Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dila dila tlaalloo t sastA sAhitya maNDala [ hindI kI zreSTha rASTrIya prakAzana saMsthA ] kA paricaya-patra -: zAkhAyeM :dillI : lakhanaU : iMdaura "maMDala ne bahuta-sI pustaka prakAzita kI haiM / inameM kaI pustakeM lokamAnya hogaI haiM / ve sAdhAraNa janatA ke lie zikSApradra hotI haiM / dAma bhI unakA aisA hotA hai ki janasAdhAraNa unheM AsAnI se mola le sakate haiM / AzA hai ki janatA prakAzakoM kA utsAha isI prakAra bar3hAtI jaaygii|" " sastA sAhitya maMDala kA sAhasa stutya hai|" "maMDala ne hindI meM uccakoTi kI sastI pustakeM nikAlakara hiMdI kI bar3I sevA kI hai| sarvasAdhAraNa ko isa saMsthA kI pustakeM lekara inakI sahAyatA karanI cAhie / " -- -: pradhAna kAryAlaya:kanATa sarkasa, naI dillI "maMDala bahuta dinoM se hindI sAhitya meM sastI aura acchI kitAboM ke chApane meM aura naye vicAroM ke phailAne meM bahuta acchA kAma kara rahA hai / merI bhI kaI kitAbeM unhoMne chApI haiM jisake lie maiM unakA mazakUra hU~ / maiM AzA karatA hU~ ki vaha apane kAma meM saphalatA pAte jAveMge / " Serve ARARARAR 000
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AANTARTAN 2444444444444444 AM hindustAna kI samasyAyeM Zhi Yu Mi Shi Lao An Quan Shu lekhaka paNDita javAharalAla neharU sundara chapAI : moTA kArAja : mUlya 1) Aja ko hamArI samasyAoM kA hamAre cAroM tarafa jo jAla bichA hai usase chuTakArA pAne ke lie hamArI nigAheM do vyaktiyoM para hI par3atI haiM--mahAtmA gAMdhI aura paM0 javAharalAla neharU / donoM ke vicAra jure-juhe haiM / socane aura samajhane kI rIti bhI judI hai| mahAtmAjo kI bahuta sI pustakeM pAThakoM ne dekhI haiN| hamArI samasyAoM ke bAre meM maNDala se paM0 javAharalAlajI kA yaha saMgraha eka navIna vastu hai| par3hane, manana karane aura saMgraha karane kI cIz2a hai| maMgAne kA patA sastA sAhitya maMDala, naI dillI zAkhAyeM : dillI-lakhanaU-indaura NANNA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana 'sastA sAhitya maNDala' kA yaha bar3A sUcIpatra Apake sAmane hai / 'maNDala' ke pichale 15 varSa kA kArya bhI Apake sAmane hai / ina barasoM meM ' maNDala' ne hindI - sAhitya kI aura rASTrabhASA kI jo sevA kI hai vaha to isI se spaSTa hai ki mahAtmA gA~dhI, paNDita madanamohana mAlavIya, rASTrapati rAjendrabAbU aura paNDita javAharalAla neharU ke AzIrvAda aura zubhAkAMkSAyeM use prApta haiM / phira bhI 'maNDala' ko apanI pragati se santoSa nahIM hai| usakI AkAMkSAyeM bahuta bar3I haiM / isa sUcIpatra meM Apako hamArI Age kI prakAzana - yojanAoM kA vivaraNa milegA / use Apa dekheM aura usa bAre meM apanI koI sUcanA denA cAheM to hameM bhejane kI kRpA kareM / pichale varSoM meM pustaka prakAzana ke alAvA hamane do mahatvapUrNa kArya kiye / saMyuktaprAnta kI rAjadhAnI lakhanaU meM zAkhA kholanA tathA dillI meM bAhara se AnevAle tathA sthAnIya logoM kI suvidhA ke lie zahara ke bIca bar3e darIbe meM dukAna kholanA / hindustAna ke aura prAntoM tathA zaharoM meM bhI zAkhAyeM kholane kI hamArI abhilASA hai / zAkhAoM para maNDala kI pustakoM ke alAvA anya uccakoTi kA cunA huA sAhitya bhI milatA hai / hamArI to yaha bhI AkAMkSA hai ki jisa prakAra hama lokaruci ko banAnevAlA aura logoM ke cAritrya ko U~cA uThAnevAlA sAhitya prakAzita karate haiM usI prakAra khAsa-khAsa sthAnoM meM isa prakAra ke cune hue sAhitya ke bhaNDAra bhI sthApita kareM / abataka to hama apane prayatnoM meM bhagavAna kI kRpA aura pAThakoM ke udAratApUrNa sahayoga se saphala hote Aye haiM / aura isI prakAra bhagavAn kI kRpA rahI aura Apa pAThakoM kA udAra sahayoga aura protsAhana milatA rahA to 'maNDala' avazyameva apane uddezya meM saphala hogA aura hindI sAhitya meM usakA sthAna advitIya ho jAyagA / vinIta maMtrI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sastA sAhitya maNDala [ hindI kI zreSTha rASTrIya aura sArvajanika prakAzana saMsthA ]. -: saMkSipta paricaya : 1 - sastA sAhitya maMDala 'sosAiTIja rajisTrezana ekTa' ke anusAra eka rajisTarDa saMsthA hai / 2 - hindI meM ucca koTi kA rASTrIya sAhitya saste mUlya meM prakAzita karane ke uddeza se san 1925 meM ajamera meM sarvazrI jamanAlAla bajAja, ghanazyAmadAsa bir3alA, haribhAU upAdhyAya, mahAvIraprasAda poddAra, Adi sajjanoM ne isakI sthApanA kI / san 1934 ke zurU meM maNDala ajamera se dillI AyA / 1938 ke aktUbara meM lakhanaU meM zAkhA kholI gaI aura mArca 1939 meM dillI zahara meM dukAna kholI gaI / 3 - maNDala se abataka lagabhaga 110 pustakeM prakAzita ho cukI haiM; jisameM lagabhaga AdhI ke do se lagAtAra sAta saMskaraNa taka ho cuke haiM / Age maNDala 'navajIvana mAlA', 'loka sAhitya mAlA', 'gA~dhI sAhitya mAlA', 'TaoNlsaTaoNya granthAvali', 'bAla sAhitya mAlA' Adi kaI lokopayogI mAlAoM ke rUpa meM apane prakAzanoM kA kSetra bahuta bar3hA rahA hai / 4 - mahAtmA gAMdhI, javAharalAla neharU, ca0 rAjagopAlAcArya DaoN0 paTTAbhi sItArAmayA, AcArya kRpalAnI jaise mahAn netA; TaoNlsTaoNya, hyUgo moTale, kropATakina, kempisa, mArDena, maiksvinI - jaise pazcimI vicArakoM tathA kAkA kAlelakara, kizoralAla mazarUvAlA, sva0 rAmadAsa gaur3a, haribhAU upAdhyAya, vAmana malhAra jozI jaise bhAratIya sAhitya ke prasiddha lekhakoM kI racanAyeM maNDala se prakAzita huI haiM /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-maNDala ke saMcAlaka maMDala meM bhAratavarSaM ke nimnalikhita suprasiddha lokanetA, vyavasAyI, sAhityasevI aura kAryakartA haiM : :-- zrI ghanazyAmadAsa bir3alA, adhyakSa, dillI | : zrI bAbU rAjendraprasAda, paTanA zrI jamanAlAla bajAja, vardhA zrI kAkA kAlelakara, vardhA : zrI haribhAU upAdhyAya, ajamera zrI pArasanAtha siMha, kalakattA : zrI devadAsa gAMdhI, dillI zrI mahAvIraprasAda poddAra, gorakhapura : zrI jItamala lUNiyA, ajamera zrI mArtaNDa upAdhyAya, maMtrI, dillI - maNDala apane sAmane eka lakSa ko rakhakara pustaka prakAzana kA kArya kara rahA hai / vaha loka - ruci ke anusAra calane kI apekSA lokaruci nirmANa karane meM jyAdA vizvAsa rakhatA hai / kama-se-kama dAmoM meM U~ce-se-U~cA aura acche se acchA sAhitya logoM ko usane diyA hai / isI vajaha se Aja deza ke rASTrIya utthAna aura punarnirmANa meM 'maNDala' kA bahuta bar3A hissA hai / 7 - isIlie mahAtmA gAMdhI, paNDita madanamohana mAlavIya, rASTrapati bAbU rAjendra prasAda tathA paNDita javAharalAla neharU ne maNDala ke kArya kI tArIfa kI hai aura usako apane AzIrvAda diye haiM / 8 - isIlie pratyeka kartavya hai ki vaha maNDala ko unakI hI saMsthA hai, unakI sevA karatI rahegI / deza-premI hindI- premI aura rASTra-premI kA pUrNarUpa se apanAveM - yaha samajheM ki vaha sevA ke lie vaha jItI hai aura unakI hI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustakeM ma~gAne ke niyama 1. sthAyI grAhakoM tathA sAdhAraNa grAhakoM ke lie 1 - eka rupayA praveza - phIsa dekara koI bhI sajjana maNDala ke sthAyI grAhaka bana sakate haiM / sthAyI grAhakoM ko maNDala se abataka ke prakAzita tathA Age prakAzita honevAle grantha paune mUlya meM milate haiM / praveza phIsa kA rupayA vApasa nahIM lauTAyA jAtA hai aura na kisI hisAba meM mujarA diyA jAtA hai| 2 - sthAyI grAhakoM ko maNDala ke prakAzanoM kI eka-eka prati hI mUlya meM milegI / eka se jyAdA lene para cauthAI kamIzana ke bajAya do AnA rupayA kamIzana diyA jAyagA / paune 3 - 'maMDala' ke sthAyI grAhakoM ko prativarSa kI maNDala se prakAzita pA~ca rupaye kI pustakeM avazya kharIdanI hoNgii| eka sAla na kharIdane para dUsare sAla unakA nAma grAhaka zreNI se alaga kiyA jA sakegA / para khAsa hAlatoM meM riyAyata karane kA adhikAra maMtrI ko rahegA / 4 - sthAyI grAhaka banane ke lie lAibreriyoM tathA zikSaNa-saMsthAoM se grAhaka - phIsa kA 1) nahIM liyA jAyagA / para yaha jarUrI hai ki unakA pahalA ArDara 'kamIzana kATakara' kama-se-kama 25) kA ho| jo lAibreriyA~ bilakula naI khulI hoM athavA naI khulanevAlI hoM unako mAlagAr3I ke vajrana ( yAnI 15 sera) jitanI pustakeM maMgAne para rela kirAyA maNDala degA / - jaba naI pustakeM prakAzita hotI haiM to pahale unakA vivaraNa aura mUlya Adi kA eka sUcanApatra sthAyI grAhakoM ke pAsa bheja diyA jAtA hai / grAhakoM ko cAhie ki sUcanA milate hI, yadi pustakeM ma~gAnA hai to, pustakeM pasanda karake vivaraNa-patra ke sAtha bheje jAnevAle kArDa para
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanA ArDara likhakara bheja deN| yadi pustakeM na lenA cAheM to turanta hI usI kArDa para apanI inakArI bheja deN| kRpayA use adhika dina roke nhiiN| 6-sthAyI grAhaka jaba kabhI patra-vyavahAra kareM to unheM cAhie ki apanA grAhaka-nambara avazya likha diyA kareM, jisase unake ArDara para kamIzana kATane meM tathA dUsarI kArravAI karane meM hameM suvidhA ho / 2. dUsare sAdhAraNa niyama 7-dUsare prakAzakoM kI pustakeM jo maNDala kI dillI tathA lakhanaU kI dukAnoM meM bikrI ke lie rahatI haiM, unapara sAdhAraNataH maNDala ke sthAyI grAhakoM ko 6%, 123% aura 15% kamIzana diyA jAyagA / bar3e ArDara hoM to khAsa taura se patra likhanA caahie| 8-10) se adhika yA rela se mAla ma~gAne para jitane kA ArDara ho usakA eka cauthAI dAma pezagI bhejanA caahie| binA pezagI rupayA Aye mAla nahIM bhejA jaaygaa| 9-patra-vyavahAra hindI meM hI karanA cAhie aura patA sAfa likhA honA caahie| rela se mAla maMgAnA ho to relave sTezana kA nAma aMgrejI romana akSaroM ( A. B. C. ) meM sAfa likhanA caahie| nA 10-2) ru0 se kama kI vI0 pI0 nahIM bhejI jaaygii| 11--grAhakoM ke pAsa vI0 pI0 pahuMcane para, unako hamAre hisAba meM agara koI bhUla mAlUma ho to vaha kRpayA vI0 pI0 vApasa na kreN| vI0 pI0 chur3Akara bhUla kI sUcanA hameM de deN| unakA patra Ate hI bhUla sudhAra dI jaaygii| thor3I-sI bhUla ke lie vI0 pI0 lauTA denA ThIka nahIM hai / isase ApakI hI hAni hotI hai kyoMki 'maNDala' ApakI saMsthA hai aura maNDala kI hAni ApakI hI hAni hai| .. .
