Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 nayavAda jaina tattvajJAnanI paribhASAmAM "nayavAda nI paribhASAnuM paNa sthAna che. naya pUrNa satyanI eka bAjune jANanArI dRSTinuM nAma che. AvA nayanA sAta prakAra jaina zAstromAM prAcIna samayathI maLe che, jemAMnA pahelA nayanuM nAma che "paigama. gama' zabdanuM mULa ane ene artha e kahevAnI jarUra nathI ke gama" zabda "nigama' uparathI banyo che. A nigamo vaizAlImAM hatA ane enA ullekha sikkAomAM paNa maLe che. ekasarakhe kArobAra calAvanArI vizeSane nigama kahe che. emAM eka prakAranI ekatA hoya che, ane badhuM dhULa vyavahAra eka jevo cAle che. e ja "nigama ne bhAva laIne, enA uparathI gama' zabda dvArA jaina paraMparAe eka evI daSTinuM sUcana karyuM che ke je samAjamAM sthULa hoya che, ane jene AdhAre jIvanavyavahAra cAle che. bAkInA cha ne, ene AdhAra ane enI samajUtI naigama pachI saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta evA cha zabda dvArA A AMzika [ -satyanA amuka aMzane grahaNa karatI ] vicArasaraNIo sUcavavAmAM AvI che. uparanI ye
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavAda 213 dRSTie joke tattvajJAnanI sAthe saMbaMdha dharAve che, paNa mULamAM e te samayanA rAjyavyavahAra ane sAmAjika vyavahArane AdhAre phalita karavAmAM AvI che, eTaluM ja nahIM, balka 'saMgraha, " vyavahAra vagere upara jaNAvela zabda paNa te samayanA bhASApragamAMthI levAmAM AvyA che. aneka gaNe maLIne rAjyavyavasthA ke samAja vyavasthA kare che, je eka prakArane samudAya ke saMgraha hatA, ane jemAM bhedamAM abheda dRSTinuM prAdhAnya rahetuM hatuM. tatvajJAnanA "saMgraha" nayanA arthamAM paNa e ja bhAva che. vyavahAra bhale rAjakIya hoya ke sAmAjika, paNa e judI judI vyaktio ke judAM judAM jUtha dvArA ja siddha thAya che. tattvajJAnanA " vyavahAra " nayamAM paNa bheda eTale vibhAjanane ja bhAva mukhya che. vaizAlImAMthI maLelA sikkAo uparathI ApaNe jANI zakIe chIe ke "vyAvahArika' ane 'vinizcaya mahAmAtya nI jema 'sUtradhAra paNa eka pada-heddo hato. mArA mAnavA pramANe, sUtradhAranuM kAma e ja hovuM joIe je jaina tatvajJAnanA "RjusUtra" nayathI kahevA dhAryuM che. "ajusUtra nayane artha che-AgaLa pAchaLanI (bhUtabhaviSyanI) galIcImAM na jatAM kevaLa vartamAnano ja vicAra karo. saMbhava che, sUtradhAranuM kAma paNa kaMIka evuM ja hoya ke je savAle UbhA thAya enuM tarata ja nirAkaraNa karavAmAM Ave. dareka samAjamAM, saMpradAyamAM ane rAjyamAM paNa viziSTa prasaMge e zabda arthAta AzAne ja prAdhAnya ApavuM paDe che, jyAre bIjI rIte mAmalo thALe paDatuM hoya tyAre koI eka vyaktine zabda-AjJA ja aMtima pramANa mAnavAmAM Ave che. zabdanA A mukhyapaNane bhAva, bIje rUpe, "zabda" nayamAM samAyelo che. khuda budhe ja kahyuM che ke licchavIgaNe jUnA rItarivAjone arthAta rUDhione Adara kare che. koI paNa samAja pracalita rUDhionuM sarvathA umUlana karIne jIvI nathI zakata. "samabhirUDha nayamAM rUDhinA anusaraNane bhAva tAtvika dRSTie dhaTAvyo che. samAja, rAjya ane dharmanI ane vyavahArane lagatI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainayamanA prANa 214 ' sthULa vicArasaraNI ke vyavasthA game tevI prema na heAya, paNa emAM jo satyanI pAramArthika dRSTi