Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ]. zrI jI. . jaina granthamAlA naya-pramANu-syAdvAda vacceno saMbaMdha ane aMtara [varSo pUrve pragaTa thatAM jaina sAhitya saMzodhakanA trIjA khaMDanA prathama aMkamAM paM. sukhalAlajIe nyAyAvatAranAM be padyonuM praznottarapUrvaka vizada spaSTIkaraNa kareluM, jene viSe bahu thoDA jJAta haze. sadara lekha atIva samajavA yogya upayogI jaNAyAthI atra tene akSarazaH utAro ApavAmAM AvyuM che. phera mAtra tyAM be padya anaMtara che, jyAre atra te chUTA karI mUkavAmAM AvyA che. trimAsikanA vidvAna saMpAdake AnA saMbaMdhamAM evo abhiprAya vyakta karyo che ke "je spaSTIkaraNa ka 29-30 ne vivecanamAM karavAmAM AvyuM che te to amArA abhiprAya pramANe advitIya ane ananya jJAta jevuM che." A uparathI prastuta lekhanI mahatvatA A viSayanA jJAtA vidvAna mahAzayane jaNAI Avaze.] anekAntAtmakaM vastu, gocaraH sarvasaMvidAm / ekadezaviziSTo'rtho, nayasya viSayo mataH // 29 // (nyAyAvatAra) arthAta-"aneka dharmAtmaka vastu e sarva saMvedanane pramANane viSaya manAya che ane eka deza-aMza sahita vastu e nayane viSaya manAya che." 29 - prava-pramANane viSaya thanArI vastuo karatAM nayane viSaya thanArI vastuo zuM ta judI hoya che, ke jethI pramANa ane nayanA viSayane tata jude jude batAvI zakAya ?
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 pAramArthika lekhasaMgraha uda-nA, eka-bIjAthI judA evA vastuonA kaI be vibhAga nathI, ke jemAMthI eka vibhAga pramANane viSaya bane ane bIjo vibhAga nayane viSaya bane. prave-je pramANa ane nayane viSaya thanAra vastu eka ja hoya, te pachI bannene viSayabheda kevI rIte? u0-vastu bhale eka ja hoya, paNa jyAre te vastu amuka vizeSatA dvArA arthAt amuka vizeSa dharmonI pradhAnatA chatAM akhaMDitapaNe bhAse che, tyAre te aneka dharmAtmaka viSaya kahevAya che. paraMtu jyAre te ja vastumAMthI koI eka aMza chUTA paDI pradhAnapaNe bhAse che, tyAre te eka aMza viziSTa viSaya kahevAya che. A vAta dAkhalAthI spaSTa karIe. AMkha sAme kaI eka gheDe Ave tyAre amuka AkAra, amuka kada ane amuka raMga e enI vizeSatAo pradhAnapaNe bhAse che, paNa te vakhate e vizeSatAonI pradhAnatA chatAM abhinnarUpe anya vizeSatAo sahita samagra gheDA ja cAkSuSa jJAnane viSaya bane che. te vakhate kAMI tenI amuka vizeSatAo bIjI vizeSatAo karatAM chUTI paDI bhAsatI nathI ke ghaDArUpa akhaMDa padArthamAMthI AkArAdi tenI vizeSatAo paNa taddana bhinnapaNe bhAsatI nathI. mAtra amuka vizeSatAo dvArA te Akho gheDe ja akhaMDapaNe AMkhane viSaya bane che. e ja pramANano viSaya thavAnI rIta che. pramANanA viSaya thayela e gheDAnuM jJAna jyAre bIjAne zabdadvArA karAvavuM hoya, tyAre te ghaDAnI amuka vizeSatAo bIjI vizeSa tAo karatAM buddhidvArA chUTI pADI vaktA kahe che ke-A
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28] zrI jI. a. jaina granthamAlA ghoDe lAla che, UMco che ke amuka AkAra che. te vakhate vaktAnA bauddhika vyApAramAM ke zrotAnI jJAnakriyAmAM gheDe bhAsamAna chatAM te mAtra gauNa hoya che ane tenI vizeSatAe je bIjI vizeSatAo karatAM judI pADI kahevAmAM Ave che te ja mukhya hoya che. tethI ja e vakhate jJAnane viSaya banate gheDo amuka aMza viziSTa viSaya bane che. e ja viSayane naya thavAnI rIta che. A vaktavyane bIjA zabdomAM-TUMkamAM e rIte paNa kahI zakAya ke-bhAnamAM amuka vizeSatAo chatAM, pradhAnatA chatAM jyAre uddezya ane vidheyanA vibhAga sivAya ja vastu bhAyamAna thAya tyAre te pramANane viSaya ane jyAre vastu uddezya-vidheyanA vibhAgapUrvaka bhAsamAna thAya tyAre te nayane viSaya. A rIte vastu eka ja chatAM tenA bhAnanI rIta judI judI hevAthI