyAtmavicAraNA prasiddha thayuM. hiMdu, bauddha ane jaina e traNe paraMparAmAM AtmAne paramapada pAmavAne mArga tAtvika rIte eka ja che e viSayanuM temaNe A graMthamAM pratipAdana karyuM. bhAratIya darzanazAstranuM AvuM samanvayapradhAna pustaka hajI sudhI lakhAyuM nathI. 1957mAM bhAratIya tattvavidyA pragaTa thayuM. jIva, jagata ane Izvara vize bhAratIya darzanavicAraNanI ahIM samanvayapradhAna samIkSA karavAmAM AvI che. ItihAsa ane tulanA - e bane daSTie paMDitajIe sUtrAtmaka zailImAM A graMtha lakhyo che. kadAca A pustaka paMDitajInI dArzanika sAdhanAnuM zreSTha arpaNa che. 1959mAM muMbaI yunivarsiTInA upakrame bhAratIya tattvajJAnanI samavayadaSTinA piSaka AcArya haribhadra upara vyAkhyAne ApyAM ane 1961mAM "samadazI AcArya haribhadra nAme graMtha pragaTa thaye. paMDitajIne paMcotera varSa pUrAM thayAM tenI ujavaNI karavA mATe bhAratanA agragaNya nAgarikoe paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti racI. 1957mAM A samitie temanuM jAhera sanmAna karyuM. zrI morArajIbhAI desAI sanmAna samAraMbhanA svAgata pramukha hatA. Do. rAdhAkRSNana sabhAnA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paricaya pustikA pravRtti pramukha hatA ane kAkAsAheba kAlelakara eka mukhya vaktA hatA. dezabharanA vidvAnA ane saMskArapuruSo muMbaImAM ekaThA thayA hatA. muMbaI yunivarsiTInA kaoNnvokezana hAlamAM thayelA A samAraMbha eka ananya sAMskArika ghaTanA anI gayA. DaeNA. rAdhAkRSNane emanA uSmAbharyAM vyAkhyAnamAM patijIne cetanApuruSa kahyA. kAkAsAhebe paMDitajIne gAMdhIyuganA darzanazAstrI' tarIke oLakhAvyA. A samAraMbhamAM paMDitajInA lekheA ane vyAkhyAneAnA saMgraha dmarzana ane ciMtana'nuM DaoN. rAdhAkRSNane prakAzana karyuM. paMktijInI samanvayakArI ane manuSyalakSI rphilasUphInA niceADa A graMthAmAM pAnepAne jovA maLe che. virATa prakaraNa pUruM thayuM paMDitajIne 1957mAM gujarAta yunivarsiTIe, 1967mAM saradAra paTela yunivarsiTIe ane 1973mAM saurASTra yunivarsiTIe mAnada DokTareTanI padavIthI navAjyA. sAhitya akAdamIe darzana ane ciMtana'ne 1958nuM akAdamI pAritArSika ApyuM. paMDitajI lAMbuM AyuSya jIvyA ane jIvananI paLepaLanA emaNe hisAba ApTe. 1978nA mArcanI bIjI tArIkhe TUMkI mAMdagI bAda paMktijInuM sattANu varSanI uMmare amadAvAdamAM avasAna thayuM. temanI smazAnayAtrA paNa vidyAyAtrA banI gaI. gujarAtanA agragaNya vidvAno, kavie, lekhakA ane adhyApakAe zrI rasikalAla heTAlAla parIkhanA pramukhapada nIce kRtajJatAnI aMjali ApI, bhAratIya darzanazAstranuM eka virATa prakaraNa pUruM thayuM. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 25 patijIe bhAratanA ane duniyAnA dharmAMnI tulanA karI eve sAra kADhacI ke dharma eTale "jIvanamAMthI mela ane nabaLAI dUra karavI ane tene sthAne sarvAMgINa svacchatA tema ja sAmaMjasyapUrNa khaLa ANuvuM e ja jIvananI sAcI saMskRti che. A ja vastu prAcInakALathI dareka deza ane jAtimAM dharmane nAme prasiddha che." te dharmanuM nAma sukha upajAvanAruM kema thaI paDyuM che ? tattvajJAna e nakAmI kalpanAomAM kema khapavA lAgyuM che? paMDitajIe kahyuM : "enA uttara dharmaguru, dharmazikSaNa ane dharmasaMsthAonI jaDatA temaja niSkriyatAmAMthI maLI jAya che. dharma ke tattvajJAna pAte teA jIvananI sarvavyApI saurabha che, emAMthI AvatI durgaMdha e tenA dAMbhika ThekedArAne