Book Title: Ratnakar Panchvinshatika Vrutti
Author(s): Samaypragnashreeji
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229416/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 zrIkanakakuzalagaNi-racitA zrI rtnaakrpnycviNshtikaa-vRttiH|| - sAdhvI samayaprajJAzrI 'ratnAkarapacIzI'nA nAme jaina saMghamAM prakhyAta tathA saune mAnya evI saMskRta racanA AcArya zrIratnAkarasUri mahArAje banAvI che tenI kathA sarvavidita che. tenA gujarAtI sahita vividha bhASAomAM gadya-padyAnuvAdo upalabdha che. tenA para sambhavataH 17mA saikAmAM thayela zrIkanakakuzala gaNivaryanI racelI TIkA apragaTa hovAthI ahIM prakAzita karela che. AnI eka prata maLI tenA AdhAre AvaDyuM tevU sampAdana kayuM che. bhUlo vidvAno sudhAraze tevI khAtarI che. A TIkAmAM vizeSatA e che ke TIkAnA cheDe gurjara bhASAmAM TabArtha paNa kartAe lakhyo che. A prata saM. 1810mAM pAlaNapuramAM lakhAI che tevU tenI puSpikA parathI nakkI thAya che. praNamya zrImadarhanta-miSTasiddhividhAyakaM / zreyaH zriyAM maGgalasya, vRttiM kurve zizUcitAm // 1 // zreyaH zriyAM maGgalakelisadma ! narendradevendranatAGghripadma ! / sarvajJa ! sarvAtizayapradhAna ! ciraM jaya jJAnakalAnidhAna ! // 1 // // zreya0 // vyAkhyA // he ! 'narendradevendranatAGghripadma' ! narendrAzcakravartyAdayo devendrAdyamarAdyAste nate vandite aGghripadme caraNakamale yasya sa, tasya sambodhanam / narANAmindrA narendrAstatpuruSaH / devAnAmindrA devendrAstatpuruSaH / narendrAzca devendrAzca narendradevendrA dvandvaH / 'jhI eva padme achipame karmadhArayaH / narendra-devendrairnate narendradevendranate, narendradevendranate ajrIpaJa yasya sa narendradevendranatAGghripadmo bahuvrIhiH / tasya sambodhanaM he ! 'narendra0 !' he ! 'sarvajJa !' sarvaM jAnAtIti 'sarvajJaH' tasya sambodhanaM he 'sarvajJa !' he ! 'sarvAtizayapradhAna !' sarve samastA atizayA nIrogadehAdyAstaiH pradhAna utkRSTastasya sambodhanaM, sarve ca atizayAzca 'sarvAtizayAH' karmadhArayaH / sarvAtizayaiH 'pradhAnaH' 'sarvAtizayapradhAna' stapuruSastasya sambodhanam / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 he ! 'jJAnakalAnidhAna !' 'jJAnaM' kevalajJAnaM / 'kalA' likhanAdikAdyAH saptatisaMkhyAkAsteSAM 'nidhAnaM' nidhistasya sambodhanam / jJAnaM ca kalAzca jJAnakalA dvandvaH / jJAnakalAnAM nidhAnaM 'jJAnakalAnidhAnaM' tatpuruSastasya sambodhanam / 'ciraM' cirakAlaM 'jaya' / sarvotkarSeNa vartasveti kriyAsaNTaGkastvamiti zeSaH ! tvaM kimbhUto ? 'maGgalakelisadma !' maGgalAni kalyANAni / teSAM 'kelisadma' krIDAgRhaM / keleH sadma kelisadma tatpuruSaH / maGgalAnAM kelisadma 'maGgalakelisadma' tatpuruSaH / kAsAM? 'zreyaHzriyAM' / zreyo mokSastasya / zriyo lakSmyastAsAM, zreyasaH zriyaH zreyaHzriyastatpuruSastAsAM muktilakSmIkalyANakrIDanamandiramityarthaH iti prathamavRttArthaH // 1 // TabArtha : zrI gurubhyo namaH // - zrIsadgurubhyo namaH / zreyaHzriyAM - kalyANalakSmI, maGgalakelisadma - maGgalIka krIDAghara, narendra-devendra - rAjA-indra, natAMghripadma - praNamita padakamala, sarvajJa - vItarAga, sarvAtizayapradhAna - cotrIsa atizayapradhAna, ciraM jaya jJAnakalAnidhAna - cirakAla jayavaMtA varto zAstra bahuttari kalAthAnaka. jagattrayAdhAra ! kRpAvatAra ! durvArasaMsAravikAravaidya / zrIvItarAga ! tvayi mugdha bhAvAdvijJa ! prabho ! vijJapayAmi kiJcit // 2 // // jaga0 // vyAkhyA // he ! 'jagatraA(yA)dhAra !' jagatAM bhuvanAnAM trayaM svargamartya-pAtAla lakSaNaM, tasyAdhAraH sthAnaM; rakSakatvAttasya sambodhanam / jagatAM trayaM 'jagattrayaM' tatpuruSaH / jagattrayasyAdhAro 'jagattrayAdhAra'statpuruSastasya sambodhanam / he 'kRpAvatAra !' kRpAyAM dayAyAmavatAraH pravezo yasya saH 'kRpaavtaarH'| pravezastUpadezadvAreNa bhavatyathavA kRpAyA avatAro yasminniti bahuvrIhistasya sambodhanam / he 'durvArasaMsAravikAravaidya' ! durvAro vArayitumazakyo yaH saMsAravikAro roga-viyoga-jarA-maraNAdilakSaNo bhayavikArastasya cikitsA kAritvAdvaidya iva vaidyastasya sambodhanam / duHkhena vAryate iti 'durvaar'sttpurussH| saMsArasya vikAraH 'saMsAravikAra'statpuruSaH / durvArazcAsau saMsAravikArazca 'durvArasaMsAravikAraH' karmadhArayaH / durvArasaMsAravikArasya vaidyo 'durvArasaMsAravikAra-vaidya'statpuruSastasya Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 sambodhanam / he 'zrIvItarAga !' vIto gato rAgo yasmAt 'vItarAgo' bahuvrIhiH / zriyA yukto vItarAgaH 'zrIvItarAga'-stasya sambodhanaM tatpuruSaH / he vijJa !' vidagdha / he prabho ! he netaH ! kiJcitkimapi 'vijJapayAmi' vijJaptiM karomi / kasmin viSaye ? 'tvayi' bhavati viSaye / kasmAt ? 'mugdhabhAvAt ?' mugdho vizo(ze)SajJAnavikalo janastasya bhAvo bhavanaM tasmAt / mugdhasya bhAvo mugdhabhAvastasmAditi dvitIyavRttArthaH // TabArtha : jagatrayAdhAra - trihuM jagatranai AdhAra, kRpAvatAra - dayAvaMta, durvArasaMsAravikAravaidya - duHkheM karI vArI sakai saMsAra tehanau vaidya, zrIvItarAga - ehavA zrI vItarAga, tvayi - tAhare, mugdhabhAvAt - bholapaNathako, vijJa prabho vijJapayAmi - DAho ThAkura vInatI karUM, kiMcit - kAika / kiM bAlalIlAkalito na bAlaH, pitroH puro jalpati nirvikalpaH / tathA yathArthaM kathayAmi nAtha ! nijAzayaM sAnuzayastavAgre // 3 // // kiM bA0 // vyAkhyA // kimiti vitarke / 'bAlaM'(laH) stanandhayaH / 'pitroH' mAtA ca pitA ca pitarau dvandvastayoH pitroH / 'puro'gre 'na jalpati' na brUte / apitu jalpati bAlaH / kiMlakSaNo bAlaH ? 