na hoya to e nathI jIvI zakatI ke nathI prati sAdhI zakatI. eva'bhUta' naya e ja pAramArthika dRSTine sUcaka che, je tathAgatanA tathA ' zabdamAM ke pAchaLanA mahAyAnanA 'tathatA' zabdamAM rahelI che. jaina paraMparAmAM paNa ' tatti 'zabda e ja yugathI atyAra sudhI pracalita che, je eTaluM ja sUcita kare che ke ame satya jevu che tevu ja svIkArIe chIe. [daauci'khaM1, pR0 5860 ] apekSAe ane anekAnta makAna kAI eka khUNAmAM puru' nathI thatuM; enA aneka khUNA paNa kAI eka ja dizAmAM nathI hotA. pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa vagere ekabIjAthI viruddha dizAmAM Avela eka eka khUNAmAM UbhA rahIne karavAmAM AveluM e makAnanu avalokana pR ta nathI hetuM, paNa e ayathA paNa nathI hatuM. judA julla saMbhavita badhAya khUNAomAM UbhA rahIne karavAmAM AvelAM savita avalAkanAnA sArasamuccaya ja e makAnanuM pUNuM avalokana che. dareka khUNAmAMthI karavAmAM AveluM dareka avalakana e pUrNa avalAkanatu anivAya 'ga che. e ja pramANe kAI eka vastu ke samagra vizvanuM tAttvika ciMtana-dana paNa aneka apekSAethI thaI zake che. mananI saja racanA, enA upara paDanArA AgaMtuka saMskAra! ane ciMtya vastunu svarUpa vagerenA sammelanathI ja apekSA janme che. AvI apekSAe aneka hAya che, jene Azraya laIne vastune vicAra karavAmAM Ave che. vicArane AdhAra ApavAne kAraNe ke vicArapravAhanA udgamano AdhAra banavAne lIdhe e ja apekSA daSTikANa ke dRSTibiMdu paNa kahevAya che. sa Mbhavita badhI apekSAthI--bhale pachI e viruddha ja kema na dekhAtI hoya--karavAmAM AvatAM ciMtana ane darzanene sAra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavAda 215 samuccaya ja e viSayanuM pUrNa-anekAMta-darzana che. apekSAmAMthI urdU bhavatuM dareka darzana e pUrNa darzananuM eka eka aMga che, je paraspara viruddha hovA chatAM, pUrNa darzanamAM ene samanvaya thatuM hovAne kAraNe, kharI rIte aviruddha ja che. sAta nAnuM kAryakSetra - jyAre koInI manovRtti vizvamAM rahelA badhAya bhedone-bhale pachI e bhedo guNathI, dharmathI ke svarUpathI thayelA hoya athavA vyaktitvane kAraNe thayA hoya bhulAvIne arthAta e bheda tarapha mUkyA vagara ja eka mAtra akhaMDatAne vicAra kare che, tyAre ene akhaMDa ke eka ja vizvanuM darzana thAya che. amedanI e bhUmikAmAMthI niSpanna thatA "s' zabdanA ekamAtra akhaMDa arthanuM darzana, e ja "saMgraha naya che. guNadharmakRta ke vyaktitvakRta bheda tarapha khUkanArI manovRttithI karavAmAM AvatuM vizvanuM darzana vyavahAranaya kahevAya che, kAraNa ke lokasiddha vyavahAranI bhUmikArUpe bhedanuM khAsa sthAna che. A darzanathI "lata" zabdanI maryAdA akhaMDita na rahetAM aneka khaMDomAM vaheMcAI jAya che. e ja bheda karanArI ane vRtti ke apekSA kevaLa kALakRta bhedo tarapha mUkIne, kAryakSama hovAne lIdhe, jyAre phakta vartamAnane ja "sara' rUpe jue che, ane bhUtakALa ane bhaviSyakALane "sat' zabdanI vyAkhyAmAMthI dUra kare che, tyAre enAthI phalita thatuM vizvadarzana "RjusUtra naya che, kema ke e bhUta ane bhaviSyanA cakrAvAne cheDI daIne phakta vartamAnanI sIdhI lITI upara cAle che. upara jaNAvelI traNe prakAranI manovRttio evI che ke je zabda ke zabdanA guNadharmone Azraya lIdhA vinA ja kaI paNa vastunuM ciMtana