Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 101 zrI jayaratnakRta saccAyikA battIsI ma. vinayasAgara saMgraha ke sphuTa patroM meM aTThArahavIM zatAbdI likhita eka patra prApta hai, jisameM saccIyAya mAtA kI stuti kI gaI hai| 33 padya hone se ise battIsI bhI kahA jA sakatA hai / isakI racanA saMvat 1764 jeTha mahIne (ASAr3ha) meM kI gaI hai / upakezagacchIya zrI devaguptasUri kI AjJA se jayaratnamuni ne devI kI stuti kI hai| yaha pUrNa stuti rAjasthAnI bhASA meM hai aura kaI dezI zabda bhI isameM prayoga kie gae haiM / jayaratnamuni kucha purAtanapriya dRSTigata hote haiM / purAtattva kI rakSA karane kI unakI dRSTi hai / isIlie isa kRti ke prArambha meM apabhraMza bhASA ke rUpa meM arajai, caracai, parasai, gharai, janamai ityAdi meM rUpa die haiM / kintu usake pazcAt pracalita rUpoM ko hI dene kA prayatna kiyA hai / padya 7 se 33 taka pracalita rUpa hI die haiM / kavi svayaM oisagaccha ke hai / arthAt apabhraMza bhASA kI dRSTi se upakezagaccha ke uvaesagaccha = oisagaccha = ovezagaccha ke rUpAntara bhI die haiM / kahA jAtA hai ki- zrI ratnaprabhasUri ne upakezapura meM utpaladeva ko pratibodha dekara osavaMza kI sthApanA kI thii| tabhI se yaha gaccha prasiddhi meM A rahA hai| zrI ratnaprabhasUrine satyikA mAtA ko pratibodha dekara sthApanA bhI kI thii| vaha pUrNa ahiMsaka thI, ratnaprabhasUrijI kI bhakta thI aura tabhI se upakezavaMza kI paramparA calI A rahI hai| Aja sacciyAI mAtA kA mandira hai vaha jainetaroM ke kabje meM hai| kintu osavaMza ke sthApaka hone ke kAraNa osavAlajJAti ke jitane bhI gotra haiM, ve prAyaH isI saccAyikA mAtA ko mAnate haiM, Dhoka dete haiM, mAnyatA mAnate haiM aura pUjA bhI karate haiN| kRti sundara evaM paThanIya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 anusandhAna-58 (rAga velAvala prabhAtI) mana sudha jyAM mahira karai mAtA, dina car3hatI daulati tyAM dAtA / vighana harai tyAM varadAtA, sevakajana pUravai sukhasAtA // 1 // aMgi kesari kastUrI aracai, covA candana cAvaNDa caracai / devI dhUpa khevI ghRta dIpa racai, pAMmai jiNa gharI Rddhisiddhi paracai // 2 // pUjai phalaphUlAM prAta samai navanevaja Dhoe kaMdha namai / mAMgai suta araja karai manamai jita gharai sukha lInI suta janamai // 3 // mAharai cintAmaNi tUM mAtA vali kAmadhenu visuvikhyAtA / tUM suranara tribhuvana trAtA dina-dina manavAMchita phala dAtA // 4 // guNa ujjavala vraNa sAMvala gAtA sAcI tUM siciyAya tUM sukhadAtA / tUM mAta tAta sajjana bhrAtA adhikA mahiyali to avadAtA // 5 // kara caraNa aThIla jaDyA kAThA, mAtA paratApa jhaDyA mAThA / sAmI daNDa chaMDi lakha sAThA, ima soma duyaNa kIyau parAThA // 6 // jaNa viSamI rIti mAraga jAvai, ADA naDau ujjar3a rana Avai / tethi tisyA nara to dhyAvai, paraghala jala zItala tyAM pAvai // 7 // vATa ghATa velA viSamI samarayAM mAI Ave turata smii| gADhA ari coraTa duri gamI apaNAita dAkhai najari amI // 8 // mAtA anna bhaNDAra bharai moTo, tUM tiThAM dhana nAvai toTo / khala graha nijabala na karai khoTo, AI jo nara pakar3aica to oTo // 9 // tAharA guNa gAi kahUM itaro, jagI de dhanarAya upala jitaro / dhaNIyANI moparI mahira dharo, khAso hUM pAnA jAda karo // 10 // devI-sevi mo darasaNa dIjai kubuddhi kevI kAM kIjai / mAharI cita cintA meTIjai, mAtA mujha vInatI mAnIjai // 11 // pAMmIjai mAya pAya to parasai, dUjhai gharI gAyAM saiMsa dase / apaNI mAya purasai mana ullasai, dahI dUdha jImIjai ravi darase // 12 // koI roga vyAdhi prabhavai na kadA, guDagumbaDa pIDa na hoi mudA / duHkhadAlida dUra harai diladA, sukha upajai devI nAma sadA // 13 // dhaNIya pamai sAMcau dhIMga dhaNI, kavi anya garaja sarai na kINI /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 103 ghaNI bhauma parasiddhi ghaNi, o isarAi sAcala mAta taNI // 14 // kAI DAiNa sAiNa chala na karai, devI nAma lIyAM yamadUta Darai / bhUta preta pAi vimuha bharai, o isarAi tAi jo mukha uccarai // 15 / / mahAIta upadrava malavAI, kIdhai japanau vyApai kAI / / dhUpa khevi devi tyAM dhyAi, vallI jyAM kuzala ghare vAI // 16 / / riNa rAvala sama- surarANI, dhAyAyAM bhaya bhAjai dhaNIyANI / Apai sAthI turaja ANI, santa sAde Avai suratANI // 17 // bhamatA suNi vInatI dizi bhAle, turakA bhaya moha dUre TAle / praNapatti kare pUjUM prahakAle, rAvalI pADIA rakhavAle // 18 // verIdala AvaMtA vADe paragaTa saMta sAde pAdhArai / / ADI phira pAchA UtAre, apaNA jana saraNai aurai // 19 // jaDha nara jaMgala deza jaThai, pArai gar3ha jhagapRhau bahU kUr3a paThai / koI cigar3a cagar3a sanmukha kaTharai, tUM rAkhai mAtA zarama taThai // 20 // jiNa poharai cora sAha sama jANi, sAdhAM pichANaM sai nya(nyA)Ni / Upari karI saMtAM Ae sANI poharai iNi rAkhI aNI pANI // 21 // subha jana nAma layAM sAjA, koDi sAr3hA tIna jana sukhakAjA / taiM deza koTa gaDha de tAjA, rAMkAthI turata kiyA rAjA // 22 // mana mAnyA mahI meha varasAvai, nava-nava anna karasaNa nIpajAvai / parajA rAjA sahI sukha pAvai, aI rajA tujha sira tyAM Avai // 23 / / tyAM AgalI vAjai tujha tvarA, khala bhAjai khohiNa dala purA / savarIM gara jIpai bhaDI zUrA, te pragaTa prahAra khatrI pUrA // 24 // tUM bAlI praur3hI nai taruNI, guNa sundarI haMsA gayagamaNI / / rUpa anopama surarANI jaya-jaya jagadambA jagajananI // 25 // giri zikhara virAjai tU gAjai, vaDathAnI thAnI jhallarI vAjai / jhatarAli nayara nayara jhAjai, ridhimaNDe devala tUM rAjai // 26 / / vicara vicara tUM brahmANI, samarI sidha sAdhaka surarANI / aTavI udyAna vana AyasANI, jala thala mahiyala jaMgala jANI // 27 // tUM nIra samIra nadI nAlai, vaha tAjaNa rAkhai varasAlai / tripurA mattha gaya bhaya TAlai, devI siMghaNa ANai de ThAlai // 28 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 anusandhAna-58 ahi vIMchI aMdhArai ajuAlai, pAsai TAlai jinapratipAlai / Ave nahIM mIMci tyAM gaNakAlai, sAcala jAMsU nijarasUM nihAlai // 29 // deza-videza sIyai dAhU, mAtA samar2yAM na hUvai mAhU / koI roga soga nAvai kAhU, cAvaMDa nija cAho hiva cAhU // 30 // guNaujjala nirmala tujha gAU~, dhaNiyANI eka manA dhyAyUM / caraNAlI araja karaNa cAhUM, pahUrI parasiddha bahuriddha pAU~ // 31 // sevaka jaNa dina dina sukhakaraNaM, hita sAyara mana tana duHkha haraNaM / tUM mAya sahAya dUtara taraNaM, siciyAya namo to pAi saraNaM // 32 // satara causaThai jeThasai guru AjJA zrI devaguptagRhI / muni oisagaccha jayaratana muhI, kIrti zrIsAcala mAtakai // 33 // iti zrI saccAyikA stuti vizu kaThina zabdArtha : sudha - zuddhi | mahira - kRpA | vimuha - vimukha dinacar3hatI - pratidina aMgI - aMge dhaNIyANI - svAminI khevI - khenA navanevaja - navanaivedya karasaNa - kisana kaMdha - skandha - vizva mIci - mRtyu vraNa - varNa sAMvala - zyAmala dUtara - dustara sicicAya - saccAyikA avadAtA - prasiddhi | dhyAyI ___- daur3akara AtI aThIla - yahA~(?) ujjar3a - ubar3a-khAbar3a thiti - sthiti - samaya praNapatti - namaskAra apanAyata - apanAkara ami - amRta gasagamaNI - hAthI ke samAna nAvai - nahIM AtA hai | toTo - kamI calane vAlI - itanA jitaro - jitanA cAvaMDa - cAmuMDA moparI - mere Upara - yAda prabhavai - prabhAvazIla dAlida - dAridra diladA - dila se | bhaumapara - bhUmi para isavAi - IzvarI sAcala - saccAyikA sami itaro jAda
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 105 zrI ratnavijayajI racita do stavana isa lekha meM zrI ratnavijayajI racita do stavana die jA rahe haiM / prathama to zrI kRSNagar3ha sthita zrI cintAmaNi pArzvanAtha kA hai aura dUsarA ratalAma maNDana zrIRSabhadeva svAmI kA hai / __ zrI ratnavijayajI kisa gaccha ke the? aura kisake ziSya the? isa sambandha meM munirAja zrI suyazavijayajI aura sujasavijayajIne 'sacitra vijJaptipatra' zIrSaka se jo lekha likhA hai usake AdhAra para zrI ratnavijayajI kI vijayazAkhA ko dekhate hue ye tapAgacchIya the aura unhoMne anumAna kiyA hai ki zrI tapAgaccha zramaNa vaMzavRkSa pRSTha 7 amIvijayagaNi ke ziSya zrI ratnavijayajI kA nAma prApta hotA hai| zrI ratnavijayajI ke do ziSya hue, mohanavijaya aura bhAvavijaya / bhAvavijaya ke ziSya AcArya pravara zrI vijaya nItisUri hue, ataH unhoMne yaha anumAna kiyA hai / zrI nAnulAla nAma ke vidvAn ke dvArA likhita sacitra vijJapti patra ke kartA yahI ratnavijayajI haiN| kintu ina donoM stavanoM ko dekhate hue zrI ratnavijayajI tejavijayajI ke ziSya zrI zAntivijayajI ke ziSya the / aura inakA samaya bhI samakAlIna hai ataH yahI ratnavijayajI pratIta hote haiM na ki AcArya pravara zrI nItisUrijI ke puurvj| zrI ratnavijayajI ko likhe gaye saMskRta vijJapti patra meM bhI unake guru kA nAma nahIM hai / isake atirikta mere saMgraha meM jo isa sambandha meM do vijJapti patra aura eka patra hai usameM prathama vijJapti patra saMvat 1910 kA hai jo gvAliyara bhejA gayA hai, usameM bhI guru kA nAma nahIM hai / dUsare vijJapti patra meM jo kizanagar3ha se saMvat 1914 meM likhA gayA hai, usameM yaha likhA hai ki- zrI kizanagar3ha meM inakA cAturmAsa thA / tIsare patra meM bhI jo ki makasUdAbAda se pratApasiMha lakSmIpatasiMha dUgar3a kI ora se likhA gayA hai usameM bhI guru kA nAma nahIM hai / ataH nAmasAmya se aura samayakAla bhI eka hotA hai, isa dRSTi se yaha kalpanA kara sakate haiM ki- ratnavijayajI zAntivijayajI ke ziSya the / ye acche vidvAn the, kriyApAtra the, cAritraniSTha the aura