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 6 - 12-pahale ArDara dekara phira use vApasa kara denA ThIka nahIM hai| usase 'maNDala'-jaisI sArvajanika saMsthA ko vyartha kI hAni hotI hai| yadi bhUla se yA kisI kAraNavaza aisA ho jAya to grAhaka ko cAhie ki 'maNDala' kI jo posTeja-hAni huI ho use bheja deM aura pustakeM phira bhejane ko likheN| 13-ArDara bhejate samaya isa bAta ko bhI khulAsA kara denA cAhie ki jo pustakeM sTAka meM na hoM unheM na bhejeM yA taiyAra hone para bhejeM yA jo hoM ve hI bheja deM, aadi| 14-isase pUrva prakAzita sabhI niyama radda kiye jAte haiN| inameM bhI samaya-samayapara raddobadala karane kA adhikAra maMtrI ko hai| -maMtrI anya Avazyaka sUcanAyeM 1-'sastA sAhitya maNDala' kI jo janarala mAlA thI usakA nAma 'sarvodaya sAhitya mAlA' rakha diyA gayA hai| yaha mAlA hI 'maNDala' kI janarala mAlA rahegI aura saba mAlAyeM jaise 'loka-sAhitya-mAlA', 'gAMdhI-sAhitya-mAlA', 'TaoNlsaTaoNya-granthAvali', Adi isake antargata rheNgii| --- 2-pAThakoM ko yaha jAnakara khuzI hogI ki maNDala ne apanI zAkhA saMyuktaprAnta kI rAjadhAnI, lakhanaU tathA dillI meM zahara ke bIca baDe darIbe meM khola dI hai / saMyuktaprAnta ke bhAI-bahana tathA dillI nivAsI isa suvidhA se avazya lAbha uThAveMge, aisI AzA hai| / 3-'maNDala' meM hama aura bAharI prakAzakoM kI pustakeM to rakhate hI haiM; lekina hamane hindI sAhitya sammelana, prayAga kI parIkSA, saMyuktaprAnta kI vizeSa yogyatA ko parIkSA, tathA paMjAba kI pratna aura bhUSaNa parIkSA kI pustakeM bhI dillI aura lakhanaU kI dukAnoM para rakhane kI vyavasthA kI hai / AzA hai pAThaka isase avazya lAbha utthaaveNge|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sastA sAhitya maNDala : 'sarvodaya sAhitya mAlA' ke prakAzana 1. divya jIvana / sveTa mArDena kI The Miracles of Right Thought nAmaka pustaka kA anuvAda / jIvana kI kaThina samasyAoM se nirAza yuvakoM ke lie, yaha pustaka saMjIvanI vidyA ke samAna hai / utsAhavardhaka aura ojpuurnn| ___ mUlya 15) 2. jIvana sAhitya / mahAn vicAraka kAkA kAlelakara ke zikSA, saMskRti, sabhyatA rAjanIti Adi mahatvapUrNa viSayoM para likhe nibandha / mUlya 1) 3. tAmila veda / dakSiNa ke achUta mahAtmA tiruvalluvara kA uccakoTi kI naitika, dhArmika, rAjanItika, sAmAjika zikSAoM se bharA huA grantha / bhUmikA lekhaka zrI raajgopaalaacaary| mUlya // bhArata meM vyasana aura vyabhicAra / [le. vaijanAtha mahodaya] isameM tathyoM tathA AMkar3oM se yaha batAyA hai ki bhAratavarSa meM zarAba, bhAMga, gA~jA, aphIma Adi durvyasana kaise phaile tathA unase bhAratavarSa kI janatA ko kyA hAniyA~ huI aura ho rahI haiM; vyabhicAra ke pApa se bhAratavAsI kisa prakAra grasita ho rahe haiM; aura kisa prakAra hama ina durguNoM ke paMjoM se nikala sakate haiN| mUlya // ) 5. sAmAjika kuriitiyaaN| [ jabta : aprApya } mUlya // y 6. bhArata ke strii-rtn| isa pustaka meM bhAratavarSa kI lagabhaga sabhI prasiddha eka pUjanIya deviyoM kI manohara tathA pavitra jIvaka-kathAyeM .. likhI gaI haiM / bahaneM inheM par3heM tathA hamAre pavitra aura gauravazAlI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 8 - bhUtakAla kI jhAMkI dekha apane ko Adarza strI - ratna banAveM / tIna bhAgoM meM / cauthA bhAga taiyAra ho rahA hai / mUlya 3) 1 7. anokhA / ( vikTara hyUgo ) [ aprApya ] (217) 8. brahmacarya - vijJAna | ( jagannArAyaNadeva zarmA ) isa pustaka meM brahmacarya kI mahimA, usake pAlana kI vidhi, usake lAbha Adi bAteM bahuta acche DhaMga se batAI gaI haiM / pustaka meM veda, upaniSad, purANa Adi sadgranthoM ke zubha vacanoM kA bahuta acchA saMgraha hai / mUlya || 6. yUropa kA itihAsa / ( rAmakizora zarmA) yaha rASTrIyatA, AtmabalidAna tathA Az2AdI kA itihAsa hai / hama bhAratIyoM ko yaha itihAsa z2arUra par3hanA cAhie / mUlya 2) 10. samAja-vijJAna | ( candrarAja bhaMDArI : saMkSipta saMskaraNa) samAjaracanA, usake vikAsa tathA nirmANa para isameM bahuta acchI taraha vicAra kiyA gayA hai | samAjazAstra para hindI kI maulika pustaka | mUlya || 11. khaddara kA saMpattizAstra / [ aprApya ] mUlya ||TE) 12. goroM kA prabhutva / [ aprApya ] mUlya [ aprApya mUlya 17) satyAgraha 13. cIna kI AvAz2a | 14. dakSiNa aphrikA kA satyAgraha | ( mahAtmA gAMdhI ) kI utpatti tathA usake prayoga kA khuda gAMdhIjI dvArA likhA itihAsa par3heM ki kisa prakAra bahAdurI se isa zastra dvArA aphrIkAvAsiyoM ne apane adhikAroM kI binA dUsaroM ko takalIfa pahu~cAte hue rakSA kI / 15. vijayI bAraDolI / [ aprApya ] 16. anIti kI rAha para / saMyama, iMdriya nigraha tathA kI yaha kRti anupama aura sarvazreSTha hai / mUlya 15) mUlya 25 brahmacaryaM para. mUlya 17)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. sItA kI agni-priikssaa| (kAlIprasanna ghoSa) kA vijaya ke bAda sItAjI kI agni-zuddhi kA yaha vaijJAnika vizleSaNa hai / vijJAna kA havAlA dekara, yaha batAyA gayA hai ki sItA kI agniparIkSA kI ghaTanA saccI hai / mUlya / ) 18. kanyA zikSA / sva0 candrazekhara zAstrI ne isameM bilakula sarala DhaMga se, zurU se lekara vivAha ke bAda taka ke kanyAoM ke jIvana tathA unake kartavyoM kI carcA praznottara ke rUpa meM bar3e sundara DhaMga se kI hai| kanyAoM ke sIkhane yogya sabhI bAteM isameM AgaI haiN| mUlya / 16. karmayoga / azvinIkumAra datta kI yaha pustaka par3hane se pAThaka 'karmayoga' ke saMsAra meM praveza pA jAte haiM aura unako pAramArthika sukha kA anubhava hone lagatA hai| mUlya / / 20. kalavAra kI karatUta / rUsa ke mahAn lekhaka mahAtmA TaoNlsTaoNya kI sarala bhASA meM zarAba ke AviSkAra kI manoraMjaka aura zikSAprada khaanii| mUlya ) 21. vyAvahArika sbhytaa| baccoM yuvakoM, yahA~ taka ki avasthA prApta logoM ke lie bhI roz2a ke vyavahAra meM AnevAlI zikSAoM kI pothI / bodhaprada, zikSAprada tathA jnyaanprd| mUlya / 22. andhere meM ujaalaa| TaoNlsaTaoNya ke Light Shines in the Darkness nAmaka nATaka kA anuvAda / isa nATaka meM TaoNlsaTaoNya ne apane jIvana kI chAyA aMkita kI hai| unake hRdgata manobhAvoM aura hRdaya-maMthana kI yaha anupama kahAnI hai / mUlya 1) 23. svAmIjI kA balidAna / (ha0 u0) [ aprApya ]. mUlya / , 24. hamAre z2amAne kI gulaamii| [ jabbA: aprApya; mUlya / / 25. strI aura puruSa / saMyama tathA brahmacarya para TaoNlsaTaoNya kI yaha
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 10 - pustaka bahuta mahatvapUrNa hai| striyoM ko apanI icchA-pUrti kA sAdhana samajhanevAle ise par3heM aura samajheM ki strI-puruSoM kA sambandha bhoga-vilAsa kA nahIM, balki eka pavitra uddezya ke lie kiyA gayA eka pavitra sambandha hai| mUlya // 26. safAI / ghara, gA~va tathA zarIra kI safAI ke sambandha meM uttama pustaka / grAmINoM ke kAma kI cIz2a / mUlya / 27. kyA kareM ? TaoNlsaTaoNya kI suprasiddha pustaka What to do ? kA anuvAda / garIboM evaM pIr3itoM kI samasyAyeM aura unakA hala / yaha pustaka nahIM; balki samabhAvI hRdaya kA maMthana hai| mUlya 1) '28. hAtha kI ktaaii-bunaaii| [aprApya ] mUlya // 26. zrAtmopadeza / yUnAna ke prasiddha vicAraka mahAtmA epikTeTasa ke usama aura mahatvapUrNa upadezoM kA sNgrh| mUlya / / 30. yathArtha Adarza jIvana / [ aprApya ] mUlya ) 31. jaba aMgrez2a nahIM Aye the| isameM batAyA gayA hai ki bhArata kI durdazA kisa prakAra aMgrejoM ke yahAM Ane ke bAda se zurU huI / sva0. dAdAbhAI naurojI kI Poverty and Un-British Rule in India se saMgrahIta / mUlya / / 32. gaMgA govindsiNh| [aprApya ] mUlya // 4) 33. zrIrAmacaritra / zrI cintAmaNi vinAyaka vaidya likhita rAmAyaNa ___kI kahAnI / karuNa aura madhura / maryAdA-puruSottama zrI rAmacandrajI F: kA jIvana-caritra / mUlya 11) 34. aashrm-hrinnii| (vAmana malhAra jozI) eka paurANika gaathaa| vidhavA-vivAha-samasyA para paurANikoM ke kviAra IF mUlya / / 35. hindii-mraatthii-koss| [aprApya] mUlya 2)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 36. svAdhInatA ke siddhAnta / [ aprApya ] mUlya 11 ( nAthUrAma zukla ) 37. mahAn mAtRtva kI ora / isa pustaka meM mAtRtva kI jimmedArI, usakI gurutA aura Adarza kA digdarzana hai / strI- upayogI uttama aura dilacaspa pustaka / mUlya || 38. zivAjI kI yogyatA / ( tAmasakara ) chatrapati zivAjI kA caritravizleSaNa / unakI zAsana-praNAlI kA tarkapUrNa adhyayana | mUlya 17) 36. taraMgita hRdaya / gurukula kAMgar3I ke AcArya sva0 abhayadevajI ke vicAra-taraMgoM kA sundara saMgraha / sva0 svAmI zraddhAnanda ke AzIrvAda sahita / mUlya 11) 40 - hAlaiNDa kI rAjyakrAnti [ naramedha ] aMgrejI ke suprasiddha lekhaka moTale kI Rise of the Dutch Republic ke AdhAra para zrI candrabhAla jauharI kA likhA huA Daca prajA ke AtmayajJa kA punIta aura romAMcakArI itihAsa / hRdaya meM uthala-puthala macA denevAlA krAMtikArI graMtha | mUlya 1 // // '' 41. dukhI duniyA / g2arIba aura pIr3ita mAnavI duniyA ke karuNa citra | zrI rAjagopAlAcArya kI saccI ghaTanAoM para likhI kahAniyA~ | madhura, karuNa aura sundara / nayA saMskaraNa mUlya 17) 42. jindA lAza / TaoNlsa TaoNya ke The Living Corpse nAmaka nATaka kA anuvAda / daoNlsaTaoNva ke saba nATakoM meM yaha bar3A hI karuNa aura marmasparzI hai | mUlya II) 43. Atma-kathA / ( mahAtmA gAMdhI ) saMsAra ke sAhitya kA yaha eka ujjvala ratna hai / upaniSadoM kI bhAMti pavitra aura upanyAsoM kI bhA~ti rocaka / caritra ko nirmala aura manako U~cA uThAnevAlA / haribhAU upAdhyAya dvArA kiyA gayA prAmANika anuvAda | - -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 12 - navIna aura sastA saMskaraNa mUlya 1) 11) 44. jaba aMgrez2a aaye| [jabta : aprApya] mUlya za) 45. jIvana-vikAsa / DArvina ke vikAsavAda ke siddhAnta ko viSada rUpa se samajhAnevAlI hindI meM yaha eka hI pustaka hai| mUlya 11) 46. kisAnoM kA bigul| [z2abta : aprApya ] mUlya / 47. phaaNsii| vikTara hyUgo likhita Sentence to Death nAmaka upanyAsa kA anuvAda / phA~sI kI sajA pAye hue eka yuvaka ke mano bhAvoM kA citraNa / bebasa aura karuNa hRdaya kI jhaaNkii| mUlya / / ) 48. anAsaktiyoga : gItA-bodha / (dekhie navajIvana mAlA) 46. svarNa vihAna (harikRSNa premI) / jabta : aprApya ] mU0 / / ) 50. marAThoM kA utthAna aura patana / (gopAla dAmodara tAmasakara) marAThA sAmrAjya kA vistRta aura saccA itihAsa / marAThI bhASA meM bhI marAThoM kA aisA saccA aura bar3A itihAsa nahIM hai / aisA mahArASTra ke aneka vidvAn aura netA mAnate haiN| mUlya 2) 51. bhAI ke patra / ( rAmanAya 'sumana') strI-jIvana para prakAza DAlanevAlI; unakI gharelU evaM rojamarrA kI kaThinAI meM pathapradarzaka; bahanoM ke hAthoM meM diye jAne yogya eka hI pustaka / navIna aura sastA saMskaraNa mUlya 1) 52. svagata / (haribhAU upAdhyAya) [aprApya ] mUlya / / 53. yugdhrm| (ha0 u0) [z2anta : aprApya ] mUlya 10) 54. strI samasyA / ( mukuTabihArI varmA ) nArI-jIvana kI jaTila samasyAoM kA gambhIra adhyayana / strI-Andolana ke itihAsa sahitastriyoM kI samasyA para yaha acchI aura saMgraha karane yogya 'refarensa' buka hai| sundara jilda mUlya 1m
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 13 - 55. videzI kapar3e kA muk'aabilaa| [ aprApya] mUlya // 56. citrapaTa / pro0 zAntiprasAda varmA, ema0 e0 ke gadha-gItoM kA saMgraha / bhAvanAmaya, karuNa aura madhura / malya / 57. raassttrvaanno| (gAMdhIjI) [aprApya] mUlya // 4) 158. iMglaiNDa meM mhaatmaajii| ( mahAdeva desAI ) mahAtmAjI kI dUsarI golameja pariSad ke samaya kI iMglaiMDa kI yAtrA kA sundara, sarasa aura majedAra varNana / hindI meM apane DhaMga kA sarvottama yAtrAvRttAnta / sastA aura navIna saMskaraNa / mUlya // roTI kA savAla / mazahUra krAMtikArI lekhaka priMsa kropATakina kI amara kRti Conquest of Bread kA sarala anuvAda / arAjaka samAjavAda kA sundara, sarala aura subodha vivecana / mUlya 1) 60. daivI-sampad / uttama naitika evaM dhArmika pustaka / 'devI-sampad se manuSya ko mokSa hotA hai|' gItA kI isa ukti kA sundara vivecn| ___ manuSya ko mokSa kA rAstA batAnevAlI pustk| mUlya / 61. jIvana-sUtra / aMgrejI meM thaoNmasa kempisa likhita sarva prasiddha pustaka Imitation of Christ kA anuvAda / jIvana ko unnata aura vicAroM ko sAtvika banAnevAlI pothI / aMgrejI meM isako bAibila ke samAna mAnA jAtA hai| mUlya // 62. hamArA klNk| aspRzyatA nivAraNa para mahAtmAjI ke vicAroM evaM lekhoM kA saMgraha, unake mahAn upavAsa kI khaanii| mahAtmA gAMdhI ke AzIrvAda shit| . [isI pustaka kA aMgrejI saMskaraNa ( Bleeding Wound ) ke nAma . se bhI maNDalI se nikalA hai / mUlya 1); yaha 'maNDala' ke grAhakoM ko AdhI kImata meM milegA]
