Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja bArahavAM pravacana 225
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokatatva-sUtra : 3 nANeNa jANai bhAve, daMsaNeNa ya sddhe| caritteNa nigiNhAi, taveNa prisujjhi|| nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eyaM maggamaNuppattA, jIvA gacchaMti soggiN|| mumukSu-AtmA jJAna se jIvAdika padArthoM ko jAnatA hai, darzana se zraddhAna karatA hai, cAritrya se bhoga-vAsanAoM kA nigraha karatA hai, aura tapa se karmamalarahita hokara pUrNatayA zuddha ho jAtA hai| jJAna, darzana, cAritrya aura tapa-isa catuSTaya adhyAtmamArga ko prApta hokara mumukSu jIva mokSarUpa sadagati pAte haiN| 226
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAna kA koI zikSaNa saMbhava nahIM hai| zikSaNa sUcanAoM kA ho sakatA hai| jJAna kA udabhAvana hotA hai, AvirbhAva hotA hai| jJAna koI aisI vastu nahIM hai, jo bAhara se bhItara DAlI jA sake / jJAna jIvana kI usa dhArA kA nAma hai, jo bhItara se bAhara kI ora AtI hai| sUcanAeM bAhara se bhItara kI ora AtI haiM, jJAna bhItara se bAhara kI ora AtA hai| isalie koI vidyAlaya, koI vidyApITha jJAna nahIM de sakatA; sUcanAeM de sakatA hai, inapharamezansa de sakatA hai| koI zAstra, koI guru jJAna nahIM de sakatA, sUcanAeM de sakatA hai| jo jJAna diyA jA sakatA hai, vaha jJAna nahIM hogA, isa maulika bAta ko ThIka se khayAla meM le leN| ___ jJAna AtmA kA svabhAva hai| use lekara hI Apa paidA hue haiM, jaise bIja meM vRkSa chipA ho-vaise jJAna ApameM chipA hai| isalie jJAna ko pAne ke lie kucha aura nahIM karanA, sirpha bIja ko tor3anA hai| bIja miTTI meM kho jAe, miTa jAye, to jJAna kA aMkuraNa zurU ho jaayegaa| jJAna ko hama lekara hI paidA hote haiN| jJAna hamAre hone kI AMtarika sthiti hai| jo bIja kI khola hai, vaha bAdhA hai| isalie jJAna ko pAne kI prakriyA nakArAtmaka hai, nigeTiva hai / kucha tor3anA hai, kucha pAnA nahIM hai; kucha miTAnA hai, kucha banAnA nahIM hai, kucha girAnA hai, kucha nirmita nahIM karanA hai| asmitA TUTa jAye, 'maiM kA bhAva TUTa jAe, jJAna kA janma ho jAtA hai| ___ isalie mahAvIra ne kahA hai : ahaMkAra ke atirikta aura koI ajJAna nhiiN| aura jisa jJAna ko hama bAhara se bhItara le jAte haiM, vaha bhI hamAre ahaMkAra ko hI majabUta karatA hai| ahaMkAra TUTanA cAhiye; ulTA majabUta hotA hai| jitanA hama jAnane lagate haiM, jitanA hameM khayAla AtA hai ki maiM jAna gayA, utanA hI 'maiM' majabUta ho jAtA hai| jise hama jJAna kahate haiM, vaha hamAre ahaMkAra kA bhojana bana jAtA hai| mahAvIra jise jJAna kahate haiM, vaha ahaMkAra kI mRtyu para ghaTita hotA hai / isa pharka ko ThIka-se samajha lenA jarUrI hai| aura hamAre 'maiM' kI koI sImA nahIM hai / hama kahate haiM ki 'paramAtmA asIma hai', hama kahate haiM ki AtmA asIma hai, hama kahate haiM, 'satya asIma hai', lekina ve saba sune hue zabda haiN| hamArI apanI anubhava kI to bAta itanI hI hai ki 