'lIlAkalito' bAlasya zizorlIlAyAM zizukrIDanAdi kA krIDanA, tayA kalitaH sahitaH / bAlasya lIlA bAlalIlA tatpuruSaH / bAlalIlayA kalito bAlalIlAkalitaH sta(ta)tpuruSaH / punaH kiMlakSaNo bAlaH ? 'nirvikalpo' nirgato vikalpAdroSaNAbhASaNarUpAditi nirvikalpaH tatpuruSaH / he 'nAtha !' he prabho ! tatheti bAlabhASaNanyAyena 'tava' bhavatogre' purastAt / 'nijAzayaM' svAbhiprAyaM / nijasyAzayo nijAzayastatpuruSastaM / 'kathayAmi' prakaTIkaromi ahamiti zeSaH / kathaM ? 'yathArthaM' arthamanatikramya yathArthamavyayIbhAvaH / yathA prayojanaM yathA vAcyaM vA / artho hetau prayojane nivRttau viSaye vA ye prakAradravyavastuSvityanekArthe / 'haM kiMlakSaNaH ? 'sAnuzayo' bahupApopArjanAtsapazcAttApaH / sahAnuzayena varttate yaH sa sAnuzayo ti(hi)bahuvrIti(hi)riti tRtIyavRttArthaH // 3 // TabArtha : kiM bAlalIlAkalito- kisuM chorUM krIDAsahita, bAlaH - bAlaka, pitroH puro jalpati - janaka Agala bole, nirvikalpaH - vicArarahita, tathA - tima, yathArthaM - yathArtha, kathayAmi - kahuM, nAtha - ThAkura, nijAzayaM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anusandhAna-58 sAnuzayastavAgre - ApaNA cittanuM abhiprAya tujha AgalaI / dattaM na dAnaM parizIlitaM tu, na zAli zIlaM na tpobhitptm| zubho na bhAvobhyabhavad bhave'smin, vibho ! mayA bhrAntamaho mudhaiva // 4 // // dattaM0 // vyAkhyA // 'he vibho !' he svAmin ! 'mayA dAnaM na dattaM' kRpaNatvena pAtre dhanaM na niyojitam / tathA tu punarmayA 'zIlaM' brahmacaryaM na 'parizIlitaM' na pAlitaM / zIlam kiMviziSTaM ? 'zAli' manojJaM tathA mayA 'tapo' bAhyAbhyantararUpaM dvAdazavidham 'nAbhitaptaM' na kRtaM / tathA 'bhAvopi nA'bhavat' na jAto bhAvaH / kiMviziSTaH ? 'zubhaH' prazasyo'to 'aho' iti khede; 'mudhaiva' vRthaiva mayA 'zrAnta' maTitaM; kva bhave ? kiMlakSaNe'smin pratyakSe? // iti caturtha vRttArthaH // ___TabArtha : dattaM na dAnaM - dAna dIdhuM nahIM, parizIlitaM tu - na rUDo AcAra, na zAli zIlaM - na zAli zIla, na tapobhitaptaM - na tapa kIbUM, zubho na bhAvopyabhavad - rUDo bhAva na kIdho, bhave'smin - iNe saMsAre, vibho mayA - prabhu meM, bhrAntaM - bhamyo, aho mudhaina(va)-phokaTa saMsAra / / dagdho'gninA krodhamayena du(da)STo, duSTena lobhAkhyamahorageNa / grastobhimAnAjagareNa mAyA,-jAlena baddho'smi kathaM bhaje tvAm // 5 // // dagdho0 // vyAkhyA // he nAtha ! 'tvA-(tvAM)' bhavantaM 'kathaM bhaje ?' seve'hamiti zeSaH / 'haM kiMlakSaNo ? 'dagdho'-'bhitaptaH / kenAgninA vahninA, agninA kiMlakSaNena? 'krodhamayena' krodhasvarUpeNa / krodhasya vikAraH krodhamayastena krodhAgninetyarthaH / punarahaM kiMlakSaNo ? 'daSTo' dattaDaGkaH / kena ? 'lobhAkhyamahorageNa' lobhAbhidhamahAsarpaNa / lobha iti AkhyA yasya lobhAkhyo bahuvrIhiH / urasA gacchatIti uragastatpuruSaH / mahAMzcAsAvuragazca mahoragaH krmdhaaryH| lobhAkhyazcAsau mahoragazca lobhAkhyamahoragaH karmadhArayastena lobhAkhyamahorageNa / kiMlakSaNena ? 'duSTena' nirdayena / punaH 'haM kiMviziSTo?'grastaH' kavalIkRtaH / kenA'bhimAnAjagareNa' abhimAno 'haMkAraH sa evAjagaro bRhattarapramANakAyaH sarpajAtivizeSastena / abhimAna evAjagaro'bhimAnAjagaraH karmadhArayastena / punarahaM kiM lakSaNo ? 'baddho' niyantritaH / kena ? 'mAyAjAlena' mAyA zAThyaM tadeva jAlaM matsyabandhanaM tena; mAyaiva jAlaM mAyAjAlaM karmadhArayasteneti paJcamavRttArthaH // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 TabArtha : dagdhogninA krodhamayena daSTo dagdha agni krodhe Dasyo pIDo, duSTena lobhAkhyamahoragena(Na) - duSTai lobhaiM rupIyai moTe sarpe Daso, grastobhimAnAjagareNa mAyA jAleM, baddho'smi - bAMdho grasyo ahaMkArarUpIiM ajagari, mAyAjAlena huM, kathaM bhaje tvAm kima sevUM ? / - - kRtaM mayA'mutra hitaM na ceha - loke'pi lokeza ! sukhaM na me'bhUt / asmAdRzAM kevalameva janma, jineza ! jajJe bhavapUraNAya // 6 // // kRtaM0 // vyAkhyA // 'mayA'mutra' paraloke 'hitaM' sukRtaM 'na kRtaM' na vihitam / 'he lokeza ! ' lokAnAM SaTkAyAnAmIzaH svAmI tatpAlakatvAt / lokAnAmIzo lokezastatpuruSastasya sambodhanam / 'ca' punariha 'loke'pi' vartamAnajanmanyapi mama 'sukhaM' zarma nAbhUnna 'jajJe' / ato 'he jineza !' he kevalipate ! jinAnAmIzo jinezastatpuruSastasya sambodhanam / 'asmAdRzAM' vayamiva dRzyante ityasmAdRzasteSAmasmattulyAnAmityarthaH / 'janmA''vatAraH, 'kevalaMbhavapUraNAya''vatAragaNanAya / yathA pUrvajanmasvavatArA abhUvan, tathA aympyeko'vtaargnnnaa| bhavasya pUraNaM bhavapUraNaM tatpuruSaH, tasmai / 'jajJe' jAtaM, jani prAdurbhAve iti dhAtureveti nizcaye / // iti SaSTavRttArthaH // 6 // - 19 TabArtha : kRtaM mayAmutra hitaM na ceha na kIdhUM mAyAiM meM paraloke - ihalokai hita, lokepi lokeza sukhaM na me'bhUt - lokaneM viSaM lokanA ThAkura sukha na huI mujha, asmAdRzAM amha sarIkhAneM, kevalameva janma kevala janama hUo, jineza vItarAga, jajJe hUo, bhavapUraNAya bhava pUravAneM kAjaiM / manye mano yanna manojJavRttaM tvadAsyapIyUSamayUkhalAbhAt / drutaM mahAnandarasaM kaThora - masmAdRzAM deva ! tadazmato'pi // 7 // // manye0 // vyAkhyA // he nAthA'hamevaM 'manye' jAnAmi 'yadi'ti yasmAt 'asmAdRzAM mana'zcittaM kartRpadaM 'mahAnandarasaM' mahAnandalakSaNamAha, sadyo rasAsvAdajanmAvigalitavedyAntarA paramaprItirmahAnandarasa eva parasaM pAnIyaM karmapadaM 'na drutaM' na zraviuM iti lokoktiH / kasmAt ? 'manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhalAbhAt'; manojJaM sundaram / punarvRttaM vartulamevaMvidhaM yattvadAsyaM bhavadvadanaM, tadeva pIyUSamayUkho'mRtakiraNazcandra ityarthastasya lAbhaH prAptiH tataH, tavAsyaM 'tvadAsyaM' tatpuruSaH / vRttaM tad vRtta tvadAsyaM ca manojJatvadAsyaM karmadhArayaH / - - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 pIyUSavanmayUkhA yasya sa pIyUSamayUkho bahuvrIhiH / manojJavRttatvadAsyameva pIyUSamayUkho manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhaH karmadhArayaH / manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhasya lAbho manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkha-lAbhastatpuruSastasmAt / athavA manojJavRtteti pRthak padaM sambodhanasatkaM he manojJavRtta !' manojJaM sAdhu vRttaM zIlaM yasya sa bahuvrIhistasya sambodhanam / ato 'he deva !' he vItarAga ! 'asmAdRzA'masmattulyAnAM, vayamiva dRzyante ityasmAdRzasteSAM; manazcittaM 'taditi' tasmAt 'azmatopi' prastaratopi / arthAccandrakAntaratnataH 'kaThoraM' kaThinaM varttate iti zeSaH / ko'rthaH ? candrakAnto hi vidhudarzanato rasaM zravati / manmanasA tu mahAnando nAzrAvi bhavadarzanata iti saptamavRttArthaH // 7 // TabArtha : manye, mano yanna manojJavRttaM - asuM citta rUDUM nahIM, tvadAsyapIyUSamayUkha - tAharA mukha amRta, lAbhAt - tehanA lAbha thakI, drutaM - zIghraM, mahAnaMda rasaM kaThoraM - mahA AnaMda rasa pAmavAneM AkarUM, asmAdRzAM - amha sarIkhaM, deva - he vItarAga, tadazmatopi - pASANa thakI / / tvattaH suduHprApamidaM mayAptaM, ratnatrayaM bhUribhavabhrameNa / pramAdanidrAvazato gataM tat, kasyAgrato nAyaka ! pUtkaromi // 8 // // tvattaH0 // vyAkhyA // 'he nAyaka !' he svAmin ! 'tvatto' bhavato 'ratnatrayaM' jJAna-darzana-cAritra-lakSaNaM ratnAnAM trayaM tatpuruSaH, 'mayA AptaM' prAptam / ratnatrayaM kiM lakSaNam ? 'suduHprApa(paM)' sudurlabhaM, duHkhena prApyate iti duHprApaM tatpuruSaH / suSTha atizayena duHprApaM suduHprApaM, tatpuruSaH / punaH ratnatrayaM kiMlakSaNam ? idaM pratyakSaM / kena ? 'bhUribhavabhrameNa' bahubhavabhrAntyApi duHprApam / bhUrayazca te bhavAzca bhUribhavAH karmadhArayaH / bhUribhaveSu bhramo bhUribhavabhramastatpuruSastena / 'taditi' ratnatrayaM, 'pramAdanidrAvazataH' pramAdo madyAdi nidrAH paJcadhA prasiddhAsteSAM vazato mAhAtmyataH, pramAdani(ni)drAvazatatpuruSastato gataM matto dUrIbhUtamityarthaH iti / 'kasA(syA)grataH' purato rAvAM karomi pokArUM iti lokoktiriti 'STamavRttArthaH // 8 // TabArtha : tvattaH suduHprApamidaM mayAptaM - to duHkha pAMmo kaSTai pAmuM; ratnatrayaM bhUribhavabhrameNa - jJAna-darzana-cAritra ghaNAM bhama(va) bhamatAM; pramAdanidrAvazato gataM tat - pramAdanidrA tehanA vaza thakuM gayuM te; kasyAgrato nAyaka ! Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 pUtkaromi - kuNa Agala ThAkura pokAra karUM ? // 8 // vairAgyaraGgaH paravaJcanAya, dharmopadezo janaraJjanAya / vAdAya vidyA'dhyayanaM ca me'bhUt, kiyad bruve hAsyakaraM svamIza! // 9 // // vairA0 // vyAkhyA // 'he Iza !' he svAmin ! 'svaM' svakIyakRtaM, 'hAsyakaraM' hAsyakArakaM, hAsyakaraM hAsyakArakaM tatpuruSaH / 'kiM(ki)yaditi' kiyatpramANam / 'bruve' kathayAmi / kRtamiti kartRpadasyAdhyAhAro vidheyo'tra / yadyapi sarvakRtaM vaktuM na zakyate tathApyahamiti zeSaH kiyatkRtaM bruve / taddarzayati; 'me' mama vairAgyasya raGgo 'vairAgyaraGga'statpuruSaH, 'bhU'jjAtaH / kasmai ? 'paravaJcanAya' pareSAmanyeSAM vaJcanaM vipratAraNaM tasmai pareSAM vaJcanaM paravaJcanaM, tasmai tatpuruSaH / tathA me 'dharmopadezo' dharmo dAnAdiHtasyopadezaH kathanaM dharmasyopadezo dharmopadezastatpuruSaH, 'bhUt / kasmai ? 'janaraJjanAya' janA lokAsteSAM raJjanamAvarjanaM tasmai / janAnAM raJjanaM janaraJjanaM tatpuruSastasmai / tathA me 'vidyAdhyayanaM' vidyApaThanamabhUt / vidyAnAmadhyayanaM vidyAdhyayanaM tatpuruSaH zAstrapaThanamityarthaH / kasmai ? 'vAdAya' paravAdijayAyeti navamavRttArthaH // 9 // TabArtha : vairAgyaraGgaH - vairAgya raMga; paravaJcanAya - paravaMcanAne kAraNa; dharmopadezo - dharmopadeza dIdhau; janaraJjanAya - te jananeM raMjavAnaiM kAjai; vAdAya vidyA'dhyayanaM ca me'bhUt - vAda karavAne vidyA hui; kiyad bruve - ketalUM kahuM; hAsyakaraM - hAsanUM kAraNa; stva(sva)mIza - hA hA ! yatIza ! / parApavAdena mukhaM sadoSaM, netraM parastrIjanavIkSaNena / cetaH parApAyavicintanena, kRtaM bhaviSyAmi kathaM vibho'ham // 10 // // parA0 // vyAkhyA // 'he vibho !' mayetizeSaH, 'mukhaM' vadanaM, 'sadoSaM' sadUSaNaM, saha doSairvartate yattatsadoSaM bahuvrIhiH / 'kRtaM' vihitaM; kena ? 