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 anusandhAna-58 bhagavatIsUtra para vyAkhyAna bhI dete the / prathama pArzvanAtha stavana meM kizanagar3ha virAjita zrI cintAmaNi pArzvanAtha mandira meM saMvat 1906 kA ullekha kiyA gayA hai aura cAturmAsa bhI vahIM thA / ata: unake dvArA vijJapti patra meM ullekhita cAturmAsa yahA~ hai, isakI puSTi hotI hai / dUsare RSabhadeva stavana ke anta meM likhA hai ki- sAdhu zrI tyAgI mahArAja, saMvat 1902 likhA hai aura vijJapti patra bhI gvAliyara bhejA gayA hai / ata: nAmasAmya se yaha anumAna hai ki vahI ho / donoM stavana prastuta haiM 1. kRSNagar3ha maNDana pArzvanAtha stavana re prabhu tAra cintAmaNi pAsajI bhaktanI vAra bhavAMtara jAla re / prabhu dInadayAla vizAla cho hive sevaka sanmukha bhAla re |prabhu tAra. 1|| re prabhu dUra thakI hUM Aviyo bharapUra manoratha mujjha re I prabhu sUra thakA kima tama rahe trihu~ loka divAkara tujjha re ||prabhu tAra. 2 // prabhu cintAmaNi svAmI sire gar3ha kRSNa virAje Apare / re prabhu pApa sakala nAze parA bhavi tana mana se kara jApa re ||prabhu tAra. 3|| re prabhu prabhudarzana jANUM nahIM, hU tANU nisadina rUr3ha re / gUr3ha ati guNa tAharA kima jANa sake jike mUr3ha re || prabhu tAra. 4 // re prabhu harakhe hivaDo mAharo tAraka tAyaro mukha dekha re / prabhu mora sora jima megha se tima paMkha jare vina pekha re || prabhu tAra. 5 // prabhu ugaNise cha: ke samaya vada mAgha tIja zubha vAra re / re `re prabhu bhagavanta bheTyA bhAvasUM hiye hulase harakha apAra re // prabhu tAra. 6 // re prabhu tejavijaya tapateja meM, pada zAntivijaya mahArAja re / prabhu ratnavijaya ema vinave baDavego dIjo sivarAja re ||prabhu tAra. 7 // 2. ratalAma maNDana RSabhadeva stavana RSabha jinendra dayAla mayA karmo ( karajo) bha (gha) NI ho lAla, mayA karmo(karajo) bha (gha)NI / bhyAsama(?) chai savi tujjha araja suNa mujha dhaNI ho lAla, araja suNa mujha dhaNI //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 107 tribhuvanatilaka samAna mohAdika manthanA ho lAla, mohAdika manthanA / sakalasurindranA nAtha sAtha zivapaMthanA ho lAla, sAtha zivapaMthanA // 1 // vyakti zakti ananta Atama nija pekhatA ho lAla, Atama nija pekhatA / sattA dharma Asakta upAdhi uvekhatA ho lAla, upAdhi uvekhatA / caraNa sevanA svAda surindrathI AgalA ho lAla, surindrathI AgalA / samatA saMjama chA(ThA?)Na vinA jhUThI kalA ho lAla, vinA jhUThI kalA // 2 // ratnapurImA dhAma caityacUDAmaNi ho lAla, caityacUr3AmaNi / adbhuta rUpa anupama ThavaNA tuma taNi ho lAla, ThavaNA tuma taNi / dIThI mudrA deva candrodaya dohali ho lAla, candrodaya dohali / / surataru kusuma sugaMdha milai kima sohalI ho lAla, milai kima sohalI // 3 // hUM dhUM karmAdhIna mohAsrava Uchale ho lAla, mohAsrava Uchale / azubha karuM anuSThAna ANAmeM navI mile ho lAla, ANAmeM navI mile / khaNDita parpaTa rIta dharma samAcaru ho lAla, dharma samAcaru / siddhasamAnanidhAna AtamaguNa visaru ho