Nayvad

SR No.: 249519
Original Sutra Author: N/A
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Publication Year: 1962
Total Pages: 10
Language: Gujarati
Classification: Article & Naya
File Size: 328 KB

Page 4

નયવાદ
૨૧૫
સમુચ્ચય જ એ વિષયનું પૂર્ણ-અનેકાંત-દર્શન છે. અપેક્ષામાંથી ઉર્દૂ ભવતું દરેક દર્શન એ પૂર્ણ દર્શનનું એક એક અંગ છે, જે પરસ્પર વિરુદ્ધ હોવા છતાં, પૂર્ણ દર્શનમાં એને સમન્વય થતું હોવાને કારણે, ખરી રીતે અવિરુદ્ધ જ છે. સાત નાનું કાર્યક્ષેત્ર - જ્યારે કોઈની મનોવૃત્તિ વિશ્વમાં રહેલા બધાય ભેદોને–ભલે પછી એ ભેદો ગુણથી, ધર્મથી કે સ્વરૂપથી થયેલા હોય અથવા વ્યક્તિત્વને કારણે થયા હોય ભુલાવીને અર્થાત એ ભેદ તરફ મૂક્યા વગર જ એક માત્ર અખંડતાને વિચાર કરે છે, ત્યારે એને અખંડ કે એક જ વિશ્વનું દર્શન થાય છે. અમેદની એ ભૂમિકામાંથી નિષ્પન્ન થતા “સ્' શબ્દના એકમાત્ર અખંડ અર્થનું દર્શન, એ જ “સંગ્રહ નય છે. ગુણધર્મકૃત કે વ્યક્તિત્વકૃત ભેદ તરફ ખૂકનારી મનોવૃત્તિથી કરવામાં આવતું વિશ્વનું દર્શન વ્યવહારનય કહેવાય છે, કારણ કે લોકસિદ્ધ વ્યવહારની ભૂમિકારૂપે ભેદનું ખાસ સ્થાન છે. આ દર્શનથી “લત” શબ્દની મર્યાદા અખંડિત ન રહેતાં અનેક ખંડોમાં વહેંચાઈ જાય છે. એ જ ભેદ કરનારી અને વૃત્તિ કે અપેક્ષા કેવળ કાળકૃત ભેદો તરફ મૂકીને, કાર્યક્ષમ હોવાને લીધે, જ્યારે ફક્ત વર્તમાનને જ “સર' રૂપે જુએ છે, અને ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળને “સત્' શબ્દની વ્યાખ્યામાંથી દૂર કરે છે, ત્યારે એનાથી ફલિત થતું વિશ્વદર્શન “ઋજુસૂત્ર નય છે, કેમ કે એ ભૂત અને ભવિષ્યના ચક્રાવાને છેડી દઈને ફક્ત વર્તમાનની સીધી લીટી ઉપર ચાલે છે.
ઉપર જણાવેલી ત્રણે પ્રકારની મનોવૃત્તિઓ એવી છે કે જે શબ્દ કે શબ્દના ગુણધર્મોને આશ્રય લીધા વિના જ કઈ પણ વસ્તુનું ચિંતન કરે છે. તેથી જ એ ત્રણે પ્રકારનું ચિંતન અર્થન” કહેવાય છે. પણ એવી પણ મનોવૃત્તિ હોય છે કે જે શબ્દના ગુણધર્મોને આશ્રય લઈને જ અર્થને વિચાર કરે છે. તેથી જ આવી મનોવૃત્તિથી