lIdhe che. jema kAcuM anna ajINu kare ane vAsI ke saDeluM anna durgaMdha pheMke tethI bheAjanamAtra tyAjya anatuM nathI ane jema tAjA ane pASaka anna vinA jIvana cAlatuM ja nathI, tema jatApASaka dharmanuM kalevara tyA chatAM sAcI saMskRti vinA mAnavatA ke rASTrIyatA nathI sarajAtI ke nathI TakatI." paMDitajIe ema vAraMvAra samajAvyuM ke gAMdhIjInuM jIvana ane vicAra bhAratIya saMskRtinuM jIvaMta pratIka che. ApaNe Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti kevuM jIvana jIvavuM joIe? enA javAbamAM teo gAMdhIjInA jIvananuM varNana karatA? bApujInuM mAnasika baMdhAraNa sAva judA prakAranuM hatuM. teo bIjA harakeIna duHkhane pitAnA aMgata duHkhanI jema ja pacAvI zakatA nahIM. tethI teo harakeI duHkhInuM duHkha jotA, tenuM kAraNa zodhatA, tene nivAravAnA IlAje zedhatA ane te IlAjene amalI rUpa ApavA tathA apAvavA eTale badhe ugra prayatna karatA ane eTalI ugra tAlAvelI sevatA ke ene lIdhe temanuM samagra jIvana aneka vAra hoDamAM mukAtuM hoya ema lAgatuM." paMDitajI hADa thI gAMdhIvAdI tattvajJAnI hatA. taDajoDa vinAnI tArkikatA ane manuSya prema emanA tatvajJAnanA hAImAM hatAM. jaina munio, bauddha sAdhuo ane sanAtanI brAhmaNavAda sAmenI paMDita sukhalAlajanI laData bhAratIya tattvajJAnanA samanvayakArI punaarthaghaTana para maMDita hatI. paMDitajI ema mAnatA ke vizvanA tamAma mukhya dharmonA parizIlana ane adhyayana vinA bhAratIya tattvajJAnane pAmI zakAya nahIM. jagatanA judA judA dharmonA upadezanA tANAvANA gUMthIne sukhalAlajIe vizvadharmane mulAyama ane TakAu pita bakyuM. paMDitajInA tarkabaddha, anukaMpAzIla ane bauddhika puruSArthanA pratApe gAMdhImArgane jAgatika dharmonuM adhikAra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 27 pUrvakanuM pIThabaLa sAMpaDyuM. gAMdhImArga e sarva dharmone kriyAzIla a che ema samajAvavA mATe paMDitajIe kahyuM: vyaktinI khadhI zaktio, siddhie ane pravRttie ekamAtra sAmAjika kalyANanI dizAmAM ja yeAjAya tyAre ja dharma yA saMskRti caritArthaM thAya che." mAnavacittanA muktidAtA 1976mAM eka amerikana juvAna mArI sAthe rahetA hatA. te sAMIbAbAnA bhakta hatA. sAMIbAbAnA camatkArothI te prabhAvita thayA hatA. A arasAmAM mAre amadAvAda javAnuM thayuM tyAre e paNa mArI sAthe AvyA. tenA manamAM eka prazna vAraMvAra UThatA hatA : camatkAra zuM che? paMDitajIne huM maLavA gayA tyAre A amerikana juvAna paNa mArI sAthe AvyA. teNe zrI sAMIbAbA vize vAta karI. bhAratIya saMskRti e kharI rIte teA samanvayanI saMskRti che. ahIMyAM badhA dharmapravAhA AvyA ane bhAratIyatAmAM bhaLI gayA. A muddo paMDitajIe samajAvyeA. paNa pelA juvAnane te camatkAra vize jANavuM hatuM. paMDitajIe ene kahyuM ke mAnavajAtanI sevAmAM upayeAgI thavuM e ja jIvana ane dharmanA maryuM che. paMDitajIe ene ema samajAvyuM ke jenuM citta mukta che, jeNe kAI vAda ke saMpradAyanI kaMThI khAMdhI nathI te mANasa camatkAronI ciMtA karatA nathI. camatkAra te mANasa pAte ja che. lAkheA varSathI mANase aneka zaktio keLavI ane e Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 paricaya pustikA pravRtti zakti mANasa vAraseAmAM mUkI gayA. mAnavajAte jANe jJAnanI hajAro varSa jUnI vizvabaeNnka UbhI karI dIdhI. pelA bhAI e teA camatkAra vize saMdezeA mAgyA. paMDitajIe A saMdezo lakhAvyA : "huM pAte camatkAranI carcAmAM