'parApavAdena' pareSAmapavAdaH parApa-vAdastatpuruSastena / pareSAmanyeSAM dveSAdinAmanyA'satyadUSaNodbhAvanamapavAdastena / tathA mayA 'netraM' locanaM sadoSaM kRta / kena ? 'parastrIjanavIkSaNena' sarAgadRSTyA paranArI-vilokanena; pareSAM striyaH parastriyaH tatpuruSaH, parastriya eva janAH parastrIjanAH karmadhArayaH / vizeSeNekSaNaM vIkSaNaM tatpuruSaH, parastrIjanAnAM vIkSaNaM ttpurusssten| tathA mayA 'ceto' hRdayaM sadoSaM kRtam / kena ? 'parApAyavicintanena' / pareSAmanyeSAmapAyA anarthAsteSAM vicintanaM vicAraNaM tena / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anusandhAna-58 pareSAmapAyAH parApAyAstatpuruSaH, parI ( rA ) pAyAnAM vicintanaM parApAyavicintanaM ta(taM) parApAyavicintanaM tatpuruSastena / ato 'he vibho !' he prabho'haM kathaM bhaviSyAmi ?' atha agre me kA gatirbhaviSyatIti bhAvaH / iti dazamavRttArthaH // 10 // TabArtha : parApavAdena mukhaM sadoSaM - bIjA lokanA apavAda bolaveM karI mukha sadoSa; netraM parastrIjanavIkSaNena locana parastrI joveM karI sadoSa; cetaH parApAyavicintanena citta lokaneM arthe ciMtaveM karInaI; kRtaM bhaviSyAmi kathaM vibhohaM ? kIdhUM / thAisa kima he vibhu huM ? / - viDambitaM yatsmaraghasmarArtti - dazAvazAtsvaM viSayAndhalena / prakAzitaM tadbhavato hriyaiva, sarvajJa ! sarvaM svayameva vetsi // 11 // // viDaM0 // vyAkhyA / / he nAtha ! yanmayA 'svamiti nijaM, 'viDambitaM' garhaNIyatAM nItaM, kasmAt ? 'smaraghasmarArttidazAvazAt' smaraghasmarArttidazAvazAt / smaraH kAmaH / sa eva ghasmaro'dmaraH iti lokoktiH, tasyArttiH - pIDA; tasyA yA dazA avasthAstAsAM vaza AdhInastasmAt / smara eva ghasmaraH smaraghasmaraH karmadhArayaH, smaraghasmarasyArttiH smaraghasmarArttistatpuruSaH / smaraghasmarArtterdazAH smaraghasmarArttidazAstatpuruSaH, smaraghasmarArttidazAnAM vazaH smaraghasmarArttidazAvazastatpuruSastasmAt / mayA kiMlakSaNena ? 'viSayAndhalena' viSayAH zabdAdyAstairandhalo nimIlitavivekalocano viSayairandhalo viSayAndhalastatpuruSastena te(ta)dviDambitaM / 'hriyA' lajjayA kathanarUpayA bhavatastava eva nizcayena prakAzitaM prakaTIkRtam / ko'rtho ? mama lajjayA tava tanniveditaM mAM lajjamAnaM dRSTvA tvayA madAcaritaM jJAtamityarthaH / yato he 'sarvajJa !' sarvaM jAnAtIti sarvajJastatpuruSastasya sambodhanaM sAbhiprAyaM vizeSaNametat sarvaM samastaM svayamAtmanA eveti nizcaye tvamiti zeSaH / ' vetsi' jAnAsItyekAdazavRttArthaH // 11 // TabArtha : viDambitaM yata (yat) smaraghasmarArtti - viDambita je kandarpapIDA tehanI Artti; dazAvazAta (t) svaM viSayAndhalena ApaNa puMviSaya saukhya Andhalena; prakAzitaM - kahUM; tadbhavato hriyaiva - te tumha Agala lajjAiM; 'sarvajJa ! sarvaM svayameva vetsi he vItarAga ! sahU pote jAMI // 11 // - dhvasto'nyamantraiH parameSTimantraH, kuzAstravAkyairnihatA''gamoktiH / kartuM vRthA karma kudevasaGgA, - davAJchi hI nAtha matibhramo me // 12 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 // dhvasto0 // vyAkhyA // 'he nAtha !' he neta ! 'me' mama, 'hI' iti khede 'matibhramo' buddhiviparyAso, mate(bhra)bhramo matibhramastatpuruSo'bhUditi zeSaH bhramaM darzayati mayeti zeSaH / mayA 'parameSTimantro' namaskAramantro namo arihaMtANamityAdi navapadAtmakaH / parame pade tiSThantIti parameSThinaH saptamyaluktatpuruSaH, parameSThibhirupalakSito mantraH parameSThimantrastatpuruSaH; ''nyamantraiH' anye ca te mantrAzcAnyamantrAH karmadhArayastairdhvasto nirAdarIkRtaH / tathA mayA 'AgamoktiH' siddhAntavAkyam AgamasyoktirAgamoktistatpuruSaH / 'kuzAstravAkyaiH' kuzAstrANi vAtsyAyanAdIni; teSAM vAkyAni vacanAni taiH kutsitAni ca tAni zAstrANi ca kuzAstrANi karmadhArayaH / kuzAstrANAM vAkyAni taistatpuruSo nihatAni tAnItyarthaH / tathA mayA karmetyatra jAtyapekSayaikavacanaM jJAnAvaraNIyAdipApam / 'vRthA kartuM' mudhA kartuM, mayA kartumityartho'vAJchi' abhyalaSam / kasmAt ? 'kudevasaGgAt' hariharAdidevasevanAt / kutsitAzca te devAzca kudevAH karmadhArayaH, kudevAnAM saGga(:) kudevasaGgastatpuruSa-stasmAditi dvAdazavRttArthaH // 12 // TabArtha : dhvastAnyamantraiH parameSTimantraH - nirAkaryao anere mantre karI paMca parameSTimantra; kuzAstravAkyainihatAgamoktiH - pADUA zAstraneM vacaneM karI siddhAMta nirAkarUM; kartuM vRthA karma kudevasaMgA - kIbUM phokaTa karma mAtA devanA saMga thakI; sarvatra sarvadA'vAJchi hI nAtha ! matibhramo me - vAMche nIcUM ThAkura citta camako rhiN| vimucya dRglakSagataM bhavantaM, dhyAtA mayA mUDhadhiyA hRdantaH / kaTAkSa-vakSoja-gabhIranAbhI,-kaTItaTIyAH sudRzAM vilAsAH // 13 // // vimucya0 // vyAkhyA // he jagadIza ! 'mayA sudRzAM' mRgalocanAnAM; suSTha dRg yAsAM tAH sudRzastAsAM bahuvrIhiH / taralalocanAnAM 'vilAsA' vibhramA 'dhyAtA'zcintitAH / katham ? 'hRdanta'manomadhye, hRdo'ntarhRdantastatpuruSaH / kathaMbhUtena mayA ? 'mUDhadhiyA' mandamatinA, mUDhA dhIryasya sa mUDhadhIrbahuvrIhistena / vilAsAH kiMlakSaNAH ? 