Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prAcIna jaina itihAsa saMgraha ( caturtha bhAga ) jJAnasundara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ / jaina itihAsa jJAna bhAnU kiraNa (r) zrI ratnaprabha sUrizvara pAda padmabhyonamaH / prAcIna jaina itihAsa saMgraha ___ (caturtha bhAga) [ jaina dharma kA pracAra ] zrI jaina poravAla ca lekhaka ... pADIva (rAja muni zrI jJAnasundarajI mahArAja jaina jJAna bhaMDAre -:*: prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA .. mu0 phalodI (mAravAr3a) vIra saM0 2461] zrosavAla saM0 2361 [vi0 saM0 1661 prathamAvRtti 1000
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - emmmmm.mimmmmms prabandhakartA mAsTara bhIkhamacanda zivagaMja (sirohI) NOWN wwwmom.wowowowowown ommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm. dravya sahAyaka hai zrIsaMgha-zivagaMja (sirohI) zrImad paMcamAGga bhagavatIjI hai sUtra kI jJAnapUjA kI Aya se / twwwwwwwwwwwwwwwwm .wmammmmmmmmmmm mudraka satyavrata zarmA hai zAnti presa, shiitlaaglii-aagraa| Emmmmmmmm.m
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina itihAsa jJAna bhAnU kiyA nae------ * zrI ratnaprabhasUrIzvara pAdapa bhyonamaH . prAcIna jaina itihAsa saMgraha ( caturtha bhAga) zrI jaina dharma kA pracAra / / gavAna mahAvIra svAmI se lekara mahArAja samprati evaM prasiddha nareza khAravela ke zAsana kAla paryanta jaina dharma kA pracAra bhArata ke kone kone meM thaa| aisA koI bhI prAnta nahIM thA ki jahA~ UDAIMWAIIM ke loga jaina dharma ko dhAraNa kara ucca gati ke adhikArI na hote hoN| pAThakoM ko jJAta hogA ki prAtaHsmaraNIya jainAcArya svayaMprabhasUri tathA pUjyapAda AcArya zrI ratnaprabhasUri ne jisa mahAjana vaMza ko sthApita kiyA thA vaha bhI dina ba dina unnati kI ora nirantara agrasara ho rahA thA / itanA hI nahIM para itihAsa sAfa sApha siddha kara rahA hai ki bhArata meM hI nahIM kintu bhArata ke bAhara bhI pravAsa meM jaina dharma kA pracAra
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 prA0 jai0 0 i0 cauthA bhAga AThoM dizAoM meM thA / usa samaya isa bAta kA pUrNa prayatna kiyA gayA thA ki koI deza aisA na rahane pAve ki jahA~ ke loga parama punIta jaina dharma kI chatrachAyA meM sukha aura zAntipUrvaka apane jIvana ko vyatIta na kareM / uparyukta kathana kapola kalpita nahIM hai balki aitihAsika satya hai / ( 1 ) ArdrakumAra nAmaka rAjaputra ne mahArAjA zreNika ke suputra abhayakumAra ke pUrNa prayatna karane se dIkSA grahaNa kara prabala utkaNThA se bhArata ke bAhara anArya dezoM meM anavarata parizrama kara ke jaina dharma kA pracAra bahuta joroM se kiyA thA / ( 2 ) yUropa ke madhya meM Aye hue AsTriyA haMgerI nAmaka prAnta meM bhUkampa ke kAraNa jo bhUmi para ekAeka parivartana hue the unako dhyAnapUrvaka anveSaNa kI dRSTi se avalokana karate hue kaI prAcIna padArtha prApta hue evaM buDApesTa nagara meM eka aMgrez2a ke bagIce ke khodane ke kArya ke andara bhUmi se bhagavAna mahAvIra svAmI kI eka mUrti hastagata huI hai jo bahuta hI prAcIna hai / isase mAnanA par3atA hai ki yUropa ke madhyasthala meM bhI jainopAsakoM kI acchI bastI thI tathA ve AtmakalyANa ke ujjvala udda ezya se bhagavAna kI mUrti ke darzana tathA pUjana kara apane jIvana ko saphala banAkara Atmonnati ke dhyeya ko siddha karane meM satata saMlagna the / inhIM kAraNoM se ve loga jaina mandiroM kA nirmANa karAte the tathA unameM bhavya mUrttiyoM kA arcana karate the / * abhayakumAra ne bhagavAn zradIzvara kI mUrti bhejI thI jisake darzana se AI kumAra ko jAtismaraNa jJAna huA /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra (3) islAma dharma ke saMsthApaka paig2ambara mahamUda ke pUrva makkA meM bhI jaina mandira vidyamAna thA / kintu kAla kI kuTilatA se jaba jainI loga usa deza meM na rahe to 'mahuvA' (madhumati) ke dUradarzI zrAvaka makke se vahA~ sthita mUrtiyoM ko le Aye tathA apane nagara meM unheM pratiSTita karalI jo Aja paryanta bhI vidyamAna haiM isase siddha hotA hai ki aiziyA ke aise-aise registAnoM meM bhI jainadharma ke bratadhArI zrAvakoM kA vAsa thaa| yaha kSetra durlabha thA tathApi prayatna karane vAle to vahA~ bhI pracAra hetu pahu~ca gaye the; to koI kAraNa nahIM dIkhatA ki ve anya sulabha prAntoM meM na gaye hoN| mahArAjA samprati ke caritra se spaSTa jJAta hotA hai ki inake prayatna se kaI subhaTa anArya dezoM meM sAdhu ke veSa meM isa kAraNa bheje gaye the ki vahA~ jAkara iSTa kSetra ko sAdhuoM ke vihAra yogya banA deM aura isa kArya meM pUrNa saphalatA bhI unheM milI / kaI sAdhu anArya dezoM meM gaye aura vahA~ ke logoM kI jainadharma para zraddhA utpanna karAne meM samartha hue / isa prayatna se itanI saphalatA milI ki avistAna, aphagAnistAna, turkistAna, IrAna, yunAna, mizra, tibbata, cIna, jApAna, brahmA, AsAma, laMkA, aphrIkA aura amerikA taka ke pradezoM meM jainadharma kA pracAra ho gyaa| yaha bAta kevala dantakathA rUpa meM nahIM hai para prAcIna granthoM meM ina saba bAtoM kA pramANa milatA hai itanA hI nahIM balki Aja kI sodha evaM khoja ke purAtatva vidvAnoM ne bhI sAbita kara diyA hai ki jainadharma amerikA taka prasarA huA thaa| hAla hI meM eka vidvAn ne baMbaI samAcAra akhabAra tA0 4 agasta san 34 ko eka jaina-carcA zIrSaka lekha meM ThIka pramANoM se siddha kiyA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 cauthA bhAga hai ki maMgoliyA aura amerikA meM eka samaya jainadharma kA bahuta pracAra thA aura jaina mandiroM ke khaNDahara bhI pracuratA se pAye jAte haiM evaM yaha likhanA atizaya yukti nahIM hai ki pUrvokta pradezoM meM jaina dharma kA khUba pracAra thaa| ___upayukta varNana se mAlUma hotA hai ki anArya dezoM meM bhI jainiyoM kI ghanI vastI thii| vahA~ ke loga bhI jaina dharma kA pAlana kara apane mAnava jIvana ko saphala karate the| aisI dazA meM jaba ki dUra dUra ke dezoM meM jainadharmAvalambI vidyamAna the to yaha svAbhAvika hI hai ki bhArata ke kone kone meM jainadharma kI jyoti jAgRta huI ho / isa bAta ko svIkAra karate kisI bhI prakAra kA sandeha nahIM ho sktaa| (5) nepAla prAnta / jaba bhArata ke pUrva meM vikrama pUrva cauthI zatAbdI meM bhISaNa duSkAla par3A thA to AcArya bhadravAhusUri ne apane pA~casau ziSyoM sahita nepAla meM vihAra kiyA thA inake atirikta aura bhI kaI sAdhu isa pradeza meM vicaraNa karate the| isase siddha hotA hai ki isa samaya jainoM kI ghanI bastI usa prAnta meM hogii| itane munirAjoM kA nirvAha vratapUrvaka binA jaina jAti ke logoM ke honA azakya thaa| isa para bhI jisa prAnta meM bhadrabAhusUri jaise camatkArI aura utkaTa prabhAvazAlI prAcArya vihAra karate rahe usa prAnta meM jinazAsana kI isa prakAra kI bar3hatI ho to koI Azcarya kI bAta nahIM hai| kintu isa bAta ko jAnane kA kucha bhI sAdhana nahIM hai ki bhadrabAhusUri ke pazcAt jainadharma kisa prakAra nepAla meM na rahA / hA~, khoja karane para kevala itanA prakaTa hotA hai ki vikrama kI dasavIM tathA gyArahavIM zatAbdiyoM meM naipAla pradeza meM jainadharma kA pracAra thaa| naipAla ke
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra vyaupArI isa ora Ate aura yahA~ se bahuta sA mAla le jAte the isa prakAra paraspara vicAra vinimaya kA sAdhana banA huA thaa| (6) aGga baGga aura magadha prAnta / prAtaH smaraNIya bhagavAna mahAvIra svAmI evaM unake ziSya praziSyoM kA vihAra prAyaH isI prAnta meM huAthA / mahArAjA zreNika, kauNika, udAI, nau nandanapa, maurya samrAT , candragupta tathA samprati nareza ke rAjyakAla meM to jainadhana hI rASTradharma thaa| usa samaya jainadharma kA praveza pratyeka ghara meM ho cukA thaa| ahiMsA kI patAkA satata bhArata bhUmi para phaharA rahI thI / yahA~ taka ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI paryanta bhI jainadharmAvalambiyoM kA isa prAnta meM khAsA jamaghaTa thA / aba se lagabhaga do aura tIna zatAbdiyA~ pahale 'sAraka' nAmaka jAti ke loga isa prAnta meM jainadharmopAsaka the| para anta meM vaha dazA na rahI / jaina dharma ke pracArakoM evaM upadezakoM kA nitAnta abhAva thA / isI kAraNa dhIre-dhIre loga punIta jainadharma ko tyAga kara anya matAvalambI hote rahe / bAta yahA~ taka huI ki vahA~ jainadharmopAsaka na rhe| Aja jo isa prAnta meM thor3e bahuta jainI dikhAI dete haiM ve yahA~ ke nivAsI nahIM haiN| inameM se prAyaH saba mAravAr3a prAnta se vyaupArArtha gaye hue haiN| ye jainI aba baMga Adi prAntoM meM vyaupAra karate haiM / vahA~ ke vyaupAra meM bhI jainiyoM kA aba vizeSa hAtha hai| pUrva jamAne meM to yaha prAnta jainadharma kA kendra rahA huA thaa| bIsa tIrthaGkaroM ne isI prAnta ke sammeta sikkhara parvata para nirvANa prApta kiyA thA rAjagraha ke pA~ca pahAr3oM para bhI aneka muniyoM ne mokSa prApta kiyA rAjagRha, campApurI, pAvApurI, vizAlA aura pATalIpura to jainiyoM ke ramya kSetra hI the itanA hI nahIM para bhagavAn mahAvIra kA janma
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 cauthA bhAga aura vizeSa vihAra isI pavitra bhUmi meM huA thA ataeva yaha prAnta jaina dharma se paripUrNa thaa| . (7) kaliGga pradeza / mahArAja azoka ke rAjyakAla ke pahale kyA rAjA aura kyA prajA saba loga jainadharmopAsaka the / kaliGgapati mahAmeghavAhana cakravartI mahArAjA khAravelane' jainadharma kI unnati karane ke hita prabala prayatna kiyA thaa| usake isa ghora parizrama kA pariNAma svarUpa jaina dharma kA pracAra isa prAnta ke bAhara bhI khUba huA thA vahA~ ke vAtAvaraNa kA to kyA kahanA ? isake pazcAt vikrama kI dazavIM zatAbdI taka to isa prAnta ke antargata AI huI kumAragiri kI kandarAoM meM jaina zramaNa nivAsa karate the / isa bAta ko pramANita karane vAle zubhacandra aura kulacandra muniyoM ke zilAlekhaM paryApta haiN| isake Age vikrama kI pandrahavIM zatAbdI meM isa pradeza meM jaina rAjA pratAparudra kA zAsana thaa| usa samaya bhI jainadharma kA pracuratA se pracAra ho rahA thaa| kintu sadA ekasI dazA prAyaH kisI kI bhI nahIM rahatI / aba to kaliGga pradeza meM kevala ine gine jaina dRSTigocara hote haiM jo vahA~ vyaupAra ke lie rahate haiN| dinoM kA phera ise kahate haiM ki jahA~ eka dina jidhara dekho udhara jainI hI jainI dikhAI dete the vahA~ Aja khojane para bhI kaThinAI se dikhAI dete haiM / ahA ! kAla terI bhI vicitra lIlA hai ! (8) paJjAba prAnta / itihAsa dekhane se vidita hotA hai ki vikrama pUrva kI tIsarI zatAbdI meM jainAcArya devaguptasUrijI ne pajAba meM padhAra kara vahA~ isa dharma kI nIMva dRr3ha kI thI aura 1 dekho hamArA likhA kaliGga deza kA itihAsa /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra unake paTTadhara AcAryazrI siddhasUrijIne isa parama pavitra loka hitakArI evaM upakArI jainadharma kA jI-jAna se pracAra kiyA thaa| Apako ucca abhilASA thI ki pajAba jaise prAnta meM jo pracAra kA uttama kSetra hai khUba joroM se pracAra kArya kiyA jAya / isa kArya ke sampAdana karane meM sUrijIne pragAr3ha parizrama kiyaa| jaina dharma paJjAba meM sarvocca pada prApta kara gyaa| aisA kaunasA kArya hai jo prayatna aura parizrama karane se siddha nahIM hotA ? vAstava meM sUrijI ko isa pracAra kArya meM pUrNa saphalatA prApta huii| vaMzAvaliyoM ko dekhane se mAlUma huA ki vikrama kI terahavIM zatAbdI meM pajAba se eka bar3A bhArI saMgha siddhagiri kI yAtrA ke lie AyA thaa| isa vizAla Ayojana se vidita hotA hai ki usa samaya pajAba meM jainiyoM kI ghanI bastI thii| yaha dharma pajAba meM nirantara pAlA gayA itanA hI nahIM para gaz2anI aura unase bhI pare jaina dharma kA pracAra thA / Aja jo jainI isa prAnta meM dRSTigocara hote haiM unameM se adhikA~za mAravAr3a hI se gaye huye loga haiN| - aba se thor3e samaya pahale paMjAba meM jainiyoM kI vistRta bastI thii| Aja jo jaina dharma kA astitva paMjAba prAnta meM pAyA jAtA hai yaha vAstava meM jainAcArya zrI devaguptasUrijI evaM siddhasUrijI ke parizrama kA hI pariNAma hai / yaha unhIM kI kRpA kA phala hai ki Aja lauM jaina dharma kI patAkA paMjAba meM phaharAtI rahI hai| ___(8) sindha prAnta / vikrama ke pUrva kI tIsarI zatAbdI meM prAcArya zrI yakSadevasUri ne sindha meM pracAra kA jhaMDA ropA aura vahA~ ke logoM ko vipula saMkhyA meM jainI bnaayaa| ApazrI kI vyavasthA se jaina dhame kI nIMva isa prAnta meM par3I tathA inake