'ahaMkAra asIma hai' aura ahaMkAra asatya hai| ___ maiMne sunA hai, janarala dIgAla eka rAta apane bistara para soye haiN| maiDama dIgAla ne AdhI rAta kahA, 'mAI gADa, iTa ija so kolDa-he bhagavAna, rAta bahuta sarda hai|' dIgAla ne karavaTa badalI aura kahA, 'maiDama, ina beDa yU kaina kAla mI cArlsa-rAta bistara meM tuma mujhe cArlsa kahakara bulA sakatI ho|' patnI kaha rahI hai, 'he bhagavAna, rAta bar3I sarda hai', aura dIgAla ne samajhA ki 'he bhagavAna' patnI unase kaha rahI hai ! ahaMkAra asIma hai| 227
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 maiMne sunA hai yaha bhI ki janarala dIgAla ne eka bAra amarIkA ke presiDeMTa jAnsana ko kahA ki phrAMsa ko bacAne ke lie paramAtmA se mujhe sIdhe Adeza prApta hue the; 'AI risIvDa DAirekTa ArDara phrAma di DivAina Tu seva phrAMsa / ' jAnsana ne kahA, 'sTeMja, bikAja AI DoMTa rimeMbara Tu haiva givana enI ArDarsa Tu yU ! maiMne kabhI koI AjJAeM tumheM bhejI nahIM!' hara AdamI apane ahaMkAra meM bar3A vistIrNa hai, bar3A asIma hai / eka hI asIma tatva hama jAnate haiM; vaha hai asmitA, vaha hai ahaMkAra, aura usase bar3A jhUTha kucha bhI nahIM hai; kyoMki manuSya ke jo hone kI jo zuddhatA hai, vahAM 'maiM' kA kabhI koI anubhava nahIM hotA / jitanA azuddha hotA hai manuSya, utanA hI 'maiM' kA anubhava hotA hai| jaise-jaise zuddha hotA jAtA hai, vaise-vaise maiM' tirohita hotA calA jAtA hai| parama zuddhi kI avasthA meM 'maiM' bilakula bhI nahIM bacatA / jaise sone se kacarA jala jAtA hai agni meM, vaisA hI jIvana se ahaMkAra jala jAtA hai| ahaMkAra kI khola hai bIja ke cAroM tarapha, akuMra bhItara chipA hai| isakA yaha matalaba nahIM ki ahaMkAra vyartha hI hai; bIja kI khola bhI sArthaka hai| kyoMki vaha jo bhItara aMkara chipA hai; vaha, agara bIja kI khola na ho to ho bhI nahIM sktaa| isalie bIja kI khola jarUrI hai eka sImA taka, kyoMki rakSA karatI hai, bacAtI hai| aura eka sImA taka jo rakSA karatI hai, vahI phira bAdhA bana jAtI hai / phira agara khola inakAra kara de TUTane se, miTane se to bhI bIja mara jaayegaa| to ahaMkAra bilakala jarUrI hai jIvana ke bacAva ke lie. sarakSA ke lie| jo baccA binA ahaMkAra ke paidA ho jAye. vaha baca nahIM sakegA, kyoMki jIvana saMgharSa hai| usa saMgharSa meM 'maiM' kA bhAva caahie| agara 'maiM' kA koI bhAva na ho to vaha miTa jaayegaa| use dUsare 'maiM' miTA deNge| use 'maiM' cAhiye, yaha prAthamika jarUrata hai| lekina eka sImA para yaha 'maiM' itanA majabUta ho jAye, ki jaba ise chor3ane kA kSaNa Ae taba bhI hama chor3a na sakeM, to khatarA ho gyaa| phira jo sIr3hI thI, vaha bAdhA bana gayI, phira jisakA sahArA liyA thA, vaha gulAmI ho gii| ___ ahaMkAra jarUrI hai prAthamika caraNa meM, aura aMtima caraNa meM TUTa jAnA jarUrI hai / isalie jaise hI baccA paidA hogA, hama use ahaMkAra sikhAnA zurU karate haiN| lekina agara koI marate vakta bhI ahaMkAra meM hI mara jAye, to bIja