'kaTAkSa-vakSoja-gabhIranAbhI-kaTItaTIyAH' kaTAkSo'kSivikUNitaM, vakSojau stanau, gabhIrA nimnA yA nAbhiH prasiddho dehAvayavaH, kaTItaTaM kaTIpradezaH, eteSAM sambandhinaH / vakSasi jAyate iti vakSojau tatpuruSaH / gabhIrA cAsau nAbhI ca gabhIranAbhI karmadhArayaH / kaTyAstaTaM kaTItaTaM tatpuruSaH / kaTAkSazca vakSojau ca gabhIranAbhI ca kaTItaTaM ca kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTaM dvandvaH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OC anusandhAna-58 prANitUryasenAGgAnAmekavadbhAvo dvandve bhavati / kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTe bhavAH kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTIyA; keneyekA iti taddhitasUtreNeyapratyayaH / kiM kRtvA ? 'vimucya' parityajya / kam ? 'karmatApannaM tvAM 'bhavantaM' kiMviziSTama ? 'dRg lakSyagataM' dRg dRSTistasyA lakSyaM vedhyaM tadgataH prAptastaM dRggocarIbhUtamityarthaH; dRzo lakSyaM dRglakSyaM tatpuruSaH / dRglakSyaM gato dRglakSyagatastatpuruSastaM; lakSazabdo 'ya'kArarahitopyasti lakSaM lakSyaM zabdakamityabhidhAnakozavacanAditi trayodazavRttArthaH // 13 // TabArtha : vimucya dRglakSagataM bhavantaM dhyAtA - mUMkI karI locana gocara gata tujhanaiM dhyAyA; mayA mUDhadhiyA hRdantaH - meM mUrakha bUddhi cittamAMhaiM; kaTAkSavakSojagabhIranAbhI - locanavikAra, stana gaMbhIranAbhi; kaTItaTIyAH sudRzAM vilAsA - kaTi taTinA pradeza strInA vikAra // 13 // lolekSaNAvaktranirIkSaNena, yo mAnase rAgalavo vilagnaH / na zuddhasiddhAntapayodhimadhye, dhauto'pyagAttAraka ! kAraNaM kim ? // 14 // // lole0 // vyAkhyA // he trikAlavedin ! yo me 'mAnase' hRdaye, 'rAgalavo' rAgalezo, rAgasya lavo rAgalavastatpuruSaH 'vilagno' vizeSeNa sthitaH / kena ? 'lolekSaNAvaktranirIkSaNena' / lolekSaNA - ramaNI, tasyA vaktraM mukhaM, tasya nirIkSaNaM vilokanaM, ti(te)na / lole capale IkSaNe locane yasyAH sA lolekSaNA bahuvrIhiH / lolekSaNAyA vaktraM lolekSaNAvaktraM tatpuruSaH, lolekSaNAvaktrasya nirIkSaNaM lolekSaNAvaktranirIkSaNaM tatpuruSastena / 'hi(he)tAraka!' he saMsArapAraprApaka ! sa rAgalavo 'nAgA'nna gataH / kiMlakSaNo rAgalavaH ? dhauta:-kSAlitopi; kasmin ? 'zuddhasiddhAnta-payodhimadhye' zuddho nirdUSaNo yaH siddhAnta - AgamaH sa eva payodhiH samudrastasya madhyo madhyabhAgastasmin / zuddhazcAsau siddhAntazca zuddhasiddhAntaH karmadhArayaH; zuddhasiddhAntapayodharmadhyaM zuddhasiddhAntapayodhimadhyaM tatpuruSastasmin / tatra 'kiM kAraNam' heturabhUditi caturdazavRttArthaH // 14 // TabArtha : lolekSaNAvaktranirIkSaNena - strIjana tehanA mukhanUM jovU teNaiM karI; yo mAnase rAgalavo vilagnaH - jema cittanaiM rAga thoDoI lAgo; na zuddhasiddhAntapayodhimadhye - nahI nirmala zAstrarUpIyA samudraiM mAMhaiM; dhautopyagA(ttA)raka Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 25 kAraNaM kiM ? - dhoyo huM to na gayo he tAraka ! tesuM kAraNa ? // 14 // anaMga (aGga) na caGgaM na gaNo guNAnAM, na nirmalaH kopi kalAvilAsaH / sphuratpradhAnaprabhutA ca kApi, tathApyahaGkArakarthito'ham // 15 // // aGgaM0 // vyAkhyA // he jineza ! me 'ahaM' zarIraM, 'caGga' sundaraM nAsti / tathA 'guNAnAM' vinayo(yau) dArya-dhairya-gAmbhIryAdInAM 'gaNaH' samUho'pi nAsti / tathA 'ko'pi kalAvilAsaH' kaloddIpanaM; kalAnAM vilAsaH kalAvilAsastatpuruSaH, nAsti kalAvilAsaH / kiMlakSaNo ? 'nirmala'zcokSo nirgato malAdibhirnirmalaH tatpuruSaH / tathA ca punaH 'kApi sphuratpradhAnaprabhutA' sphurantI dedIpyamAnA yA pradhAnAnAmagremarANAM rAjJAmiti yAvat / prabhuH svAmI tasya bhAvastattA cakravarttitA / athavA pradhAnAnAmadhikAriNAM prabhutA aizvarya, pradhAnAnAM prabhuH pradhAnaprabhustatpuruSaH, pradhAnaprabhorbhAva: pradhAnaprabhutA, sphurantI cAsau pradhAnaprabhutA ca sphuratpradhAnaprabhutA karmadhArayaH, nAsti / tathApi he prabho ! ahaM 'ahaGkArakadarthito-'bhimAnA'bhibhUto'haGkAreNa karthito'haGkArakarthitastatpuruSaH, 'smIti zeSaH / iti paJcadazavRttArthaH // 15 // TabArtha : aGgaM na caGgaM na gu(ga)No guNAnAM - aMga nirmala hUo nahI na hUA guNa ghaNA; na nirmalaH - na hUu nirmala; kopi kalAvilAsaH - koI kalAvilAsa nathI; sphuratprabhA na prabhutA ca kApi - na dedIpyamAMna mahimA nahI prabhutAI paNa; tathApyahaGkArakarthitohaM - to hI paNa ahaMkAra kadarthana hUo // 15 / / AyurgalatyAzu na pApabuddhi,-rgataM vayo no viSayAbhilASaH / / yatnazca bhaiSajyavidho(dhau) na dharme, svAmin ! mahAmohaviDambanA me // 16 // // Ayu0 // vyAkhyA // 'he svAmin' he netarmama 'mahAmohaviDambanA' prabala mohniiykrmkdrthnaa| mahAMzcAsau mohazca mahAmohaH karmadhArayaH, mahAmohasya viDambanA tatpuruSaH, asti / tA mohaviDambanA darzayati; mama 'AyurjIvitaM 'galati' yAti / katham ? 'Azu' zIghraM, 'pApabuddhiH' pApapariNAmaH / pApasya buddhiH pApabuddhistatpuruSaH, na galati me vayo yauvanalakSaNaM 'gatamatikrAntaM'; 'viSayAbhilASaH viSayAH zabda 1 rUpa-2, gandha-3, rasa-4, sparzA-5steSAmabhilASaH spRhA / viSayANAmabhilASo viSayAbhilASastatpuruSaH, 'na gataH' / ca puna bhaiSajyavidhau' auSadhavidhAne; vidhAnaM vidhibhaiSajyasya vidhirbheSajyavidhistatpuruSaH tasmin yatna Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anusandhAna- 58 Adaro'bhUt 'dharme' sukRtakarmmaNi yatno nAbhUditi SoDazavRttArthaH // 16 // TabArtha : AyurgalatyAzU (zu) na pApabuddhi AukhuM jAi chai zIghra pApabuddhi na jAI; gataM vayo no viSayAbhilASaH gayo yovana na gayo saMsArano abhilASa; yatnazca bhaiSajyavidhau na dharme - yatne karI udyama kIdho uSadhaneM, na dharmana viSaiM; svAmin mahAmohaviDambanA me he nAtha ! moTI mohanI viTaMbanA mAharI // 16 // nAtmA na puNyaM na bhavo na pApaM, mayA viTAnAM kaTugIrapIyam / adhAri karNe tvayi kevalArke, puri: (pari) sphuTe satyapi deva ! dhigmAm // 17 // // nAtmA0 // vyAkhyA // he bhagavan ! 