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 - 63. bubud | ( haribhAU upAdhyAya) apane AdarzoM se jIvana kA mela milAnevAle yuvakoM ke lie ciMtanIya pustaka | mUlya II) 64. saMgharSa yA sahayoga ? priMsa kopATakina kI Mutual Aid nAmaka pustaka kA anuvAda | isameM batalAyA hai ki pazu-pakSiyoM se lekara manuSya taka sabake jIvana kA AdhAra sahayoga hai, saMgharSa nahIM; ekatA hai, lar3AI nahIM / mUlya 1 || 65. gAMdhI- vicAra dohana / (kizoralAla mazarUvAlA) isameM mahAtmAjI ke samasta rAjanItika, dhArmika, sAmAjika evaM naitika vicAroM kA bar3A sundara saMkalana aura dohana kiyA gayA hai / mahAtmAjI kI sammati sahita navIna saMskaraNa / mUlya 111 ) 1 | | | ) sundara Aja taka ke rASTra jIvana kI jhalaka dI ho rahA hai-- dUsarA bhAga 66. eziyA kI krAMti / (satyanArAyaNa ) [ jabta : aprApya ] 67. hamAre rASTra-nirmAtA / (tIna bhAga ) zrI sumanajI kI isa pustaka meM rAjA rAmamohana raoNya se lekara nirmAtAoM ke jIvana paricaya aura unake huI hai / pahalA aura tIsarA bhAga taiyAra taiyAra hai| mUlya dUsarA bhAga 1 // 68. svataMtratA kI ora / (haribhAU upAdhyAya) isameM batAyA gayA hai ki hamAre jIvana kA lakSya kyA hai, aura hama usa lakSya ko kisa prakAra aura kina sAdhanoM se prApta kara sakate haiM / hamArA samAja kaisA ho, hamArA sAhitya kaisA ho, hamArA jIvana kaisA bane / apane DhaMga kI eka hI maulika pustaka mAnI jAtI hai / mUlya 1 // V/66, Age bddh'o| sveTa mArDena ke Pushing to the Front kA saMkSipta anuvAda | kaThinAI meM par3e yuvakoM ko sacce sAthI ke samAna rAstA batAnevAlI mUlya 11) -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 70. buddha vANI / ( viyogI hari ) bhagavAn buddha ke cune hue vacanoM kA viSayavAra saMkalana / bauddha dharma ke viSaya meM hindI meM milanevAle saba granthoM kA sAra-tattva / mUlya // 71. kAMgresa kA itihAsa / DaoN0 paTTAbhi sItArAmaiyA kI likhI tathA kA~gresa kI svarNa jayantI para prakAzita aMgrejI pustaka History of the Congress kA yaha prAmANika anuvAda hai / mUlya 2 san 1935 se apraila 1939 taka kI ghaTanAoM kA pariziSTa mUlya 17) /72. hamAre rASTrapati / (satyadeva vidyAlaMkAra) kA~gresa ke pahale adhivezana se abataka ke tamAma sabhApatiyoM ke jIvana paricaya | bhUmikA zrI rAjendrabAbU ne likhI hai / sabhApatiyoM ke citroM ke sAtha / nayA saMpAdita saMskaraNa mUlya 1)/73. merI khaanii| paM0 javAharalAla neharU kI Atma kathA | hindI anuvAda aura saMpAdana haribhAU upAdhyAya ne kiyA hai / vartamAna samaya kI eka hI bejor3a pustaka / navIna evaM sastA saMskaraNa mUlya 2||). 74. vizva itihAsa kI jhalaka / paNDita javAharalAlajI ke apanI putrI iMdirA ke nAma likhe patroM kA saMgraha / isameM unhoMne sArI duniyA ke itihAsa kI jhAMkI bar3I saralatA se batAI hai / mUlya 8). 1933 se 1938 taka kA pariziSTa =) ' 75. hamArI putriyA~ kaisI hoM ? (zrI caturasena zAstrI) isameM yaha batAyA gayA hai ki hama apanI putriyoM ko kaisI banAveM ki jisase ve samAja aura rASTra kA nirmANa kara sakeM / lar3akiyoM tathA mAtA-pitA donoM ke par3hane yogya / mUlya 76. nayA zAsana vidhAna [ prAntIya svarAjya ] - (zrI harizcaMdra goyala) isameM batAyA gayA hai ki kisa prakAra isa naye zAsana vidhAna meM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 16 - hameM kucha bhI adhikAra nahIM diye gaye haiN| isa viSaya kI aisI pustaka abhItaka hindI meM nahIM likhI gaI hai / mUlya / / 77. (1)hamAre gA~voM kI khaanii| (sva0 rAmadAsa gaur3a) ise par3hakara to Apa sihara uTheMge ki hamAre annadAtAoM ne jinako mehamAna samajhA aura unakI itanI khAtira-tavAjo kI, ve kitane bevaphA nikale aura unako kitanA nIce girA diyaa| nayA saMskaraNa mUlya / / 78. (2-6) mahAbhArata ke pAtra / do bhAga ( AcArya nAnAbhAI ) mahAbhArata ke pradhAna-pradhAna pAtroM kA sarasa, sarala paricaya / pratyeka bhAga kA - dAma // *76. gA~voM kA sudhAra aura saMgaThana (sva0 rAmadAsa gaur3a) hamAre gA~voM kA sudhAra aura saMgaThana kisa prakAra ho, isa viSaya para hindI meM yaha bahuta mahatvapUrNa aura prAmANika pustaka hai| mUlya 1) 80. (3) santavANI (viyogI hari)suprasiddha saMtoM.-kabIra, nAnaka, sUra, tulasI, raidAsa, dAdU Adi kI mukhya-mukhya bAniyA~ TIkA sahita muuly|) 81. vinAza yA ilAja ? (myUriyala lesTara) lekhikA ne apane anubhava aura jJAna se yaha sAbita kiyA hai ki duniyA meM Aja jo azAMti hai aura hara samaya yuddha kA khatarA banA rahatA hai vaha satya aura ahiMsA se hI hala ho sakatA hai aura dUsarA koI rAstA kAragara nahIM ho sktaa| mUlya // 82. (4) aMgrez2I rAja meM : hamArI dazA / (le0jeDa0 ahamada) isameM batAyA gayA hai ki aMgrejoM ne apanI Arthika nIti se kisa prakAra bhArata vAsiyoM ko cUsA aura niHsatva banA diyaa| bar3I rocaka hai| mUlya / / ) -83. (5)loka jIvana / AcArya kAlelakara ke grAma-jIvana tathA grAmINa logoM ko rAstA dikhAnevAle aura unake ajJAna ko dUra karanevAle sarala aura subodha nibandhoM kA saMgraha / mUlya //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84. gItA-maMthana / (kizoralAla gha0 mazarUvAlA) gItA kA sarala ___ subodha aura sarasa bhAvAnuvAda / ise par3hakara abodha pAThaka bhI gItA ke tatva ko AsAnI se samajha sakate haiN| upanyAsoM kI bhA~ti rocaka aura srl| mUlya 1 // 85. (6) rAjanIti pravezikA / mazahUra aMgrez2I rAjanIti vidvAn heralDa lAskI kI Introduction to Politics kA anuvAda mUlya ) 86. (7)hamAre adhikAra aura krtvy| ( kRSNacandra vidyAlaMkAra ) isa pustaka meM lekhaka ne bar3I sarala bhASA meM batAyA hai ki nAgarikoM ke kyA adhikAra hote haiM aura deza, samAja aura rASTra ke prati hamAre kyA kartavya haiN| .. mUlya // 87. gAMdhIvAda: samAjavAda / isameM ina donoM vicAra-dhArAoM ke pradhAna vicArakoM, jaise zrI kizoralAlabhAI, DaoN. paTTAbhi, kRpAlAnIjI, haribhAUjI, sampUrNAnaMdajI, jayaprakAzanArAyaNa, ema0 ena0 raoNya varA ne apane vicAra batAye haiN| donoM vAdoM kA tulanAtmaka adhyayana hai / kAkA kAlelakara ke samanvayAtmaka nibaMdha sahita- mUlya 1) 88. svadezI aura grAmodyoga / isameM mahAtmAjI ke Ajataka ke isa viSaya ke cune hue lekhoM kA saMgraha hai| isameM mahAtmAjI kI svadezI kI naI vyAkhyA pddh'ie| mUlya / / 86. (8) sugama cikitsaa| zrI caturasena zAstrI ne isameM, sarala bhASA meM dehAta ke logoM ke lie safAI aura cikitsA sambandhI bAteM bar3I saralatA se batAI haiN| mUlya / 10. (10) pitA ke patra putrI ke nAma / paNDita javAharalAla neharU ne isameM apanI putrI indirA ke nAma patroM ke rUpa meM duniyA kI zurUAta; prANiyoM kI utpatti; AdamI kA bananA aura sabhyatA kA vikAsa;
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 18 -- . mA itihAsa kI zurUAta Adi bar3e gaMbhIra viSayoM ko bar3I sarala aura subodha bhASA meM bAlakoM ke lie likhA hai| mUlya // 61. mahAtmA gAMdhI-(zrI rAmanAtha sumana) isameM lekhaka ne bar3e mArmika aura kalApUrNa DhaMga se mahAtmAjI ke jIvana ke bhinna-bhinna pahalU para prakAza DAlA hai aura jIvana kI jhA~kiyA~ likhI haiN| mUlya / 62. brahmacarya / mahAtmAjI ke brahmacarya tathA saMyama para likhe tAje lekhoM kA saMgraha hai / pahale 'anIti kI rAha para' nAmaka isa viSaya kI pustaka nikala cukI hai / yaha usakA dUsarA bhAga hai| mUlya / / 63. (11) hamAre gA~va aura kisAna / caudharI mukhtArasiMhajI ne isa pustaka meM hamAre gA~voM aura kisAnoM kI hada darje kI garIbI kA varNana kiyA hai aura sujhAyA hai ki gA~voM aura kisAnoM kI yaha dazA kaise sudhare ? mUlya / / [noTa :--pustakoM kI krama saMkhyA ke Age jisa pustaka ke pahale baikaTa meM nambara lagA hai ve pustakeM 'loka sAhitya mAlA' kI haiN|] -: sarvodaya :[ gAMdhI sevA saMgha, vardhA kA mukhapatra] , saMpAdaka kAkA kAlelakara : dAdA dharmAdhikArI . vArSika mUlya 3) : eka prati kA [isameM gAMdhIjI ke tatvajJAna tathA unakI vicAra-dhArA ke bAre meM saradAra vallabhabhAI, rAjendrabAbU,"kizoralAlabhAI, zatIzacaMdra dAsa gupta, DaoN0 paTTAbhi, AcArya kRpalAnI, haribhAU upAdhyAya Adi ke uttama lekha-rahate haiN| ] . grAhaka banane kA patA-sastA sAhitya maNDala, dillI : lakhanaU / t
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'navajIvanamAlA' kI pustakeM 1. gItAbodha - mahAtmA gAMdhI kRta gItA kA sarala tAtparya( dUsarI bAra ) 2. maMgala prabhAta - mahAtmA gAMdhI ke jela se likhe satya, ahiMsA, brahmacarya Adi vratoM para pravacana ( tIsarI bAra . ) 3. anAsaktiyoga - mahAtmA gAMdhI kRta gItA kI TIkA - (sAtavIM bAra ) / 5 " =), =), 1) 4. sarvodaya - raskina ke Unto This Last kA gAMdhIjI dvArA kiyA gayA rUpAntara - ( tIsarI bAra ) 8. J 5. navayuvakoM se do bAteM - priMsa kopATakina ke 'A word to Youngmen' kA anuvAda - ( tIsarI bAra ) - 6. hinda-svarAjya - mahAtmAjI kI bhArata kI maujUdA samasyA para likhI prAcIna pustaka jo Aja bhI tAjI hai - ( dUsarI bAra ) =) 7. chUtachAta kI mAyA - khAnapAna - sambandhI niyamoM tathA vyavahAra - ke bAre meM zrI Ananda kausalyAyana kI likhI dilacaspa pustaka -) kisAnoM kA savAla - DaoN0 ahamada kI isa choTI-sI pustikA meM bhArata ke ina g2arIba pratinidhiyoM ke savAla para bar3I sundaratA se vicAra kiyA gayA hai / ( tIsarI bAra ) grAma- sevA -- grAma sevA kisa prakAra ho -- isapara gAMdhIjI ne. isameM vizada prakAza DAlA hai / ( dUsarI bAra ) 5) = 10. khAdI aura gAdI kI lar3AI - AcArya vinobA ke khAdI aura samAja-sevA sambandhI lekha aura vyAkhyAnoM kA saMgraha -- )
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 5) 11. madhumakkhI pAlana - zrI citre ne isameM prakAza DAlA hai aura batAyA hai ki hama kisa prakAra isa grAmodyoga ke dvArA bekAroM ko kAma de sakatA haiM / 12. gAMvoM kA Arthika svaal| gAMvoM ke Arthika prazna tathA unako hala karane kI yojanAoM kA, isameM grAma sevaka vidyAlaya ke adhyApaka zrI jhaverabhAI paTela ne saMgraha kiyA hai / mUlya =) 13. rASTrIya gAyana - dezabhakti pUrNa rASTrIya gAyanoM kA apUrva saMgraha | ( dUsarI bAra ) shi 14. khAdI kA mahatva - zrI gulajArIlAla nandA dvArA likhA khAdIviSayaka prAmANika aura khAdI kI mahattA aura upayogitA batAnevAlA nibandha | shi 15. gAMdhIjI kA mArga - AcArya kRpAlAnI ne isa pustikA meM bar3I saralatA se batAyA hai ki Aja ke kazamakaza ke z2amAne meM hameM gAMdhIjI ke batAye rAste se hI Az2AdI mila sakatI hai / mUlya J sAmayika sAhitya mAlA 1. kA~gresa kA itihAsa ( 1935 - 39 ) 2. duniyA kA raMgamaMca ( javAharalAla neharU) 3. hama kahA~ haiM ? 3. zivAjI caritra 4. dezaprema kI kahAniyA~ - 1 5. mahAsabhAyeM - 19 bAla sAhitya mAlA 1. sIkha kI kahAniyA~ - 1 ( saMpAdaka zrI azoka ) 2. kathA-kahAnI- 1 e 11 "" zrI 200 1 shi nU hhhhh