khola meM hI mara gayA, aMkurita nahIM ho pAyA, aura na usa aMkura ne-usane AkAza jAnA hI na sUrya kA prakAza jAnA / vaha aMkara chipA-chipA aMdhA aMdhere meM hI mara gayA / vaha avasara kho gyaa| ___ janma ke sAtha to ahaMkAra jarUrI hai, mRtyu ke pahale kho jAnA jarUrI hai| aura jisa vyakti kA ahaMkAra mRtyu ke pahale kho jAtA hai, usa kI mRtyu, mahAvIra kahate haiM, mokSa bana jAtI hai| - marate hama saba haiN| agara ahaMkAra ke sAtha marate haiM, to naye jIvana meM phira praveza karanA hogA, kyoMki jIvana se abhI paricaya hI nahIM ho paayaa| phira nayA jIvana, tAki jIvana se hama paricita ho skeN| agara ahaMkAra ke sAtha hI hama mara gaye, khola ke sAtha hI mara gaye to phira hameM bIja meM janma lenA pdd'egaa| agara khola TUTa gaI aura khulA AkAza mokSa, mukti kA hameM anubhava ho gayA, aura jIvana khola se mukta hokara AkAza kI tarapha ur3ane lagA, to phira dUsare janma kI koI jarUrata na raha jaayegii| zikSaNa pUrA ho gayA; avasara kA lAbha uThA liyA gayA; jo hama ho sakate the, ho gaye; jo honA hamArI niyati thI, vaha pUrNa ho gaI; artha, abhiprAya, siddhi upalabdha ho gii| phira dUsare janma kI koI bhI jarUrata nhiiN|| ahaMkAra mara jAye mRtyu ke pahale, to mokSa upalabdha ho jAtA hai| aba hama sUtra ko leN| kyoMki mahAvIra kahate haiM, 'mumukSu-AtmA jJAna se jIvAdika padArthoM ko jAnatA hai|' 228
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja do bAteM : to eka 'mumukSu-AtmA' ko samajha lenA jarUrI hai| do taraha ke loga haiM : eka jo korI jijJAsA karate rahate haiN| usa jijJAsA ke pIche koI prANa nahIM hotaa| ve kucha karanA nahIM cAhate, ve sirpha pUchate rahate haiN| pUchakara jAna bhI leM to unake jIvana meM koI aMtara nahIM AtA, sirpha jAnakArI bar3ha jAtI hai| ve jo bhI ikaTThA karate haiM, smRti meM ikaTThA karate haiN| unakA jIvana usase rUpAMtarita nahIM hotaa| aisI AtmAoM ko mahAvIra ne jijJAsu AtmAeM kahA hai| ___ jijJAsA zubha hai, burI nahIM hai| lekina sirpha jijJAsA AtmaghAtaka hai| eka AdamI pUchatA hI rahe, pUchatA hI rahe aura ikaTThA karatA rahe janmoM-janmoM taka, to bhI koI rUpAMtaraNa nahIM hogaa| aura AnaMda kA koI anubhava jAnakArI ikaThThI karane se nahIM hotA / hAM jAnakArI se sirpha itanA hI ho sakatA hai ki vaha AdamI jAnakArI ke ahaMkAra se aura bhI mUrchita ho jAye / isalie paMDita ajJAniyoM se bhI jyAdA gahana aMdhakAra meM bhaTaka jAte haiN| jJAna kA ahaMkAra, isa jagata meM bar3e-se-bar3A ahaMkAra hai; dhana kA ahaMkAra bhI utanA bar3A nahIM hai| isalie jJAna kA ahaMkAra bacAne ke lie AdamI dhana bhI chor3a sakatA hai, yaza bhI chor3a sakatA hai, pada bhI chor3a sakatA hai| saba chor3a sakatA hai, lekina jJAna kA ahaMkAra agara baca jAye to saba chor3ane ko rAjI hai| __isa mulka meM brAhmaNoM ke sAtha aisA huA hai| brAhmaNa ke pAsa na to dhana thA aura na pada thA, lekina samrATa bhI usake paira chUte the| jJAna kA ahaMkAra