pramANa ane nayamAM tene viSayabheda spaSTa che. prava-pramANanI peThe naya paNa je jJAna ja hoya te bemAM taphAvata che? u0-IndrinI madadathI ke madada sivAya ja utpanna thayeluM jJAna jyAre koI vastune yathArtha paNe prakAzita kare che, tyAre te pramANa kahevAya che ane pramANadvArA prakAzita thayelI vastune zabdadvArA bIjAne jaNAvavA mATe te vastunA viSayamAM je mAnasika vicArakiyA thAya che te naya. arthAt zabdamAM utArAtI ke utAravA lAyaka je (vacana) kriyA te naya ane ene puragAmI jJAna)-vyApAra te pramANa. A uparAMta naya ane pramANenuM aMtara eka e che ke-naya
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramAdhi lekhasaMgraha [ 20 jJAna te pramANajJAnanA aMzarUpe che ane pramANajJAna te nayajJAnanA aMzI ke samUharUpe che, kAraNa ke-pramANavyApAramAMthI ja nayavyApAranI dhArAo pragaTe che. prava-pramANa ane naya zabdanI vyutpatti batAvI tene arthabheda spaSTa karo. u0-pra + mAna = (je jJAnavaDe pra-abrAntapaNe vastunuM mAna-prakAzana (nirNaya) thAya te) pramANa. nI + a (nIpramANadvArA jANelI vastune bIjAnI arthAt zrotAnI buddhimAM pahoMcADavAnI kriyA. a-karanAra vaktAne mAnasika vyApAra te) naya. prava-jaina nyAya granthonI jema jainetara nyAya granthamAM naya viSe mImAMsA che ke nahi? u0-nathI. jo ke jaina ane jainetara bannenA tarkagranthamAM mImAMsA che, chatAM nayane pramANathI chUTA pADI tenA upara spaSTa ane vistRta mImAMsA te mAtra jainoe ja karI che. A rIte naya ane pramANanA viSaya upara prakAza pADanAra 29mA padyanuM spaSTIkaraNa che. " nayAnAmekaniSTAnAM, pravRtteH zrutavama'ni / sampUrNArthavinizcAyi, syAdvAdazrutamucyate // 30 // " (nyAyAvatAra) atha-eka-niSTa eka eka dharmane grahaNa karavAmAM lIna evA nAnI pravRtti zrutamArgamAM levAthI saMpUrNa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 ] zrI jI. e. jena canthamAlA vastune nizcita karanAra arthAt vastune samagrapaNe pratipAdana karanAra te syAdvAdazruta kahevAya che. 30 A naya ane syAdvAdanA saMbaMdhane sUcavanArA padyanuM nIce mujaba spaSTIkaraNa ApavAmAM AvyuM che- pra-zruta eTale ? u0-AgamajJAna te zrata. pra-zuM badhuM zrata eka ja jAtanuM che ke temAM jANavA je khAsa bheda che? u0-bheda che. prave-te kayo? u0-zrutanA mukhya be bhAga pADI zakAya. eka te aMzagrAhI vastune eka aMzathI sparza karanAra ane bIje samagragrAhI vastune samagrapaNe grahaNa karanAra. aMzagrAhI te nayazruta ane samagragrAhI te syAdvAdazruta. A kathanane vadhAre spaSTa karIe. keI eka tasava pratipAdana karanAra eka AkhuM zAstra, AkhuM prakaraNa ke A vicAra te te tarava pUratuM syAdvAdakRta ane temAMnA te tatvane lagatA judA judA aMzo uparanA khaMDa vicAre te nathuta. A vicAre eka eka chUTA chUTA laIe tyAre nayakRta ane badhAnuM prastuta tatva paratve ekIkaraNa te te syAdvAdazrata. keI eka tava paratve naya ane syAdvAdazatano je A bheda te ja saMpUrNa jagat paratve ghaTAvI zakAya. ra0-dAkhalo ApI samajAve.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasa graha 1 31 u-samagra cikitsAzAstra e AreAgyatattvanuM syAdvAdazruta che, paNa AreAgyatattvane lagatAM AdAna, nidAna, cikitsA Adi judA judA aMgreA upara vicAra karanAra e zAstranA te te aMze, e cikitsAzAsrarUpa syAdvAdazrutanA aze| hAvAthI te tattva paratve nayazruta che. A rIte nayazruta te azAnA saravALeA che. 50-naya ane syAdvAdane jainazrutamAM ghaTAvavA hAya tA kevI rIte ? . u-jainazrutamAMnA koI ekAda zrutane lyA ke je eka ja abhiprAyanuM sUcaka hAya. te nayazruta ane evAM aneka abhiprAyAnAM sUcaka aneka sUtro (pachI bhale te parasparavirAdhI bhAsatA hoya) te syAdvAdazruta. dAkhalA tarIke- 'vaDune nepa thaLaAEpha ' e sUtra tyeA. eno abhiprAya e che ke nArakI jIva utpanna thatAM veMta ja nAza pAme che. A abhiprAya kSaNabhaMgasUcaka che, eTale nArakI jIvanA utpAda ane vyaya sUcave che. tevI ja rIte nArakI jIvanI sthiratAnuM varNana karanAra khIjA sUtro lyA. provALuM maMte ! vaya vhAruM Tipha pannatA ? Go - goyamA ! jahaNeNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI ThiI pannattA | ( mAvatI pR. 13, rA. 1, 3. 