kare che. tethI ja e traNe prakAranuM ciMtana arthana" kahevAya che. paNa evI paNa manovRtti hoya che ke je zabdanA guNadharmone Azraya laIne ja arthane vicAra kare che. tethI ja AvI manovRttithI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharmane prANa phalita thatA arthaciMtanane "zabdanaya' kahe che. zabdazAstrIo-vaiyAkaraNa ja mukhya zabdanayanA adhikArI che, kema ke emanAM ja judAM judAM dRSTibiMduothI zabdanayamAM vividhatA AvI che. je zabdazAstrIo badhAya zabdone akhaMDa arthAta avyutpanna mAne che teo vyutpattibhede arthabheda na mAnavA chatAM liMga, puruSa, kALa vagere judI judI jAtanA zabdadhanA AdhAre arthanuM vaividhya darzAve che. emanuM e prakAre arthabhedanuM darzana "zabda"naya ke "sAMprata'naya che. dareka zabdane vyutpattisiddha ja mAnavAvALI mane vRttithI vicAra karanArA zAbdike paryAyanA-arthAt ekAIka samajavAmAM AvatA zabdonAarthamAM paNa vyutpattibhede bheda mAne che. zaka, idra vagere jevA paryAyavAcI zabdonA arthabhedanuM emaNe kareluM e darzana 'samabhirUDha' naya kahevAya che. vyutpattinA bhede ja nahIM, balake eka ja vyutpattithI phalita thatA arthanI hayAtI ane gerahayAtInA bhedane lIdhe paNa je darzana arthabheda mAne che, ene "evaMbhUta naya kahe che. A tArkika cha no uparAMta eka niMgama' nAmane naya paNa che, jemAM nigama arthAta dezanI rUDhi pramANe abhedagAmI ane bhedagAmI badhA prakAranA vicArane samAveza mAnavAmAM Avyo che. mukhyatve A ja sAta naya che. paNa keI eka aMzane arthAta daSTibiMdune laIne pravRtta thatA badhI jAtanA vicAra te te apekSAne sUcita karatA no ja che. dravyArthika ane paryAyArthika naya zAstramAM divyArthika ane paryAyArthika evA be naya paNa prasiddha che. paNa e na upara jaNAvela sAta nathI judA nathI, paraMtu emanuM ja TUMkuM vargIkaraNa ke bhUmikA mAtra che. dravya arthAt sAmAnya, anvaya, abheda ke ekatvane anulakSIne karavAmAM Avate vicAra e dravyArthika naya che. naigama, saMgraha ane vyavahAra, e traNe dravyArthika ja che. AmAMthI saMgraha te zuddha abhedane vicAra karanAra hovAthI zuddha ke mULa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavAda 217 davyArthika ja che, jyAre vyavahAra ane nagamanI pravRtti bhedagAmI hovA chatAM paNa koI ne koI prakAranA abhedane paNa avalaMbIne ja cAle che. eTalA mATe ene paNa dravyArthika ja mAnavAmAM AvyA che. alabatta, e saMgraha nayanI jema zuddha nahIM paNa azuddha-mizrita dravyArthika ja che. paryAya eTale vizeSa, vyAvRtti ke bhedane ja anulakSIne pravRtta thato vicAramArga paryAyArthika naya che. "jusUtra vagere bAkInA cAre nayane paryAyArthika ja gaNavAmAM AvyA che. abhedane cheDIne eka mAtra bhedane vicAra AjusUtranayathI zarU thAya che, tethI ene ja zAstramAM paryAyArthika nayanI prakRti ke mULa AdhAra kahela che. pAchalA traNa ne e ja mULabhUta paryAyArthikanA eka rIte vistAra mAtra che. phakta jJAnane upayogI mAnIne ene AdhAre pravRtta thatI vicAradhArAne jJAnanaya kahe che, te phakata kriyAne AdhAre pravRtta thatI vicAradhArA kriyAneya che. nayarUpI AdhArastaMbhe apAra hovAthI vizvanuM pUrNa darzana-anekAMta paNa niHsIma che. [daauciMkha 2, pR. 173-172] nizcaya ane vyavahAranayane anya dazanemAM svIkAra