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'maNDala' se Age honevAle prakAzana 1. hindustAna kI samasyAyeM-(javAharalAla neharU) 2. vidyArthI-dharma-(mahAtmA gAMdhI) 3. dharma-maMthana4. sahI zikSA5. strI-dharma6. samAja-dharma7. varNa-dharma8. hamArI Az2AdI kI lar3AI-(haribhAU upAdhyAya) 1. sarala vijJAna-(candragupta vASrNeya) 10. saMsAra kI zAsana paddhatiyA~ (rAmacandra varmA) 11. hindustAna kI garIbI-(dAdAbhAI naurojI) 12. bhArata kA aMgrez2I rAjya13. kahAvata-saMgraha-(gaNezadatta zarmA) 14. TAlsTAya kI Atma kahAnI-(TaoNlasTaoNya) 15. jIvana kyA hai ?16. dharma kyA hai ?-- 17. hamAre Arthika prazna- (chaganalAla jozI). 18. nayA zAsana vidhAna-(pheDarezana) .... 16. jIvana zodhana-kizoralAla mazakavAlA : 30. samAjavAda : pU~jIvAda-(zobhAlAla gupta)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'maNDala' ke sola aijensI vibhAga ke prakAzana 1. lopAmudrA-[zrI kanhaiyAlAla munazI ] gujarAta ke suprasiddha upanyAsakAra zrI munazI kA yaha Rgveda kAlIna upanyAsa bahuta manohara aura rocaka hai / mahAn agastya RSi kI patnI lopAmudrA kI yaha jIvanakathA hai / mUlya 1) ____2. roTI kA rAga-[zrImannArAyaNa agravAla, ema0 e0 ] yaha roTI kA rAga naye yuga kA rAga hai| mahAtmAjI ke zabdoM meM racayitA kA 'hetu spaSTa aura nirmala hai|' aura kAkA kAlelakara ke zabdoM meM 'sarala saMskArI aura sahRdaya inhIM zabdoM meM zrImannArAyaNajI kI kavitA kA, varNana ho sakatA hai|' mUlya 1) 3. cArA-dAnA aura usako khilAne ke upAya-[ le. paramezvarI prasAda gupta ] isameM pazu-pAlana ke bAre meM vaijJAnika rIti se aura sAtha hI saralatApUrvaka vicAra kiyA gayA hai| isake lekhaka kA isa bAre meM varSoM kA pratyakSa anubhava hai / mUlya ) 4. phrAMsa kI rAjyakrAMti-[DaoN. satyaketu vidyAlaMkAra ] DaoN. satyaketujI yUropa kA Adhunika itihAsa likha rahe haiM / prastuta pustaka usakA pahalA bhAga hai / isameM nepoliyana taka kA itihAsa AyA hai / usake bAda 'unnIsavIM sadI' aura 'vartamAna yUropa' ye do bhAga prakAzita hoNge| mUlya eka bhAga kA 1 // 5. gAMdhIvAda kI rUpa-rekhA-[ le0 zrIrAmanAtha 'sumana' ] isa pustaka meM sumanajI ne sabhI dRSTikoNa se gAMdhIvAda kA vivecana kiyA hai aura sabhI dRSTiyoM se gAMdhIjI ke vicAroM ko dekhA-parakhA hai / mUlya 1)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pustaka prakAzana ke bAre meM "maNDala' kI bhAvI yojanAyeM 'sastA sAhitya maNDala' kI sthApanA isa uddezya ko lekara huI thI ki jana sAdhAraNa ko U~cA uThAnevAlA sAhitya saste-se-saste mUlya meM diyA jAya / 'maNDala' isa uddezya meM kahA~ taka saphala huA hai yaha to isIse spaSTa hai ki hindI meM rASTra-nirmANakArI aura jana-sAdhAraNa ke lie upayogI sAhitya dene meM usane apanA khAsa sthAna banA liyA hai| lekina hamako apane kArya se pUrNa saMtoSa nahIM hai / abhItaka Amataura para madhyama zreNI ke logoM ko sAmane rakhakara 'maNDala' kA prakAzana kArya hotA rahA hai lekina aba hama khAsataura se janatA kA aura janatA ke lie hI sAhitya prakAzita karane kA khAsataura se Ayojana kara rahe haiN| 1. loka sAhitya mAlA isI vicAra se hama 'loka sAhitya mAlA' nAma kI eka pustaka mAlA prakAzita kara rahe haiN| isa mAlA meM Dabala krAuna solaha pejI AkAra kI do-DhAI sau pRSThoM kI lagabhaga do-sau pustakeM dene kA hamArA vicAra hai / pustakeM sAdhAraNataH jana-sAdhAraNa kI samajha meM Ane lAyaka sarala bhASA meM, apane viSayoM ke suyogya vidvAnoM aura nAmI lekhakoM-dvArA likhAI jaayegii| pustakoM ke viSayoM meM jana-sAdhAraNa se sambandha rakhanevAle tamAma viSayoM-jaise grAma-udyoga, grAma-saMgaThana, pazupAlana, safAI, sAmAjika burAiyA~, vijJAna, sAhitya, arthazAstra, rAjanaitika, sAmAnya jAnakArI dezabhaktI kI kahAniyA~, mahAbhArata-rAmAyaNa kI kahAniyA~, caritrabala bar3hAnevAlI kahAniyA~ 'khetI, bAgavAnI, Adi kA samAveza hogaa| saMkSepa meM hamArA irAdA yaha hai ki hameM lagabhaga do
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 24 - sau pustakoM kI eka aisI choTI-sI lAibrerI banA deM jo sAdhAraNa par3helikhe logoM ke andara Ajakala ke sAre viSayoM ko tathA unako U~cA uThAnevAle yugaparivartanakArI vicAroM ko sarala-se-sarala bhASA meM rakha deM aura usake bAda unheM phira kisI viSaya kI khoja meM-usakA jJAna prApta karane ke lie-kahIM bAhara na jAnA pdd'e| ____ isa prakAra lagabhaga do-DhAI sau pRSThoM kI pustaka mAlA kI pustakoM kA dAma hama saste-se-sastA yAnI // rakhanA cAhate haiN| kAg2az2a chapAI Adi bahuta bar3hiyA hogii| isa mAlA meM abataka 11-12 pustakeM prakAzita ho cukI haiM / isa sUcIpatra ke 16, 17, 18 pRSTha para unakA vivaraNa diyA gayA hai| 2. navajIvana mAlA 'navajIna mAlA' nAma kI eka pustakamAlA aura nikala rahI hai| usakA udyezya, karor3oM hindI-bhASI g2arIba logoM meM mahAtmA gAMdhI aura saMsAra ke dUsare satpuruSoM ke navajIvanadAyI vicAroM ko sastese-saste mUlya meM phailAnA aura unako bhArata kI AjAdI ke mahAyajJa ke lie taiyAra karanA hai / deza kI saccI hAlata batAnevAle tathA kisAnoM aura garIboM ke upayoga kA sAhitya isa mAlA meM kAfI prakAzita huA hai| mahAtmA gAMdhI, paNDita javAharalAla neharU, zrI rAjendra bAMbU aura zrI jamanAlAla bajAja Adi ne ina pustakoM kI bahuta prazaMsA kI hai| isameM abataka 15 pustakeM chapa cukI haiN| 3. gAMdhI sAhitya-mAlA * 'maNDala kA yaha saubhAgya rahA hai. ki mahAtmAjI kI pustakoM ko hindI meM prakAzita karane kI svIkRti aura suvidhA mahAtmAjI kI ora
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 25 - se use milI hai / aura hindI meM gAMdhIjI kI pustakeM maNDala ne hI jyAdA saMkhyA meM nikAlI bhI haiM / 'maNDala' kA sarvaprathama prakAzana mahAtmAjI kA likhA 'dakSiNa aphrIkA kA satyAgraha' thaa| usake bAda unakI 'AtmakathA', 'anAsaktiyoga-gItAbodha', 'anIti kI rAha para', aura 'hamArA kalaMka' Adi 'maNDala' ne prakAzita kiye / lekina phira bhI abataka hama eka bAta nahIM kara pAye / bahuta dinoM se hamArI icchA thI ki mahAtmAjI ke sAre lekhoM aura bhASaNoM kA viSaya-vAra susaMpAdita saMskaraNa nikAlA jAya aura isa varSa hama isa kAma ko pradhAna rUpa se hAtha meM le rahe haiM aura mahAtmAjI ke cune hue khAsa-khAsa lekhoM ko 15-20 bhAgoM meM uparokta mAlA ke rUpa meM nikAla rahe haiM / isameM svadezI grAmodyoga aura brahmacarya ye do pustakeM prakAzita ho cukI haiM / aura vidyArthI dharma, samAja-dharma, strI-dharma, varNa-dharma Adi kaI kitAbeM taiyAra ho rahI haiN| .. 4. TAlsTAya-granthAvalI gAMdhI sAhitya mAlA ke samAna 'TAlsTAya granthAvali' ke rUpa meM TAlsTAya-sAhitya prakAzita karane kI bhI hamArI yojanA cAlU hai| maNDala ne TAlsTAya-sAhitya ko jisa rUpa meM hindI jagat ke sAmane rakhA hai vaha maNDala kI eka khAsa vizeSatA hai| 'kyA kareM ?', 'sAmAjika kurItiyA~', 'hamAre jamAne kI gulAmI', 'strI aura puruSa', 'jindA lAza', 'andhere meM ujAlA' aura 'kalavAra kI karatUta' ke rUpa meM TAlsTAya kI sarvazreSTha racanAyeM hindI pAThakoM ko maNDala bheTa kara hI cukA hai| phira bhI eka mAlA ke rUpa meM isako eka jagaha aura eka AkAra-prakAra meM nikAlane se usakI upayogitA aura bhI bar3ha jAtI hai| yaha mAlA bhI lagabhaga 15 bhAgoM meM samApta hogii| TAlsTAya kI 'Atma-kahAnI', 'jIvana kyA hai ?' 'dharma kyA hai ?' Adi Adi pustakeM taiyAra ho rahI haiN|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 5. bAla sAhitya mAlA hindI meM vaijJAnika aura zAstrIya DhaMga se likhe gaye bAla-sAhitya kI bar3I kamI hai / jo nikalA hai vaha itanA thor3A aura maMhagA hai ki sarvasAdhAraNa usakA lAbha nahIM uThA sakate / isa kAraNa maNDala ne isa varSa isa ora bhI dhyAna dene kA nizcaya kiyA hai aura hama 'bAla sAhitya mAlA' nAmaka eka mAlA prakAzita karane jA rahe haiM / isake lie hama pustakeM taiyAra karA rahe haiN| gujarAtI meM 'dakSiNAmUrti prakAzana mandira' kI ora se prakAzita sva0 zrI gijubhAI, nAnAbhAI, tArAbahana Adi bAla-sAhitya ke AcAryoM dvArA likhe bAla-sAhitya ko bhI hindI meM prakAzita karane kI hamane svIkRta prApta kara lI hai / kucha to sva0 gijubhAI tathA unake sAthiyoM Adi kI racanAoM kA isa mAlA meM anuvAda hogA, kucha unake AdhAra para likhA hogA aura kucha svataMtra bhI likhA hogA / isa mAlA meM kaI kitAbeM nikala cukI haiM / 6. navarASTra - mAlA gata mahAyuddha ke bAda bahuta se rASTra parAdhIna hogaye aura bahuta-se kamaz2ora hogaye / paraM bAda meM eka aisI lahara AIM ki ye kamajora aura parAdhIna rASTra duniyA ke naqaze meM pradhAna rASTra hogaye / aise rASTroM aura unake nirmAtAoM kA paricaya denA isa mAlA kA kAma hogA / usameM jarmanI, rUsa, TarkI, cIna, misra, bhArata, polaiNDa, jaikoslovAkiyA Adi dezoM para pustakeM nikaleMgI / pratyeka pustaka kA dAma |||) hogA / 7. sAmayika sAhitya mAlA " isa mAlA meM sAmayika prasaMgoM para hamAre netAoM ke upayogI lekhoM bhASaNoM tathA anya lekhakoM kI mahatvapUrNa ghaTanAoM para choTI-choTI pustikAyeM nikalA kareMgI / isa mAlA meM 3 pustakeM nikala cukI haiN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ t l t t t t m 'maNDala' meM milanevAlI bAharI pustakeM bhArata ke mahApuruSoM ke mAnanIya grantha mahAtmA gAMdhI samAja-dharma anIti kI rAha para // sarvodaya ahiMsA-vrata strI-dharma anAsaktiyoga a) svAsthya-patha pradarzaka 'achUta samasyA . .) svadezI aura grAmodyoga Atma-kathA 1); 11) svadezI dharma 1, (saMkSipta) // svAdhIna bhArata Arogya-sAdhana - zikSA meM ahiMsaka krAnti // iMglaiNDa meM mahAtmAjI m) hamArA kalaMka // grAma-sevA hinda svarAjya gAMdhI-vicAra-dohana // Satyagraha In South Africa dakSiNa aphrikA kA satyAgraha 1) Self-Restraint vs. Selfdharma-patha 1152 Indulgence (In two puNya smRtiyA~ - Volumes) From Yarvada Mandir -/2/bhojana aura svAsthya para mahAtmA Bleeding Wound gAMdhI ke anubhava Ill To the Students maMgala prabhAta Hind Swaraj zrI ravIndranAtha ThAkura yaMga iNDiyA(tIna bhaag)1),11,2|) acalAyatana varNa-dharma Azcarya ghaTanA. . vidyArthI-dharma , m) A~kha kI kirakirI- 1 // vivAha-samasyA // Ida kA cA~da .. 4/8 1)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalarava kumudanI galpa guccha ( cAra bhAga ) gItAJjali gorA ghara aura bAhara cAra adhyAya cira kumAra sabhA citrAMgadA jIvana-smRti DAka ghara prAcIna sAhitya mAlI mukuTa muktadhArA ravIndra - kavitA - kAnana ravIndra- kathA - kuJja rAjArAnI rAjarSi rAjA aura prajA rUsa kI ciTThI vicitra vadhU- rahasya |... bicitra - prabandha vyaMga kautuka --- 17) 3) 3 // 1 / samAja 3) svadeza 1) 1) 1) 17) hindustAna kI samasyAyeM 28 ri II) 2) 1) Chuan shi duniyA kA raMgamaMca 1) pitA ke patra putrI ke nAma y 1) // vizva itihAsa kI jhalaka 1 merI kahAnI 1 ll zikSA zikSA kaisI ho ? Sor3azI 1) 2) sAhitya hAsya kautuka tsu paM0 javAharalAla neharU rUsa bhramaNa hama kahA~ haiM ? kucha samasyAyeM An Autobiography Recent Essays Glimpses of the world 2) ||155 11=) 1 History ... Letters from a Father to riri NJ 1 1). shi tsu g 2) 1) shi 5/ Eighteen Months in India 2/ 1/8 5/ his Daughter 1/8svargIya baMkimacanda caTarjI Ananda maTha pvH
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ indirA kRSNakAnta kA vasIyatanAmA kapAlakuMDalA candrazekhara caube kA ciTThA durgeza naMdinI devI caudharAnI mRNAlinI yugalAMgurIya aura rAdhArAnI rAjasiMha lokarahasya viSavRkSa baMkima nibandhAvalI sItArAma baMkima granthamAlA (1) (2) (3) "3 22 rajanI arakSaNIyA " gRha-dAha caritrahIna "" chuTakArA beAtI samAja Chuan 1) 1) 11) Chuan 1) sva0 zaratacandra caTarjI tsu 1) I J 1 ha 1 1) ri 15, 15 15, 10) 11), 111) 1), 1 mishi 1) 720 3 / 1) 2) 29 navavidhAna pariNItA paNDitajI bar3I dIdI vijayA maMjhalI dIdI lenadena birAja bahU zarata sAhitya 1 se 15 bhAga sva0 dvijendralAla rAya tArAbAI durgAdAsa candragupta nUrajahA~ pASANI bhISma mevAr3a patana rANA pratApa laMkA vijaya 1 zAhajahA~ siMhala vijaya 1 usapAra 1) kAlidAsa aura bhavabhUti 1 / / ) 1) 1) 1) 1=J 1) ri 1) 1) 1) 2) miri pratyeka II), II=) 1 // =J 1) 1 1) 1
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 30 - sItA // " 19 se 28 bhAga pratyeka // ) suharAba rustama 1) rAma ke dasa Adeza 1, 13) sUma ke ghara dhUma / jIvana caritra . 2 // bhArata ramaNI ) saphalatA kI kuMjI lAlA lAjapatarAya rAma bAdazAha ke chaH hukmanAme - AtmakathA 1 // The Complete Works of Swami Ram Tirth duHkhI bhArata (Eight Volumes) 8/-/svAmI vivekAnanda prAcArya mahAvIraprasAda dvivedI bhakti aura vedAnta kAlidAsa kI niraMkuzatA ) vedAnta dharma 1) kAlidAsa aura unakI kavitA 1 // bhakti 15) kirAtArjunIya bhakti-rahasya // kumAra sambhava viveka vacanAvalI " kumAra sambhava sAra rAjayoga 1) naiSadha caritra carcA bhaktiyoga prAcIna.paNDita aura kavi m vivekAnanda granthAvalI (do bhAma) 5) veNIsaMhAra // . svAmI rAmatIrtha lekhAJjali 1 // svAmI rAmatIrtha ke lekha va upadeza zikSA . . pa0 khaM0 1, 11) sampattizAstra // // dU0 " 1, 1 // svAdhInatA " " tI0 " 1, 1) sAhitya saMdarbha " " cau0 (rAmavarSA) 1, 15) sumana " pA0 (khunakhAmaye raam),1||) sukavi saMkIrtana . 1 ". cha0 (rAmapatra) 1, 1 // y. sAhitya sIkara
