Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA jIvana me adhakAra chA rahA thaa| una dino me udAsI, nirAzA aura vecainI hAvI ho rahI thii| ina kSaNo me prekSA dhyAna evaM namaskAra mahAmatra kI sAdhanA kA sayoga huaa| jIvana me prakAza hI prakAza ho gyaa| adhakAra chaTa gyaa| rAha spaSTa huii| jIvana kI dizA aura dazA vadala gii| prekSA dhyAna sAdhanA merA jIvana bana gyaa| _jaina Agamo me dhyAna, Asana Adi kI vipula sAmagrI hai| dIrghakAla se icchA thI ki "prekSA dhyAna" ke sadarbha me "zAstrIya AdhAra" ko vyavasthita rUpa se prastuta kiyA jaaye| AcAryazrI mahAprajJa ke dhyAna sAhitya se pracura saketa eva Alekha prApta hue| unhI sopAno se car3hakara "zAstrIya AdhAra" ko kicita vyavasthita rUpa se prastuta karane kA prayAsa kiyA hai| usa sindhu-sama sAmagrI kA yahA vindu mAtra hI sparza ho sakA hai| AzA hai vidvad jana eva zodhArthI hetu atIta ke anusadhAna va bhaviSya ke nirmANa me yaha "laghu prayAsa" dizA-sUcaka yatra kA kArya kara skegaa| prekSA dhyAna ke siddhAnto para mukhya rUpa se pAca dRSTiyo se vicAra kiyA jAtA hai--prayojana, AdhyAtmika dRSTikoNa, vaijJAnika dRSTikoNa, prakriyA eva pariNAma / inhI pAca pakSo me se cAra para (vaijJAnika dRSTikoNa ko choDakara) zAstrIya AdhAra ko vyavasthita rUpa diyA gayA hai| __isa kArya me pUjya gurudevazrI tulasI, AcAryazrI mahAprajJa, mahAzramaNa zrI mudita kumAra jI kA sabala sadaiva sAtha rhaa| munizrI dulaharAjajI eva munizrI rAjendra jI kA sAnnidhya eva sahayoga isa kArya kI gati-pragati kA nimitta vnaa| pratyakSa eva parokSa me aneka sahabhAgI bane hai, una sabhI ke prati vinamra aabhaar| muni dharmeza
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA prekSAdhyAna kAyotsarga zvAsa-prekSA zarIra-prekSA caitanya kendra-prekSA lezyA-dhyAna anuprekSA aura bhAvanA vartamAna kSaNa kI prekSA Asana sadarbha grantha sUcI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prekSAdhyAna AdhAra draSTA kA darzana * eya pAsagasa dasaNa uvarayasatthassa pliytkrss| AyAro 3185 yaha ahisaka aura nirAvaraNa draSTA kA darzana hai| prayojana satya kI khoja * appaNA saccamesejA, metti bhUesu kppe| uttarajjhayaNANi 62 svaya satya khoje, sabake sAtha maitrI kre| Atma-sAkSAtkAra * sapikkhae appgmppenn| dasaveAliyaM cUliyA 2112 AtmA ke dvArA AtmA ko dekhe| * viyANiyA appagamappaeNa jo rAgadosehi samo sa pujo|| dasaveAliyaM 6 / 3 / 11 AmA ko AtmA ke dvArA jAnakara jo rAgadveSa me sama rahatA hai vaha pUjya hotA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 prekSAdhyAna anAsakti kA vikAsa * aNNahA Na pAsae prihrejaa| AyAro 21118 .. adhyAtma tattvadarzI vastuoM kA paribhoga anyathA kare, Asakti se na kre| svarUpa apramAda kI sAdhanA * dhIre muhutamavi No pmaaye| AyAro 2111 dhIra puruSa muhUrttamAtra bhI pramAda na kare / * uhie No pmaaye| AyAro 5 / 231 puruSa utthita hokara pramAda na kre| * savvato pamattassa bhaya, savvato appamattassa Natyi bhy| AyAro 3 175 pramatta ko saba ora se bhaya hotA hai| apramatta ko kahI se bhI bhaya nahIM hotaa| * egamappANa spehaae| AyAro 4 / 3 eka AtmA kI hI saprekSA kre| * rAi diva pi jayamANe, appamatte samAhie jhaati| AyAro 6 / 2 / 4 bhagavAn mahAvIra rAta aura dina sthira aura ekAgra tathA apramatta rahakara samAhita avasthA me dhyAna karate the| uvvehatI logamiNa mahata buddhapamattesu privvejjaa| sUyagaDo 1 / 12 / 18 jo isa mahAn loka ko nikaTatA se dekhatA hai vaha apramata vihAra kara sakatA hai| * samaya goyama | mA pmaaye| uttarAyaNANi 101 he gautama (mAnava) / tU kSaNa bhara bhI pramAda mata kr| kAyotsarga * asai vosaTTacattadehe 'sa bhikkhuu| dasaveAliyaM 10113
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 3 jo muni vAra-bAra deha kA vyutsarga aura tyAga karatA hai, vaha bhikSu hai| * abhikkhaNa kaausggkaarii| dasaveAliyaM cUliyA 217 sAdhu bAra-bAra kAyotsarga karanevAlA ho| kAussagga tao kujA, svvdukkhvimokkhnn| uttaraljhayaNANi 26 / 38 kAyotsarga sarva du kho se mukta karanevAlA hai| antaryAtrA * paNayA vIrA mhaaviihi| AyAro 1137, dekhne bhASya vIra puruSa mahApatha ke prati praNata hote hai| mahApatha kA artha kuNDalinI-prANadhArA bhI hai| paNae vIre mahAvihi siddhipaha NeyAuya dhuv| sUyagaDo 1 / 2 / 21 dhIra puruSa lakSya taka le jAne vAle usa zAzvata mahApatha ke prati praNata hote hai, jo siddhi kA patha hai| zvAsaprekSA (sahie) * aNihe sahie susavuDe Atahita dukkheNa labbhate / sUyagaDo 112152 dekhe TippaNa muni sneharahita aura Atmahita me rata hokara vihAra kre| Atmahita kI sAdhanA bahuta durlabha hai| sahita-kumbhaka karanevAlA Atmastha ho jAtA hai| gheraNDa sahitA me sahita kA artha zvAsa nirodha yA zvAsa ko zAnta karanA hai| zarIra prekSA * je imassa viggahassa aya khaNe tti mnnesii| __ AyAro 5121 isa zarIra kA yaha vartamAna kSaNa hai, isa prakAra anveSaNa karanevAlA (dekhane vAlA) apramatta hotA hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 prekSAdhyAna caitanyakendra prekSA * etthovarae ta jhosamANe aya saMdhI ti adkkhu|| AyAro 5120 dekhe bhASya jo Arambha se uparata hai, usane anArambha kI sAdhanA karate hue "yaha sadhi hai aisA dekhA hai|" sadhi zabda kA artha hai-apramAda ke adhyavasAya ko joDanevAlA zarIravartI sAdhana jise caitanyakendra yA