1) e badhA ja sUtreA judA judA nArakI paratve nacavAya che ane eka sAthe maLe tyAre syAdvAdazruta bane che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32] zrI jI. a. jaina granthamAlA pa0-tyAre ema thayuM ke-vAkya e naya ane vAkyasamUha te syAdvAdaH ane jo ema hoya te prazna thAya che ke-e ekaja vAkya syAdvAdAtmaka-anekAnadyotaka hoI zake? u0-hoI zake. praTa-kevI rIte? kAraNa ke-eka vAkya e ke eka vastu paratve eka abhiprAyanuM sUcaka hovAthI tenA keI eka aMzane sparza karI zake, bIjA aMzene sparza na karI zake. to pachI te eka vAkya samagragrAhI na thaI zakavAthI syAdvAdayuta kevI rIte kahI zakAya? u0-alabatta, dekhItI rIte eka vAkya vastunA amuka eka aMzanuM pratipAdana kare che, paNa jyAre vaktA te vAkyavaDe eka aMzanuM pratipAdana karavA chatAM pratipAdana karAtAM te aMza sivAyanA bIjA aMzane paNa eka ja sAthe pratipAdana karavA Iche, tyAre te itara aMgenuM pratipAdananA sUcaka syAta zabdane vAkyamAM pravega kare che athavA te syAta zabdo uccAra karyA sivAya paNa jyAre vaktA te zabdanA bhAvane manamAM rAkhI vAkyane uccAre che, tyAre te vAkya sAkSAt aMza mAtragrAhI dekhAvA chatAM paNa sthAt zabda sAthe athavA syAt zabda sivAya ja Itara samagra aMgenA pratipAdananA bhAvathI uccArAyeluM hovAne lIdhe syAdvAdazata kahevAya che. pra-vaktA syAt zabdane prayoga na kare temaja tene bhAva paNa manamAM na rAkhe, te te ja vAkaya kayI keTimAM Ave ?
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 33 u0-nayakRtanI kaTimAM Ave. prave-jyAre vaktA pitAne ISTa evA eka aMzanuM nirAkaraNa ja karato hoya tyAre te vAkya kyA zratanI keTimAM Ave ? u0-durnaya athavA mithyAtanI keTimAM Ave. praka-kAraNa zuM? u0-vastunA pramANasiddha aneka aMzomAMthI eka ja aMzane sAcA TharAvavA te vaktA AvezamAM AvI jaI bIjA sAcA aMzone a5lApa kare che, tethI te vAkya eka aMza pUratuM sAcuM hovA chatAM Itara aMzenA saMbaMdhamAM viccheda pUratuM huM hevAthI duzruta kahevAya che. prave-AvA aneka dunaya vAkaye maLe te syAdvAdazrata bane kharuM? u0-nA, kAraNa ke AvA vAkyo paraspara ekabIjAne virodha karatA hovAthI vyAghAta-athaDAmaNu pAme che. te pitapotAnI kakSAmAM rahelA vastunA aMza mAtranuM pratipAdana karavAne badale bIjAnI kakSAmAM dAkhala thaI tenuM mithyApaNuM batAvavAnI magha kriyA kare che, tethI te mithyAzrata che ane tethI jema paraspara athaDAtA virodhI aneka mANase eka samUhabaddha thaI keI eka kArya sAdhI nathI zaktA, ulaTuM te ekabIjAnA kAryanA bAdhaka bane che, tema aneka durnaca vAkayo eka sAthe maLI keI eka vastune saMpUrNa jaNAvavAnI vAta te bAjue rahI, te ekabIjAnA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 ] zrI jI. e. jaina canthamAlA AMzika arthanA satya pratipAdanane paNa satyapaNe pragaTa thatAM aTakAve che. - prava-kaI eka ja vastunuM varNana karavAne prasaMge dunaya, naya ane svAduvAda-e traNe zrata ghaTAvavAM hoya te ghaTI zake kharAM? ane ghaTI zake te zI rIte? | u-keIe jagatanA nityapaNA ke anityapaNA viSe prazna karyo ke-jagat nitya che, anitya che, ubhayarUpa che ke ethI vilakSaNa eTale anubhayarUpa che? Ane uttara Apa nAra vaktAne je pramANathI e nizcaya thaye heya