paDatA nathI, kAraNa ke ethI citta baMdhAI jAya che. AmAM camatkAra sAthe ke khATA che e prazna nathI. prazna cittane mukta rAkhavAnA che. cittane samajaNapUrvaka vivekathI mukta rAkhI zakAya te badhuM ja kAMI AvI maLe che. ane jo kharekhara camatkAra jovA ane samajavA hAya teA e ApaNI peAtAnI jAtamAM ja che. kema ke hajArA ane lAkhA vaSa thayAM je mAnavajAte AcAravicArane keLavyA che ane vikasAvyA che te ApaNe ja jANI zakIe chIe ane zakti keLavIe te te lAkhA mAsA sudhI pahoMcADI paNa zakIe chIe. A sivAya ApaNe pAte paNa peAtAne vikasAvavA uparAMta khIjAne paNa vikAsamAM madada karI zakIe chIe ane te vArasA cAlu rAkhI zakIe chIe. A kAMI jevAtevA camatkAra che ? ane AthI vadhAre bIjo mATe koI camatkAra joyA ke jANyA che? A mATe peAtAnA manane mukta rAkhI tene gahanatAnI tAlIma ApavI e ja mAre mana camatkAra che.' Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 29 paMDita sukhalAlajIne huM te tyAre sokreTisa mArA manamAM jhabakI jatA. saMta ane philasUphanuM AvuM milana javalle ja jovA maLe che. temanuM citta AkAza jevuM vizALa ane nItaryA jaLa jevuM svaccha hatuM. temanA manane koI laukika tRSNAne vaLagADa na hato. te te anukaMpAzIla cetanAnA pradezamAM viharatA. AthI teo vicAramAM ane karmamAM taddana nIDara hatA. betraNa joDa kapaDAM ane gaNyAgAMThayAM pustaka sivAya temanI pAse koI dunyavI milakata na hatI. temanuM pitIkuM ghara na hatuM. temanA mitra ane prazaMsake temanA mATe alaga ghara bAMdhavAne prastAva mUkatA tyAre sukhalAlajI kahetAH "huM jyAM besuM tyAM mAruM ghara." - sokreTisanI mAphaka sukhalAlajI paNa taruNemAM vizeSa priya hatA. temaNe saMkhyAbaMdha yuvakayuvatIone bhaNAvyAM hatAM. A badhAM Aje zikSaNanA kSetre mahattvanAM sthAna zebhAvI rahyAM che, paMDitajIe eka paNa pustaka lakhyuM na hata ane mAtra vidyApIThamAM adhyApana karyuM hota tepaNuM temanuM nAma Adhunika bhAratanA eka mahAna zikSaka tarIke ApaNA sAMsakRtika ItihAsamAM aMkAI jAta. sukhalAlajI cittane mukta rAkhavAmAM mAnatA hatA. paMDitajI kahetA ke mAnavacittane svataMtra ane mukta rAkhavuM e sauthI moTo camatkAra che. paMDita sukhalAlajInA jIvananI siddhi e che ke temaNe pitAnA dezajanenAM cittane mukta karavAnI prakriyAmAM ananya phALe Aye. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajInAM mahattvanAM pustake 1. AtmAnuzAstikalaka: mULa prAkRtine gujarAtI anuvAda, 1914-15 2-5 karmagraMtha : bhAga 1thI 4 : devendrakRta mULa prAkRta-hindI anuvAda, (AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgrA) 1917-20 6. daMDaka : mULa prAkRtane hindImAM sAra (AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgrA) 1921. 7. paMcapratikamaNuH mULa prAkRta, hindI anuvAda (AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgrA); 1921. gidarzana ? pAtaMjala yogasUtravRtti, upA. cavijayajIkRta hari bhadrakRta garvizikA. mULa prAkRta-saMskRta TIkAne hindI sAra (AtmAnaMda jaina pustaka pracAraka maMDaLa, AgrA); 1922 9. sanmatitarkaH siddhasena divAkarakRta mULa prAkRtanI abhayadevasUrikRta TIkA-vAdamahArNava bhAga-1thI 5, gujarAtI vivecana, bhAga chaThTho. (gujarAta vidyApITha, amadAvAda); 1925-3ra. chaThThA bhAgane agrejI anuvAda (jaina zvetAmbara kaeNnpharansa); 1940. chaThTho bhAga paDita becaradAsajInA sahakAramAM. chaThThA bhAganuM hindI paNa prakAzita thayuM che. 10. jenI daSTie brahmacaryavicAra paMDita becaradAsajInA sahakAramAM. 