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 31 - hindI mahAbhArata 4) nyAya hindI bhASA kI utpatti * / nirmalA raghuvaMza (gadya) pA~ca phUla .. svargIya zrI premacanda pratijJA agni samAdhi 11) prema pUrNimA ahaMkAra. 1) prema paccIsI 2 // AjAda kathA-(do bhAga) 4) prema tIrtha 1) 'kafana 2) prema pratimA . karmabhUmi __3) prema dvAdazI // ), karbalA 1) prema prasUna 10) kAyAkalpa 3) preraNA kucha vicAra 2) premAzrama kutte kI kahAnI // prema kI vedI gabana . 3) premacaturthI galpa-ratna paMcaprasUna galpa samuccaya 2) mahAtmA zekha sAdI // godAna 4) mAnasarovara (cAra bhAga) cA~dI kI DibiyA - 1 // pratyeka 2 // jaMgala kI kahAniyA~ 5) rAma-carcA . TaoNlsTAya kI kahAnI 11) raMgabhUmi- (do bhAga) . durgAdAsa 52) varadAna navanidhi // samarayAtrA navajIvana 1 saptasaroMja gA. nArI jIvana kI kahAniyA~ 1 // sukhadAsa tsutsutsutsutsutsutsutsutsutsutsu
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgrAma sRSTi kA Arambha sevAsadana har3atAla anagha zrI maithilIzaraNa gupta kisAna gurukula gurutegabahAdura candrahAsa jayadratha vadha jhaMkAra tilottamA tripathagA dvApara plAsI kA yuddha patrAvalI paJcavaTI bhArata-bhAratI maMgalaghaTa meghanAtha vadha yazodharA rubAiyAta umaravaiyAma raMga meM bhaMga 1 // || 2), 3) 2) || 32 zakuntalA || zakti 17) svadeza saMgIta 2) 1) sAketa 1) ||5) tsu vikaTa bhaTa virIhaNI vrajAMganA vIrAMganA vaitAlika 3) ri svapna vAsavadattA siddharAja ajAta zatru 1! AkAza dIpa 1) AMdhI 1) AMsU 17 indrajAla 17) irAvatI 1) eka ghUMTa 2) karuNAlaya 3| kAlamA 1 / kAmAyanI shi ri kAnana kusuma kaMkAla 1) ri 15) hindU 1), 1 sva0 zrI jayazaMkara prasAda ri 1) 113) 3) 1) 1) 1uy 2) tsu 2) = = 1 3) - 3
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 33 - EEEEEEEE candragupta 11),2 // ) pathika citrAdhAra 1) prema loka chAyA 1) pekhana janamejaya kA nAgayajJa // bAlakathA kahAnI (17 bhAga) jharanA pratyeka titalI 2) mAnasI dhruva svAminI // milana pratidhvani / svapna prema pathika 5) svapnoM ke citra mahArANA kA mahattva 15) hindI padya racanA rAjyazrI // hindustAnI koSa lahara hindI bhASA kA saMkSipta itihAsa / ) vizAkha 1) azoka skaMdagupta 2 // AlhA kAvya aura kalA 1) khojo khoja nikAlo __ zrI rAmanareza tripAThI gupacupa-kahAniyA~ itanA to jAno / ) candragupta kavitA kaumudI (7 bhAga)pratyeka 3) netAbujhauvala jayanta m) mahAtmA buddha tulasIdAsa aura unakI kavitA motIcUra ke laDDU (do bhAga) 4 // mohana mAlA tarakasa // sudAmA caritra kisAnoM ke kAma kI bAteM haMsU kI himmata kauna jAgatA hai " sohana ri ri ra ri ri ri ri ri ridori
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivA bAvanI bAbU zyAmasundara dAsa gadya kusumAvalI 2) gosvAmI tulasIdAsa 1) hindI nibandhamAlA ( 3 bhAga ) 11) sAhityAlocana bhASA vijJAna hindI bhASA aura sAhitya hindI kovida ratna mAlA saMkSipta rAmacarita mAnasa saMkSipta padmAvata bhAratendu harizcandra zrI sudarzana rUpaka rahasya 2) rAmacaritamAnasa - bhASA TIkA 6 ) miri aJjanA AnarerI majisTreTa tIrthayAtrA cAra kahAniyA~ parivartana pArasa phUlavatI sAta kahAniyA~ puSpalatA 4) 3) 6) 2) 1) 1u 1) sudarzana sudhA sudarzana sumana 34 18) ha - suprabhAta soharAba rustama zrImatI mahAdeva varmA nIrajA nIhAra razmi sAMdhya gIta zrI haribhAU upAdhyAya AtmakathA rAgiNI kAvUra samrATa azoka jIvana kA sadvyaya gAMdhI vicAra dohana svagata 2) budbud 2) yugadharma tsu svataMtratA kI ora ||7) ||15) 11 17) anurAga vATikA 1) kavi kIrtana (anuvAdita) 1,1 ) 4) 1) 2) 1) 11 "" "" 2) 2) " 1 ha 1) 1 1) 5) Chuan tsu 1=) 1 hamArI AjAdI kI lar3AI - - 1 || J zrI viyogI hari KHy KHy
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 35 - SEE CEEE ___1 gItA meM bhakti yoga / ) phAMsI pagalI vAtAyana prabuddhayAmuna 1) sunItA premayoga 1) spardhA bhajana saMgraha-(5 bhAga) pratyeka prastuta prazna vinayapatrikA ___2 // zrI sumitrAnandana panta vinayapatrikA __ . 1) granthi kavitAvalI 11) guJjana buddhavANI // jyotsnA - vIra satasaI | pallava sAhitya ratna maMjUSA . 2) pA~ca kahAniyA~ sAhitya vihAra 1) yugAnta hindI gadya ratnAvalI 10 vINA hindI padya ratnAvalI m) zrI sUryakAnta tripAThI nirAlA saMtavANI zrI jainendra kumAra apsarA eka rAta anAmikA jainendra ke vicAra 3) gItikA tapobhUmi 2) tulasIdAsa tyAgapatra 11) nirupamA do cir3iyA "1) parimala nIlama deza kI rAjakanyA 1) prabandha padma parakha 1) lilI alakA 1) eeeeeeee
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 36 - pAzcAtya vidvAnoM ke anuvAdita grantha mahAtmA TaoNlsTaoNya azayA (turganeva) 11) aMdhere meM ujAlA 0 pratizodha (merI kArelI) 3) kalavAra kI karatUta premikA 2 // kyA kareM ? (do bhAga) 1) karmaphala , 1m) jindA lAza // zaitAna kI zaitAnI , 3) TaoNlsTaoNya kI khaaniyaaN||),11,1||) kAlA phUla (DyUmA) 1 // TaoNlsTaoNya kI Atma kahAnI // ,1) viphalavidroha , 2 // TaoNlsTaoNya kI DAyarI 3) kaMThahAra , 3) vaijJAnika kahAniyA~ / tIna tilaMge , strI aura puruSa // jaise ko taisA // 1 / / jIvana kyA hai ? // prabhAvazAlI jIvana(jemsa ailana)) dharma kyA hai ? // bhikhArI se bhagavAna , 1) dharma aura sadAcAra // Ananda kI pagaDaMDiyA~ , 1) balidAna (vikTara hyUgo) 2) roTI kA savAla(priMsa kropATakina)1) phA~sI - saMgharSa yA sahayoga , 1 // mA~ kA hRdaya (gorkI) 2) krAMtikArI rAjakumAra , 1) nara pazu 1) Age bar3ho (sveTamArDena) // zaila kaza , 7) divya jIvana , pitA aura putra (turganeva) 2) sAmartha, smRddhi aura zAnti ,, 1 // prema prapaMca 1) bhAgya nirmANa , 1 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhinna-bhinna puraskAroM se puraskRta pustakoM kI sUcI 'nAgarI pracAriNI sabhA' kAzI ke aMtargata ratnAkara puraskAra naM01 zrI vaTukaprasAda puraskAra 1-buddha carita 2 // 1-ajAta zatru 2-gaMgAvataraNa 1) 2-kAyA kalpa 3-brajaraja // 3-gar3hakuMDAra - ratnAkara puraskAra naM0 2 4-titalI 1-pratApa carita zrI bir3alA puraskAra . 2-nUrajahA~ 1) 1-zikSA-manovijJAna 3 // ) DAkTara channUlAla puraskAra zrI jodhasiMha puraskAra 1- hamAre zarIra kI racanA 7) 1-prAcIna lipi mAlA 12) 2-mAnava zarIra rahasya 5) 2-bhArata ke prAcIna rAjavaMza 9) 3--saura parivAra 12) 3-mauryakAla kA itihAsa 5) 4-kSaya roga 6) 4-buddhacaryA 5-saMkSipta zalyavijJAna 6 // 'hindI sAhitya sammelana' ke antargata maMgalAprasAda pAratoSika 6-maurya sAmrAjya kA itihAsa 5) 1-AstikavAda 1) 7-manovijJAna 2) 2-AhAra zAstra 2) 8-prAcIna lipimAlA 12) 3-kAmAyanI - 3) 9-vijJAna hastAmalaka. 6) 4-priyapravAsa 2) 10-bIra satasaI 5-bhAratIya itihAsa kI 11--bihArI satasaI rUparekhA 10) (padmasiMha zarmA) 4 // 8 ..
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12- zikSA manovijJAna 13 - sAketa 14 - pUrva madhyakAlIna bhArata 15 - hamAre zarIra kI racanA sekasariyA puraskAra 1 - ni:zvAsa 2 - nIrajA 3 - nUrajahA~ 3||) 3) 3) 7) gAMdhIvAda : samAjavAda gAMdhI vicAra dohana kA~gresa ke prastAva jAtiyoM ko sandeza dakSiNa aphrikA kA satyAgraha 117) 1) 1) 38 aMgrez2I rAjya meM Arthika dazA akAliyoM kA Adarza satyAgraha afasaroM kI ciTThiyA~ Aja kA rUsa 3) Adhunika rAjanItikA kakhaga 1) kAMgresa kA itihAsa 2 / kAMgresa kA itihAsa pariziSTa 1) kucha samasyAyeM 1 7 viSayavAra pustakoM kI sUcI rASTrIya, rAjanItika aura samAjavAda - sAhitya // 1) ii) 1) miri / / 4) 4 - bikhare motI 5 - mukula - zabanama - striyoM kI sthiti 13) 7- deva puraskAra 1 - citrarekhA 2 - dulAre dohAvalI 3 - rAmacandrodaya mahAkAvya 1) 1) 2) bahAdurazAha kA muqadamA begamoM ke A~sU vicAra vinimaya becAre aMgrejoM kI vipatA bahiSkRta bhArata 1 3 // 2) naramegha nAgarika zikSA nirvAcana niyama jApAna kI bAteM 28 deza darzana 2) yA zAsana vidhAna ( pra 0 svarAja ) / / / ) phAdara iNDiyA 2) phIjI kI samasyA 1) 1 / / / ) 1) 1 tsu 1) 1) tsu ri
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 // bhAratIya cintana // 4) svarAja kI mAMga bhAratIya jAgRti // svAdhInatA bhAratIya nAgarika // svadeza bhAratIya rAjasva // sAmyavAda bhAratIya rASTra nirmANa saMgharSa yA sahayoga bhAratIya vidyArthI svatantratA kI ora 1 // lAlAjI ke lekha aura samAjavAda (sampUrNAnanda) vyAkhyAna 1 // samAjavAda zaMkhanAda // ) zikSA meM ahiMsaka krAnti // satyAgraha yuddha ) lenina kA samAjavAda bhAratIya sahakAritA Andolana 2) sAmyavAda kyA hai bhAratIya vidyArthI vinoda ) saMsAra kI sAmAjika krAnti bhAratIya zAsana ) aura hindustAna 1 // bhArata kA sarakArI RNa 10) hAlaiNDa kI rAjyakrAnti 1) bhAratIya vidroha 1) phrAnsa kI rAjya-krAnti // rAjanIti vijJAna 1) hindustAna kA rASTrIya jhaNDA 1) rAjanIti zabdAvalI / ) hindI sarve kameTI kI riporTa 1 // ) rASTrIya mA~ga 1) hamAre adhikAra aura kartavya // rAjA aura prajA 1) hamAre gA~voM kI kahAnI // rASTrIya zikSA kA itihAsa .2) hamAre gA~voM kA sudhAra aura rAjanIti pravezikA saMgaThana rUsa kI ciTThI 2) gA~voM kA Arthika savAla rUsa meM yugAntara 2) hinda svarAjya roTI kA savAla 1) soviyat bhUmi 8 etc
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 40 . sAmyavAda hI kyoM javAharalAla neharU (sumana) / phAsijma . 1) chatrapati zivAjI .. phAsijma aura jarmanI ) zivAjI // 1 // jIvana-caritra .. chatrasAla 1) akabara / jagamagAte hIre . anamola ratna 1) jAna sTuarTa mila . Atma-kathA (gAMdhIjI) 1), 1 // je0 ena0 tAtA Atma-kathA (saMkSipta) jhAMsI kI rAnI ....... 2) Atma-kathA (lAjapatarAya) 1 TarkI kA mustaphA kamAlapAzA 13) iTalI ke vidhAyaka mahAtmAgaNa 2) dAdAbhAI naurojI iTalI kA zahIda 2) TrATaskI kI jIvanI // Izvaracandra vidyAsAgara devI jona udyogI puruSa / dezabhakta mejinI kalyANa mArga kA pathika 1) dhanakubera kArnegI kala kI bAta 1) nepoliyana bonApArTa kAbUra ------ - 1) paMjAbakesarI raNajItasiMha kaisara kI rAmakahAnI 1) pRthvIrAja kolambasa ) vidyAsAgara gaNezazaMkara vidyArthI 1 // do khudAI khidamatagAra grIsa aura roma ke mahApuruSa 3) rAjA mahendra pratApa gosvAmI tulasIdAsa 3) bAjIrAva pezavA cetasiMha aura kAzI kA vidroha / / ) buddhacaryA candragupta vikramAditya 2) baiMjAmina phraiMkalina . javAharalAla neharU + // bhagavAn buddha
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 41 - riba 1) bhArata ke dasa ratna rAnADe bhArata ke strI ratna (tIna bhAga) 3) rUsa kA rAhu bhAratendu harizcandra 5) lokamAnya tilaka bhojarAja 3) vIropAkhyAna 11) mahAtmAgAMdhI (rAmacandra vrmaa)4||) zrIkRSNa caritra ),1|| , (rAmanAtha sumn)| zaMkarAcArya mahAtmA buddha // saMsAra kA sarva zreSTha puruSa / mahAtmA zekhasAdI // saMta tukArAma 2) 1 // mahAdajI siMdhiyA // subhASacandra bosa ma0 nandakumAra ko phAMsI 2 // saMsAra ke prasiddha puruSa mahArANA pratApasiMha / 1) saMsAra ke mahAna sAhiyika 1 // mahAvIra hanumAna 1) samrATa azoka mahAbhArata ke pAtra (2 bhAga) 1) svAmI dayAnanda 8) mustaphA kamAla 1) svAmI rAmatIrtha musolinI 3) svAmI vivekAnanda mahAtmA IsA 1) hamAre rASTra nirmAtA merI kahAnI (ja0 neharU) 2) hamAre rASTrapati mIra kAsima 1 satI sArandhA // motIlAla neharU (sumana) / hiTalara mahAna muslima santoM ke caritra 2) harSavardhana vidyApati ThAkura 1) rUsa kI hutAtmAyeM / yatIndranAtha dAsa ) navayuvakopayogI yUropa ke prasiddha zikSaNasudhAraka 1) aMgrejI ziSTAcAra yUropa ke vidhAyaka mahAtmAgaNa 27 apanA sudhAra .. . 211) 2 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... - 42 - amerikA ke vidyArthI ) jIvana sAhitya (do bhAga) amerikA kaise svAdhIna huA // jIvana sUtra astodaya aura svAvalambana 10 divya jIvana Atmopadeza dezadarzana Age bar3ho // dezabhakta mejinI ke lekha Ananda kI pagaDaMDiyAM 1) TAlsTAya ke siddhAnta AhutiyAM 1) TAlsTAya kI DAyarI IzvarIya bodha m) prabhAvazAlI jIvana .... // udyogI puruSa 1) prAcya aura pAzcAtya Atma nirmANa 3) pathvI ke anveSaNa kI kathAyeM / eziyA nivAsiyoM ke prati phIjI dvIpa meM mere 21 varSa // 4) yUropiyanoM kA bartAva / / baccoM ke sudhArane ke upAya // AyalaiMNDa meM mAtRbhASA / / bud-bud ekAgratA aura divyazakti 1) chUta-chAta kI mAyA ) anAsaktiyoga 5) bhAratIya navayuvakoM ko karmayoga 5) rASTrIya saMdeza krAntikArI vicAra 3) bhikhArI se bhagavAna 1) kyA kareM (do bhAga) 1) bhinna bhinna dezoM ke anokhe kaThinAI meM vidyAbhyAsa // rIti rivAja // gAMdhI vicAra dohana // bhAratameM vyasana aura vyabhicAra-) caritra-nirmANa 3) madara inDiyA jarmanI kA vikAsa . 2manuSya jIvana kI upayogitA // 5) jarmanI meM loka-zikSA manuSya zarIra kI zreSThatA __ jIvana kA vikAsa mAnava jIvana 8 Je