cakra kahA jAtA hai| lezyA dhyAna * avahilesse privve| AyAro 6 / 106 muni avahirlezya, aprazasta lezyAoM kA varjana kara parivrajana kre| * tamhA eyANa lesANa, aNubhAge viyaanniyaa| appasatthAo vajjittA, pasatthAo ahiDejAsi / / uttarAyaNANi 34 / 61 ine lezyAoM ke anubhAgo ko jAnakara muni aprazasta lezyAoM kA varjana kare aura prazasta lezyAoM ko svIkAra kre| anuprekSA * dhammassa Na jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo, taM jahAegANuppehA, aNicANuppehA, asaraNANuppehA, saMsArANuppehA / ThANa 4 / 68 dharmyadhyAna kI cAra anuprekSAe hai--ekatva, anitya, azaraNa eva ssaar|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota * 5 bhAvanA * bhAvaNAjogasuddhappA, jale NAvA va aahiyaa| NAvA va tIrasampannA, savvadukkhA tiuddti|| sUyagaDo 11515 jisakI AtmA bhAvanA yoga se zuddha hai vaha jala me naukA kI taraha kahA gayA hai, vaha taTa para pahucI huI naukA kI bhAti sava du kho se mukta ho jAtA hai| Asana * avi jhAti se mahAvIre, AsaNatthe akukkue jhaann| AyAro 64 / 14 bhagavAn ukaDU Adi Asano me sthita aura sthira hokara dhyAna karate the| prakriyA mana, vANI aura zarIra ke karma ko zAMta kara dekhanA * viNaettu soya Nikkhamma, esa mahaM akammA jANati pAsati / AyAro 51120 indriya-viSaya kA parityAga kara niSkramaNa karanevAlA vaha mahAn sAdhaka akarmA hokara jAnatA, dekhatA hai| pariNAma duHkhacakra se mukti * je kohadasI se dukhdsii| AyAro 3153 jo krodhadarzI hai vaha dukhadarzI hai| * se mehAvI abhinivaDejA koha ca dukkha c| AyAro 3184 medhAvI krodha, mAna, mAyA, lobha, preya, dveSa dukha ko chinna kre|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prekSAdhyAna upAdhi se mukti * kimatyi uvAhI pAsagasa Na vijai ? nntthi| AyAro 3 / 67 kyA draSTA ke koI upAdhi hotI hai yA nahIM ? nahI hotii| Atma-ramaNa * je aNaNNadasI se aNaNNArAme, je aNaNNArAme se annnnnndNsii| AyAro 21173 jo ananya ko dekhatA hai vaha ananya me ramaNa karatA hai aura jo ananya meM ramaNa karatA hai vaha ananya ko dekhatA hai| pApa se mukti * AyakadaMsI Na kareti paav| AyAro 3133 hisA me AtaMka dekhanevAlA puruSa parama ko jAnakara pApa nahI krtaa| * samattadasI Na kareti paav| AyAro 3128 samatvadarzI puruSa pApa nahI krtaa| karma-baMdha kA vilaya * evaM se appamAeNaM, vivega kiTTati veyvii| AyAro 5174 pramAda se kie hue karma-badha kA vilaya apranAda se hotA hai|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyotsarga prayojana pravRtti - nivRtti ke santulana ke lie aura upasargoM ko sahane ke lie * so ussaggo duviho, ceTThAe abhibhave ya NAyavvo / bhikkhAriAi paDhamo uvasaggAbhiujaNe bIo / / Avazyaka niryukti 1466 vaha utsarga (kAyotsarga) do prakAra kA hotA hai-- ceSTA aura abhibhava | bhikSA Adi pravRtti ke pazcAt ( pravRtti - nivRtti ke satulana ke lie) kAyotsarga karanA "ceSTA kAyotsarga" hai aura prApta upasargoM ko sahana karane ke liye kAyotsarga karanA 'abhibhava kAyotsarga' hai / bhaya-nivAraNa ke lie * mohapayaDIbhaya abhibhavitu jo kuNai kAusagga tu / Ava0 niryukti 1468 bhaya mohanIya karma kI eka prakRti (avasthA) hai| usakA abhibhava karane ke lie kAyotsarga kiyA jAtA hai, bAhya kAraNo kA prabhAva karane ke liye nahI / svadoSa darzana ke lie * kAussagga mokkhapahadesio jANiUNa to dhIrA / divasAiArajANaTTayAi ThAyati ussagga / / Ava0 niryukti 1511
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 prekSAdhyAna kAyotsarga mokSa mArga ke rUpa me upadiSTa hai-aisA jAnakara dhRtimAna muni devasika Adi aticAro (sva-doSa) ko jAnane ke lie kAyotsarga karate hai| karma-kSaya hetu * kAussaggo uggo kammakkhayaTThAya kaayvvo| . Ava0 niyukti 1568 apane karmoM ko kSINa karane ke lie kAyotsarga karanA caahie| kaSAya-vijaya hetu * tassa kasAyA cattAri, nAyagA kmmsttusennss| kAussaggamabhagaM, kareMti to tjjytttthaae|| Ava0 niyukti 1471 usa karmarUpI zatrusenA ke cAra nAyaka hai-krodha, mAna, mAyA, aura lobha / ye kAyotsarga me bAdhA upasthita karate hai, ata unako jItane ke lie kAyotsarga karanA caahie| maMgala ke lie * pAvugdhAi kIrai ussaggo magalati uddeso| Ava0 niyukti 1551 kAyotsarga magala hai| aniSTa nivAraNa hetu ise kiyA jAtA hai| svarUpa sarva duHkha vimocaka * kAyossagga tao kujA, savva dukkha vimokkhnn| uttaraljhayaNANi 26 / 38 sarva dukho se mukta karAnevAlA, kAyotsarga kre| kAya ke paryAyavAcI * kAe sarIra dehe, budI caya uvacae ya sghaae| ussaya samussae vA, kalevare bhtthtnupaannuu|| Ava0 niyukti 1460
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota *6 kAya ke paryAyavAcI zabda teraha hai-kAya, zarIra, deha vondi, caya, upacaya, saghAta, ucchraya, samucchaya, kalevara, bhastrA, tanu aura paannu| utsarga ke paryAyavAcI / ussagga-viussaraNA, ujjhaNA ya avkirnn-chddddnn-vivego| vajaNa-cayaNummuaNA, pArisADaNa-sADaNA cev|| - Ava0 niyukti 1465 utsarga ke paryAyavAcI zabda gyAraha hai-utsarga, vyutsarjana, ujjhana, avakiraNa, chardana, viveka, varjana, tyajana, unmocanA, parizAtanA eva shaatnaa| kAyotsarga ke prakAra so ussaggo duviho, ceTTAe abhibhave ya nnaayvyo| Ava0 niyukti 1466 vaha utsarga (kAyotsarga) do prakAra kA hotA hai-ceSTA aura abhibhava / kAyika dhyAna * kAe vi a ajjhappa, vAyAimaNassa ceva jaha hoi| kAyavayamaNo jutta, tiviha ajjhppmaahsu| 