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 cauthA bhAga pazcAt AcArya zrI kakvasUrijI ne usa nIMva ko dRr3ha kiyA / bahuta parizrama ke pazcAt sindha prAnta meM sarvatra jainI hI jainI dRSTigocara hone lage / sindha prAnta ke kone kone meM jaina dharma kA upadeza sunAyA gayA tathA kuMDa ke jhuMDa jainI jinazAsana kI zItala chAyA meM zAnti pUrvaka rahate hue apanI AtmA kA utthAna karane lge| bAda meM inake ziSya samudAya ne bhI isa prAnta meM vicaraNa kiyA tathA jaina dharmAvalambiyoM kI saMkhyA nirantara vRddhigata hotI rahI / upakeza gaccha caritra se vidita huA hai ki vikrama kI terahavIM zatAbdI meM AcArya zrI kakvasUri ke samaya paryanta kevala eka upakeza gacchopAsakoM kI dekharekha meM 500 jaina mandira vidyamAna the, isase anumAna ho sakatA hai ki una mandiroM ke upAsaka bhI bar3I vizAla saMkhyA meM the / 10 usa samaya ke pazcAt atyAcArI yavanoM ne jainiyoM ko bahuta satAyA aura unheM isI kAraNa se isa prAnta ko parityAga karanA par3A / ve AsapAsa ke prAntoM meM yavanoM ke atyAcAroM se Uba kara jA base / isa prAnta meM vikrama kI caudahavIM zatAbdI taka to jainiyoM kI gaharI AbAdI thI / isakA pramANa yaha hai ki vaMzAvaliyoM meM likhA huA pAyA gayA hai ki sindha nivAsI mahAn dhanI lugAzAha nAmaka seTha apane kuTumba aura anya logoM ke sAtha marudhara prAnta meM AyA thA / jisa prAnta meM aise aise dhanI aura mAnI seTha rahate the Aja usa prAnta meM kevala mAravAr3a aura gujarAta se gaye hue katipaya loga jaina hI pAye jAte haiM / isakA vAstavika kAraNa yaha thA ki jaina dharma ke upadezakoM kA pUrA abhAva thaa| Ama taura se janatA sarala pariNAma vAlI hotI hai jaba koI satya mArga batAnevAlA nahIM hotA hai to yaha svAbhAvika hI hai ki vaha bhaTaka kara anya rAste kA avalambana karale / isa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra prakAra se sindha ke khAsa jainI Aja nAma ko bhI nahIM rahe / kisI ne saca kahA hai ki Misfortunes never come alone yAnI zrAphateM kabhI akelI nahIM aatiiN| jo dazA baGgAla tathA kaliGga Adi ke jainiyoM kI huI thI vahI dazA isa prAnta ke jainI logoM kI huii| (10) kaccha prAnta vikrama ke pUrva kI tIsarI zatAbdI meM jainAcArya zrI kakvasUrijI mahArAja ne isa prAnta meM padArpaNa kara jainadharma kA pracAra prArambha kiyA thaa| kakvasUri mahArAjane kaccha nivAsiyoM para bar3A bhArI upakAra kiyaa| unheM jainadharma ke paramapavitra kalyANakArI mArga kA pathika banAne vAle jainAcArya zrI kakvasUri hI the| inake pIche inake paTTadhara ziSyoMne bhI pracAra kA kArya isa prAnta meM jArI rkhaa| inameM AcArya zrI devaguptasUrijI hI mukhya pracAraka the / kaccha ke kone kone meM jainadharma kA divya saMdeza sunAyA gayA thaa| logoM ne isa dharma ko apanAyA bhI khUba / inake ziSya tathA praziSyoM aura paramparAgata ziSyoM ne bhI isI prAnta meM vihAra kiyA thA / itihAsa dekhane se vidita hotA hai ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI taka to isa prAnta meM jhagaDUzAha jaise dAnavIra jainI ho cuke haiM / aise aise nararatnoMne isa prAnta meM janma le jainadharma ko pAla kara khUba yaza kmaayaa| vaisI jAhojalAlI isa prAnta kI aba na rahI para jainadharma kI kucha na kucha pravRtti to isa prAnta meM abaloM vidyamAna rahI hai / samaya samaya para kaI mAravAr3I bhI mAravAr3a se yahA~ A base / yahA~ yati loga bhI gaharI saMkhyA meM rahate the| vikrama kI pandrahavIM zatAbdI taka to mAravAr3a se kulaguru jAkara apane zrAvakoM kI vaMzAvalI likha AyA karate the jo ki abataka bhI vidyamAna hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prA0 jai0 i0 cauthA bhAga (11) saurASTra (soraTha) prAnta / isa prAnta meM prAcIna kAla se hI jainadharma pracalita hai| isa prAntameM do bar3e prasiddha tIrtharAja haiM jinako jainiyoM kA baccA baccA taka jAnatA hai| unake parama punIta nAma zatruJjaya aura giranAra tIrtha haiM / isa prAnta kI vallabhI nagarI ke prasiddha nareza zilAditya ke rAjyakAla meM jainadharma isa prAnta ke kone kone meM phaila gayA thA tathA isakI dazA bahuta unnata thii| AcArya zrI devarddhi gaNine vallabhI nagarI meM eka virATa sammelana kA Ayojana kiyA thA tathA AgamoM ko pustakarUpameM likhAne kA Avazyaka evaM samayocita kArya kiyA thaa| aise aise paropakArI mahAtmAoM hI kA hamAre para parama anugraha hai ki jinakI mahinata kA hama lAbha uThAte hue arvAcIna AgamAntargata sAhitya dekhate haiN| paMcAsara kA rAjavaMza jainadharmopAsaka thA tathA pATaNa ke cAMvaDA vaMzI bhI cirakAla se jainI the| mahArAjA siddharAja jayasiMha to AcArya hemacandrasUrI ke parama bhakta the| mahArAjA kumArapAla to ahana dharmopAsaka hI nahIM varan bar3A parizramI aura jainadharma pracAraka thaa| isane jainadharma kI unnati ke hita apanA sarvasva taka arpaNa kara diyA thaa| isake banAe hue aneka jina mandira tathA zilAlekha vRhat saMkhyA meM aba taka prastuta haiN| ina mandiroM para kI dhvajAe~ Aja taka kumArapAla kI kAmanIya kIrti ko batalA rahI haiM tathA anukaraNIya Adarza upasthita karatI haiM ki yadi kisI ke pAsa dhana ho to vaha usakA isa prakAra sadupayoga kare jisake dvArA ki aneka bhavya jIvoM kA AtmakalyANa ho| vikrama kI terahavIM zatAbdI taka to jainadharma saurASTra prAnta ko dedIpyamAna kara rahA thA / bhInamAla ke nareza