majabUta thaa| dhanI bhI usake paira chUte the| dhanI bhI anubhava karate the ki hama brAhmaNa ke sAmane nirdhana haiM, aura samrATa bhI anubhava karate the ki hama brAhmaNa ke sAmane zaktihIna haiM / to brAhmaNa garIba rahakara bhI prasanna thA; dIna rahakara bhI prasanna thA; jhopar3e meM rahakara bhI egana thaa| dasalie bhArata meM koI krAMti nahIM ho skii| kyoMki krAMti hamezA brAhmaNoM ke dvArA hotI hai| bhArata ke brAhmaNa baDe saMtaSTa the| koI krAMti kA upAya nahIM thA / zUdra krAMti nahIM karate, kyoMki krAMti kA khayAla hI unako AtA hai, jinake pAsa bar3I bauddhika becainI hotI hai| ___ mArksa brAhmaNa hai, lenina brAhmaNa hai, TrATaskI brAhmaNa hai, mAo brAhmaNa hai| ye saba iMTelekcualsa haiN| ye saba buddhivAdI loga haiN| bhArata meM mAo aura mArksa aura lenina aura TrATaskI paidA nahIM ho sake, kyoMki bhArata kA samrATa aura dhanI bhI brAhmaNa ke caraNa chU rahA thaa| vyavasthA itanI prItikara thI, brAhmaNa ke ahaMkAra ko itanI poSaka thI ki krAMti kA koI savAla hI nahIM thaa| rUsa meM bhI krAMti honI bahuta muzkila hai, kyoMki jo bhArata ne kiyA thA vahI rUsa kara rahA hai| rUsa meM buddhijIvI kA bahuta Adara hai| yUnIvarsiTI kA prophesara, lekhaka, kavi, saMgItajJa parama Adata haiN| unake Adara kI koI kamI nahIM hai| aura jaba taka vaha Adata haiM, taba taka koI upadrava nahIM ho sktaa| ___ jJAna kA ahaMkAra sUkSmatama hai / aura mahAvIra ke hisAba se jijJAsA, mAtra korI jijJAsA, sirpha Apako ahaMkAra se bhara degI, isalie mumukSA caahie| jijJAsA kAphI nahIM hai / mumukSA kA artha hai ki maiM jAnane meM utsuka nahIM haiN| aura agara maiM jAnanA bhI cAhatA hUM, to apane ko rUpAMtarita karane ke lie jAnanA cAhatA hai| jAnanA mere lie upAya hai, lakSya nhiiN| jAnakara hI maiM rAjI nahIM ho jAUMgA, jAnakara maiM apane ko badalanA cAhUMgA / jIvana meM mujhe rUpAMtaraNa karanA hai, vaha merA lakSya hai| jIvana kI zuddhi lAnI hai, mukti lAnI hai, vaha merA lakSya hai| jIvana meM kahIM koI kaluSa na raha jAye, koI kaSAya na raha jAye, jIvana meM koI baMdhana na raha jAye, jIvana meM kucha dukha kA kAMTA na raha jAye, vaha merA lakSya hai| aura jAnanA cAhatA hUM to sirpha isalie jAnanA cAhatA hUM ki kaise yaha ho ske| jJAna sAdhanA hai| jijJAsu ke lie jJAna sAdhya hai; mumukSu ke lie jJAna sAdhana hai, mukti lakSya hai| buddha kA ullekha kImatI hai / buddha niraMtara kahate the, eka AdamI ko tIra lagA aura vaha gira pdd'aa| aura vaha behoza hone ke karIba hai| aura gAMva ke loga ikaTThe ho gaye / ve usakA tIra khIMcanA cAhate haiN| buddha bhI usa gAMva se gujarate haiN| ve bhI vahAM pahuMca gye| lekina vaha AdamI kahatA hai, 'pahale tIra nikAlane ke pahale mujhe yaha to patA ho jAye ki tIra kisane mArA? tIra nikAlane ke pahale mujhe yaha to 229