1 Ava0 niyukti 1484 jaise mana me adhyAtma hotA hai, vaise hI zarIra aura vANI meM bhI adhyAtma hotA hai| zarIra me ekAgratApUrvaka cacalatA kA nirodha karanA kAyika dhyAna hai| vacana me ekAgratApUrvaka asaMyata bhASA kA nirodha karanA vAcika dhyAna hai| mana kI ekAgratA mAnasika dhyAna hai| isa prakAra tIrthakaro ne dhyAna ke tIna prakAra vatalAe hai|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prekSAdhyAna - - - - prakriyA kAyika sthiratA * sayaNAsaNaThANe vA je u bhikkhU na vaavre| kAyassa viussaggo chaTTho so prikittio|| uttarAyaNANi 30 / 36 sone, baiThane yA khaDe rahane ke samaya jo bhikSu kAyA ko nahI hilAtA-DulAtA, usake kAyA kI ceSTA kA jo parityAga hotA hai, use vyutsarga kahA jAtA hai| vaha Abhyantara tapa kA chaThA prakAra hai| * mA me eyau kAotti, acalao kAia havai jhaann| Ava0 niyukti 1488 "merA zarIra kapita na ho"-aisA socakara jo nizcala ho jAtA hai usake kaoNyika dhyAna hotA hai| khar3e hokara, baiThakara evaM leTakara * ussianissannaga nivannage a| Ava0 niyukti 1475 kAyotsarga tIna prakAra se hotA hai-khaDe hokara, baiThakara eva leTakara / sva-doSa darzana evaM sUkSma zvAsa-prazvAsa kAu hiae dose, jahakkama jAva tAva paarei|| tAva suhamANupANU, dhamma sukka ca jhaaijaa|| Ava0 niyukti 1514 sva-doSo ko hRdaya me dhAraNa kara, yathAkrama unakI AlocanA kare, jaba taka guru kAyotsarga sampanna na kare, taba taka Ana-prANa (zvAsa-prazvAsa) ko sUkSma kara dharmya-zukla dhyAna kre| zvAsocchvAsa kA pariNAma * sAya saya gosa'ddha tinneva sayA havati pakkhami / paca ya cAummAse aTTasahassa ca vaarise|| Ava0 niyukti 1544 sAyakAlIna kAyotsarga me zvAsocchvAsa kA pariNAma sau, prAta kAlIna
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 11 me pacAsa, pAkSika me tIna sau, cAturmAsika me pAca sau aura vArpika me eka hajAra ATha hai| zvAsa kA kAlamAna * pAyasamA UsAsA kAlapamANeNa huti nAyavvA / eva kAlapamANa ussaggeNa tu naayvv|| Ava0 niyukti 1553 eka ucchvAsa kA kAlamAna hai-eka caraNa kA smrnn| isa prakAra kAyotsarga se kAla-pramANa jJAtavya hai| zarIra kI pravRtti kA visarjana * vosaTTacattadeho kAussagga krijaahi| Ava0 niyukti 1556 __ zarIra kI pravRtti kA visarjana aura parikrama kA tyAga kara kAyotsarga kre| puna. punaH abhyAsa * asai vosaTTa cttdehe| dasaveAliyaM 10 / 13 jo muni vAra-vAra deha kI pravRtti kA visarjana aura tyAga karatA hai-vaha bhikSu hai| * abhikkhaNa kaausggkaarii| dasaveAliyaM cUliyA 27 muni vAra-vAra kAyotsarga karanevAlA ho| pariNAma dharma kA bodha * narA muyaccA dhammavidu tti ajuu| AyAro 4 / 28 deha ke prati anAsakta manuSya hI dharma ko jAna pAte hai aura dharma ko jAnanevAle hI Rju hote hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prekSAdhyAna vizodhana, halkApana evaM prazasta dhyAna * kAussaggeNa bhate / jIve ki jaNayai ? uttarajjhayaNANi 26 / 13 kAusaggeNa tIyapaDupanna pAyacchitta visoheii| visuddhapAyacchite ya jIve nivvuyahiyae ohariyabhAro vva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhsuhennvihri| bhate / kAyotsarga se jIva kyA prApta karatA hai ? kAyotsarga se vaha atIta aura vartamAna ke prAyazcittocita kAryoM kA vizodhana karatA hai| aisA karanevAlA vyakti bhAra ko nIce rakha dene vAle bhAra-vAhaka kI bhAti svastha hRdayavAlA halkA ho jAtA hai aura prazasta-dhyAna me lIna hokara sukhapUrvaka vihAra karatA hai| vizodhana, titikSA, anuprekSA, ekAgracittatA * dehamaijaDDasuddhI, suhadukkhatitikkhayA aNuppehA / jhAyai ya suha jhANa, egaggo kaaussggmmi|| Ava0 niyukti 1476 kAyotsarga karane se ye lAbha prApta hote hai1. deha kI jaDatA kA vizodhana / 2 mati kI jaDatA kA vizodhana / 3. sukha-dukha kI titikssaa| 4 anuprekssaa| 5. ekaagrcitttaa|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvAsa-prekSA prayojana zvAsa-vijaya * NijjiyasAso NipphadaloyaNo mukksylvaavaaro| jo ehAvatthagao so joI Natthi sdeho|| vRhadnaya cakra, zloka 385 zvAsa-vijaya, animeSa dRSTi, mana, vacana aura kAyA ke vyApAra se mukta vyakti yogI hotA hai| isame koI sandeha nhii| svarUpa sUkSma zvAsa-prazvAsa * aNihe sahie susavuDe, dhammaTTI uvhaannviirie| vihareja samAhitidie Atahita dukkheNa lbmte|| sUyagaDo 112152, dekhe TippaNa muni sneha rahita, zvAsa ko zAta aura niyantrita karanevAlA, susaMvRta, dharmArthI, tapa me parAkramI, zAta indriyavAlA hokara vihAra kre| Atmahita kI sAdhanA vahuta durlabha hai| (sahie' kA artha zvAsa ko zAta karanA rahA hai)| sahie dhammamAdAya, seya samaNupassati / AyAro 3 / 67 zvAsa ko niyatrita aura zAta karanevAlA sAdhaka dharma ko svIkAra kara zreya kA sAkSAtkAra kara letA hai| * tAva suhumANupANU, dhamma sukka ca jhaaijaa| kAyotsarga zataka 1514