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra 12 maharagula ke atyAcAra se utpIDita hue mAravAr3a nivAsI vikrama kI chaThI zatAbdI meM gujarAta meM A base the| pATaNa kI sthApanA se lekara vikrama kI terahavIM tathA caudahavIM zatAbdI paryanta to mAravAr3a prAnta se aneka mahAjana saMgha ke sadgRhastha vipula saMkhyA meM jA jA kara gujarAta meM nivAsa karane lage the| Aja jo sUrata, bharuca, bar3audA, khambhAta, bhAvanagara aura ahamadAbAda Adi nagaroM meM jaina osavAla, poravAla tathA zrImAla ghanI saMkhyA meM basate haiM ye saba ke saba mAravAr3a hI se gaye hue haiN| apanI AvazyaktAoM ko pUrNa karane ke lie unheM mAravAr3a chor3a kara vahA~ basanA par3A / vikrama kI solahavIM tathA satrahavIM zatAbdI taka to mAravAr3a se kulaguru gujarAta meM jA kara apane zrAvakoM kI vaMzAvalI likha AyA karate the| una vaMzAvaliyoM se spaSTa siddha hotA hai ki mAravAr3a se jo jainI gujarAta kI ora gaye the unakI saMkhyA bahuta thii| isa arvAcIna kAla meM jo jainadharma kA abhyudaya gujarAta prAnta meM vizeSa dikhAI detA hai usakA vAstavika kAraNa yahI hai / isa prAnta ke jaina vIroM kI kAmanIya kIrti kI gAthAoM se itihAsa sAhitya Aja bhIzobhA pA rahA hai zatrujayoddhAraka jAvar3azAha poravAla vaMzIya nAnaga leharI vIradeva aura vimalAzAha jinhoMne pATaNarAja kI sthApanA ke samaya se AbU ke mandira nirmANa ke samaya taka arthAt tInasau varSa taka jainadharma kI unnati karane meM apanA sarvasva arpaNa kara diyA thA / vIra vastupAla tejapAla udAyana bahAr3a cahAr3a maMtrI mahAmantriyoMne jo jaina dharma kI sevA kI vaha cirakAla smaraNIya hai zrImAn dezalazAha, zatrujaya kA pandrahavA~ uddhAraka dharmavIra samarasiMha, sahAraNapAla, sahajapAla Adi ne musalamAnoM kI kaTTara zatrutA ke samaya bhI jainadharma ko dedIpyamAna rakkhA thA maMtrImaMDala
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 prA0 jai0 i0 cauthA bhAga saMtumehatA AbhUzreSTi mujala maMtrI Adi aneka nararatnoM ne jainadharma kA pracAra kiyaa| (12) mahArASTra pradeza bhArata ke dakSiNa ke khAnadeza, karaNATaka, tailaMga Adi prAntoM meM bhI prAcIna samaya meM jainadharma pracalita thaa| jisa samaya bhArata ke pUrvIya bhAga meM akAla kA dauradaurA thA / to AcArya bhadrabAhu svAmI ne apane sahasroM muniyoM ke sAtha dakSiNa ke prAntoM meM hI bihAra kiyA thaa| Apane usa samaya dakSiNa ke tIrtho' kI yAtrA bhI kI yaha bAta usa samaya ke granthoM dvArA Adhunika itihAsakAra bhI svIkAra karate haiM isase to siddha hotA hai ki mahArASTra prAnta meM bhadrabAhu svAmI ke prathama se ho jainadharma pracalita thA / yaha jainiyoM kA bar3A kSetra thA isI lie usa vikaTAvasthA meM sahasA sahasroM muniyoM ke sAtha Apane vihAra kiyA thaa| bhadrabAhu svAmI se prathama kitane hI samaya se vahA~ jainadharma pracalita thA isakA eka sthAna para pramANa bhI milatA hai vaha yaha hai ki pArzvanAtha paTTAvalI meM aisA ullekha huA hai ki zrIharidattAcArya (mahAvIra svAmI se pUrva) ke AjJAvartI lauhityAcArya ne mahArASTra kI ora vihAra kiyA thA tathA unake ziSya praziSya bhI cirakAla taka usI prAnta meM vicaraNa karate the| ___ upayukta vRttAnta se vidita hotA hai ki bhadrabAhu svAmIne isa kSetra ko upayukta samajha kara hI isa ora ekAyaka padArpaNa kiyA hogaa| Apane dakSiNa kI yAtrA ke pazcAt hI naipAla kI ora vihAra kiyA hogaa| mahArAjA amoghavarSa ke rAjyakAla taka to isa prAnta meM jainadharma khUba jAhojalAlI meM thA / isake pazcAt bIjaladeva ke zAsana paryanta to jaina dharma isa prAnta meM rASTradharma ke rUpa meM rhaa| kyoMki rASTrakUTavaMza, pANDya vaMza, cola vaMza, kalacUrI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra 15 vaMza tathA kalaba vaMza ityAdi ke saba rAjA kevala jaina dharmopAsaka hI nahIM varan bar3e bhArI pracAraka the| ye bAteM zilAlekhoM se prakaTa huI haiM / kintu Aja paryanta vaha dazA nahIM rahI aba se bahuta pahale lagabhaga vikrama kI bArahavIM zatAbdI meM vAsavAdatta ne isa prAnta meM liGgAyata mata kI nIMva DAlI; usa dina se jainiyoM kI saMkhyA nirantara ghaTatI rhiiN| aise aneka ghRNita aura niSThura upAya kiye ki jinakA varNana karate lekhanI kA~patI hai-sahasroM jaina muni katla kiye gaye kevala isI kAraNa ki ve jaina dharmopAsaka the| atyAcAra kI koI sImA na thii| jainiyoM ko isa taraha ke binA kAraNa daNDa diye gaye ki unheM vivaza hokara apanA dharma parivartana karanA pdd'aa| yahI siddhAnta calA Might is right jisakI lAThI usakI bhaiMsa, jo apane jaina dharma para pakke rahe unheM apanA prANa parityAgana karanA pdd'aa| isake phala svarUpa usa prAnta meM jainiyoM kI AbAdI zIghra hI lupta ho gaI / kintu Aja bhI gaye gujare jamAne meM mahArASTra prAnta meM jahA~ tahA~ jaina tIrtha evaM jaina guphAaiM vipula saMkhyA meM vidyamAna haiM / isa se spaSTa prakaTa hotA hai ki jainiyoM kA atIta to ati ati ujjavala evaM uttama thA / arvAcIna kAla meM to ine gine jainI isa prAnta meM dRSTigocara hote haiM inake sivAya saba mAravAr3a tathA gujarAta prAnta se gaye hue haiN| jisa prAnta meM pracuratA se jainI pAe jAte the vahA~ Aja kevala A kara base hue jainI mAtra prAyaH dikhAI dete haiN| (13) avantI pradeza / isa prAntaH kI rAjadhAnI ujjaina meM jisa samaya trikhaNDabhuktA mahArAjA samprati rAjya kara rahA thA usa samaya isa prAnta meM jaina dharma kA avicchanna sAmrAjya prasArita thaa| AcArya zrI siddhasena divAkarajIne mahArAjA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 prA0 jai0 cauthA bhAga i0 vikrama ko pratibodha dekara jainI banAyA thA; usane bhI jainadharma kA khUba pracAra kiyA thA / usane jI jAna se prayatna karake apane sAmrAjya meM jainadharma ko khUba prasArita hone diyA / isake atirikta rAjA bhoja ke samaya meM bhI jaina dharma pracuratA se pracArita thA / mANDabagar3ha ke paithaDa nAmaka mahAmantrI aura saMgrAma sonI ke samaya (vi0 caudahavIM zatAbdI ) taka bhI jaina dharma kA ucita pracAra jArI thA aura bundelakhaNDa ke rAjA bhI prAyaH jainadharmopAsaka hI the / arthAt vikrama kI solahavIM zatAbdI taka to jaina dharma isa mAlavA prAnta meM unnata avasthA meM thA kintu Aja jo yahA~ ke jainI haiM ve to mAravAr3a se gaye hue hI haiM / isa prAnta meM avantI, makkSI aura mANDavagar3ha nagara meM ati prAcIna tIrtha AjaloM vidyamAna haiM / (14) saMyuktaprAnta / isa prAnta meM jainadharma prAcIna samaya se pracalita hai / zaurIpura, mathurA, hastinApura Adi tIrtha bar3e prAcIna haiM / yaha prAnta Ajakala ke kahalAe jAnevAle madhyaprAnta ( Central Provinces ) se bhinna hai / AcAryazrI skandhala sUrijI ne mathurA nagarI meM eka bRhat sAdhu sammelana kiyA thA tathA AgAmoM ko pustaka ke rUpa meM likhAne kA prastAva pAsa kara bahuta sA isa viSaya sambandhI kArya bhI kiyA thA / hama bar3e kRtaghna kahalAveMge yadi unake isa asIma upakAra ko bhUla jAya~ / Aja paryanta isI prayatna ke pariNAma svarUpa mAthura vAcanA loka prasiddha haiM / kyoM na ho ? koI bhI kiyA huA sad prayatna kabhI viphala nahIM ho sakatA / isa prAnta meM samaya samaya para bar3e dAnavIra nararatnoM kA avataraNa huA hai / vikrama kI nauvIM zatAbdI meM gvAliyara ke nRpati A~ma jainadharma upAsaka hI nahIM varan parama