lAla, AtamaguNa visaru // 4|| daMbhAdikanA chaMda taNI mujha vAsanA ho lAla, taNI mujha vAsanA / saheja samAdhi vidhAna karI na upAsanA ho lAla, karI na upAsanA / prabhupadapaMkajadhyAna bhavika bhavajala tiryA ho lAla, bhavajala tiryA / madanasundarI bharatAra santApa saMharyA ho lAla, santApa saMharyA // 5 // dujo na jAcaM deva seva tuma pada sadA ho lAla, seva tuma pada sadA / zaraNa tumhAro nAtha na choDaM hUM kadA ho lAla, na chAMDuM hUM kadA / zAnti paramasukharUpa jagatacintAmaNi ho lAla, jagata cintAmaNi ho lAla / ratnavijaya aradAsa AsA pUro mujha taNi ho lAla, AsA pUrI mujha taNi // 6 // ___ iti ratnapurInAtha RSabhadeva stavana / sAdhujI zrI tyAgI mahArAja ratnavijaya kRta stuti saMvat 1902 Asoja sudI 11
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrI dhanezvarasUrijI racita saMvegakulakam anusandhAna-58 Agama prabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI sampAdita 'kaiTalaoNga oNpha saMskRta prAkRta menyUskripTa : jaisalamera kalekzana' ke pRSTha 288 para aMkita, kramAMka 1324 prati meM 42 naM. kI kRti patra 270 se 272 taka meM dI gaI hai| saMvat 1246 kI likhI huI prati hai / yaha vastutaH sUkSmArthavicArasAraprakaraNa se prArambha hotI hai aura yugAdidevastotra para samApta hotI hai / vastuta: yaha svAdhyAya pustikA dRSTigata hotI hai / isameM kharataragaccha ke AdyAcAryoM kI adhikAMzataH kRtiyA~ hai / I yaha kRti dhanezvarasUri kI hai / dhanezvara nAma ke kaI AcArya hue haiM jinakA vivaraNa 'jaina sAhitya no saMkSipta itihAsa' se diyA gayA hai / usake anusAra zrI dhanezvara zrI jinezvarasUri ke ziSya zrI abhayadevasUri ke gurubhrAtA the / inakA samaya 11vIM zatAbdI mAnA jAtA hai / isI samaya meM candragacchIya candraprabhasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiN| jinakA koI bhI sAhitya kA ullekha prApta nahIM hai / nAgendragaccha (pau.) ke rAmacandrasUri kI paramparA meM abhayadevasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiM / inakI bhI koI kRti prApta nahIM hotI hai / 14vIM zatAbdI meM nAgendragacchIya dhanezvarasUri hue haiM I vikrama saMvat 510 (?) meM dhanezvarasUrijI nAma ke AcArya hue haiM T inake bhI koI grantha prApta nahIM hote haiM / saMvat 1171 meM dhanezvarasUri hue haiM / jinakI kI sUkSmArthavicAra sAroddhAra TIkA hai / saMvat 1201 meM vimalavasahI AbU ke uddhAraka dhanezvarasUri hue haiM / isI samaya meM candraprabhasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiM I rAjagacchIya dhanezvarasUri hue haiM jo ki kardama bhUpati the / ina saba dhanezvarasUri ke samaya ko dekhate hue isa racanA ke karttA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2012 109 kauna ho sakate haiM ? yaha vicAraNIya hai| kintu isa hastalikhita grantha meM kharataragacchIya AdyAcAryoM kI prAyaH kRtiyA likhI gaI haiM / ataH zrI dhanezvarasUri zrI jinezvarasUri ke ziSya hone cAhie / zrI jinezvarasUri, zrI buddhisAgarasUri kI ziSya-paramparA bhI vizAla thii| zrI dhanezvarasUrijI kI kRti surasuMdarIcariyaM bhI prApta hotI hai / ataH isakA kartA jinezvarasUri