11. vyAyAvatAra H siddhasena divAkarakRtine gujarAtI anuvAda (jaina sAhitya saMzodhaka); 1927 12. AdhyAtmika vikAsakama : gujarAtI lekha. (zaMbhulAla ja. zAha, amadAvAda); 1927 tatvArthasUtra : umAsvAtitanuM gujarAtI vivecana. (gujarAta vidyApITha, amadAvAda) 1930, 1941, 1949, 1977. hindI anuvAda (AtmAnaMda janmazatAbdI mAraka graMthamALA, muMbaI) 1939. (jaina saMskRti saMzAdhana maMDaLa, banArasa), 15ra (pArzvanAtha vidyAzrama, banArasa) 1977. aMgrejI anuvAda (lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda) 1974 30. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI 14. jaina tarkabhASA upAdhyAya cavijayajIkRtanuM saMpAdana (sidhI jaina graMthamALA, muMbaI) 1938. 15. pramANamImAMsA : hemacaMdrakRtinuM saMpAdana. (siMdhI jaina graMthamALA muMbaI) 1939. 16. jJAnabindu H uSA. yazovijayajIkRta graMthanuM saMpAdana (sidhI jaina graMthamALA, muMbaI) 1940. 17. ta pathyavasiMha : jayarAkRtanuM saMpAdana (gAyakavADa orienTala sirIjha, vaDodarA) 1940. 18. vedavAdadvatrizikA siddhasena divAkarakRtanuM saMpAdana-vivecana, gujarAtI. (bhAratIya vidyAbhavana, muMbaI) hindI anuvAda bhAratIya vidyApatrikAnA sidhI smAraka aMkamAM, 1946. 19. nircantha saMpradAya H (jaina saMskRti saMzodhana maDaLa, banArasa); 1947 20. hetubinduTIkA : dharmakIrtikRta hetubindunI acUMTaTIkA ane durvekamizrakRta anuTIkA sAthe saMpAdana (gAyakavADa orienTala sirIjha, vaDedarA) 1949. 21. dharma ra samAja hindI nibaMdha (hindI graMtha ratnAkara, muMbaI) 1951, 22. adhyAtmavicAraNA : gujarAtI. (gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda) hindI anuvAda. (gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda) 1lpa6. 23. bhAratIya tattvavidyA : gujarAtI. (ma. sa. yunivarsiTI, vaDedarA). 1957. hindI anuvAda. (jJAnedaya TrasTa, amadAvAda). 1971 aMgrejI anuvAda "Indian Philosophy (lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira amadAvAda) 1977. 24. darzana ane ciMtana bhAga 1-2 : gujarAtI nibaLe. (paMDita sukha lAlajI sanmAna samiti, amadAvAda) 1957. 25. darzana aura citana hindI lekhasaMgraha (paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti amadAvAda) 1957 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 paricaya pustikA pravRtti 26. samadarzI AcArya haribhadraH gujarAtI (muMbaI yunivarsiTI); 1961. hindI anuvAda (rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapu) 1966. ra7. Advanced Studies in Indian Logic and Meta physics : (Published by Indian Studies-Past and Present, Calcutta). pramANamImAMsAnI prastAvanA ane hindI TippaNane aMgrejI anuvAda; 1961. have pachI 28. mAruM jIvanavRttaH (paricaya TrasTa, muMbaI) 2. darzana ane ciMtana : bhAga trIjo: (paricaya TrasTa, muMbaI) paMDita sukhalAlajI viSe prajJAcakSu paMDita sukhalAlajI dalasukhabhAI mAlavaNiyA. (kumakuma prakAzana, amadAvAda, 1977) puNyazloka paMDitajI : mRdulA pra. mahetA (sarvodaya sahakArI prakAzana saMgha li; AMbalA; 1979) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya pustikA pravRtti varSa rara(1980)nI pustikAo 505 jayaprakAza nArAyaNa nArAyaNa desAI 506 bhAratanI Adhunika citrakaLA varSo dAsa 507 kayuTara zuM che? caMdrakAnta zAha 