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra prabhAvazAlI tathA utkaTa ojasvI pracAraka bhI thaa| inakI saMtAna rAjakoThArI ke nAma se Aja loM jaina jAti meM prakhyAta hai| zatrujaya tIrthakA amanti uddhAraka karmAzAha isIkhAnadAna meM huA thaa| isa prAnta meM bhI mAravAr3a se gaye hue kaI vyaupArI maujUda haiM / isa prAnta meM jainadharma kI prAcInatA ke yoM to bahuta sAdhana mila cukA hai para hAla hI meM gavarnameNTa sarakAra ne mathurA kA kaMkAlI TIlA kA khoda kAma karavAyA jisameM saikar3oM jainamUrtiyoM yA maMdiroM ke khaNDahara mile haiM aura unameM kaI to vikrama pUrva do sau varSa ke batalAye jAte haiM isase yaha spaSTa siddha hotA hai ki vikrama yA vikrama pUrva isa prAnta meM jainadharma bar3A hI unnata thaa| (15) kAzI kozala prAnta / isa prAnta meM jainadharma prAcIna samaya se hI pracalita thA kAraNa isa prAnta meM bhagavAn pArzvanAtha prabhu kA janma kAzI nagarI ke mahArAjA azvasena kI vAmA nAma kI paTarAnI kI pavitra ratnakukSa se huA thA / bhagavAn pArzvanAtha ne dIkSA dhAraNa kara isa prAnta meM jaina dharma kA khUba pracAra kiyA thaa| kAzI kozala ke aThArA gaNa rAjA bhI sabake saba jaina hI the / antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra kA antima caturmAsa pAvApurI meM thaa| usa samaya bhI aThArA rAjA bhI bhagavAn ke antima samaya sevA meM the| banArasI, siMhapurI ayodhyA Adi jina kalyAnaka bhUmi jo tIrtharUpa kahalAtI haiM ve saba isI prAnta ke antargata haiM eka samaya isa prAnta meM jaina dharma unnati ke ucca zikhara para thaa| (16) mevAr3a (medapATa) prAnta / isa prAnta meM bhI jaina dharma prAcIna samaya se pracalita thA tathA citrakUTa ke paMvAra vaMzI napa bhI jainI hI the| isa prAnta meM zrI kesariyAnAthajI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 je0 i0 cauthA bhAga mahArAja kA dhAma ati prAcIna evaM prakhyAta hai| cittaur3a ke rANA bhI jaina dharma kA ucita Adara karate the / inake vaMza meM Aja taka isa dharma ko ucca sthAna milatA AyA hai / rAva riDamalajI tathA yodhAjI ke samaya meM bahuta se mAravAr3a nivAsI jaina loga mevAr3a meM jA base the / una logoM kA sambandha kaI varSoM taka mAravAr3a se rahA hai / zrI siddhagiri ke antima uddhAraka svanAma dhanya karmAzAha ne isI prAnta meM janma liyA thA / dhanyadharA mevAr3a ! jo aneka dAnI mAnI jaina dharmopAsaka nararatnoM ko janma dekara kRtyAkRtya huI | vIra bhAmAzAha isI dharA kA sapUta thA ki jisane mahArANA pratApa ko pUrva sAhasa aura asaMkhya dravya bheMTa kara bhI jananI janma bhUmi (mevAr3a ) ko svatantra rakkhI / dhanya sUrAzAha ko jisane bhISaNa dukAla meM mevAr3a vAsiyoM ko anna de prANa bacAye | dhanya hai AzAzAha ko ki mug2aloM ke vikaTa bhaya ke samaya mahArANA udayasiMha ko bacapana se apane yahA~ rakkhA ityAdi aneka jaina vIroM ne medapATa meM jaina dharma ko dIpAyA aura pracAra kiyA / 18 (17) mAravAr3a prAnta / yaha prAnta jaina jAtiyoM kA utpatti sthAna hai| AcArya svayaMprabhasUri tathA AcArya zrI ratnaprabhasUri ne isa prAnta meM padArpaNa kara vAmamArgiyoM ke atyAcAra rUpI gar3hoM para AkramaNa kara unheM dUra kiyA tathA mahAjana vaMza kI sthApanA kI thI usa samaya se cirakAla taka to isa prAnta meM jainadharma rASTradharma ke rUpa meM rahA tathA unnati ke sarvocca zikhara para isakI patAkA phaharAne lagI / kintu vikrama kI chaThI zatAbdI meM yahA~ ke nivAsI rAjya kaSTa se duHkhI ho isa prAnta ko chor3a kara Asa pAsa ke anya prAntoM meM jAkara vAsa karane lage / yaha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra 16 www silasilA aba taka bhI jArI hai| yadyapi usa taraha kA rAjya kaSTa isa samaya nahIM hai tathApi jIvikA nirvAha kA prazna yahA~ ke nivAsiyoM ke lie dina pratidina jaTila ho rahA hai ataeva isa samasyA ko hala karane ke uddeza se yahA~ ke kaI loga dUsare prAntoM meM jAkara basa rahe haiM tathA mAravAr3iyoM kA adhikAMza vyaupArI varga mAravAr3a ke bAhara jA kucha upArjana kara vApasa apane prAnta meM A jAtA hai| itanA hone para bhI jainiyoM kI AbAdI to kevala isa eka prAnta meM hI hai / saba jainI isa samaya 12 lAkha ke lagabhaga haiM; unameM se 3 lAkha jainI isa samaya mAravAr3a meM vidyamAna haiM / isa bhUmi meM aneka nararatnoM ne janma le jaina dharma kI khUba sevA kI hai| jaina dharma kI unnati ke lie tana, mana aura dhana ko arpaNa karane vAle isa prAnta meM aneka nararatna utpanna ho cuke haiN| uparyukta AcAryoM ke samaya se Aja taka jaina dharma isa prAnta meM avicchinna rUpa se calA A rahA hai| yaha to Apa par3ha cuke haiM ki jaina dharma eka rASTrIya dharma thA isameM kisI jAti varNa kA hakka yA ThekA nahIM thaa| vIra kI prathama zatAbdI meM AcArya svayaMprabhasUri tathA ratnaprabhasUri ne lAkhoM ajainoM ko jaina dharmAvalambI banAyA / vaha samaya hI aisA thA ki una vAmamArgiyoM se unako alaga rakhanA thA jisase usa samUha kA nAma mahAjana vaMza rakkhA / unakI udAratA ne usameM bahuta vRddhi kI para pIche se jyoM jyoM vaha jAtiyoM kA rUpa pakar3atA gayA tyoM tyoM usameM saMkIrNatA praveza hotI gaI ataeva yahA~ jarA jaina jAtiyoM kA hAla bhI pAThakoM kI jAnakArI ke lie likha denA upayogI hogA / jaina jAtiyoM ke janma samaya se lekara 303 varSa taka to dinaprati dina jainiyoM kA hara prakAra se mahodaya hI hotA rhaa|jo