jaina paraMparAmAM nizcaya ane vyavahAranaya prasiddha che. vidvAna jANe che ke A ja navibhAganI AdhArabhUta daSTine svIkAra anya darzanemAM paNa karavAmAM Avyo che. bauddha darzana ghaNuM prAcIna samayathI paramArtha ane saMskRti, e be dRSTionuM nirUpaNa karatuM AvyuM che. zAMkara vedAMtanI pAramArthika tathA vyAvahArika ke mAyika dRSTi prasiddha che. A rIte jena-jenetara darzanemAM paramArtha ke nizcaya ane saMskRti ke vyavahAradaSTine svIkAra karavAmAM Avyo che, paNa e darzanamAM e be daSTionuM karavAmAM AveluM nirUpaNa sAva juduM juduM che. joke jenetara badhAMya darzanamAM nizcayadaSTisaMmata tatvanirUpaNa eka nathI, tepaNu badhAMya ekSalakSI darzanamAM nizcayadaSTisaMmata AcAra ane cAritra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 jainadharmane prANa te eka ja che-bhale pachI enAM paribhASA, vagIkaraNa vagere judAM hoya. ahIM te jovAnuM e che ke jenA paraMparAmAM nizcaya ane vyavahArarUpe je be dRSTio mAnavAmAM AvI che, e tatvajJAna ane AcAra, e bane kSetrone lAgu pADavAmAM AvI che. bIjAM badhAya bhAratIya darzanenI jema jaina darzanamAM paNa tatvajJAna ane AcAra e baMneno samAveza thAya che. tatvajJAna ane AcAramAM enI bhinnatA jyAre nizcaya ane vyavahAranayane prayoga tattvajJAna ane AcAra bannemAM thAya che, tyAre sAmAnya rUpe zAstraciMtana karanArane e bheda nathI samajAto ke tatvajJAnanA kSetramAM karavAmAM AvatA nizcaya ane vyavahArano prayoga AcAranA kSetramAM karavAmAM AvatA evA prayogathI bhinna che ane bhinna pariNAmano sUcaka paNa che. tatvajJAnanI nizcayadaSTi ane AcAra saMbaMdhI nizcayadaSTi e bane eka nathI. e bannenI vyavahAradaSTinA saMbaMdhamAM paNa ema ja samajavuM. enuM spaSTIkaraNa A pramANe che : tatvalakSI nizcaya ane vyavahAradaSTi jyAre nizcayadaSTithI tattvanA svarUpanuM pratipAdana karavuM hoya to enI maryAdAmAM phakta e ja vAta AvavI joIe ke jagatanAM mULatatva kayAM che? keTalAM che ? ane emanuM kSetra-kAla vagerethI nirapekSa svarUpa zuM che? ane jyAre vyavahAradaSTie tatvanirUpaNa karavuM hoya tyAre e ja mULa tattanA svarUpanuM dravya, kSetra, kALA vagerenI apekSAe pratipAdana karavAmAM Ave che. A rIte ApaNe nizrayadaSTino upayoga karIne jaina darzanasaMmata tattvonuM svarUpa kahevA chIe te TUMkamAM ema kahI zakIe ke cetana ane acetana evA paraspara atyanta vijAtIya evAM be tattva che. baMne ekabIjA upara asara karavAnI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavAda zakti paNa dharAve che. cetanane saMkeca- vistAra dravya, kSetra, kAla vagerenI apekSAe hovAthI e vyavahAradaSTithI siddha che. acetana. yugalanuM paramANurUpatva ke ekapradezAvagAhyatva, e nizcayadaSTine viSaya che; jyAre enuM skaMdharUpe pariNamavuM athavA pitAnA kSetramAM bIjA ananta paramANu ane kaidhane avakAza Apo e vyavahAradaSTinuM nirUpaNa che. AcAralakSI nizcaya ane vyavahAradaSTi paraMtu AcAralakSI nizraya ane vyavahAradaSTinuM nirUpaNa judI. rIte thAya che. jenA darzana mekSane parama puruSArtha mAnIne e dRSTie ja AcAranI goThavaNa kare che. tethI je AcAra sIdhesIdhA mekSalakSI che e ja nizcaya AcAra che. A AcAramAM dRSTibhrama (mithyAdaSTi) ane kASAyika vRttionA nimaeNlIkaraNane ja samAveza