________________
જૈનયમના પ્રાણ
૨૧૪
'
સ્થૂળ વિચારસરણી કે વ્યવસ્થા ગમે તેવી પ્રેમ ન હેાય, પણ એમાં જો સત્યની પારમાર્થિક દૃષ્ટિ ન હોય તો એ નથી જીવી શકતી કે નથી પ્રતિ સાધી શકતી. એવ'ભૂત' નય એ જ પારમાર્થિક દૃષ્ટિને સૂચક છે, જે તથાગતના તથા ' શબ્દમાં કે પાછળના મહાયાનના ‘તથતા’ શબ્દમાં રહેલી છે. જૈન પરંપરામાં પણ ‘ તત્તિ ’શબ્દ એ જ યુગથી અત્યાર સુધી પ્રચલિત છે, જે એટલું જ સૂચિત કરે છે કે અમે સત્ય જેવુ છે તેવુ જ સ્વીકારીએ છીએ.
[દઔચિ’ખં૰૧, પૃ૦ ૫૮૬૦ ]
અપેક્ષાએ અને અનેકાન્ત
મકાન કાઈ એક ખૂણામાં પુરુ' નથી થતું; એના અનેક ખૂણા પણ કાઈ એક જ દિશામાં નથી હોતા. પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ વગેરે એકબીજાથી વિરુદ્ધ દિશામાં આવેલ એક એક ખૂણામાં ઊભા રહીને કરવામાં આવેલું એ મકાનનુ અવલોકન પૃ ત નથી હેતું, પણ એ અયથા પણ નથી હતું. જુદા જુલ્લ સંભવિત બધાય ખૂણાઓમાં ઊભા રહીને કરવામાં આવેલાં સવિત અવલાકનાના સારસમુચ્ચય જ એ મકાનનું પૂણું અવલોકન છે. દરેક ખૂણામાંથી કરવામાં આવેલું દરેક અવલકન એ પૂર્ણ અવલાકનતુ અનિવાય 'ગ છે. એ જ પ્રમાણે કાઈ એક વસ્તુ કે સમગ્ર વિશ્વનું તાત્ત્વિક ચિંતન–દન પણ અનેક અપેક્ષાએથી થઈ શકે છે. મનની સજ રચના, એના ઉપર પડનારા આગંતુક સંસ્કાર! અને ચિંત્ય વસ્તુનુ સ્વરૂપ વગેરેના સમ્મેલનથી જ અપેક્ષા જન્મે છે. આવી અપેક્ષાએ અનેક હાય છે, જેને આશ્રય લઈને વસ્તુને વિચાર કરવામાં આવે છે. વિચારને આધાર આપવાને કારણે કે વિચારપ્રવાહના ઉદ્ગમનો આધાર બનવાને લીધે એ જ અપેક્ષા દષ્ટિકાણ કે દૃષ્ટિબિંદુ પણ કહેવાય છે. સ ંભવિત બધી અપેક્ષાથી—ભલે પછી એ વિરુદ્ધ જ કેમ ન દેખાતી હોય—કરવામાં આવતાં ચિંતન અને દર્શનેને સાર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