508 aphaghAnistAna rahita dave 509 pittAzayanAM dardo Do. bhAnu 2. zAha 510 sUryagrahaNa manubhAI mahetA 511 mAtAnuM dUdha vadhu sAruM che. uSA desAI 512 hemacaMdrAcArya ramaNalAla cI. zAha 513 tame tamArA dAkatara che DaoN. maheravAna bhagaca 514 kapuciyA aruNa khAMDekara pa15 krikeTa skoraranI kAmagIrI ANaMdajI DosA 516 lesara zuM che? aruNakumAra ma. dave 517 jhimbAbdha subhASacaMdra sarakAra 518 bhAratanA kAmadAro himAMzu paTela pa19 pitAnI bhUmi para nirAzrita vADIlAla DagalI para0 rohiNI nAnAlAla vasA para zikSaNa ane Arthika vikAsa vI. vI. bhaTTa para jhAmara De. vIrendra gAMdhI para3 eNnesTI InTaranaeNzanala ema. ena. gurjara para bhAratIya saMgItanAM gharANuM baTuka dIvAnajI para5 paMDita sukhalAlajI vADIlAla DagalI skI hekTara abhayavadhana harijanenI samasyA merArajI desAI suryazakti dinakara mahAbhe chUTaka nakala 1 rUpiye vArSika lavAjama rU. 20H paradezamAM rU. pa0 AjIvana lavAjama rU. 250 paricaya TrasTa mahAtmA gAMdhI memoriyala bilDiMga, netAjI subhASa reDa, muMbaI-400 002 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vADIlAla DagalI * vADIlAla jecaMda DagalIne janma 1926nA navembaranI ra0mIe dhaMdhukA tAlukAnA rejida gAme thayo hato. temaNe prAthamika zikSaNa verAvaLamAM ane mAdhyamika zikSaNa amadAvAdamAM cI. na. vidyAvihAramAM lIdhuM hatuM. kaoNlejanuM zikSaNa muMbaImAM laI 1948nA jUtamAM temaNe muMbaI yunivarsiTInI bI.e.nI DigrI meLavI. ogasTamAM teo amerikA gayA ane yunivarsiTI opha kaeNlipheniyA(barkalI)mAM AMtararASTrIya rAjakAraNa ane vepArano abhyAsa karI, "dha reziyala TrAyengala ina malAyA" para mahAnibaMdha lakhI ema. e.nI DigrI meLavI. amerikAthI pAchA pharI. teo presa TrasTa opha inDiyAmAM joDAyA. tyAra bAda agrejI dainika inDiyana ekapresanA phAIneziyala eDiTara tathA sTeTa beMka oNpha inDiyAnA cIpha oNphisara (DevalapamenTa) tarIke kAmagIrI bajAvI. hAla teo aMgrejI Arthika sAtAhika "kaeNmarsa'nA taMtrI tarIke kAma kare che. zrI DagalI parica TrasTanA tathA voTara TrasTa opha inDiyAnA sthApaka menejiMga TrasTI che, A uparAMta teo navajIvana, grAmadakSiNAmUrti ane lokabhAratI TrasTanA TrasTI che. teo jarnala opha dhi inDiyana insTiTayUTa oNpha baeNnkarsanA taMtrI tarIke mAnad sevA Ape che. | zrI DagalIe "A badhI yojanAo zA mATe?, have senuM derA mATe', laDAInuM arthazAstra', 'gAMdhIjInuM Arthika ciMtana', 'Arthika imAratane pAye', ApaNI kudaratI saMpatti', "ejharA pAunDa', sejhenitsina', 'vikAsa konA mATe ?', gaganavihArI mahetA', 'gAmaDAMnI gupta bekArI', 'arthataMtrane zuM thayuM che ?" ane potAnI bhUmi para nirAzrita' e paricaya pustikAo lakhI che. 'gretha phera huma' ane "inphalezana-e ve AuTa' emanAM prakAzane che. A uparAMta 'phAunDezansa oNpha inDiyana eNgrikalcara', 'phAInenizacala InsTiTayuzansa opha inDiyA", "khAdI eNnDa vileja InDasTrIjha ina dhi inDiyana inaoNmIvagere bAreka arthazAstranA graMthanuM emaNe saMpAdana karyuM che. ziyALAnI savArane taDake e emane nibaMdhasaMgrahe che ane 'sahaja' e emane kAvyasaMgraha che. phebruArI 1978mAM kendra sarakAre nImela "kamiTI oNna kanTrola enDa sabsiDIjha'nA caeNramena tarIke emaNe kAmagIrI bajAvI hatI. 1954nA julAImAM temaNe indirA zAha sAthe lagna karyuM che. temane traNa saMtAna che: siddhArtha, rekhA ane mIrAM. www.jalne ary.org