'mayA viTAnAM' nAstikAdiviTapuruSANAM 'iyaM kaTugIrapi' karkazoktirapi; kaTuzcAsau gIzca kaTugIH krmdhaaryH| 'karNe' zravaNe''dhAri' dhRtA / iyaM kA ? AtmA jIvo nAsti, tathA 'puNyaM' sukRtaM nAsti, tathA 'bhavo' 'vatAro nAsti, tathA 'pApaM' duritaM nAsti / kasmin sati ? 'tvayi sati' / tvayi kathambhUte ? 'kevalArke' kevalaM kevalajJAnaM tadevArko yasya sa padaikadeze padasamudAyopacArAt kevala sa (za)bdena kevljnyaanmucyte| tvayi kiMlakSaNe ? 'parisphuTe' atiprakaTe / tvayi kathanbhUte ? 'satyapi' vidyamAne'pi / tvayi satyapi viTAnAM vANI karNe zrutA / ato he deva ! he kevalapate ! 'mAM dhigastu' dhikkAro bhavatu guNAguNe'vivekatvAditi sapta(daza)vRttArthaH // 17 // bArtha : nAtmA na puNyaM na bhavo na pApaM na kIdhUM AtmAnUM hita na puNya kIdhUM na bhavaphero vAro na pApa pheDo; mAyAviTAnAM kaTugIrapIyaM - mAyAkuTanI kaDUI vAMNIiM; adhAri karNe tvayi kevalArke - dharI kAMnaneM viSeM tujha kevalajJAnasUrya Agali pragaTe chai; parisphuTe satyapi daiva / dhiga (g)mAM tohI piNa he deva ! dhikAra huvo mujhana // 17 // - " - na devapUjA na ca pAtrapUjA, na zrAddhadharmazca na sAdhudharmaH / labdhvApi mAnuSyamidaM samastaM kRtaM mayA'raNyavilApatulyam // 18 // // na deva0 // vyAkhyA // he parameSTin ! yanmayA 'devapUjA''rhadarcA; devAnAM pUjA devapUjA tatpuruSa:, na kRtA / ca punaryanmayA 'pAtrapUjA' sAdhudAnaM; punaryanmayA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 27 'zrAddhadharmaH' samyaktvamUladvAdazavratalakSaNaH / zrAddhAnAM dharmaH zrAddhadharmaH, zrAddhadharmastatpuruSaH, na vihitaH tathA yanmayA 'sAdhudharmaH' paJcamahAvratalakSaNaH / sAdhUnAM dharmaH sAdhudharmastatpuruSaH, na nirmitaH / kiM kRtvA ? 'labdhvA'pi' prApyA'pi; kiM karmatApannaM ? 'mAnuSyaM' manujatvaM; manuSyasya bhAvo mAnuSyaM; tat labdhvA mAnuSyamiti padayugalaM devapUjAdipadeSvapi yojyaM / tat idamiti devArcAdya'karaNalakSaNaM; 'samastaM' sakalaM 'kRtaM' nimitaM idaM; kIdRzaM kRtaM ? 'araNyavilApatulyaM' araNyaM kAntAraM, tatra vilApo rodanaM tasya tulyaM sadRzaM / araNye vilApo'raNyavilApastatpuruSaH, 'raNyavilApasya tulyamaraNyavilApatulyaM tatpuruSaH / ko'rtho ? yanmayA naratvaM prApyArhatpUjAdikasukRtaM na kRtaM, tanmayA'raNye rodanaM kRtam / araNye rodanaM tvakiJcitkaraM prasiddhamasti / yata uktaM; araNyaruditaM kRtaM zabazarIramudvartitaM, / zvapucchamavanAmitaM badhirakarNajApaH kRtaH / sthale kamalaropaNaM suciramUkhare varSaNaM, tadabhramukhamaNDanaM yadabudhe jane bhASitam // ityaSTAdazavRttArthaH // 18 // TabArtha : na devapUjA - meM devanI pUjA na kIdhI; na ca pAtrapUjA - pAtrapUjA na kIdhI; na zrAddhadharmazca na sAdhudharmaH - zrAvakano dharma na kIdho sAdhUno piNa dharma na kIdhao; labdhvA'pi - lahI karI; mAnuSyamidaM samastaM - manuSyabhava e sagalao; kRtaM mayAraNyavilApatulyaM - kIbUM meM rudana kIbUM vanakhaMDa sevau // 18 // cakre mayA'satsvapi kAmadhenu - kalpadrucintAmaNiSu spRhArttiH / na jainadharme sphuTazarmade'pi, jineza ! me pazya vimUDhabhAvam // 19 // // cakre0 // vyAkhyA // 'he jineza !' jinAH kevalinaH teSAmIzaH svAmI, jinAnAmIzo jinezastatpuruSastasya sambodhanam / mayA 'spRhArttiH' vAJchApIDA prAptya'dhyavasAya iti yAvat / spRhAyA artiH spRhArtistatpuruSaH / 'cakre' kRtA, keSu ? 'kAmadhenu-kalpadru-cintAmaNiSu' kamadhenuH kAmagavI, kalpadrurdevataruH, cintAmaNi-zcintAratnaM; tiSu(teSu), kAmasya pUrikA dhenuH kAmadhenustatpuruSaH, kalpazcAsau druzca kalpadruH karmadhArayaH, cintAyAH pUrako maNizcintAmaNimadhyapadalopI tatpuruSaH / kAmadhenuzca kalpadruzca cintAmaNizca kAmadhenukalpadrucintAmaNayo dvandvasteSu / kiM lakSaNeSu kAmadhenu-kalpadru-cintAmaNiSu? 'asatsvapi' avidyamAneSvapi, na Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anusandhAna-58 santo'santasteSu tatpuruSaH / puna jainadharme' jinoktatattve, jinasyAyaM jaino, jainazcAsau dharmazca jainadharmaH karmadhArayastasmin / spRhArttijinadharmakaraNalakSaNA cintA na ckre| jinadharme kiMlakSaNe? 'sphuTazarmade'pi' prakaTasaukhyakArake'pi / sphuTaM ca tat zarma ca sphuTazarma karmadhArayaH, sphuTazarma dadAtIti sphuTazarmadastasmin / he jineza ! 'me' mama 'vimUDhabhAvaM' vizeSeNa mandatvaM; mUDhasya bhAvo mUDhabhAvastatpuruSaH / vizeSeNa mUDhabhAvo vimUDhabhAvastatpuruSastaM pazya vilokayetyekoviMzatitamavRttArthaH // 19 // TabArtha : cakre mayA - kIdhI meM chaiM; satsvapi kAmadhenukalpadru cintAmaNiSu spRhArttiH - te kAmadhenu kalpadruma vRkSa cintAmaNi viSaya vAMchA pIDai; na jainadharme sphuTazarmadepi - na jinadharmaneM virSe pragaTa mokSa deNahAra; jineza ! me pazya vimUDhabhAvaM - he ThAkura ! mujhanaiM pazya dekhi mUrkhapaNaU // 19 // sadbhogalIlA na ca rogakIlA, dhanAgamo no nidhanAgamazca / dArA na kArA narakasya citte, vyacinti nityaM mayakA'dhamena // 20 // // sadbho0 // vyAkhyA // he puruSottama ! 