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ -20 prA0 jai0 i0 cauthA bhAga jAti prArambha meM lAkhoM kI saMkhyA meM thI vahI jAti madhyakAla meM kror3oM kI saMkhyA taka pahuMca gii| yadi usI krama se mahodaya hotA rahatA to Aja na mAlUma jaina jAti kisa ucca pada para dRSTigocara hotI kintu kisI ne saca kahA hai ki honahAra hI balavAna hai| ThIka vaisA hI huA / jaba se upakezapura ke svayaMbhU mahAvIra svAmI kI mUrti kI AzAtanA huI hai taba se isa jAti kI khaira nahIM rahI hai| jaina jAtiyoM kI unnati ke mArga meM ror3A aTaka gayA hai / hrAsa apane carama sImA taka hone lgaa| bIca bIca meM dazA sudhArane ke lie tathA jaina jAtiyoM kI abhivRddhi ke lie aneka jainAcAryoM ne upAya aura prayatna kiye / samaya samaya para aneka rAjAoM aura rAjapUtoM Adi ko itara dharma se pratibodha de de kara jaina jAtiyoM meM milAte gaye isa se jaina jAtiyoM kI saMkhyA cirakAla taka adhika banI rahI tathApi pUrva kI bhA~ti usa dazA kA sudhAra nahIM huA itane meM jo jaina samAja meM aneka mata matAntaroM kA prAdubhAva huA aura vaha rahI sahI jaina jAtiyA~ aneka vibhAgoM meM vibhAjita ho apanI amUlya zaktiyoM aura uccAdarza se bhI hAtha dho baiThI isase hI kaI logoM ko yaha kahane kA samaya mila gayA ki jainAcAryoM ne yaha burA kiyA ki rAjapUta jaise vIra bahAdura varNa ko tor3a jaina jAtiyA~ banA unako kAyara aura kamajora banA diyaa| vAstava meM yaha kahanA kitanA bhramapUrvaka hai vaha hama Age cala kara vistArapUrvaka btlaaveNge| eka tarapha to pUrvokta kAraNoM se jaina jAtiyoM kA hrAsa honA prArambha huA thA dUsarI ora aise aise asAdhya roga lagane zurU hue ki joki jaina jAtiyoM ke khUna ko jauMka banakara nirantara cUsa rahe haiN| aisI aisI nAzakArI prathAoM ne jaina jAtiyoM meM
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra ghara kara diyA ki una bAdhA kartA rUr3hiyoM ke kAraNa jaina jAtiyA~ apanA vikAsa taka nahIM kara sakI haiM / ye rUr3hiyA~ nitya naI naI bana kara kaisI kaisI AphateM upasthita kara rahI haiM vaha hama Age cala kara savistRta batA deMge ki ye jaina jAtiyoM ke mahodaya meM vighna karane vAlI haiN| agara jAti agresara apane saMgaThana dvArA una bAdhAkAraka kuprathAoM ko Aja dUra kara deM to kala hI jaina jAtiyoM kA puna: mahodaya hone meM kisI prakAra kI zaMkA nahIM rahe / zAsana deva se prArthanA hai ki vaha saba ko sadbuddhi pradAna kare / zam 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMhAra uparokta lekha se Apa bakhUbI samajha gaye hoMge ki pUrva jamAne meM jaina AcArya va munivara apanA dharma pracAra karane meM kisa prakAra kaTibaddha the ve upasarga aura parisaha to kyA para dharma ke liye balidAna hone meM tanika bhI saMkoca nahIM karate the na to unako sundara upAzraya kI darakAra thI aura na cAha dUdha tathA manojJa AhAra pAnI ko paravAha thI ve ekAda prAnta ko hI apanA vihAra kSetra nahIM samajhate the para deza meM aura pradeza meM bar3e hI utsAha se vihAra karate the| Aja kI bhA~ti usa jamAne meM sAdhana bhI nahIM the / una atyAcAriyoM ne jainadharma ke pracArakoM para kahA~ taka julma gujArA ? una kaThinAiyoM kA una dharma vIroM ne kisa prakAra sahana kiyA jisako sunate hI hamAre jaisoM kA hRdaya tharathara kampane laga jAtA hai para una dharma pracArakoM ne usa ora lakSa nahIM dekara apane kArya ko raphtAra se bar3hAte hI gaye jisakA pariNAma yaha AyA ki usa samaya vizva meM jainadharma kA jhaMDA phaharA rahA thA isa mazIna kA kArya pAMca paccIsa varSa nahIM para saikar3oM varSa bar3I tejI se calA aura jaina saMkhyA cAlIsa karor3a taka pahuMca gaI / bhArata ke alAvA yUropa aura amerikA taka jainadharma kA DaMkA baja rahA thA para isa mazIna kA kArya caityavAsiyoM ke sAmrAjya meM bahuta zithila par3a gayA thA unhoMne pudgalAnadI-zithalAcArI grAmogrAma meM maTha banA ke apanI apanI anukUlatA dekha sthiravAsa kara diyA thA nayA jaina banAnA to dUra rahA para jo the una kA bhI rakSaNa nahIM kara sake bIca bIca meM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra isa mazIna ko calAne vAle hue bhI the para ve bahuta thor3e hue jisa prAnta meM ve vicarate vahA~ hI unhoMne thor3e bahuta naye jaina 23 para dUra dUra prAntoM meM ve bhI nahIM pahu~ca sake jisakA phala yaha huA ki ve prAnta jainadharma nirvAsita bana gaye hajAroM jainAlaya zivAlaya ke rUpa meM parivartana ho gaye / isI kAraNa jaina saMkhyA vega se ghaTane lagI aura Aja kevala nAma mAtra kI saMkhyA raha gaI / yaha kahanA solaha Ane satya hai ki jisa dharma ke upadezakoM kA vihAra kSetra vizAla hai unakA dharma bhI vizAla kSetra se prasarita hotA hai jahA~ vihAra kSetra kI saMkucitatA hai unakA dharma kabhI duniyA~ meM nahIM phailatA hai Aja hama musalamAnoM aura krizcIniyoM ke dharma pracArakoM kI ora dekhate haiM to unhoMne karor3oM manuSyoM ko apanI ora AkarSita kara liye haiM aura buddhadharma kA bhArata meM nAma nizAna taka nahIM rahA thA kevala pustakoM meM hI unakA nAma thA unhoMne bhI Aja bhArata meM mazIneM khola dIM aura raftAra se dharma pracAra karanA prArambha kara diyA hai jaba hamAre dharma netAoM ne abhI taka kumbhakaraNI niMdrA meM hI apane jIvana kI saphalatA samajha rakkhI hai jaba vizva meM cAroM ora unnati ke DaMke baja rahe haiM dharma pracAra ho rahA haiM taba eka jaina samAja hI aisI hai ki duniyA~ kI dhAr3e meM pIche rahI hai jaina kauma meM digambara to phira bhI kucha kara rahe haiM unhoMne yUropa taka apanI AvAja pahu~cAI haiM sthAnakavAsI terahapanthI Age to nahIM bar3he para mUrti pUjakoM ko har3apane kA pUre joza se yatna avazya kara rahe haiM para eka mUrtipUjaka samAja hI aisI hai ki jinake upadezaka ekAda prAnta ko chor3a anyatra vihAra karanA mAno apane vrata ke bAhara kI bAta samajha rahe haiM tathApi ve unnati ke zabda se bAhara nahIM hai kAraNa Aja padviyoM kI ApasI kleza kadAgRha kI isa samAja ne kAphI unnati karalI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prA0 0 i0 cauthA bhAga hai saMkucitatA kI to itanI unnati huI hai ki eka dUsare ke upAzrama meM utara bhI nahIM sakate haiN| vandana vyavahAra aura AhAra pAnI kA to kAma hI kyA aisI saMkocavRtti ho vahA~ kyA AzA rakkhI jAtI hai / jaisA hAla sAdhu samAja kA hai vaisA hI gRhasthoM kA hai isameM bhI rUDhIcUsta (purAne bicAra ) aura navayuvaka sudhAraka pArTI ke Apasa ke mata bheda ki jvAlA samAja ko kisa ora lejA rahI hai para donoM pArTiyoM ne samAja kA kitanA kAma kiyA hai ? sivAya rAga dvaSa kI vRddhi kleza kadAgRha ke eka kadama bhI Age nahIM bar3he haiN| jaba hama hamArI zikSApracAra kI ora dekhate haiM to vahA~ bhI andhakAra kA pAra nahIM hai jisa zikSAlaya se hama AzA karate