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 43 -- mAsika zaktiyoM ke bar3hAne saMsAra kI samAjakrAnti ke upAya 2) hama dukhI kyoM haiM . mevAr3a gaurava 1) hindU sabhyatA navayuvakoM se do bAteM J hamArA kalaMka mAnava dharma saura parivAra 12) yuvAoM ko upadeza // ) vizva-itihAsa kI jhalaka 8) maMgala prabhAta // kRSi pazupAlana, grAma-sudhAra rAjA aura prajA 1) aura grAmodyoga vyavahArika sabhyatA // aphIma kI khetI vizvavedanA 4) araMDa kharabUjA vidyArthiyoM ke jIvana kA uddezya - Ala kI khetI zikSA __ udyAna zAstra 1) saMjIvana saMdeza // kisAnoM ke kAma kI bAteM saphalatA usakI sAdhanA ke kapAsa kI khetI upAya me) kapAsa kI khetI saphalatA kI kuJjI kAg2az2a banAnA samAja vijJAna kRSi siddhAnta J kesara kI khetI sAmarthya samRddhi aura zAnti: 1) kRSizAstra 1 sAmyavAda hI kyoM / khetI pauMDA gannA Ukha // sevAdharma sevAmArga ) khAda svagata khAda aura usakA upayoga 1) svAmIjI kA balidAna + khetI svAlambana 1) gehU~ kI khetI ... // sarvodaya
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 - grAma AMdolana kI AvazyakatA 157) phaloM kI khetI aura vyavasAya 18) grAma udyogoM kA punaruddhAra vRkSavijJAna 1) grAmINa arthazAstra 1) grAmoM kI Arthika jA~ca praznAvali gopAlana gopAlana zAstra gopAlana zikSA 4) / bAg2a bag2IcA bAg2a vAnI bhArata meM kRSi sudhAra 1 bhAratIya nAgarika aura unakI unnati ke upAya makkA kI khetI tsu 1), =j madhumakkhI pAlana maMgaphalI kI khetI 1) mUMgaphalI kI khetI 4) sAbunasAjI ri sAgabhAjI kI khetI 3) sAga-sabjI Dao cArA dAnA shi jIre kI khetI shi jAnavaroM kI bImArI kA ilAja 11) shi grAmasudhAra grAmasaMsthA godhana gharelU ilAja ghAgha aura bhaDDarI gA~voM kA Arthika savAla tAr3a kA gur3a tela ghAnI tela ghAnI kA pariziSTa ----- pazu cikitsA phaloM aura sAgabhAjiyoM kI khetI shi 2) 2| 17), 1) 13) sulabha kRSizAstra sacitra kRSizAstra rUI aura usakA mizraNa nAgarika zikSA vizvadhAya haldI kI khetI hamAre kisAnoM kA savAla hamAre gA~voM kI kahAnI hamAre gA~voM ko sudhAra saMgaThana 11) hamAre gA~va aura kisAna tsu 1) shi 17) J 1 2 1 2) 1) 1 / 11=) 17) 2) tsu 1) tsu 1
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 45 - b` / 10) svAsthya, cikitsA, vyAyAma prAkRtika cikitsA aura brahmacarya phalAhAra aura phala cikitsA 1 // anIti kI rAha para ) phala unake guNa tathA upayoga 11) AkRti vijJAna 1) baccoM kI rakSA AyurvedIya khanija vijJAna 2) brahmacarya Arogya digdarzana brahmacarya (gAMdhIjI) Arogya saMbandhI sAmAnya jJAna brahmacarya vijJAna Chuan 3 (gAMdhIjI) brahmacarya hI jIvana hai Arogya sAdhana / ) bhojana AhAra zAstra bhojana hI amRta hai upavAsa cikitsA madhu cikitsA kAna ke roga aura cikitsA / ) maiM niroga hU~ yA rogI koSTabaddhatA ghara kA vaidya // 12) rogI paricaryA chUta ke rogoM se bacane ke upAya 1) viSa vijJAna jala ke prayoga aura cikitsA // rizi jala cikitsA (tIna bhAga) 3. sugama cikitsA sUrya namaskAra jala cikitsA tamAkhU se hAniyA~ sUrya vyAyAma tAtkAlika cikitsA soyAbIna dugdha cikitsA strI aura puruSa dUdha hI amRta hai . 2) svastha zarIra navIna ciksiA vijJAna 3) svAsthma : ) nAr3I parIkSA // sacitra svAsthya aura yogAsana 1) 1) yoga cikitsA 1 // 2) m MDM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAsthya jala aura cikitsA 1 // kaTAI-silAI zikSA svAstha aura roga 7) gRha zilpa svAstha aura vyAyAma 1) grAmINa arthazAstra svAsthya rakSA 3) carma banAne ke siddhAnta svAsthya vijJAna 3)/tela banAne kI pustaka svAsthya sAdhana 3) darjI . saMkSipta jala cikitsA 3) dosta darjiyA~ saMjIvanI vidyA my nAmAlekhA munImI hemiyopaithika bhaiSajya rahasya 3paimAiza prabodha "hama sau varSa kaise jIveM 1) phoTogrAphI hamAre zarIra kI racanA 70) briTiza bhArata kA Arthika kSaya roga 6) itihAsa malAvarodha cikitsA / bhArata meM drubhikSa Arogya sUtrAvalI // bhAratIya artha zAstra bhAratIya zalpa zAstra 1) bhAratIya rAjasva gharoM kI safAI - bhAratIya sampatti zAstra arthazAstra, vyApAra aura zilpa bhAratIya citrakalA arthazAstra pravezikA mitavyayitA arthazAstra zabdAvalI ) mudrAzAstra audyogika tathA vyApArika raMga banAne kI pustaka bhUgola 5) rozanAI banAne kI pustaka kampanI vyApAra pravezikA 1) rAjya vijJAna kauTilya arthazAstra 10) rASTrIya Aya vyaya zAstra kauTilya artha mImAMsA vyApAra darpaNa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 47 - vyApAra saMgaThana 2) amerikA bhramaNa vANijya ) AyalaiMNDa kA itihAsa 1 // vArniza aura penTa 1iMglaiNDa kA itihAsa 3 // ) vyApAra zikSA // iMglaiNDa meM mahAtmAjI vyApAra zikSA (do bhAga) 2) iTalI kI svAdhInatA sAbuna banAne kI pustaka 1) ibnabatUtA kI bhArata yAtrA 2) suI zilpa zikSA 1) uttaradhra va kI bhayAnaka yAtrA // sacitra kRSizAstra 1),1) kAMgresa kA itihAsa . 2 // zilpamAlA 3) kazamIra darzaka zilpakalA 8) grIsa kA itihAsa salAiyoM se bunanA 1) g2adara kA itihAsa (do bhoga) 8) itihAsa aura bhramaNa cIna kI rAjyakrAnti aMgreja jAti kA itihAsa 2 // cIna kA itihAsa kA itihAsa // aphalAtUnakI sAmAjika vyavasthA 14) jaba aMgrez2a nahIM Aye the / amerikA kaise svAdhIna huA // jarmanI kI rAjyakrAnti m arabIkAvya darzana 11) jApAna kA itihAsa ) alaberunI kA bhArata jApAna kA rahasya 1 // (tIna bhAga) 6) jApAna briTena kI chAtIpara 1) azoka kI dharma lipiyA~ 3) tibbata meM tIna varSa 2 // azoka ke dharma lekha 2) dakSiNa aphrikA kA satyAgraha araba aura bhArata ke saMbandha 4) (do bhAga) . 11) ayodhyA kA itihAsa 3) dakSiNa aphrikA ke mere anubhava 2 // ). atIta smRti: 1) 1) naramedha naramedha . .. 1 // akAlI darzana paMjAba kA bhISaNa hatyAkANDa 1).
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 48 - "pazcimI yUropa 4maurya sAmrAjya kA itihAsa 5) pUrva madhyakAlIna bhArata 3) merI jarmana yAtrA ' pRthvI kI anveSaNa kI kathAyeM 1) merI rUsa yAtrA // * pRthvI pradakSiNA 15) mArkopole kI yAtrA vivaraNa 1) 'prayAga pradIpa 3 // ) madhyakAlIna bhAratIyasaMskRti 1)), 3) phrAnsa kA itihAsa // 1 // ) madhyabhArata kI sAmAjika avasthA 11) phrAnsa kI rAjyakrAnti 1) yUropa kA itihAsa (tIna bhAga)2) phijI meM pratijJAbaddha kulI prathA 1) rUsa kA pUnarjanma . ) phijI dvIpa meM mere 21 varSa // 6) rUsa kI rAjyakrAnti - 2 // briTiza bhArata kA Arthika roma sAmrAjya itihAsa 1) roma kA itihAsa bIsavIM sadI kA mahAbhArata ) vartamAna eziyA bhArata ke prAcIna rAjavaMza 9) rASTrIya zikSA kA itihAsa 2) 'bhArata kA itihAsa 2 / ) 2) landana pairisa kI saira 2) bhArata kA arvAcIna itihAsa 1) vizva itihAsa kI jhalaka 8) bhAratIya itihAsa kI rUpa- saMsAra ke vyavasAya kA itihAsa // -rekhA 10) sAranAtha kA itihAsa ) bhAratIya jAgRti 4) spena kA itihAsa marAThoM kA utthAna patana 2) suena cA~ga - madhya pradeza kA itihAsa 1 // ) svAdhInatA ke siddhAnta mIra kAsima 1) zivAjI kI yogyatA -- mug2ala sAmrAjya kA kSaya aura hindI sAhitya kA itihAsa 4) ___ usake kAraNa 4) hindI sAhitya kA vivecanAtmaka mevAr3a gaurava 1) . itihAsa 3 // ve EE utsuriri
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI sAhitya kA sarala itihAsa 1) hindU bhArata kA utkarSa 4) hinduoM ke vrata aura tyauhAra 1||) hindustAna kI purAnI sabhyatA 6 ) sAhitya aura AlocanA Adhunika hiMdI sAhitya kA itihAsa smRti kahAnI kaise likhanI cAhie kAlidAsa kI niraMkuzatA kezava kI kAvya kalA kabIra kA rahasyavAda kavi rahasya kAvya kalpadruma gadya saMgraha gosvAmI tulasIdAsa guptajI kI kAvyadhArA guptajI kI kalA ghAgha aura bhaDurI chAyA patha jIvana sAhitya jainendra ke vicAra ThaMDe chIMTe taraMgita hRdaya 49 15) 3) - 11) tsu tulasIdAsa deva aura bihArI dvivedI abhinandana graMtha navarasa 211) ri ri 17) 2) 2) 1) purAtatva prasaMga 2 3) paribhASA prabodha 2) prema dIpikA 2) baMkima nibaMdhAvali 17) bihArI ratnAkara 3) nATya zAstra nibandha niya padmaparAga pravAla prasAdajI ke do nATaka prAcIna sAhitya prasAdajI kI kAvya-sAdhanA velI kisana rukmaNarI bhAratendu granthAvalI bhASA bhUSaNa bhASA vijJAna 1 mizrabandhu vinoda meghanAda vadha my 3) tsu premacandrajI kI upanyAsa kalA 1|| prabandha puSpAMjalI 115). 117) 2 / 5 1) tsu 1) ri 4) ri 1 2 / 5) 6) 3) 15) 2|| 11 3)
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 50 - ___ // // 4) mIrA kI prema sAdhanA sneha aura usake rUpAntara 2) mauktika mAla 1) sAhitya zikSA matirAma granthAvalI 2 // ) samAja mizrabandhu vinoda bhAga 1 2 zikSA kaisI ho " " 2 3) sAhitya sumana " " 3 2) hindI / " , 4 4) hindI gadya mImAMsA ___ // rasa aura alaMkAra ) hindI bhASA aura sAhitya ... 6) rUpaka rahasya 2) hindI bhASA kI utpatti 4) rAmacaritamAnasa kI bhUmikA 3) hindI sAhitya kA itihAsa 1, 4) lekhAMjalI 1) hindI sAhitya kA vivecanAtmaka vicAra vimarza 2) itihAsa 3) vaktRtva kalA 1) hindI sAhitya vimarza 1 / ) vizva sAhitya 1 // hindI ke kavi aura kAvya 5) saMkalana 1) hindI bhASA kA itihAsa sAhitya m) hindI urdU yA hindustAnI 1) sAhitya kI upakramaNikA ) hindI bhASA aura lipi // sAhitya mImAMsA 10) hindI nava-ratna 4 // sAhitya samAlocanA 1) hindI gadya zailI kA vikAsa 2) sAhitya samIkSA 1) kAvya sAhitya sIkara 1) aSTachApa sAhityAlocana - 4) arabI kAvyadarzana sAdhanA 1) aMkura saMlApa 1) anagha
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- 51 -. anAtha by gokuladAsa anubhuti 1 // ) candrahAsa A~khoM meM 1) citrapaTa AMsU // citrAMgada AzramabhajanAvalI 5 chatrasAla granthAvalI Atmotsarga 6) jAyasI granthAvalI ArdrA 1) jayadratha vadha umara khaiyyAma 3) jAdUgaranI unmAdinI 1 // jhaMkAra kabIra granthAvalI 3) jharanA kavitAvalI saTIkara 1) tulasI granthAvalI (tIna bhAga) 7 // karuNAlaya * ) tulasI aura unakA kAvya 4 // kavitA kaumudI (7 bhAga) pratyeka 3) tilottamA kaviyoM kI ThiTholI 2) tripathagA kisAna 15) dUrvAdala kRSaka kradana a) devadUta kusumAMjalI 5) devasabhA kusuma kuMja 15 dvApara kallolinI nIrava gaMgAvataraNa nihAra gItAJjalI 2) nIrajA gurUkula 2) paMcavaTI gurU tegabahAdura " pAtheya guJjana 1) paricaya
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ .- 52 - 2). pathika // matirAma granthAvalI pallava 1 // madhukarazAha patrAvalI 1) mahArANA kA mahattva plAsI kA yuddha 1) maMgalaghaTa priya pravAsa 2) milana purAtattva prasaMga // 5) mukula prema pathika U meghadUta paramAla rAso 2) meghadUtavimarza pRthvIrAja rAso (22 khaNDa) 50) meghanAda vadha padmaparAga 2) maurya vijaya pratijJA pUrti ) mRNamayI puSpavANa - mIrAbAI kA kAvya prema saMgIta 1 // ) mIrA padAvalI brajanidhi granthAvali 3) muralI mAdhurI banavaibhava . 14) yazodharA bAMkIdAsa granthAvali 2) raMga meM bhaMga bUr3he kA byAha 15) razmi bikhare phUla 1) rUparAzi vaka saMhAra 15) reNu bhUSaNa granthAvalI 2) reNukA bhArata bhAratI rAjasthAnI vAMtA bhArata vinaya m) rAjasthAna rA dUhA bhAvanA // rASTrIya vINA bhAvuka u) roTI kA rAga y y y y y y y y y y y mh al t t y t t y b 3 =
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 53 - vikaTa bhaTa virahiNI brajAMganA viSAda vINA vIra satasaI vIrAMganA vidyApatI kI padAvalI bihArI satasaI sUra sAgara saMkSipta sUrasAgara saMgama saMlApa svadeza saMgIta svapna sAketa sunAla sumana sairandharI zakti sumana saMgIta samuccaya sUra sudhA sacitra meghadUta vimarza zatadala / siddhArtha 0 satI sArandhA / zukapika . 1) sudAmA carita sohara 1) sUra suSamA . 2) zakuntalA 4 // zailakasa 6) zivA bAvanI 2) hindI gItAMjali 1) hindU 5) hemalA sattA upanyAsa // annapUrNA kA mandira CeEE EEE JEETTEE SE FE avatAra // azayA avadha kI navAbI 12) anubhUti anAtha bAlaka 1). arakSaNIyA azAnta apsarA 1) alakA