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 prekSAdhyAna Ana-prANa ko sUkSma kara dharmya-zukla dhyAna kre| kAyace? nirubhittA maNa vAya ca savvaso / vaTTai kAie jhANe, suhamussAsava munnii|| vyavahAra bhASya pIThikA, gAthA 123 dhyAna tIna prakAra ke hote hai-kAyika, vAcika aura mAnasika / zarIra kI pravRttiyo kA nirodha karanA kAyika dhyAna hai| isa dhyAna me zvAsa-prazvAsa kA nirodha nahIM kiyA jAtA kintu use sUkSma kara liyA jAtA hai| prakriyA zvAsa ko manda manda lenA evaM chor3anA * paliyaka badheu, niruddhmnnvykaayvaavaaro| nAsagganimiyanayaNo, mdiikysaasniisaaso| pAsanAhacariyaM pR0 304 dhyAna mudrA meM paryaka-Asana, mana, vacana, aura zarIra ke vyApAra kA nirodha, nAsAgra para dRSTi aura manda zvAsa-prazvAsa hotA hai| manda manda kSiped vAyu, manda manda vinikSipet / na kvacid vAryate vAyurna ca zIghra prmucyte|| yazastilaka campU kalpa 36, zloka 716 vAyu ko manda-manda lenA cAhie aura manda-manda choDanA caahie| haThAt na usako rokanA cAhie aura na hI use choDanA caahie| kAlamAna * pAyasamAusAsA kAlapamANeNa hoti nAyavvA / vyavahAra bhASya pIThikA gAthA 122 yAvat kAlenaikazlokasya pAdazcityate tAvat kAlapramANa kAyotsarge ucchvAs iti| malayagiri vRtti ptra 41142 zvAsa-prazvAsa kA kAlamAna (lambAI) zloka ke eka caraNa ke samAna
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 15 nirdiSTa hai / eka caraNa ke cintana me jitanA samaya lagatA hai utanA zvAsa-prazvAsa kA kAlamAna hotA hai| pariNAma avyaya cetanA kA vikAsa * sahie dukkhamattAe puTTho No jhajhAe / AyAro 3 / 66 zvAsa ko niyatrita aura zAta karanevAlA dukha mAtrA se spRSTa hone para vyAkula nahI hotA / 1 sahito dvividha prokta, prANAyAma samAcaret / sagarbhovIjamuccArya, nigarbho bIjavarjita / / gheraNDa saMhitA 5 / 46 sahita sUryabhedazca ujjAyIzItalI tathA / bhastrIkA bhrAmarI murcchA kevalI cATa kumbhakA / / gheraNDa saMhitA 5 / 45
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra-prekSA prayojana satata apramAda hetu je imassa viggahassa aya khaNe tti mnnesii| AyAro 5121 'isa zarIra kA yaha vartamAna kSaNa hai', isa prakAra anveSaNa karanevAlA apramatta hotA hai| svarUpa sAdhanA kA sazakta mAdhyama-zarIra * sarIramAhu nAva tti, jIvo vuccai -naavio| sasAro aNNavo vutto, ja tarati mhesinno|| uttarajjhayaNANi 23 / 73 zarIra naukA hai, jIva nAvika hai aura sasAra samudra hai, mahAn mokSa kI eSaNA karanevAle ise taira jAte hai| Atma-darzana kI prakriyA * AdA taNuppamANo NANa khalu hoi tappamANa tu| ta saveyaNarUva teNa hu aNuhavai tattheva / / * passadi teNa sarUva jANai teNeva appasabmAva / aNuhavai teNa rUva appA nnaannppmaannaado|| ___ vRhadnayacakra 385, 316 jitanA zarIra kA Ayatana hai, utanA hI AtmA kA Ayatana hai| jitanA AlA kA Ayatana hai, utanA hI cetanA kA Ayatana hai|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 17 isalie pratyeka kaNa me savedana hotA hai| usa savedana se manuSya apane svarUpa ko dekhatA hai, apane astitva, svabhAva ko jAnatA hai| zarIra me honevAle savedana ko dekhanA, caitanya ko dekhanA hai, usake mAdhyama se AtmA ko dekhanA hai| prakriyA zarIra ko dekhanA * pAsaha eya ruuv| AyAro 5126 tuma isa zarIra ko dekho| prakampana darzana * loya ca pAsa vissphdmaann| AyAro 4 / 37 tU dekh| yaha loka (zarIra) krodha se cAro ora prakampita ho rahA hai| zarIra ke bhItara se bhItara dekhanA * ato ato pUtidehatarANi, pAsati puDhovi svtaai| ApAro 21130 purupa isa azuci zarIra ke bhItara se bhItara pahucakara zarIra-dhAtuoM ko dekhatA hai aura jharate hue vividha sroto ko bhI dekhatA hai| zarIra ke sroto ko dekhanA * uDDha sotA ahe sotA, tiriya sotA viyAhiyA, ete soyA viyakkhAyA, jehi sagati paashaa| AyAro 51115 Upara srota hai, nIce srota hai, madhya me srota hai| ye srota kahe gaye hai| inake dvArA manuSya Asakta hotA hai, yaha tuma dekho|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 prekSAdhyAna pariNAma karma kA vilaya * eva se appamAeNa, vivega kiTTati veyavI / pramAda se kie hue karma-bandha kA vilaya apramAda se hotA hai / AyAro 5 / 74 loka kA jJAna * AyatacakkhU loga-vipassI logassa aho bhAga jANai, uDDha bhAga jANai, tiriya bhAga jANai / AyAro 2 / 125 sayatacakSu puruSa lokadarzI (zarIradarzI) hotA hai| vaha loka ke adhobhAga ko jAnatA hai, Urdhva bhAga ko jAnatA hai aura tirache bhAga ko jAnatA hai / atIta- anAgata kA jJAna * svazarIramanovasthA, pazyata svena cakSuSA / yarthevAya bhavastadvad, atItAnAgatAvapi / / dhyAna dvAtrizikA - 2 jisa vyakti ne zarIra aura mana me ghaTita honevAlI avasthAoM ko dekhane kA abhyAsa kiyA hai, vaha apane vartamAna bhava kI taraha atIta aura anAgata ko bhI dekhane laga jAtA hai /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ caitanya kendra prekSA prayojana vRttiyo kA pariSkAra, kAmAsakti se mukti * sadhi vidittA iha mcciehi| AyAro 21127 purupa maraNadharmA manuSya ke zarIra kI sadhi ko jAnakara kAmAsakti se mukta ho| svarUpa caitanya kendra kA artha * 1 atIndriyacaitanyodayahetubhUta karmavivaram / 2 apramAdAdhyavasAyasandhAnabhUta zarIravartIkaraNa caitanyakendra cakramiti yaavt| ___AcArAMgabhASyam 5 / 20 1 atIndriya cetanA ke udaya me hetubhUta karma-vivara / 2 apramAda ke adhyavasAya ko joDanevAlA zarIravartI sAdhana ko caitanya kendra yA cakra kahA jAtA hai| paryAyavAcI zabda * prAcInagranyepu sandhi-vivara-randhra-cakra-kamala karaNAdInA samAnArthaka prayogo dRshyte| AcArAMgabhASyam 5 / 20 prAcIna grantho me sandhi, vivara, randhra, cakra, kamala, karaNa Adi zabdo kA prayoga samAna artha meM dekhA jAtA hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 prekSAdhyAna saMdhi kI prekSA * etthovarae ta jhosamANe aya sadhI ti adakkhu / AyAro 5 / 20 jo Arabha se uparata hai, usane anArabha kI sAdhanA karate hue 'yaha sadhi hai ' -- aisA dekhA hai / samuTThie aNagAre Arie AriyapaNe AriyadasI aya sadhIti adakkhu / AyAro 2 / 106 Arya, AryaprajJa, AryadarzI aura sayama me tatpara anagAra ne 'yaha vivara hai' -- aisA jAnA hai / karaNa ke prakAra bhagavaI 6 / 1 / 5 * kativihe Na bhate / karaNe paNNatte ? goyamA / cauvvihe karaNe paNNatte, ta jahA--maNakaraNe, vaikaraNe, kAyakaraNe, kammakaraNe / prANI ke pAsa cAra karaNa hote hai-- manakaraNa, vacanakaraNa, kAyakaraNa, karmakaraNa | karaNa aura avadhijJAna * jassa ohiNANassa jIvasarIrassa egadeso karaNa hodi tamohiNANamekkhetta NAma / SaTkhaNDAgam pustaka 13, pR0 265 jisame jIva-zarIra kA eka deza karaNa banatA hai, vaha eka kSetra avadhijJAna hai| * jamohiNANa paDiNiyadakhettaM vajjiya sarIrasavvAvayave vaTTadi tamaNeyakkhetta NAma / SaTkhaNDAgama pustaka 13, pR0 265 jo pratiniyata kSetra ke mAdhyama se nahI hotA, kintu zarIra ke sabhI avayavo ke mAdhyama se hotA hai - zarIra ke sabhI avayava karaNa bana jAte hai, vaha aneka kSetra avadhijJAna hai /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 21 karaNa aura saMsthAna * khettado tAva annegstthaannstthidaa| SaTkhaNDAgam pustaka 13, pR0 266 karaNarUpa meM pariNata zarIra-pradeza aneka sasthAna vAle hote hai| jaise zrIvatsa, kalaza, zakha, svastika, nandyAvarta Adi / pariNAma caitanya me lInatA aihika mamatva se mukti * sadhi samuppehamANassa egAyataNa-rayassa iha viSpamukkassa Natyi, magge virayassa tti bemi| ___ AyAro, 5130 jo karma-vivara ko dekhatA hai, eka Ayatana me lIna hai, aihika mamatva se mukta hai, hisA se virata hai, usake lie koI mArga nahIM hai, aisA mai kahatA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyA-dhyAna prayojana lezyA zuddhi ke lie, bhAvo kI vizodhi ke lie * lessAsodhI anjhavasANavisodhIe hoI jnss| ajjhavasANavisodhI madalesAyassa nnaadvvaa|| mUlArAdhanA 711611 lezyA (kaSAya) kI madatA se adhyavasAya kI zuddhi hotI hai, aura adhyavasAya kI zuddhi se lezyA kI zuddhi hotI hai, bhAvo kI zuddhi hotI svarUpa kaSAya raMjita yoga-pravRtti, karmoM kA jharanA * jogapauttI lessA kaSAyaudayANurajiyA hoi| gommaTasAra, jIvakAMDa, gAthA 460 kaSAya ke udaya se rajita yoga-pravRtti lezyA hotI hai| karmanisyando leshyaa| uttarAdhyayana vRhadvRtti, patra 650 karmoM kA jharanA lezyA hai| Atma-pariNAma * yogavargaNAntargatadravyasAcivyAt AlapariNAmo leshyaa| __ jaina siddhAMta dIpikA 4 / 28 yogavargaNA ke antargata pudgalo kI sahAyatA se hone vAle AtmapariNAma ko lezyA kahate hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 23 lezyA ke prakAra * kiNhA nIlA ya kAU ya teU pamhA taheva ya / sukkalesA ya chaTA u nAmAi tu jhkkm|| uttarAyaNANi 34 / 3 yathAkrama se lezyAoM ke ye nAma hai--(1) kRSNa (2) nIla (3) kApota (4) teja (5) padma (6) zukla / kRSNa lezyA se yukta vyakti kA svabhAva * pacAsavappavatto tIhi agutto chasu avirao ya / tivvArabhapariNAo khuddo sAhasio nro|| uttarAyaNANi 34 21 niddhasapariNAmo nissaso ajiidio| eyajogasamAutto kiNhalesa tu prinnme|| uttarAyaNANi 34122 jo manuSya pAco Azravo me pravRtta hai, tIna guptiyo me agupta hai, paTakAya me avirata hai, tIna Arabha (sAvadha-vyApAra) me salagna hai, kSudra hai, binA vicAre kArya karane vAlA hai, laukika aura pAralaukika dopo kI zakA. se rahita mana vAlA hai, nRzasa hai, ajitendriya hai-jo ina sabhI se yukta hai, vaha kRSNa lezyA meM pariNata hotA hai| nIla lezyA se yukta vyakti kA svabhAva * issAamarisaatavo avijjamAyA ahiiriyaa| geddhI paose ya saDhe pamatte rasalolue sAyagavesae y| uttarAyaNANi 34123 ArabhAo avirao khuddo sAhasio nro| eyajogasamAutto nIlalesa tu prinnme|| uttaraljhayaNANi 34 / 24 jo manuSya IrSyAlu hai, kadAgrahI hai, atapasvI hai, ajJAnI hai, mAyAvI hai, nirlajja hai, gRddha hai, pradvaipa karane vAtA hai, zaTha hai, pramatta hai, rasa-lolupa hai, sukha kA gavepaka hai, prArambha se avirata hai, kSudra hai, vinA vicAre kArya karane vAlA hai jo ina sabhI se yukta hai, vaha nIla lezyA me pariNata hotA hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prekSAdhyAna kApota lezyA se yukta vyakti kA svabhAva * vake vakasamAyAre niyaDille annujjue| paliudhaga ovahie micchadiTThI annaarie|| uttarAyaNANi 34 / 25 * upphAlagadudruvAI ya teNe yAvi ya mcchrii| eyajogasamAutto kAulesa tu prinnme|| uttarajjhayaNANi 34 / 26 jo manuSya vacana se vakra hai, jisakA AcaraNa vakra hai, mAyA karatA hai, saralatA se rahita hai, apane doSo ko chupAtA hai, chadma kA AcaraNa karatA hai, mithyAdRSTi hai, anArya hai, hasoDa hai, duSTa vacana bolane vAlA hai, cora hai, matsarI hai jo ina sabhI pravRttiyo se yukta hai, vaha kApota lezyA me pariNata hotA hai| taijasa lezyA me yukta vyakti kA svabhAva * nIyAvittI acavale amAI akuuuhle| __viNIyaviNae date jogava uvhaannv|| uttarAyaNANi 34 / 27 piyadhamme daDhadhamme vajjabhIrU hiese| eyajogasamAutto teulesa tu prinnme|| uttarAyaNANi 34 / 28 jo manuSya namratA se bartAva karatA hai, acapala hai, mAyA se rahita hai, akutUhalI hai, vinaya karane meM nipuNa hai, dAnta hai, samAdhiyukta hai, upadhAna karane vAlA hai, dharma me prema rakhatA hai, dharma me dRr3ha hai, pApa-bhIru hai, hita cAhane vAlA hai jo ina sabhI pravRttiyo se yukta hai, vaha tejolezyA me pariNata hotA hai| padmalezyA se yukta vyakti kA svabhAva * payaNukkohamANe ya mAyAlobhe ya pynnue| pasatacitte datappA jogava uvhaannv|| uttarajjhayaNANi 34 126, tahA payaNuvAI ya uvasate jiidie| eyajogasamAutto pamhalesa tu prinnme|| uttarAyaNANi 34 / 30 jisa manuSya ke krodha, mAna, mAyA aura lobha atyanta alpa hai, jo