haiM ki pratyeka sAla dasa bIsa samAja sevaka paidA hoMge unake badale hama prativarSa pA~ca paccIsa nAstika paidA hue dekhate haiM ki na to ve dharma ke kAma ke haiM aura na ve karma ke kAbila rahate haiM isa pAzcAtya zikSA ne hamAre andara itanI bekArI phailA dI hai ki jisakI hama kalpanA bhI nahIM kara sakate haiM kAraNa isa zikSA meM dhArmika aura vyaupArika zikSA kA to prAyaH abhAva hI hai aura samAja kA vyavasAya prAyaH sAdhAraNa vyaupAra para nirbhara hai jisase to ve hAtha dho baiThe aura naukarI milatI nahIM hai yaha hI kAraNa hai ki samAja meM bekAroM kI saMkhyA bar3hatI jA rahI hai aba unake liye eka hI sthAna rahA hai ki ve jaina sAdhuoM ke pAsa jA kara dIkSA lekara bhikSAvRti para apanA gujArA kreN| ___ hama Aja ke vAtAvaraNa se mUrtipUjaka jaina samAja kA bhaviSya kucha aura hI rUpa se dekha rahe haiM kAraNa prathama to isa samAja meM nirnAyakatA hada ke pAra calI gaI hai dUsarA gujarAta ne sAdhuoM para na jAne kyA jAdU DAlA hai ki ve hajAroM lekha likhane para
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra cAroM ora janatA kI pukAra hone para, jagaha jagaha tiraskAra hone para bhI ve gurjara ko nahIM chor3ate haiN| kisI samAja ke sAdhuoM meM aisA pratibandha zAyada hI ho ki jitanA mUrttipUjaka samudAya ke sAdhuoM meM hai / dUsarA mUrtipUjaka samudAya dina pratidina kamatI hotA jA rahA hai aura ina para pratidina dharma kharcA kA vajana bar3hatA hI jAtA hai | karIbana cAra lAkha kI saMkhyA meM dhanADhya manuSya to a~guliyoM para gina jAya~ utane hI haiM / una para 40000 mandiroM kI pujAI kA eka varSa ke DhAI karor3a rupaye aura tIrthayAtrA, pUjA, pratiSThA, upadhAna, ujamanA, naye mandira, jIrNodvAra, vidyA pracAra, vagairaha meM kama se kama DhAI karor3a ginA jAya to eka varSakA pA~ca kiror3a kA kharcA to kevala dharmadAkhAtA kA hI hai / isameM jo lAkhoM rupaye dene vAle the ve ulTe khilAfa banate jA rahe haiM / idhara vyapAra kI hAlata giratI jA rahI hai Arthika samasyA itanI vikaTa banatI jA rahI hai isa para bhI hamAre samAja netA jo ve apane ko karttAharttA samajha baiThe haiM unakI A~kha nahIM khulatI hai yaha hI hamArA bhaviSya spaSTa batalA rahA hai / 25 pUjyavara AcAryoM, upAdhyAyoM, panyAsiyoM aura munivaroM gurjara guphA se mu~ha nikAla prabhAtIya prakAza kI ora dekho Apake zira para samAja kI kitanI jokhamadArI hai / Apake izAre mAtra se samAja lAkhoM kiror3oM dravya kharca kara rahI hai Apa cAho vaha sAtha dene ko kaTibaddha taiyAra hai / Apake andara zakti hai, tyAga hai, vidvattA hai, sAhasa hai yadi Apa cAho to dUsaroM ke bajAya hajAra gunA kArya kara sakate ho / zuddhi aura saMgaThana Apake ghara kI vastue~ haiM Apake hI pUrvajoM ne isako saba se pahale pracalita kI thI Aja usI zuddhi kA lAbha anya loga le rahe haiM aura Apa apanI A~khoM se dekha rahe ho kyA Apa isako sahana kara
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prA0 jai0 i0 cauthA bhAga sakoge / nahIM haragija nahIM, samaya A pahu~cA hai aba kAyaratA se kAma nahIM calegA dharmadhvajA hAtha meM lekara pratyeka prAnta meM vihAra karo aura bhagavAna mahAvIra kA syAdvAda aura ahiMsA dharma kA sandeza pratyeka prANI ke hRdaya meM pahu~cA do taba hI pUrvAcAryoM kI mutrAphika ApakA suyazaH aura dhavala kIrti vizvavyApI bnegii| jaina dharma kA khAsa dhyeya Atma kalyANa aura mokSa prApta karane kA hai isI uddezya se isa dharma kA niyama sakhta se sakhta rakkhA gayA thA jisako dRr3ha zakti vAlA arthAt vajra RSabha nArAca saMhanana vAlA hI pAla sake / ve DhAI hajAra varSoM pUrva dRr3hazakti vAloM ke niyama aAja ke manuSyoM ke lie bhI maujUda haiM hA~ bIca meM Apatti ke samaya una niyamoM meM kucha parivartana kiyA bhI gayA thA jisake ullekha chedasUtroM aura bhASya cUrNiyoM ke andara pAye jAte haiM tatpazcAt na to aisA kAraNa huA na parivartana bhI huA para jaise jaise gacchamata jude hotegaye vaise vaise saMkIrNatA aura bhI bar3hatI gaI aura usake sAtha mAyA aura dambha ne bho apanA dAva khelaa| isase loka ruci meM bhI parivartana hotA gayA kalyANa kA sthAna mamatA ne grahaNa kiyA "gagI doSa na pazyate" "dvaSI guNa na pazyate" yaha vAr3AbandhI kA mukhya kAraNa huaa| isane hI dharma pracAra kI buddhi va vIratA kA lopa kiyaa| yadi mAyA, dambha, mamatA aura vAr3AbandhI Aja hamAre AcAryoM aura muniyoM kA pIchA chor3a de to yaha vIroM kI santAna vIra hai aura apanI vIratA kA paricaya dene ko taiyAra hai| samAja ke netAo! Apa jAnate haiM ki muniyoM ke vrata niyama bar3e hI kaThina haiM ve padacArI haiM, eka prAnta se dUsare prAnta meM jAne
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kA pracAra mmmmmmm meM samaya aura sAdhanoM kI jarUrata hai isalie aba kevala sAdhu samAja para hI saba bojhA DAla ke zrApa nizcinta na baneM, vilAsa meM hI apanI jindagI kI saphalatA na samajhe / do cakra se ratha calatA hai / samrAT candragupta aura samprati Apake hI pUrvaja the unhoMne apane nija puruSoM ko anAryya deza meM bheja ke muni Agamana jaisA kSetra taiyAra karavAyA aura bAda meM muniyoM ko usa pradeza meM vihAra kI prArthanA kI thI to ApakA bhI karttavya hai ki Apa bhI krazciyana aura samAjiyoM kI muAphika dharma pracAra karane meM kamara kasa kara taiyAra ho jAiye / kevala lAkhoM karor3oM kA kharcA kara sabhA aura mahAsabhA ke andara lambe caur3e bhASaNa kara rajisTaroM ke kArAjoM meM prastAva pAsa kara janatA ko dhokhA na deM para kucha kAma kara batalAve / sAdhu ApakI sahAyatA kareMge aura sAdhuoM kI Apa sahAyatA karo ki pUrva kI bhA~ti hama pratyeka prAnta meM jaina dharma kA pracAra dekheM aura vizva pavitra jaina dharma kI chatrachAyA meM apanA kalyANa kreN| maiMne kisa bhAvanA se yaha lekha likhA hai isa lekha ke par3hane se hI Apako mAlUma ho jAyagA isa para bhI kisI kA dila dukhe to maiM sadaiva kSamA prArthI huuN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIratnaprabhasUrisadgurubhyo namaH pUjyapAda prAtaHsmaraNIya itihAsa-premI jJAna-pracAraka muni mahArAja zrI zrI 1008 zrI zrI jJAnasundarajI mahArAja sAhiba ke sadupadeza se zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlAdi saMsthAoM dvArA pustakeM mudrita huI jinakA sUcIpatra - *nambara pustakoM ke nAma mUlya | 15 batIsasUtra darpaNa 1 zrIpratimAchattIsI // 16 jaina niyamAvali .. 