kejagat nitya-anitya ubhayarUpa che ane te pachI te uttaramAM jaNAve che ke-jagat nityarUpeya che ane anityarUpeya che. te e uttaramAM eka ja vastu paratve paraspara virodhI evA be aMzonA pratipAdana be vAka hovA chatAM te baMne maLI syAdvAdazruta che, kAraNa ke-e pratyeka vAkaya eka ja vastunA vAstavika aMzane pitapotAnI dRSTie pratipAdana kare che arthAt pitAnI maryAdAmAM rahI maryAdita satya pragaTa kare che, chatAM pratipakSInI maryAdAne tiraskAra ke svIkAra karatA nathI. ukta baMne vAkyomAMthI keI ekAda ja vAya laIe te te nayakRta hoI zake, paNa e tyAre ja ke je vaktAe e vAkyane prastuta vastunA ISTa aMzanuM pratipAdana karavA mATe jeluM hovA chatAM vidhI bIjA aMza paratve te mAtra taTastha ke udAsIna heya. AthI UlaTuM e be vAkyamAMthI kaI eka vAkya dunayakRta heI zake, paNa te tyAre ke jo vaktA e vAkya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 35 vaDe ISTa aMzanuM pratipAdana karavA sAthe ja bIjA pramANika aMzane niSedha kare. jemake-jagat nitya ja che arthAt anitya nathI. pra-vicAro anaMta hovAthI vicArAtmaka na paNa anaMta hoya te ene samajavA e kaThaNa nathI zuM? u0-che ja, chatAM samajI zakAya. prava-kevI rIte? u0-TUMkamAM samajAvavA mATe e badhA vicArane be bhAgamAM vaheMcI zakAya. keTalAka vastunA sAmAnya aMzane sparza karanArA hoya che, kAraNa ke-vastunuM vicAramAM AvatuM keI paNa svarUpa laIe te kAM te te sAmAnya haze ane kAM te te vizeSa haze. A kAraNathI game teTalA vicAranA TUMkamAM sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI e be bhAga paDI zake. ene zAstramAM anukrame dvavyArthika ane paryAyArthika evAM nAma ApavAmAM AvyAM che. prave-A sivAya bIjuM TUMkuM vargIkaraNa thaI zake? u0-hA, jemake-arcanaya ane zabdanAya. vicAre game te ane game teTalA hoya, paNa kAM te te mukhyapaNe ane sparzI cAlatA haze ane kAM te te mukhya paNe zabdane spazI pravRtta thatAM haze. arthaspazI te badhA arthanaya ane zabdaspazI te badhA zabdanaya. A sivAya kriyAnaya, jJAnanaya, vyavahAranaya, paramArthanaya-evAM aneka gya vargIkaraNa thaI zake. prave-Ane jarA vistAra kare hoya te zakya che?
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 ] zrI jI. e. jaina granthamAlA u0-hA, madhyama paddhatie sAta vibhAga karavAmAM Ave che, jemAM prathamanA traNa dravyArthika ane pAchaLanA cAra paryAyArthika che. prathamanA cAra arthanaya ane pAchaLanA traNa zabdanAya che. mAtra ahIM e sAta nAma ApIzuM. vigatamAM nahi utarIe. vadhAre vigata anyatra cacIzuM. (1) nagama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) aju sUtra (5) zabda, (6) samabhirU, ane (7) evaMbhUta. Atmaasitatva siditAe sAdhanAdi siddhi AtmAnuM AMstitva siddha thavAthI dharma, adharma, punya, pApa vigerenuM astitva paNa siddha thAya che. je AtmAnuM astitva na samajAya te dharma-adharmAdinI hayAti buddhigamya thatI nathI, ane tema thavAthI nAstikabhAvanI prApti thavAno saMbhava rahe che. dharmaadharmAdinI hayAti chatAM te na samajAyAthI nAstikabhAva thAya, te AtmA ItiyAsakta banI aneka duSkAne AdhIna thaI nirvasa pariNAmI thAya che. tema thavAthI kalyANa sAdhavAne gya thaI zakato nathI, mATe AtmAnuM astitva siddha thavAthI sAdhanonuM astitva siddha thAya che, sAdhanAnuM astitva siddha thavAthI satkAryo tarapha prIti ane asatkartavyo tarapha upekSA rahe che, dharma vA Atmazreya sAdhavAnI daDha jijJAsA thatAM dayA, zAMti, tyAga, vairAgyAdi guNe utpanna thAya che ane AtmA sanmArga sanmukha bane che, jene mumukSadazA kahe che. tevI sAcI mumukSabhAvanA utpanna thavAthI AtmazraddhA thAya che ane tene zuddha vyavahAra samakita kahe che.