thAya che. paNuM vyAvahArika AcAra Ava ekarUpa nathI. nizcayadaSTinA AcAranI bhUmikAmAMthI niSpanna thayelA evA bhinna bhinna deza, kAla, jAti, svabhAva, ruci vagere pramANe kyAreka kyAreka paraspara viruddha dekhAtA paNa AcAro vyAvahArika AcArakoTImAM gaNAya che. nizcayadaSTinA AcAranI bhUmikAmAM rahela eka ja vyakti aneka prakAranA vyAvahArika AcAromAMthI pasAra thAya che. A rIte ApaNe joIe chIe ke AcAralakSI nizrayadaSTi ke vyavahAradaSTi mukhyatve mekSanI daSTie ja vicAra kare che, jyAre tanirUpaka nizcaya ke vyavahAradaSTi phakta jagatanA svarUpane anulakSIne pravRtta thAya che. ' talakSI ane AcAralakSI nizcaya-vyavahAradaSTi vacce bIjuM mahatvanuM aMtara tattvajJAna ane AcAralakSI A bane naye vacce eka bIjAM paNa mahatvanuM aMtara che, je dhyAna ApavA jevuM che. nizcayaSTi
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadhama nA prANa 220 saMmata tattvAnuM svarUpa ApaNe badhA sAmAnya jijJAsuo kayAreya pratyakSa karI nathI zakatA. je vyaktie tattvasvarUpanA sAkSAtkAra karyo hAya evI kAI vyaktinA kathana upara zraddhA rAkhIne ja ApaNe evA svarUpane mAnIe chIe. paNa AcAranI khAbatamAM evuM nathI. kAI paNa jAgarUka sAdhaka potAnI AMtarika sat-asat vRttione ane enI tIvratA-maMdatAnA tAratamyane sIdhesIdhAM vizeSa pratyakSarUpe jANI zake che; jyAre bIjI vyaktine mATe pahelI vyaktinI vRttio sathA parAkSa che. nizcayadaSTi haiAya ke vyavahAradaSTi, tattvajJAnanuM svarUpa te te darzananA badhAya anuyAyIone mATe ekasarakhuM hoya che, tema ja e ekasarakhI paribhASAthI baMdhAyelu hoya che. paNa nizcayadaSTi ane vyavahAradaSTie AcAranuM svarUpa evuM nathI hatuM. pratyeka vyaktinA nizcayadaSTine AcAra ene mATe pratyakSa che. A alpa vivecanathI phakta eTaluM ja sUcita karavAnuM che ke nizcayanaya ane vyavahAranaya, A be zabde bhale samAna hoya, paNa tattvajJAna ane AcAranA kSetramAM e judI judI daSTie lAgu thAya che, ane ApaNane judAM judAM pariNAma tarapha ArI jAya che. jaina ane upaniSadanA tattvajJAnanI nizcayati vacce bheda nizcayadraSTie jaina tattvajJAnanI bhUmikA upaniSadanA tattvajJAnathI sAva judI che. prAcIna manAtAM badhAM upaniSada sat, asat, AtmA, brahma, avyakta, AkAza vagere bhinna bhinna nAmeAthI jagatanA mULanuM nirUpaNa karIne kevaLa eka ja niSkarSoM upara pahoMce che ke jagata jaDa, cetana vagere rUpe game tevu nAnArUpa kaeNma na heAya, paNa enA mULamAM asalI tattva to kevaLa eka ja che; jyAre jena darzana jagatanA mULamAM kAI eka tattvane svIkAra nathI karatuM; UlaTu paraspara vijAtIya evAM svataMtra e tattvAnA svIkAra karIte, te AdhAre vizvanI vividhatAnI vyavasthA kare che. cAvIsa tattva mAnanAra
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavAda 221 sAMkhyadarzana ane zAMkara vagere vedAMtazAkhAo sivAyanA bhAratIya dazamAM evuM kaI darzana nathI je jagatanA mULarUpe phakta eka ja tatvane svIkAra karatuM hoya. nyAya-vaizeSika hoya ke pacIsa tatva mAnanAra sAMkhya yoga hoya ke pUrvamImAMsA heya, badhA potapotAnI Dhabe jagatanA mULamAM aneka tane svIkAra kare che. ethI ja spaSTa, che ke jene tatvaciMtananI prakRti upaniSadanA tatvaciMtananI prakRtithI, sarvathA bhinna che. diociMka naM. 2, pR0 498-500 ke