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 25 prazAta citta hai, apanI AlA kA damana karatA hai, samAdhiyukta hai, upadhAna karane vAlA hai, atyalpabhASI hai, upazAnta hai, jitendriya hai jo ina sabhI pravRttiyo se yukta hai, vaha padma lezyA me pariNata hotA zukla lezyA se yukta vyakti kA svabhAva * aTTaruhANi vaJjitA dhammasukkANi jhaaye| pasatacitte datappA samie gutte ya guttihi|| uttarAyaNANi 34 / 31 * sarAge vIyarAge vA uvasate jiidie| eyajogasamAutto sukkalesa tu prinnme|| uttarAyaNANi 34 / 32 jo manuSya Arta aura raudra ina dono dhyAno ko choDakara dharmya aura zukla-ina do dhyAno me lIna rahatA hai, prazAta citta hai, apanI AtmA kA damana karatA hai, samitiyo se samita hai, guptiyo se gupta hai, upazAta hai, jitendriya hai--jo ina sabhI pravRttiyo se yukta hai, vaha sarAga ho yA vItarAga, zukla lezyA me pariNata hotA hai| prakriyA * jallesAi davvAi Adi atti tallese pariNAme bhavai / jisa lezyA ke dravya grahaNa kiye jAte hai, usI lezyA kA pariNAma ho jAtA hai| pariNAma azubha lezyA kA pariNAma * kiNhA nIlA kAU tinni vi eyAo ahmmlesaao| eyAhi tihi vi jIvo duggai uvavajaI vhuso| uttarAyaNANi 34156 kRSNa, nIla aura kApota-ye tIno adharma-lezyAe hai| ina tIno se jIva prAya durgati ko prApta hotA hai|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 prekSAdhyAna * kiNhA nIlA kAo lessAo tiNNi appstthaao| paisai virAyakaraNo savegamaNuttara ptto|| bhagavatI ArAdhanA 1605 kRSNa, nIla aura kApota--ye tIna aprazasta lezyAe hai| inakA tyAga kara manuSya anuttara savega ko prApta hotA hai| zubha lezyA kA pariNAma * teU pamhA sukkA tinni vi eyAo dhmmlesaao| eyAhi tihi vi jIvo suggai uvavajaI bhuso|| uttarAyaNANi 34 / 57 taijasa, padma aura zukla ye tIno dharma-lezyAeM hai| ina tIno se jIva prAya sugati ko prApta hotA hai| * teo pammA sukkA lessAo tiNNi vidu pstthaao| paDivajjeiya kamaso savegamaNuttara ptto|| bhagavatI ArAdhanA 1606 taijasa, padma zukla -ye tIna prazasta lezyAe hai| inhe kramaza prApta kara manuSya anuttara savega ko prApta hotA hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuprekSA aura bhAvanA prayojana Atma-saMsthiti ke lie * sohamityAttasaMskArastasmin bhAvanayA puna | tatraiva dRDhasaskArAllabhatte hyAtmani sthitim / / samAdhitaMtra zloka 28 AtmA kI bhAvanA karanevAlA AtmA meM sthita ho jAtA hai / 'so'ha' ke japa kA yahI marma hai| "samasyA samAdhAna, sarvaduHkha-mukti ke lie * bhAvaNAjogasuddhappA, jale NAvA va AhiyA / NAvA va tIrasapannA, savvadukkhA tiuTTati / / sUpagaDo 15 / 5 jisakI AtmA bhAvanA yoga se zuddha hai, vaha jala me naukA kI taraha kahA gayA hai| vaha taTa para pahucI huI naukA kI bhAti sava dukho se mukta ho jAtA hai| zAnti ke lie * sphurati cetasi bhAvanayA vinA, na viduSAmapi zAntasudhArasa / na ca sukha kRzamapyamunA vinA, jagati mohavipAdavipA''kule / / zAntasudhArasa 1 / 2 bhAvanA ke vinA vidvAno ke citta me bhI zAnti kA amRta rasa sphurita vikasita nahI hotaa| moha aura vipAda ke viSa se vyAkula isa jagat
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 prekSAdhyAna me bhAvanA ke binA kicit bhI sukha prApta nahIM ho sktaa| vAMchanIya saMskAro ke nirmANa hetu * AsAnaM bhAvayannAbhirbhAvanAbhirmahAmati / truTitAmapi sadhatte, vizuddhadhyAnasantatim / / yogazAstra 4 / 122 bhAvanA-yoga se vizuddha dhyAna kA krama, jo vicchinna hotA hai, vaha puna sadha jAtA hai aura vAchanIya saskAro kA nirmANa hotA hai| / avAMchanIya saMskAro ke unmUlana ke lie * lobha alobheNa dugachamANe, laddhe kAme naabhigaahi| AyAro 2136 jo puruSa lobha ko pratipakSa bhAvanA-alobha se parAjita kara detA hai vaha prApta kAmo kA sevana nahIM krtaa| vaha lobha se mukta ho jAtA hai| svarUpa draSTA bArA pradatta bodha adakkhuva / dakkhuvAhiya, saddahasU adkkhudsnnaa| hadi hu suviruddhadasaNe, mohaNijeNa kaDeNa kammugA / / sUyagaDo 112165 he adraSTA ! tumhArA darzana tumhAre hI moha ke dvArA niruddha hai| tuma satya ko nahIM dekha pA rahe ho| ata tuma usa para zraddhA karo jo draSTA dvArA tumhe batAyA jA rahA hai| anuprekSA kA AdhAra draSTA dvArA pradatta bodha hai| anupekSA svAdhyAya kA eka prakAra * vAyaNA pucchaNA ceva, taheva priyttttnnaa| aNuppehA dhammakahA, sajjhAo pacahA bhve|| uttaraljhayaNANi 3034 svAdhyAya ke pAca prakAra hai-vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA eva dhrmkthaa|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 26 bhAvanA kA tAtparya pAsanAhacariaM pR0 460 * bhAvijjai vAsijjai, jIe jIvo visuddhaceTTAe / sA bhAvaNa tti vuccai. || jisa viSaya kA anucintana bAra-bAra kiyA jAtA hai yA jisa pravRtti kA vAra-vAra abhyAsa kiyA jAtA hai, usase mana prabhAvita ho jAtA hai, isalie usa cintana yA abhyAsa ko bhAvanA kahA jAtA hai / bhAvanA paNavIsa bhAvaNAhi uddesesu dasAiNa / * je bhikkhU jayaI nicca se na acchai maMDale / / uttarajjhayaNANi 31 / 17 jo bhikkhU paccIsa bhAvanAoM aura