2 gayavaravilApa / ) 17 jai0 ma0 caurAsI aAzAtanA)|| 3 dAnachattIsI | 18 DaMkA para coTa bheTa 4 anukampAchattIsI // 16 Agama nirNaya pra0 aMka -) 5 praznamAlA stavana 20 caityavaMdanAdi 6 stavanasaMgraha bhAga pahalA :) 21 jainastuti ). 7 paiMtIsa boloM kA thokar3A -) 22 subodha niyamAvalI / 0 8 dAdAsAhiba kI pUjA / 23 jainadIkSA )| 1 carcA kA pablika noTisa ) // 24 prabhupUjA vidhi // 10 devaguruvandanamAlA -) | 25 vyAkhyAvilAsa pra0 bhA0 -) -) 11 stavanasaMgraha bhAga dUjA -) 26 zIghrabodha bhAga 1 lA / ) 12 liMganirNaya bahuttarI -)| 27 " " 2 jA ) 13 stavanasaMgraha bhAga tIsarA -) " " 3 jA 14 siddhapratimA muktAvalI // " " 4 thA .. bheTa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zIghra bodha 5 vA~ 31 sukhavipAkasUtra mUlapATha 32 zIghrabodha bhAga 6 ThA 1) 33 dazavaikAlika mUlapATha 34 zIghrabodha bhAga 7 vA~ 35kAgadahunDI peTha parapeThamejhara nAmA // ) 36 tIna nirnAmA lekhakoM kA uttara bheTa 37 zrozIyA ke jJAnabhaMDAra kI lisTa " 38 zIghrabodha bhAga 8 vA~ 36 vA~ 40 naMdIsUtra mUlapATha 41 tIrthamAlA - yAtrA stavana 42 zIghrabodha bhAga 10 vA~ 55 "" "" " "" "" 14 vA~ sUcIpatra 56 43 zrame sAdhu zAmATe thayA 44 vinaMtIzataka 45 dravyAnuyoga pra0 pravezikA = ) 46 zIghrabodha bhAga 11 vA~ 47 "" 12 vA~ 48 " 13 vA~ 46 50 zrAnandaghana caubIsI 51 zIghrabodha bhAga 15 vA~ 1) 52 "" 16 vA~. 1) 53 "" 1) 54 kakkAvattIsI sArtha (adhyAtma) / ) 55 vyAkhyAvilAsa bhAga 2 jA = ) "" 17 vA~ 1) =) =) 1) 1) bheTa 1) bheTha -> 1) 1) 1) 1) bheTa 57 99 65 66 67 68 99 58 svadhyAya saMgraha gahulI saM. 1) 56 rAI devasI pratikramaNa =) 60 upakezagaccha laghupaTTAvalI - ) 61 barNamAlA ( akSarajJAna ) )! - 62 zIghrabodha bhAga 18 vA~ 63 64 "" "" " "" "" "" 93 "" "" 21 vA~ 22 vA~ 23 vA~ 24 vA~ 66 25 vA~ 70 tInacaturmAsakA digdarzana bheTa 71 hitazikSA praznottara 1) 72 vyavahArasUtrakI samAlocanA - ) 73 stavana saMgraha bhAga 4 thA 74 pustakoM kA bar3A sUcIpatra 75 mahAsatI surasundarI kathA = ) 76 paMcapratikramaNasUtra 77 muni nAmamAlA 78 karmagrantha hindI anuvAda 76 dAnavIra jagaDuzAha 99 " " "" "" "" 3 jA =) 4 thA =) 39 16 vA~ 20 vA~ 4) "" / / / ) ) | | 0 bheTa =) 80 zubhamuhUrta zukanAvali 81 jaina jAti nirNaya prathamAMka 1 ) 2 "" " dvitIyAMka =)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 jA sUcIpatra 3 paMcapratikramaNa vidhisahita bheTa./103 janajAtimaho0pra0 1 lA) 84 prA. chandaguNA0 bhA01lA )... 85 dharmavIra seTha jinadatta (kathA)-) 86 jaina jAtiyoM kA sacitra itihAsa 87 zrosavAla jJAti samaya 108 nirNaya 6 ThA 106 jinaguNa bhakti bahAra bhA0 88 mukhaMvastrikA ni0 nirI0 -) 1 lA 86 nirAkAra nirIkSaNa bheTa bheTa 10 do vidyArthiyoM kA saMvAda -) 110 prA0 chaMdaguNA0 bhA0 5 vA~-) 61 prA0 chaMdaguNAvalI bhA0 2-) 111 kAyApura paTTana kA patra )| 12 prasiddha vaktA kI taskaravRti -) 112 jar3a caitanya kA saMvAda -) 13 dhUrta paMcoM kI krAntikArI 113 prA0 chandaguNA0 bhA06ThA -) pUjA 114 bAlAgrAmame pratiSThA maho0 bheTa 14 upakeza vaMza kA itihAsa -) 115 tattvArthasUtra hindI anu0 // ) 15 nayacakrasAra hindI anu 116 zAntidhArApATha vAda __ -) 117 zrAnandaghanapada muktAvali ) 66 jaina samAja kI vartamAna 118 kAparaDAtIrtha stavanAvali =) dazA . :) 116 zrInandIzvara dvIpakA maho0 bheTa 17 stavanasaMgraha bhA0 5 vA~ =) 120 dazavaikAlakasUtra 4 adhyA0 // ) 18 samavasaraNa prakaraNa hindI bheTa 121 zrIvIrapAla nizAnI ) 16 sAdar3I ke luGkA aura 122 vyavahAra samakita ke 67 goDhavADaM 100 vAlIsaMgha kA phesalA bheTa 123 jinaguNa bhaktibahAra bhA.2jA bheTa tira 101 prA0 chaMdaguNAvalI bhA0 124 tattvArthasUtra mUla // ) 3jA 102 prA. chanda guNAvalI bhA0 125 jainatattvasAra bhA0 1 lA =) 4 thA -) 126 nityasmaraNa pAThamAlA ) bola
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 sUcIpatra 127 jainatatvasAra bhA0 2 jA =) 141 zubhagIta bhAga 1 lA ) (anyonya saMsthA dvArA prakAzita ) 142 ,, ,, 2 jA ) 128 karmavIra samarasiMha aitihA0 11) 143 ,, ,, 3 jA ) / 126 kAparaDAtIrtha kA itihAsa / ) 144 vidhi sahita rA0 de0 130 ugatA rASTra | pratikramaNa 131 laghu pATha mAlA 145 jaisajamera kA saMgha 132 bhASaNasaMgraha bhAga 1 lA =) 146 Adarza zikSA 133 " , 2 jA -) 147 zrIsaMghakoMsiloko 134 naupadajI kI anupUrvI ) 148 vIra stavana 135 muni jJAnasundara (jIvana) bheTa jaina mandiroM ke pUjArI ) 136 samIkSA kI parIkSA bheTa 137 ardha bhArata kI samIkSA - 150 prAcIna jaina iti. bhA. 1 138 pAlInagara meM dharma kA pra. bheTa 121 , , 2 136 guNAnurAga kUlaka - 212 , , , 3 140 dradhyAnuyoga dvi0 prave0 - 153 , , , 4 . noTa-pUrvokta 153 pustakoM se paramopayogI 25 pustakeM cuna ke dvitIyAvRtti chapAke sundara TAipa majabuta kAgaz2a aura rezamI jilda meM ba~dhabA ke taiyAra karAvAi jisakA nAma "jJAnavilAsa" mUlya pracArArtha mAtra ru0 1 // ) hai| (ka) zIghubodha zAga 1 se 5 taka pakkI jilda ru. 1 // ) (ca) , ,, 6 se 10 , ,, 1) (ta) , , 11 se 16 tathA 23-24.25 , 17 se 22 taka (da) jaina jAti mahodaya prakaraNa 1-2-3-4-5-6 sacitra jisameM 43 sundara citra 1000 se adhika pRSTa rezamI pakkI jilda hone para bhI kevala 4) ru0 mUlya rakkhA hai| pustaka milane kA patA --zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA mu0 phalodI (mAravAr3a) --zrI jainazvetAmbara sabhA pIpAr3a (sITI) maarvaadd'|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAravAr3a kA mahAn prabhAvika tIrtha zrI kAparar3A jI kA > hok caumaMjila aura caumukhA mandira bar3A hI ramaNIya aura bhUmi se 65 phITa U~cA hai| aura yahA~ kI zrI svayaMbhU pArzvanAtha bhagavAna kI mUrti bhI hare pASANa kI AlIzAna apane zAna kI bhArata meM eka hI hai| ataeva nivedana hai ki sahakuTumba jarUra yAtrA padhAra Atma kalyANa kareM / va abhI tIna sAla se eka jaina borDiGga bhI vidyAlaya sahita cala rahA hai| usake bhI nirIkSaNa kA lAbha uThAveM / phaqat nivedakadaphtarI javAharalAla jaina Master-S.S. P. Jain. V., Kapardaji. K