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 54 - eeeeeeeee Adarza hindU (tIna bhAga) 3 // gorI Azcarya ghaTanA // gorA AMkha kI kirakirI 1 godAna Ananda maTha ) ghara aura bAhara Azrama hariNI ) ghRNAmayI karmabhUmi 3) ghara kI rAha kaMkAla 3) caritra hIna kAyAkalpa 3) candrazekhara kAlA pahAr3a 1) candranAtha karuNA 3) citA kI cinagAriyAM kanyAdAna 1) citra kathA kaMgAla kI beTI chatrasAla karmaphala 11 // chuTakArA karmamArga 1) jarmana jAsUsa kI rAma khaanii| kAlA phUla 1) jaba sUryodaya hogA / kisAna kI beTI // jAdU kA mulka kRSNakAnta kA vasIyatanAmA 1) jujhAra tejA kuMDalI cakra 1) jIvana maraNa kotavAla kI karAmAta 1) jotirmayI gabana 3) DAkaghara gar3ha kuMDAra 2 . tarala taraMga garama talavAra 17 tArA gRhadAha 1) titalI giribAlA 1) tyAgapatra FE JOB Ete jA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ durgeza nandinI dehAtI duniyA dehAtI samAja dhokhe kI TaTTI nava vidhAna navIna sanyAsI nUtana carita nirmalA pagalI paMDitajI 1) parakha pariNItA pratibhA pratijJA patana pavitra pApI pratimA parivartana pArasyopanyAsa prAyazcitta (do bhAga) pApa kI ora pitA-putra puSpalatA premAzrama - 55 - . 11) prema parIkSA / 1 // prema kI bheMTa 2) prema patha 2) 1) premikA prema prapaMca 3 // ) pRthvI pallava 1 // piyA 2) phAMsI (jainendrakumAra) 1) phAMsI (hyUgo) 1) varadAna 1) balidAna 1 // ) bahatA huA phUla 27 1) baMkima grantha mAlA 1 1 1 // 1 // // , 2 1) 1) 1) , , 3 1) 1 // 3) bar3e bAbU 2) 1 // vajrAghAta 2 // // bar3I dIdI 11) bacana kA mola 4) vaMga vijetA 1 // mA. 1) virATA kI padminI 2) vijaya (do bhAga) 1) vicitra vadhU rahasya 3hy vIramaNi
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidA 1 // viSavRkSa 11) rAjarSi vidhAtA kA vidhAna 2) mAdhavI kaMkaNa patitA kI sAdhanA rUbiyA 2 // lIlAvatI viphala vidroha 2 // lIlAvatI kA svapna vimAtA 2) lenadena vIra rAjapUta 1) zAnti kuTIra bhAratI 2) zobhA bhAI 1) saMjIvanI bhAgya 1) samAja mahArAja nandakumAra ko phAMsI 2) sarvasva samarpaNa madArI 1) saMsAra rahasya majhalI dIdI m saMvata 2000 athavA bhAvI mahArASTra jIvana prabhAta mahAbhArata majhalI rAnI 2) sAdhU aura vaizyA mAM kA hRdaya 2 // sIdhe paMDita .3) sukhadAsa mRtyuMjaya // zIlAdevI ratnadIpa 2) zazAMka raMgabhUmi (do khaNDa) 5) lAlacIna rAmalAla 1) svarNalatA rAjasiMha 1 // sudhA rAjapUta jIvana saMdhyA ) sevAsadana rAnI kI aMgUThI 2) sone kI DhAla w bh 1) / mAM y
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sau ajAna eka sujAna hRdaya kI pyAsa hRdaya kI tApa hRdaya kI parakha ulajhana TAma kAkA kI kuTiyAM tela aparAdhI kauna kahAnI anAkhyA adbhuta kathA adbhuta AlApa akSata ! azrupAta AviSkAroM kI kahAniyA~ AkAza dIpa Isapa kI kahAniyAM unmAda eka rAta aitihAsika kahAniyA~ kala kI bAta kasauTI kafana kathA saritasAgara Do 1) 2) 2) 1) 2) 3) 1) 1) 1) miri 1) 1) y Chuan 1|| 2) 11) 1 kAla rAtri kisalaya kumudinI kaumudI garama talavAra galpa samuccaya galpa ratna galpa saMsAra mAlA ( 4 bhAga ) pratyeka kA galpa guccha galpa guccha (4 bhAga) gobara gaNeza saMhitA candra kalA canda hasInoM ke khatUta cAra kahAniyAM citrapaTa citrazAlA ( do bhAga ) jIvaTa kI kahAniyA~ jaMgala kI kahAniyAM chAyA 11) 15 tsu 2) 2) tUlikA leka lene ke 3) 1 Ruy Shao 1 // 3 // mishi 1 2) 1 3) 1} 1 jhalaka. 17) TAlasTAya kI kahAniyA~ || 1 // tIrthayAtrA 2) 1
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ darpaNa dvAdazI t = t diyA tale aMdherA dIpa mAlikA dezI aura vilAyatI deza-deza ke loga dukhI duniyA deza kI saira trilocana kavirAja tridhArA nava pallava nandana nikuMja nArI jIvana kI kahAniyAM nATya kathAmRta navanidhi nArI hRdaya navakathA nAsiketopakhyAna nIlama deza kI rAjakanyA pratidhvani pradapI patrapuSpa paMcapallava pAMca phala - 58 - 1) prema caturthI 1) prema tIrtha 4) prema dvAdazI 11 // prema paccIsI 2 // prema pUrNimA 1) prema pratimA 14) preraNA 1) prema gaMgA 1) prema paMcamI 1) prema prasUna 1) prema kahAnI 1) paurANika kathAe~ 1) puruSa parIkSA 1) prANoM kA saudA // phUloM kA gucchA . 1) phAMsI 1 // vibhUti __ bolatI pratimA 1, bauddha kahAniyAM / vaijJAnika kahAniyA~ 1) vaijJAnika camatkAra 1] bikhare motI kij bIsa kahAniyA~ / // vAtAyana ` ` ` ` t l t l m s m t ` t m m m t b =
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIroM kI kahAniyA~ zailakasa vIroM kI saccI kahAniyA~ // zoDaSI bhAgya cakra 5 saptadIpa bhrama 1 // sandhyApradIpa mAnasarovara (4 bhAga) pratyeka 2) sAvanI samAM mauktika mAla 1) sudarzana sudhA maJjarI 11) zikAra madhuparka 1 // sAta kahAniyAM maNimAlA 2) sumana saMcaya mAnadhI 1) sadAcArI bAlaka mAlatImAlA // saptasaroja mAnava hRdaya kI kathAyeM(2bhAga)1) sudhAMzu maiMne kahA 1) hatyAre kA vyAha yUropa kI kahAniyA~ 2 // hAra yUthikA // prahasana ratnahAra 1) AnarerI majisTreTa rAnI ketakI kI kahAnI / gobara gaNeza saMhitA // cirakumAra sabhA ravIndra kathAkuJja 1) Thoka pITakara vaidyarAja rUsI kahAniyA~ 3) trilocana kavirAja lilI 1) prAyazcita prahasana zarata sAhitya (pandraha bhAga) maMganI ke miyA~ pratyeka // maj: mahAkavi caccA zaMkhanAda my maganarahucolA haiEE TEEEEEE ELECeete rekhA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 60 - . mUrkha maMDalI merI hajAmata rAyabahAdura lambakarNa zramaNa nArada kurbAnI // y kauna jAgatA hai __ grAma-sudhAra 1) candragupta ay cAMdI kI DibiyA candragupta candrAvalI candrahAsa cittaur3a kI devI 1) cha: ekAMkI janamejaya kA nAga-yajJa 1) jindAlAza ,;"A Chuan tsutsutsutsutsutsu nATaka // ) jayadratha-vadha aMjanA azokavana achUta ajAtazatru acalAyatana anokhA balidAna AdhIrAta utsarga IzvarIya nyAya usa pAra aMgUra kI beTI andhera nagarI andhere meM ujAlA karbalA kalavAra kI karatUta kRSNAvatAra kRSNa sudAmA kRSNArjuna yuddha 1) jyothanA 1 jAgRti 1) tArAbAI // tilottamA // tulasIdAsa // durlabhabandhu 1 // durgAdAsa cha durgAvatI 1) dhruvasvAminI me) dhokhAdhar3I // nUrajahA~ Eeeeeeee 1 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAya nAtana niThullU kI rAmakahAnI parivartana pativratA prasAdajI ke do nATaka prema loka pRthvIrAja kI A~khe pratApa pratijJA pASANI puNyaparva prAyazcitta prema-prapaMca varamAlA vizAkha vIrabairAgI bandA brahmacArI bhISma baragada vizvAmitra vidyAsundara buddhadeva vikramAditya baira kA badalA bhayaMkara bhUta 21) 1) tsu 1), 1) 117) 1) F tsu 1) 7) 15) III) 61 tsu 1) 11.) bhArata durdazA bhArata ramaNI bhISma muktadhArA mudrArAkSasa mevAr3apatana Chuan // 3) 1) Chuan Chuan ri rakSAbandhana 11) rAjamukuTa 1) mahArANA pratApa minA rAjyazrI rANA pratApasiMha rAjayoga lokapriya samrATa azoka zakuntalA zAhajahA~ zivAsAdhanA sindUra kI holI saMgrAma satyaharizcandra siMhala gar3havijaya sItA ||=J 1) soharAba rustama mari skandagupta || 1=) iij, 1 ' // 5)' 1) 1) ha 1) ||7) 1) 1 ||15) Chuan 1) 1), 11) 1) 1) 1) 1 / / / ) 17) 1) 117) mishi 2
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 62 - koSa svAmI bhakti - 1) IzvarIya bodha harizcandra nATakAvalI 3) upaniSada khaNDa pahalA / ) har3atAla 2) , , dUsarA 2) , , tIsarA 3 // guTakA hindI koSa 1) , , cauthA ) jebI koSa .. 11) karmayoga 1), padmacanda koSa 6) gItA bar3I bAlazabda sAgara 2) ,, choTI bhASA zabdakoSa 5) gItA bhASA zabdArtha pArijAta 3) gItAbodha saMskRta zabdArtha kaustubha gItAmanthana saMkSipta hindI zabdasAgara gItA rahasya 'hindI zabda sAgara gItA kA vyavahAra darzana // hindI zabda saMgraha gItA vijJAna hindI marAThI koSa gItA zAMkara bhASya hindI urdU koSa dhArmika aura AdhyAtmika grantha candrakAnta vedAnta (3 bhAga) 14) tAmilaveda Azrama hariNI // devI sampada AtmavidyA Atmopadeza dhammapada AstikavAda nAma saMkIrtana mahimA / ), ily advaitavAda abhidharma koSa 5) paurANika kathAe~ga 2) anAsakti yoga ,) vinayapiTaka Yoy w llh 2 // 1 // dharmapatha
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 63 - khy m sAdhanA y s y my vAlmIkIya rAmAyaNa bhASATIkA rAmAyaNa bhASATIkA bar3I 6) sahita (10 bhAga) 16) rAmAyaNa bhA0 TI0 majholI vedAnta dharma 1) , , , 5) buddhacaryA bodhasAra 2) rAmAyaNa rAdhezyAma paMcadazI bhASATIkA 2 // samanvaya vaijJAni advaitavAda 1 // sukhasAgara 3), 8), 4) bhakti bhaktiyoga . 13), 2) jJAna aura karma bhakti rahasya // jJAnezvarI gItA mRtyu-zoka kI zAnti // ) zrImada rAjacandra manupAdAnukramaNikA striyopayogI aura zizupAlana majjhimanikAya 6) Adarza santAna manusmRti 1), 1 // ) kanyA-zikSA . vinaya patrikA 1) 2) kula lakSmI mahAbhArata bhASA (10 bhAga) 18) gArhastha zAstra mahAbhArata bhASA 3) gupta saMdeza (do bhAga) mahAbhArata 6) gharoM kI safAI sAmaveda 4) gharelU ilAja Rgveda 7 bhAga 28) jananI aura zizu atharveda 4 bhAga 7 16) jaccA yajurveda 2 bhAga 8) jyonAra rAmAyaNa bhASATIkA bar3I 12) dharmazikSA 8) dhAtrIzikSA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 64 - l = = = nArIdharma zikSA 1) strI subodhinI 2 // prasUti tantra 2 // ) strI samasyA pAka vijJAna ___3) mahilAoM kI pothI pitA ke patra putrI ke nAma // hamArI putriyA~ kaisI hoM baccoM kI rakSA . ) striyoM kI sthiti 1)bhAI ke patra 1) nala damayantI bhArata ke strI-ratna (tIna bhAga) 3) devI draupadI bhAratIya vIratA / mevAr3a-gaurava bhAratIya vIrAMganAyeM 1) zakuntalA mahAn mAtRtva kI ora ) zarmiSThA devAnI mitavyayatA // zaivyA harizcandra bhAratIya vIrAMganAyeM 1) satI pArvatI rAjasthAna kI vIra rAniyA~ 1,2) saMyuktA vivAha samasyA // sItA devI zizupAlana 1) 11) subhadrA santAna kalpadruma . .. - 1) bAlakopayogI pustake saheliyoM ke patra 1) andhera nagarI sItA kI agni-parIkSA / agnikANDa meM sevA suhAgarAta 4) acchI AdateM suI zilpazikSA adbhuta kahAniyA~ strI aura sauMdarya 3) adalU badalU striyoM ke vyAyAma 10 anokhI kahAniyAM // strI-zikSA 3) AkAza kI saira 1), l l l l l s 1) azoka strI aura puruSa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adata DAlane kA abhyAsa AviSkAra aura AviSkAraka AviSkAroM kI kathA Adhunika AviSkAra Aja kA savAla' itihAsa kI sarala kahAniyA~ itihAsa kI kahAniyA~ ilabila kI kahAniyA~ Ipa kI kahAniyA~ Isapa nIti kathA ( do bhAga) | Isapa nIti nikuMja ullU aura mallU kahAniyoM dvArA zikSA kATha kA putalA kAgajI karataba kAne kI karatUta kIr3e makor3e komalapada zikSaNa kavitA kusuma kharaparI kharagA khojo khoja nikAlo khilavAr3a khilaunA khela kI tAne 1) 11 / / miri | = 173) 1) 2) 65 ri 13 1 / 1) 17 ri ri 1) He 1) L khelakhilaunA 1) khela pacAsA FIJ gajjU aura gappU kI kahAniyAM =) gadhe kI kahAnI gur3agur3I gudar3I ke lAla guladastA ( do bhAga) ghor3e kA aMDA candragupta cune hue phUla cora yA caukIdAra caupaTa capeTa jaMgala kI kahAniyA~. jAdU kA deza jAdU kA piTArA jAna hathelI para jApAnI bAla kahAniyA~ jAdU kA rAga jAdU kI kahAniyA~ . TIpU sulatAna DhoMgI bAbAjI tIna tikaTa mahAvikaTa tandurusta bAlaka ri ri }}; g ri g ca Yue TAlasTAya kI vaijJAnika kahAniyA~ 1) ri 10 10 D ririu
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / ) tIraMdAja .) phUloM kI DAlI dUdha batAzA // ) phulavAr3I donoM bhAI / phaloM kA gucchA nandU kA jhoMpar3A " phulajhar3I naTakhaTa natthU ____ baccoM kA caritra gaThana naTakhaTa pANDe 1) batAo to kyA hai naTakhaTI rIchu / ) batAo to sahI nAka kaTAI bAla kathA kahAnI (17 bhAga) nAnI kI kahAnI (pAMca bhaag)2||) pratyeka naulakhA hAra bAlakRSNa kathA navayugapAThamAlA 1-2-3-4 bAla nATakamAlA mejJ bAla mahAbhArata navayuga gadyamAlA 1) bAla rAmAyaNa netA bujhaukla - bAla rAmAyaNa nirAlA deza bAla vyAyAma parIdeza kI saira bAla rAmakathA pariyoM kI kahAniyA~ bAla sAhityamAlA pratyaka parI deza ) bilAI mausI paropakArI hAtima bulabula pitA ke upadeza bAlagopAla par3ho aura ha~so / / ) bagulA bhagata padacinha - bAla gulistAM pekhana - bAla vilAsa parI rAnI ") bAla abhinaya