dazAzrutaskaMdha, vyavahAra aura vRhatkalpa ke chabbIsa uddezo me sadA yatna karatA hai vaha sasAra me nahI rahatA / dharmya dhyAna kI cAra anuprekSAeM * dhammassa Na jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo, ta jahAgANuppehA, aNiJcANuppehA, asaraNANuppehA, sasArANuppehA, ThANaM 4 / 68 dharmya dhyAna kI cAra anuprekSAeM hai arthAt dharmyadhyAna ke pazcAt cAra anuprekSAoM kA abhyAsa kiyA jAtA hai---ekatva, anitya, azaraNa eva sasAra anuprekSA / zukla dhyAna kI cAra anuprekSAeM * sukkassa Na jhANassa cattAri aNuppehAo paNNattAo, taM jahAaNatavattiyANuppehA, vipariNAmANuppehA, asubhANuppehA, avAyANuppehA / ThANa 4 / 72 zukla dhyAna kI cAra anuprekSAe hai- anantavRttitAnuprekSA, vipariNAma anuprekSA, azubha anuprekSA, apAya anuprekSA /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. prekSAdhyAna anitya anuprekSA * se puba peya pacchA peya bheura-dhamma, viddhasaNa-dhamma, adhuva, aNitiya, asAsaya, cayAvacaiya, vipariNAma-dhammaM pAsaha eya ruuv| AyAro 5 / 26 tuma isa zarIra ko dekho, yaha pahale yA pIche eka dina avazya chUTa jaayegaa| vinAza aura vidhvasa isakA svabhAva hai| yaha adhruva, anitya aura azAzvata hai| isakA upacaya aura apacaya hotA hai| isakI vividha avasthAe hotI hai| Natyi kAlassa nnaagmo| AyAro 22 mRtyu ke lie koI bhI kSaNa anavasara nahIM hai| vaha kisI bhI kSaNa A sakatA hai| vayo accei jovvaNaM v| AyAro 2 / 12 avasthA bIta rahI hai aura yauvana calA jA rahA hai| * acei kAlo tUrati rAio, na yAvi bhogA purisANa nniccaa| uvicca bhogA purisa cayati , duma jahA khINaphala va pkkhii|| uttarajjhayaNANi 13131 jIvana bIta rahA hai| rAtriyAM dauDI jA rahI hai| manuSyo ke bhoga bhI nitya nahIM hai| ve manuSya ko prApta kara use chor3a dete hai, jaise kSINa phalavAle vRkSa ke pkssii| azaraNa anuprekSA * nAla te tava tANAe vA, saraNAe vA / . tuma pi tesi nAla tANAe vA saraNAe vaa|| AyAro 218 ve svajana tumhe trANa yA zaraNa dene meM samartha nahIM hai| tuma bhI unhe trANa yA zaraNa dene meM samartha nahI ho|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 31 . * mAyA piyA NhusA bhAyA bhajA puttA ya orsaa| nAla te mama tANAya luppatassa skmmunnaa|| uttarAyaNANi 6 / 3 jaba mai apane dvArA kiye gaye karmoM se chitra-bhinna hotA hUM, taba mAtA, pitA, putra-vadhU, bhAI, palI aura putra-ye sabhI merI rakSA karane me samartha nahIM hote| saMsAra anuprekSA * moheNa gabma maraNAti eti| AyAro 57 prANI moha ke kAraNa janma-maraNa ko prApta hotA hai| * savvabhavesu assAyA veyaNA veiyA me| nimesataramitta pi ja sAyA natthi veynnaa|| uttaraljhayaNANi 1674 maine sabhI janmo me duHkhamaya vedanA kA anubhava kiyA hai| vahA eka nimeSa kA antara paDe utanI bhI sukhamaya vedanA nahIM hai| ekatva anuprekSA * aiacca savvato saga Na maha asthitti iti egohamasi / AyAro 6138 puruSa sava prakAra ke saga kA tyAga kara yaha bhAvanA kare--merA koI nahIM hai, isalie mai akelA huu| ego ahamasi, na me asthi koi, na yAhamavi kassai, eva se egAgiNameva appANa smbhijaannijjaa| AyAro 8167 meM akelA hU, merA koI nahIM hai, mai bhI kisI kA nahIM hai| isa prakAra vaha bhikSu apanI AtmA ko ekAkI hI anubhava kre| anyatva anuprekSA * aNNe khalu kAmabhogA aNNo ahmsi| sUyagaDo 2 / 2 / 34 kAma-bhoga mujhase bhinna hai aura mai unase bhinna huu| padArtha mujhase bhinna hai aura mai unase bhinna huuN|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prekSAdhyAna azIca bhAvanA * ato ato pUtidahatarANi, pAsati, puTovi svtaaii| AyAge 21130 puruSa isa azuci zarIra ke bhItara se bhItara dekhatA hai aura jharate hue vividha sroto ko bhI dekhatA hai| prakriyA dhyeya ke sAtha ekAtmakatA * taddiDIe tammuttIe tappurakkAre tassaNNI tnnivesnne| AyAro 5 / 110 sAdhaka dhyeya ke prati dRSTi niyojita kare, tanmaya bane, dhyeya ko pramukha banAye, usakI smRti me upasthita rahe evaM usame dattacitta rhe| dhyAna ke pazcAt anuprekSA kA abhyAsa * jhANovarame'vi muNI NiccamaNiccAicitaNo vrmo| dhyAnazataka zloka 65 dhyAna ko samApta kara anitya Adi anuprekSAoM kA abhyAsa karanA caahie| pariNAma dRr3ha karma kA zithilIkaraNa, asAtavedanIya karma kA anupacaya, saMsAra se zIghra-mukti * aNuppehAe NaM bhate / jIve ki jaNayai ? aNupehAe Na AuyavaJjAo sattakammappagaDIo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabadhaNabaddhAo pakarei, dIhalAlaTTiiyAo hassakAlaDDiiyAo pakarei, tivvANubhAvAo madANubhAvo pakarei, bahupaesaggAo appaesaggAo pakarei Auya ca Na kamma siya badhai siya no badhai /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 33 asAyAveyaNijja ca Na kamma no bhujjo bhujjo uvaciNAi / aNAiya ca Na aNavadagga dIhamaddha cAurata sasArakaMtAra khippAmeva viiivyi|| uttarajjhayaNANi 26123 bhate / anuprekSA se jIva kyA prApta karatA hai ? anuprekSA se vaha AyuSa-karma ko choDakara zepa sAta karmoM kI gADha-bandhana se vandhI huI prakRtiyo ko zithila bandhana vAlI kara detA hai, unakI dIrghakAlIna sthiti ko alpakAlIna kara detA hai, unake tIvra anubhava ko manda kara detA hai| unake bahupradezAgra ko badala detA hai| AyuS-karma kA vadha kadAcit karatA hai, kadAcit nahI bhI karatA hai| asAt-vedanIya karma kA bAra-bAra upacaya nahI karatA aura anAdi, ananta, lamve mArgavAlI tathA caturgati-rUpa cAra