'mayakA' mayA, "nityaM' nirantaraM, 'sadbhogalIlA' pradhAnabhogakrIDA, santazca te bhogAzca sadbhogAH karmadhArayaH, sadbhogAnAM lIlA sadbhogalIlA tatpuruSaH / 'citte' cetasi, 'vyacinti' vicAritA / ca punaH 'rogakIlAH' gadazaGkavo, rogA eva kIlA lohopakaraNavizeSAH khIlA iti lokoktiH / kIlAzabdaH puMstrIliGge / rogA eva kIlA rogakIlAH karmadhArayaH / navyacintiSata mayakA / 'dhanAgamo' dhanaprAptirdhanasyAgamo dhanAgamastatpuruSaH, vyacinti ca puna nidhanAgamo' maraNAgamo, nidhanasyAgamo nidhanAgamastatpuruSaH, na vyacinti no makhedhi(?) mayakA 'dArAH' kalatraM citte vyacintiSata / 'dAra' zabdo bahuvacanAntaH pulliGgazca jJeyaH / punarnarakasya kArA guptigRhaM citte na vyacinti / yato mayakA kiMlakSaNenA'dhamena pApena avyayasarvAderakaM ceti taddhitasUtreNA'k pratyaye rUpasiddhiriti viMzatitamavRttArthaH // 20 // TabArtha : sadbhogalIlA na ca rogakIlA - rUDA bhoga citavA na rogapIDA citavI; dhanAgamo no nidhanAgamazca - lakSmIno dhanAgama cIMtavo na nirdhana paNau; dArA na kArA narakasya citte - strI mana ciMtavI gotaharUM mana dharUM nahI; vyacinti nityaM mayakAdhamena - ciMtavU niraMtara meM adhamaI // 20 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 sthitaM na sAdhorhadi sAdhuvRttyA, paropakArAnna yazo'rjitaM ca / kRtaM na tIrthoddharaNAdi kRtyaM, mayA mudhA hAritameva janma // 21 // // sthitaM0 / / vyAkhyA // he jagatprabho ! mayA 'janmA''vatAro 'mudhA' vRthA 'hAritaM' nirgamitaM / eveti nizcaye tadarzayati; mayA sAdhoruttamasya 'hRdi' hRdaye 'na sthitaM' nAzritaM; kasmAt ? 'sAdhuvRttAt' zobhanAcArataH / sAdhu ca tadvRttaM ca sAdhuvRttaM tasmAt / sAdhuvRttyA ityapi kvApi pAThaH / tatra sAdhuH zobhanavRttiH sadAcaraNarUpA pravRttistayA / ca punarmayA 'yazaH' prasiddhA(ddhaM) khyAtirUpaM 'nArjitaM' nopArjitam / kasmAt ? 'paropakArAt' anyopakRtitaH / pareSAmupakAraH paropakArastasmAttatpuruSaH / tathA mayA 'kRtyaM' kArya, na kRtaM na vihitaM; kRtyaM kiMlakSaNam ? 'tIrthoddharaNAdi' patitajinamandiroddhArapravRttiH / tIrthAnAmuddharaNa(NaM) tIrthoddharaNaM tatpuruSaH / tIrthoddharaNamAdiryasya tattIrthoddharaNAdi bahuvrIhirityekaviMzatitamavRttArthaH // 21 // TabArtha : sthitaM na sAdhorhadi sAdhuvRttAn (t) - na hUo te sAdho hIyA sAdhU vRtta AcAra karI; paropakArAnna yazojjitaM ca - paropakArI(ri) yaza nopAryo; kRtaM na tIrthoddharaNAdi kRtyaM - na kIdhao tIrtha uddharaNAdika karaNI; mayA mudhA hAritameva janma - mai vRthA hAro janama // 21 // vairAgyaraGgo na gurUditeSu, na durjanAnAM vacaneSu zAntiH / nAdhyAtmalezo mama kopi deva !, tAryaH kathaGkAramayaM bhavAbdhiH // 22 // // vairA0 // vyAkhyA // 'he deva !' mayA 'kathaDkAra'miti 'kathaMkathamAdiSu svArthe kRJ' iti kRdantasUtreNa rUpasiddhiH / 'ayaM bhavAbdhi'rasau saMsArasamudraH / bhava evAbdhiH karmadhArayaH / 'tArya'staraNIyaH yasmAt sukRtaM vinA saMsArArNavastarItuM na zakyate tattu mayA nAcaritaM taddarzayati / me 'vairAgyaraGgo' vairAgyavAsanA; vairAgyasya raGgo vairAgyaraGgastatpuruSaH nAjani / keSu satsu ? 'gurUditeSu' satsu / gurubhASiteSu gurubhASitazravaNe vairAgyaraGgo bhavati / yaduktaM; "dharmAkhyAne smazAne ca, rogiNAM yA matirbhavet / yadi sA nizcalA buddhiH, ko na mucyeta bandhanAt // 1 // " mama tu sa nAbhUt / gurubhiruditAni gurUditAni tatpuruSasteSu / tathA 'durjanAnAM' asajjanAnAM; duSTAzca te janAzca durjanAH karmadhArayasteSAM 'vacaneSu' Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna- 58 vAkyeSu zAntirupazamo mA bhUt / tathA mama 'kopyadhyAtmalezaH ' paThanapAThanASTAGgayogalavaH, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtmamavyayIbhAvaH, 'dhyAtmasya lezo'dhyAtmalezastatpuruSo nAbhavaditi dvAviMzatitamavRttArthaH // 22 // TabArtha : vairAgyaraGgo na gurUditeSu - saMvegaraMga na hUo guruvacananaI viSa; na durjanAnAM vacaneSu zAnti: na duSTajana bolitaneM viSaM zAMti nAdhyAtmalezo mama kopi devaH adhyAtmaleza hUo nahI he deva !; tAryaH kathaGkAramayaM bhavAbdhiH tara kima saMsArasamudra ||22|| 30 - pUrve bhave'kAri mayA na puNya, mAgAmijanmanyapi no kariSye / yadIdRzo'haM mama tena naSTA, bhUtodbhavadbhAvibhavatrayIza ! // 23 // // pUrve0 // vyAkhyA // he netarmayA ' pUrve' atikrAnte 'bhave' janmani 'puNyaM' sukRtaM 'nA'kAri' na niramAyi / kathametad jJAyate ? ucyate - tAdRg saukhyA'prAptito jJAtam / tathA 'AgAmi janmani' bhAvya'vatArepi, AgamiSyatItyevaMzIlamAgAmi tatpuruSa:, AgAmi ca tajjanma cAgAmijanma karmadhArayastasmin / 'puNyaM no' naiva 'kariSye' vidhAsye / kathametad jJAtaM ? ucyate; varttamAnabhavasvarUpaM tu 'dattaM na dAnaM parizIlitaM tu' ityAdinA pratipAditaM, asmin janmani puNyA'karaNAdagre'ppahaM na kariSye / yataH puNyena puNyaM vardhate, pApena pApamiti / yaditi yasmAt IdRza iti puNyopArjanavivarjito'hamasmIti zeSaH / tena kAraNena mama 'bhUtodbhavadbhAvibhavatrayI' bhUto'tikrAntaH, udbhavan varttamAno bhava:, AgAmI, IdRzA ye bhavAsteSAM trayI-trikaM; bhUtazcodbhavaMzca bhAvI ca bhUtodbhavadbhAvino dvandvaH / bhUtodbhavadbhAvinazca