ziSya dhanezvarasUrijI hI mAnanA adhika saMgata hogA / saMvega se hI nirveda paidA hotA hai aura vairAgyapUrNa zraddhAbhAvanA paidA hotI hai / isa saMvegakulaka meM pUrvAjita karmodaya se isa jIva ne jo pIr3A prApta kI hai aura vivekarahita hokara vilApa kiyA hai, usakA vivecana hai / re jIva ! naraka aura tiryaMcagati kI tIvra vedanA aura vyathA kA tujhe smaraNa nahIM hai / sthiracitta hokara pUrva meM bAMdhe hue bandha, vadha, maraNAdi aura prANoM kA nAza, usakA yaha phala hai / dInoM para tune kabhI bhI anukampA nahIM kI hai aura munijanoM ko bhI auSadhadAna nahIM diyA hai / yaha aba azubha karma kA udaya hai / aneka bhavasaMcita pApakarmoM kA udaya hai / tUM vivekavAna hokara isa vedanA ko vivaza hokara bhogane ko abhibhUta huA hai / gajasukumAla, sanatkumAra Adi dhIra puruSoM ke dvArA vedanA ko anubhava karate hue apane jIva ko sthira kara kiyA hai aura dhannAmaharSi, skandakaziSya, metArya aura cilAtIputra Adi kA smaraNa kara zubhadhyAna meM sthira ho jA / ina mahApuruSoM ne bhI karmodaya ke udaya se tIvra duHkha pAyA hai| isalie isa Arta raudradhyAna ko chor3akara, dharmadhyAna meM rakta hokara sakala karmoM kA nAza kara mokSasukha ko prApta kara, aisI dhanezvara kI bhAvanA hai / isa kRti kA AsvAdana karie saMvega kulakam guruveyaNaviraheNa va jiNasAsaNabhAvieNa satteNa / suhajhANasaMdhaNatthaM sammaM paribhAviyavvamiNaM // 1 // puvvabhavajjiyakammodaeNa re jIva, tujjha sai pIDA / jAyA dehe tA kiM vilavesi viveyarahiya vva // 2 // kiM jIya ! neya sumarasi nArayatiriesu tivvaviyaNAo / thovaviyaNA vi udae saMpai jaM vilavase virasaM // 3 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 anusandhAna-58 vihiyA jIvANa tae iNhi tA sahasu thiracitto // 4 // naravarakammaniutteNaM jIvA purA baMdhavahaNamaraNAI / pANAsaNAicheo jo vihio tavvivAgo ya // 5 // dINANAhuddharaNaM osahaasaNAiehi muNidANaM / jai hujja purA vihiyaM tA tuha kiM hujja iya pIDA // 6 // re jIva annajamme samajjiyaM jaM tae asaikammaM / tassa vivAgaM sammaM iNhi visayesu suhabhAvo // 7 // sammamahiyAsaNAe aNegabhavasaMciyaM pi jaM kammaM / nAsijjai suhabhAvA pavaNeNaM pehapaDalaM va // 8 // jai saviveo Na sahasi ajja tumaM jIva ! veyaNaM vivaso / tA dussaho bhavissai bhavaMtare kammapariNAmo // 9 // aidAruNaguruveyaNaabhibhUeNAvi uttamanareNa / aTTajjhANaM muttuM dhIrattaM hoi kAyavvaM // 10 // gayasukumAla-sukosala-saNaMkumArAi-dhIra-purisehiM / kiM na suyA jaha soDhA jIyaMtakarIu viyaNAu // 11 // dhannA khaMdagasIsA meyajja-cilAiputtapabhiIyA / guruveyaNavihurA kiM hu je suddhajjhANamAvannA // 12 // jeNeva tikkhadukkhaM saMsAriyasogasaMbhUyaM / teNaM ciya sappurisA paDivannA paramapayamaggaM // 13 // ahavA khittapayANeNa jaNA sahAya maggaMti sassalavaNatthaM / tujjha mahArogAI jAo kammakkhayasahAo // 14 // iya bhAvaNAi aTTaM vajjiya taM hosu dhammajhANarao / jeNa hayasayalakampo sivasukkhadhaNesaro hosi // 15 // iti saMvegakulakaM samAptam / / C/o. prAkRta bhAratI akAdamI 13-A, mena guru nAnaka patha, malavIya nagara, jayapura-17