antovAlI sasAra aTavI ko turanta hI pAra kara jAtA hai| lakSya prApti * jo jeNa citra kusaleNa, kammuNA keNai ha niyameNa / bhAvijai sA tasseva, bhAvaNA dhmmsjnnnnii|| pAsanAhacariaM pRSTha 460 aneka vyakti nAnA bhAvanAoM se bhAvita hote hai| jo kisI bhI kuzala karma se apane Apako bhAvita karatA hai, usakI bhAvanA use lakSya kI ora le jAtI hai| samatA kI prApti * bhAvanAbhiravizrAntamiti bhAvita-mAnasa | nirmama sarvabhAveSu smtvmvlmbte|| yogazAstra 41110 jisakA mAnasa anavarata bhAvanAoM se anubhAvita hotA hai, usakA mamatva bhAva miTa jAtA hai aura vaha samatva kA avalamvana karatA hai-samatva pA letA hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna kSaNa kI prekSA svarUpa kSaNa ko jAnanA * khaNaM jANAhi pddie| AyAro 2124 he sAdhaka | tuma kSaNa ko jaano| iNameva khaNa viyaanniaa| sUpagaDo 112173 isa kSaNa ko jaano| * maNasahieNa u kAeNa, kuNai vAyAi bhAsaI jNc| evaM ca bhAvakaraNa, maNarahia davvakaraNa tu|| kAyotsarga zataka gAthA 37 zarIra aura vANI kI pratyeka kriyA bhAvakriyA bana jAtI hai, jaba mana kI kriyA usake sAtha hotI hai, cetanA usame vyApta hotI hai| prakriyA bhAvakriyA : gamana yoga * idiyatye vivajjitA sajjhAya ceva pacahA / tammuttI tappurakAre, uvautte iriya rie|| uttarAyaNANi 2418 indriyo ke viSayo aura pAca prakAra ke svAdhyAya kA varjana kara, IryA me tanmaya ho, use pramukha banA, upayoga jAgarUkatApUrvaka cle| * taccitte tammaNe tallese tadajjhavasie tattivvajjhavasANe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tabmAvaNAbhAvie aNNatya katthai maNaM akremaanne| aNuogahArAI sU0 27
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 35 citta aura mana kriyamANa kriyAmaya ho jAe, indriyA usa kriyA ke prati samarpita ho, hRdaya usakI bhAvanA se bhAvita ho, mana usake atirikta kisI anya viSaya me na jAe, isa sthiti me kriyA bhAvakriyA vanatI hai / pariNAma karma-mukti * NAtItamaTTha Na ya Agamissa, ahaM niyacchati tahAgayA u / vidhUta - kappe eyANupassI, NijjhosaittA khavage mahesI / AyAro 3 | 60 tathAgata atIta aura bhaviSya ke artha ko nahI dekhate / kalpanA ko choDanevAlA maharSi vartamAna kA anupazyI ho, karmazarIra kA zopaNa kara use kSINa kara DAlatA hai|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asana prayojana dhyAna ke lie * yena yena sukhAsInA, vidadhyurnizcala mana / tattadeva vidheya syAnmunibhibandhurAsanam / / jisa Asana se mana sthira ho vahI Asana vihita hai / avi jhAti se mahAvIre, AsaNatye akukkue jhANa / AyAro 6 / 4 / 14 bhagavAna ukaDU Adi Asano me sthita aura sthira hokara dhyAna karate the / svarUpa jJAnArNava 28 / 11 kAyakleza * ThANA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjati, kAyakilesa tamAhiya / / uttarajjhayaNANi 30 / 27 AtmA ke lie sukhakara vIrAsana Adi utkaTa Asano kA jo abhyAsa kiyA jAtA hai, use kAyakleza kahate hai / Asano ke tIna prakAra * uDDhanisIyatuyaTTaNaThANaM tiviha tu hoI nAyavva / oghaniyukti bhASya, gAyA 152
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama aura Agametara srota 37 sthAnayoga ke tIna prakAra hai-- (9) UrdhvasthAna (2) niSIdana sthAna (3) zayanasthAna / Urdhva sthAnayoga * sAdhAraNa savicAra saNiruddhaM taheva vosa / samapAdamegapAda, giddholINaM ca ThANANi / / mUlArAdhanA 3 / 223 Urdhva ke sAta prakAra hai-sAdhAraNa, savicAra, saniruddha, vyutsarga, samapAda, ekapAda eva gRddhoDDIna / niSIdana sthAnayoga * paca nisijjAo paNNattAo ta jahA -- ukkuDuyA, godohiyA, samapAyaputA, paliyakA, addhapaliyaMkA / ThANaM 5 / 50 niSIdana sthAnayoga ke pAca prakAra hai-utkaTukA, godohikA, samapAdaputA, paryaDkA, ardhaparyaDkA / zayana sthAnayoga * uDDamAI ya laga isAyI ya / uttANomacchiya egapAsasAI ya maDayasAI ya / / mUlArAdhanA 3 / 225 zayana sthAnayoga isa prakAra hai lagaNDazayana, uttAnazayana, adhomukhazayana, eka pArzvazayana, mRtakazayana, Urdhvazayana / UrdhvasthAna * avi uDDhaThANa ThAijjA / AyAro 5 / 61 Urdhva (ghuTano ko UMcA aura sira ko nIcA) kara kAyotsarga kre|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 prekSAdhyAna pariNAma titikSA ke lie * kAyAsukhatitikSArtha sukhAsaktezca haanye| dharmaprabhAvanArthaJca, kaaykleshmupeyusse|| mahApurANa 20161 kAyika du kho kI titikSA, sukhAsakti kI hAni aura dharma prabhAvanA ke lie kAyakleza me apane Apako niyojita karanA caahie| uDDhajANU ahosire jhANakohovagae sajameNa tavasA appANa bhAvemANe vihri|| bhagavaI 111 / 6 indrabhUti aNagAra UrdhvajAnu, adha sira aura dhyAna koSTha me lIna hokara sayama aura tapa se apane Apako bhAvita karate hue rahe hai|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha grantha sUcI 1 AyAro 2 sUyagaDo 3 uttarajjhayaNANi 4 dasaveAliya 5 aNuogaddArAi 6 dhyAnazataka 7 kAyotsarga zataka 8 manonuzAsanam--gaNAdhipati tulasI 6 jaina yoga-AcArya mahAprajJa 10 apanA darpaNa apanA vimva-AcArya mahAprajJa 11 manana aura mUlyAkana-AcArya mahAprajJa 12 jaina yoga cittasamAdhi-sampAdaka DaoN nathamala TATiyA 13 saskRti ke do pravAha-AcArya mahAprajJa 98 Jain Meditation, Citta Samadhi Jaina Yoga 15 mahAvIra kI sAdhanA kA rahasya-AcArya mahApraja 16 jaina yoga kI paramparA-muni rAkeza kumAra 17 jaina yoga ke sAta grantha-anuvAdaka muni dulaharAja 18 Avazyaka niyukti GD