te bhavAzca bhUtodbhavadbhAvibhavAH karmadhArayaH; bhUtodbhavadbhAvibhavAnAM trayI bhUtodbhavadbhAvibhavatrayI tatpuruSa iti trayoviMzatitamavRttArthaH // 23 // bArtha : pUrve bhave'kAri mayA na puNyaM - pUrvabhavaI maI puNa na kIdhaU; AgAmijanmanyapi AvataiM bhavaiM paNa nahI; no kariSye - karIsa; yadIdRzo'haM jo ehavo chaM to; mama tena naSTA mAharA nAThA; bhUtodbhavadbhAvibhavatrayIza - atIta anAgata varttamAMna bhavatrayI he nAtha ! // 23 // - kiM vA mudhA'haM bahudhA sudhAbhuk - pUjya ! tvadagre caritaM svakIyaM / jalpAmi yasmAt trijagatsvarUpa - nirUpakastvaM kiyadetadatra // 24 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 // kiM vA0 // vyAkhyA // 'he sudhAbhukpUjya !' he devAcAryya(devArcya) ! sudhAM bhuJjate iti sudhAbhuja - statpuruSaH, sudhAbhugbhiH pUjya sudhAbhukpUjyastatpuruSastasya sambodhanaM veti pakSAntare / 'tvadagre' bhavatpurataH; tavAgre tvadagre tatpuruSaH / 'svakIyamAtmIyaM; svakasyedaM svakIyaM, caritaM - caritraM, mudhA vRthA bahudhA nAnAprakAreNa, bahava: prakArA asyeti bahudhA / 'haM kiM jalpAmi - kathayAmi ? yasmAtkAraNAttvaM varttase / tvaM kiMlakSaNaH ? ' trijagatsvarUpanirUpakaH' tribhuvanalakSaNakathakaH; trayANAM jagatAM samAhArastrijagat dviguH; trijagataH svarUpaM trijagatsvarUpaM tatpuruSaH; trijagatsvarUpasya nirUpakatrijagatsvarUpanirUpakastatpuruSaH tasmAdatreti tvayi viSaye etaditi madIyacaritraM; kiyaditi kiyatpramANamasti ? yasmAt sarveSAM tribhuvanajanAnAM svarUpaM tvaM jAnAsIti caturviMzatitamavRttArthaH // 24 // 31 TabArtha : kiMvA mudhA'haM bahudhA sudhAbhuk - suM vA athavA ghaNuM amRtabhuk; pUjya tvadagre - he pUjya tujha Agala; caritaM svakIyaM caritra ApaNuM; jalpAmi yasmAttrijagatsvarUpaM - kahuM jeha bhaNI trijagatsvarUpa; nirUpakastvaM kiyadeda(ta)datra prarUpaka tuM ketalo saMsAramAha // 24 // - dInoddhAradhurandharastvadaparo nAste madanya: kRpA pAtraM nAtra jane jinezvara ! tathApyetAM na yAce zriyam / kiMtvarhannidameva kevalamaho sadbodhiratnaM zivaM, zrIratnAkara ! maGgalaikanilaya ! zreyaskaraM prArthaye // 25 // // itizrIsAdhAraNajinastavanaM ratnAkarasUriviracitam // // dIno0 // vyAkhyA // ' he jinezvara !' he kevalIza ! jinAnAmIzvaro jinezvarastatpuruSastasya sambodhanaM, 'tvadaparo' bhavadanya:, tvat aparastvadaparastatpuruSaH tvaditi pRthagpadaM vA puruSo 'nAste' na varttate puruSaH / kiM lakSaNo ? 'dInoddhAradhurandharo' duHsthitoddharaNatatparaH / dInAnAmuddhAro dInoddhArastatpuruSaH, dhurandharatIti dhurandharastatpuruSaH, dInoddhAradhurandharo dInoddhAradhurandharastatpuruSaH, 'tra iha, 'jane' loko (ke) 'madanyo' madbhinno mat anyo madanyastatpuruSaH / maditi pRthagpadaM vA / puruSo nAsti na varttate puruSaH / kiMlakSaNam 'kRpApAtraM' dayAsthAnaM ? kRpAyAH pAtraM kRpApAtraM tatpuruSaH / yadyapyetadasti 'tathApi etAM' gajavAjikozAdikAM jagav (t) prasiddhAM zriyaM' lakSmIM na yayAce Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 na prArthayAmi / tu punaH kimiti vizeSArthe / 'he arhan !' he bhagavan ! 'he zivazrIratnAkara !' he mokSalakSmIsamudrA (dra!) zivasya zrIH zivazrIstatpuruSaH, ratnAnAmAkaro ratnAkarastatpuruSaH / zivazriyo ratnAkaraH zivazrIratnAkarastatpuruSastasya sambodhanam / 'he maGgalaikanilaya !' he bhadraika mandira ! ekazcAsaunilayaH(ca) karmadhArayaH, maGgalAnAmekanilayo maGgalaikanilayastatpuruSastasya sambodhanam / idaM 'sadbodhiratna' pradhAnajinadharmaprApticintAmaNiH, bodhireva ratnaM bodhiratnaM karmadhArayaH; sacca tadbodhiratnaM ca sadbodhiratnaM karmadhArayaH / punadvi(Dhei)tIyAjJApanAya taditi / saditi pRthak padaM vA bodhiratnasya vizeSaNIbhUtam / sadbodhiratnaM kiMviziSTam ? 'zreyaskaraM' mokSakArakam / zreyaH karotIti zreyaskaraM tatpuruSaH / punardvitIyAjJApanAya taditi / 'aho' iti sambodhane, 'eveti nizcaye / 'prArthaye' yAce / katham ? kevalamadvitIyaM, 'zivazrI ratnAkare'ti sambodhanaM kathayatA stotrakA svanAmA'sUci zrIratnAkarasUririti paJcaviMzatitamavRttArthaH // 25 / / zrImattapAgaNagaNanA-GgaNadinamaNivijayasenasUrINAM / ziSyANunA viracitA, vRttiriyaM kanakakuzalena // 1 // sasUtravRttergranthAgraM, zlokasaGkhyA zatatrayI / pratya'kSaraM gaNanayA, saJjAtA'smin stavottame // 2 // aGkatopi 300 itizrI sAdhAraNajinavarastavanam // TabArtha : dInoddhAradhurandhara - dInabhava udharavA dhorI; stvadaparo- tuM thakI anero; nAste madanya - koI nathI paropakArI; kRpApAtraM nAtra - aneruM kRpA- pAtra nathI; jane jinezvara tathApyetAM na yAce zriyaM - he jinezvara ! to piNa etuM na vArcha lakSmI; kintvarhannidameva kevalaM - kisuM tu puna eha jine kevala; maho ! sadbodhiratnaM ziva - rUhU bodhabIja mokSazrI; zrIratnAkaramaGgalaikanilayaH - he ratnAkara ! he maGgalIka nilaya; zreyaskaraM prArthaye - kalyANa karo vAMchaU // 25 // itizrI sAdhAraNajinastotrasampUrNaH - iti zrI sarvajinezvarastutirUpa stotra sampUrNaH / saMvat 1810 nA varSe kArttikazudi 5 dinaI bUdhavAraiM - granthAgraMtha 101, saMvata 1810 varSe kAli zUda 5 bUdhavAraiM, likhitaM saMghavI phatecaMda sUrasaMgha zrI pAlaNapuramadhaiM zubhaM bhavatu / zrIrastuH / /