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 67 - bar3oM kA bacapana 1) vidyArthI jIvana kA uddezya bAlakoM kA yoropa 15) vIroM kI kahAnI ) batAo to jAneM _ vicitra deza bAnara saMgIta vijJAna kI sarala bAteM : balabhaddara a) zAhajAdA aura phakIra ) bAla gulistAM ... zekhacillI kI kahAnI . .m bAla bhArata / zera kA zikAra .. ...) majedAra kahAniyA~ 1) sadAcArI bAlaka // merAdeza / samudra kI saira .. mUsaracanda a) savAtIsa mArakhAM mohana mAlA / siyAra pANDe motIcUra ke laDDU " sone kA jharanA mahAtmA buddha / sone kA haMsa .. motiyoM kI mAlA DJ sone kA totA gastarAma / sone kA per3a raMgIle cuTakale sunaharI kahAniyA~ rAmU zyAma J saMsAra ke pahalavAna .... // rudana .|| sadAcAra ziSTAcAra .. rAjapUtoM kI kahAniyA~ hIrAmana totA ... 11) lambI nAka .) haMsU kI himmata ... / lakar3I kA ghor3A , harizcandra . . ) lomar3I rAnI / bhaugolika pustakeM vidyArthiyoM kA saccA mitra // aphagAnistAna aMka vidyArthiyoM kA svAsthya Adhunika itihAsa eTalasa //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ t t t IrAna aMka 1) kartavya darpaNa ju ) abIsIniyA aMka // vedopadeza gaMgA aMka 1) veda meM striyA~ / cIna aMka 1) bhAratIya samAjazAstra 1) cIna eTalasa / vAtsyAyana kAmasUtra (bhASATIkA)5) TI aMka 1) puruSArtha prakAza deza nirmAtA / carakasaMhitA bhASATIkA(3bhAga)12) bAla saMsAra 1 // navaupaniSad saMgraha ..... bhAratavarSa kI khanijAtmaka saMpatti 1) sAmaveda saMhitA / bhUtattva 1) vaidika sampatti bhuvanakoSAMka 1) dayAnanda kA jIvana caritra(2bhAga)8) saMsAra zAsana 2) bhAratavarSa kA itihAsa (3bhAma) 5)) spena aMka 1) saMskAravidhiH II, I ju hamArI duniyA 1) RgvedAdi bhASya bhUmikA ny, ur) / hamArA deza ... ) paMcayajJa mahAvidhi Arya sAhitya maMDala kI dhArmika vyavahAra bhAnu | - aura vaivaka kI pustake, svAdhyAya kusumAMjali : // sAmaveda bhASATIkA :- 4) vaidika niyama (3 bhAga) atharvaveda bhASA (4 bhAga) 16) brAhmaNa kI mau .. yajuvada bhASATIkA (2 bhAga) 8) yogezvara kRSNa Rgveda bhASATIkA (7 bhAga) 28) purANa paryAlocana
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa varSa kI navIna pustakeM gItAmanthana rAjanIti pravezikA hamAre adhikAra aura kartavya gAndhIvAda : samAjavAda svadezI aura grAmodyoga 6. sugama cikitsA khAdI gAdI kI lar3AI hindustAna kI samasyAyeM navayuvakoM se do bAteM vidyArthI-dharma gAMva kA Arthika savAla hamArI putriyA~ kaisI hoM hamAre gA~va aura kisAna brahmacarya rASTrIya gAyana mahAtmA gAMdhI paMDita motIlAla neharU paM. javAharalAla neharU n kizoralAla gha0 mazarUvAlA heralDa lAskI kRSNacandra vidyAlaMkAra sampAdaka : kAkA kalelakara gAndhIjI madhumakkhI pAlana kAMgresa kA itihAsa (1935 - 39) duniyA kA raMgamaMca hama kahA~ haiM caturasena zAstrI vinobA citre javAharalAla neharU 33 93 gAMdhIjI ( gAMdhIjI ) ( jIvanI : zrIrAmanAtha sumana ) " " mitsutsutsumitsurarawararatsukatsuZhen ritsutsuTian 1) kiri HI 1) Ti -: .: shi
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulasIdAsa anAmikA gItikA kAvya aura kalA tathA nimbandha vipathagA * samAja ke stambha agni-pUjana * zarata sAhitya 15 bhAga deza-deza ke loga cAra kahAniyA~ sapta dIpa citA kI cinagAriyA~ galpa saMsAra mAlA ( 6 bhAga ) sAvanI samA~ anabhUti tIrthayAtrA suprabhAta bApU cIna kA svAdhInatA yuddha soviyat bhUmi kAdambanI adhunika pa jAna hathelI para pada - cinha * 70 sUryakAnta tripAThI " 13 jayazaMkara prasAda ajJeya lakSmInArAyaNa mizra kezavadeva zarmA zaratabAbU sudarzana mohanasiMha seMgara rAdhikA ramaNa prasAdasiMha baladeva mizra sudarzana ziyArAma zaraNa kRSNacandra vidyAlaMkAra rAhula sAMkRtyAyana gopAlazaraNa siMha kRSNaprasAda dara rAmavRkSa benIpurI 13 1) 2) Chuan 1 ri 1)-; 1) pratyeka 11), IIF) -11 2) 1. // 1 pratyeka 11) 2) 1 2) 2) 1) 5) 1) 6) : : 1000 13) Si
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECEE CLE E = talavAra kI dhAra phaloM kA gucchA rudana prANoM kA saudA zrIrAma zarmA nizA nimaMtraNa baccana mustaphA kamAla devavrata zAstrI silAI kaTAI zikSA prastuta prazna jainendra kumAra bhIlama dezI kI rAjakanyA aura anya kahAniyA~ - kAvya-kalA gaMgA prasAda pANDeya samAjavAda AcArya narendradeva jApAna kI bAteM viSNudatta zukla prasAdajI kI kAvya-sAdhanA romanAtha sumana juniyA paM0 govinda vallabha panta tuma kyA ho zraddhAnanda varmA gAMdhIvAda kI rUparekhA kucha vicAra premacandrajI kanyAdAna gAMdhIjI kA mArga AcArya kRpAlAnI khAdI kA mahatva gulajArIlAla naMdA / veee EEEE sumama
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kucha aMgrejI pustakeM The Story of My Experiments with Truth (2 Vols.) (By Gandhiji) 11 Satyagraha in South Africa Self-Restraint Vs Self-Indulgence 4 (2 vols) My Soul's Agony From Yervada Mandir Hind Swaraj Cent per Cent Swadeshi To the Students dr Plighted Word Upanishad Bhagwad-Gita dr (Pyarelal) "" "" "" dw (MD.) dr dr (J.C.) 2 I I 2 " The Story of Bardoli The Epic of Travancore With Gandhiji in Ceylon Gandhiji in Indian Villages Satyagrah in Champaran (Rajendra Pd.) Public Finance and Our Poverty (J.C.K.) o 12 Seven Months with Mahatma Gandhi Preparation for Science 2 3 8 The Epoic Fast Education for Life dr (C.R.) Rs. as. ps. " "" 2 NOO 08 20 I ... A Survey of Matar Taluka The Heart of a Gopi (Miss R. Tyabji) i Indian Prohibition Manual I 0 o O 12 2 O O 1 ~ +30 +266 1 30 OOON N N oooo oomo O O O O. OOO O 8 8 The Shastras on Untouchability Cow Protection 0 13 The Power of Non-Violence (R. Gregg) 2 Through Congress Eyes (Subhas Bose) 2 Secret of Japan (Chaman Lal) I 200 2 8 O O O O O O O O O O O
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ h w w w .w w y w w All-India Congress Committee Publications Rs. as. 1. Agrarian Problem in India. .. o 4 2. Survey of a South Indian Village .. 3. Excluded Areas .. .. 0 3 4. The Question of Language s. Salaries of Public Servants 6. Public Revenue & Expenditure in India .. 7. India on China .. .. 8 8. The Indian Federation .. 0 8 Indians in Foreign Lands ... 10. Village Industries and Reconstruction o 11. Indian National Congress (1936-37) 0 12. Election Manifesto .. .. 0 2 13. Congress Constitution (1938) 0 2 14. History of the Congress-(Dr. Pattabhi Sitaramayya) ... 28 15. Nehru-Jinnah Correspondence .. 0 8 16. Indian Foreign Policy .. 0 3 17. Public Debt Committee Report Vol. II 0 Vol. II I.o 19. C. P. Ministerial Crisis . .. 0 8 N.NO A A O O O. AA w NA w w w w 18. 1
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'maNDala' kI dillI, lakhanaU aura indaura zAkhAoM kI dukAna meM nimna prakAzakoM kI pustakeM milatI haiM1. hindI graMtharatnAkara, 2. chAtrahitakArI pustakamAlA, 3. bhAratIbhaNDAra, 4. hindustAnI ekeDemI, 5. nAgarI pracAriNI sabhA, 6. iMDiyana presa li0, 7. gaMgA pustakamAlA, 8. hindI pustaka ejensI, 9. sAhitya bhavana li0, 10. hindI maMdira, 11. kitA bistAna, 12. taruNabhArata graMthAvali,13. Arya sAhitya maMDala, 14. navayuga sAhitya maMdira, 15. bhAratI sAhitya saMgha, 16. sAhitya sadana, 17. sarasvatI presa, 18. hindI bhavana, 19. vANI mandira, 20. prakAza pustakAlaya, 21. navayuga pustaka bhaNDAra, 22. navazakti prakAzana maMdira, 23. bhUgola kAryAlaya, 24. pustaka bhaNDAra, 25. kAzI vidyApITha, 26. jJAnamaNDala, 27. hindI sAhitya sammelana, 28. hindI pustaka bhaNDAra, 29. bhAratIya grantha mAlA, 30. vizAla bhArata bukaDipo, 31. rAmanArAyaNalAla bukaselarsa, 32. rAmatortha pablikezana lIga, 33. bhArgava pustakAlaya, 34. navalakizora presa, 35. Adarza grantha mAlA, 36. motIlAla banArasIdAsa, 37. meharacanda lakSmaNadAsa, 38. khemarAja zrIkRSNadAsa, 39. gItA presa, 40. gItAvijJAna kAryAlaya, 41. navajIvana kAryAlaya, 42. tilaka bradarsa, , 43. rASTrabhASA pracAra samiti, 44. paramazruta zrAvaNa maNDala, 45. devIdatta zarmA kiMDara gArTana, 46. yugAntara prakAzana samiti / - -
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindustAna meM 'maNDala' kI pustakeM nimna sthAnoM para mila sakatI haiM- ajamera hindI sAhitya maMdira; bAMThiyA eNDa kaM0; carkhAsaMgha khAdIbhaNDAra ilAhAbAda hindI maMdira; zrI. gAMdhI Azrama; sAhitya bhavana li0; chAtra hitakArI pustakamAlA; kitA bistAna AgarA zrI. gAMdhI Azrama; sAhitya ratnabhaNDAra sAhitya niketana ; prakAza pustakAlaya; cararkhAsaMgha khAdI bhaMDAra zrI. gAMdhI Azrama; hindI pustakAlaya zrI. gAMdhI Azrama; prakAza nyUz2a ejensI; maheza bukaDipo carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra; hindI sAhitya bhaMDAra bhivAnI indaura sastA sAhitya maNDala; carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra; sarasvatI presa bIkAnera carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra lakhanaU sastA sAhitya maNDala; zrI gAMdhI Azrama ; gaMgA granthAgAra banArasa zrI. gAMdhI Azrama; hindI pustaka ejensI; jJAnamaNDala pustaka bhaMDAra; laharI bukaDipo; pustaka bhavana carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra; navazakti prakAzana maMdira; hindI pustaka ejensI; hindI sAhitya ejensI; motIlAla banArasIdAsa chaparA vANI maMdira laheriyAsarAya pustaka bhaNDAra; carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra gayA cakhasiMgha khAdI bhaNDAra rAMcI hAjIpura kalakattA zuddha khAdI bhaNDAra; hindI pustaka ejensI; vizAlabhArata bukaDipo; lahI bukaDipo kAnapura mathurA meraTha paTanA 21 "" " "
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrabhASA pracArasamiti; prabhudayAla vidyArthI; mahilAzrama baMbaI hindI grantha ratnAkara; bhAratIya pustaka bhaNDAra; hindI pustaka bhaNDAra gvAliyara carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra madrAsa dakSiNa-bhArata hindI pracAra sabhA machalIpaTTama lokamAnya hindI maMdira haidarAbAda (dakSiNa) gaNezalAla somANI jabalapura tejamala saubhAgyamala; iNDiyana presa lAhaura hindI bhavana ; motIlAla banArasIdAsa; hindI pustaka ejensI karAMcI esa. esa. bAgar3iyA eNDa sansa koTA mohana nyUz2a ejensI barelI zrI. gAMdhI Azrama; vaizya bukaDipo jodhapura muralIdhara purohita eNDa saMsa jayapura carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra ujjaina madhubanI // " begUsarAya " " baliyA , deharAdUna zrI. gAMdhI Azrama DibAI carkhAsaMgha khAdI bhaMDAra pharukhAbAda zrI. gAMdhI Azrama maMdasaura , . , phaijAbAda zrI. gAMdhI Azrama alavara khAdI bhaMDAra . sItAmar3hI carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra DAlTana gaMja , , mujaphpharapura carkhAsaMgha khAdI bhaNDAra sahAranapura zrI gAMdhIAzrama mujaphpharanagara zrI gAMdhI Azrama udayapura hitaiSI pustaka bhaMDAra
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ OXXXNXNXIANS:*XXXSNNNN mahAtmA gAMdho : abhinaMdana-graMtha (dUlarA saMskaraNa) saMpAdaka sarvapallI rAdhAkRSNana [ vAisa-cAMsalara, kAzI hindU vizvavidyAlaya ] sajilda : mUlya do rupaye yaha abhinaMdana-graMtha mahAtmAjI ke gata 71va janma-divasa (2 aktUbara) para bheMTa kiyA gayA thaa| isakI khAsiyata yaha hai ki hindI meM bhI yaha carkhA dvAdazI (10 aktUbara 1936) para taiyAra hokara mahAtmAjo ko bhaMTa kara diyA gayA thaa| isameM, saMsAra bhara ke mahAna netAoM, vidvAnoM tathA rAjanItijJoM ne - mahAtmAjI ke prati jo zraddhAMjaliyA~ arpaNa kI haiM, unakA saMgraha hai| isakA pahalA saMskaraNa nikalate hI bika gyaa| aba dUsarA ra saMskaraNa presa meM hai| jaldI hI apanA ArDara dai maMgAne kA patA sastA sAhitya maMDala, naI dillI zAkhAyeM : dillI-lakhanaU-indaura OXXNXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aja saMsAra meM cAroM ora sarvanAza kI taiyAriyA~ ho rahI haiN| avizvAsa, chala, kapaTa, IrSyA, dveSa ke vAtAvaraNa meM logoM kA dama ghuTa rahA hai| aura prAcInakAla se lekara bhagavAna buddha, mahAtmA IsA, paig2ambara muhammada, zaMkarAcArya, svAmI dayAnanda aura mahAtmA gAMdhI kA jIvanadharma saMsAra meM satya, ahiMsA, prema, tyAga kI sthApanA rahA hai| yahI to saMsAra kA AdhAra hai : jIvana kA sahArA hai| 'maNDala' hindI kI eka choTI-sI prakAzana saMsthA hai| usane thor3A-sA kAma kiyA hai : para usakA uddezya to mahAn hai : vaha bhI apanI choTI-sI zakti se isa mahAn uddezya para pahu~cane kA prayatna kara rahA hai| usane isI uddezya meM sahAyaka honevAle grantha prakAzita kiye haiN| apanI pustakoM kI vaha kama-se-kama kImata rakhatA hai, tAki garIbase-garIba unheM kharIda sakeM Aie Apa bhI 'maNDala' ke isa uddezya meM zAmila hoie aura apanA uddezya phcaanie| - Dala hindustAna TAimsa presa, naI dillii|