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 hA patA ho jAe ki tIra kisa dizA se AyA? tIra nikAlane ke pahale mujhe yaha to patA ho jAye ki tIra viSAkta hai yA nahIM?' buddha 'pAgala, tIra ko pahale nikala jAne de, phira tU saba jijJAsAeM kara lenaa| kyoMki terI jijJAsAeM itanI lambI haiM ki agara unako tRpta karane kI koziza kI jAe to ho sakatA hai, isake pahale ki jijJAsAeM pUrI hoM, tere jIvana kA diyA bujha jAe...!' __phira to buddha ne isa ghaTanA ko apanA AdhAra banA liyaa| phira to ve logoM se kahate the, 'mata pUcho ki Izvara kyA hai ? mata pUcho ki AtmA kyA hai? sirpha itanA hI pacho ki dakha se kaise nivatti ho, tIra se kaise chuTakArA ho?' jIvana biMdhA hai tIroM se, jIvana jala rahA hai pratipala, aura hama jijJAsAeM kara rahe haiM bacakAnI ! lagatI haiM bar3I tAtvika; paramAtmA kI bAteM bar3I tAtvika lagatI haiM, lekina buddha kahate haiM, jarA bhI tAtvika nahIM haiM / tatva kI bAta to itanI hai ki tuma dukhI ho| tuma kyoM dukhI ho, aura kaise dukha kA nivAraNa ho jAye, tatva kI bAta to itanI hai ki tuma kArAgRha meM par3e ho / kahAM hai dvAra, kahAM hai cAbI, ki tuma kArAgRha ke bAhara ho jaao| kaise jIvana mukta ho sake usa upadrava se, jisameM hama ghire haiM, jisa pIr3A aura saMtApa meM hama par3e haiM, kaise isa garta aMdhere se jIvana prakAza meM A sake, vahI bAta tAtvika hai| to mumukSu aura jijJAsu meM eka buniyAdI pharka hai, aura vaha kImatI hai| kyoMki agara jijJAsA ke rAste para koI calatA rahe to darzana meM praveza kara jAyegA-philAsaphI meM / agara mumukSA ke rAste para koI cale to dharma meM praveza karegA, philAsaphI meM nhiiN| dharma bahuta vyAvahArika hai, vAstavika hai, vaijJAnika hai / jo vAstavika hai use kaise badalA jAye? vyartha kI bakavAsa se dharma kA koI saMbaMdha nahIM hai| lekina mumukSA honI caahie| Apake prazna buddhi se na uThe, jIvana ke anubhava se uThe, to mumukSA bana jAte haiN| koI mere pAsa AtA hai, vaha pUchatA hai, 'Izvara hai yA nahIM?' maiM usase pUchatA hUM ki 'tumhAre jIvana ke kisa anubhava se prazna uTha rahA hai| agara Izvara hai to tuma kyA karoge, agara nahIM hai to tuma kyA karoge?' vaha AdamI kahatA hai, 'maiM basa jAnanA cAhatA hUM, hai yA nhiiN|' / hai, to bhI yaha AdamI aisA hI rahegA, jaisA hai| nahIM hai, to bhI yaha aisA hI rahegA. jaisA hai| kyA pharka par3atA hai, eka AdamI jaina darzana meM vizvAsa karatA hai, eka AdamI hiMdU darzana meM vizvAsa karatA hai; eka AdamI islAma meM eka AdamI IsAI...unake darzana alaga-alaga haiM, philAsaphIz2a alaga-alaga haiM, lekina ye AdamI bilakula eka jaise haiN| kisI ko bhI gAlI do, vaha krodha karegA, bhalA Izvara ho usake darzana meM yA na ho, bhalA vaha mAnatA ho ki AtmA bacatI hai mRtyu ke bAda yA na mAnatA malA vaha mAnatA ho ki punarjanma hotA hai yA nahIM hotaa| gAlI se parIkSA ho jAyegI ki ye cAroM AdamI eka jaise haiN| kyA pharka hai hiMdU, musalamAna, IsAI, jaina meM? - pharka bAtacIta meM hogA, aMtastala meM jarA bhI pharka nahIM hai| AdamI ko bhItara khodo, bilakula eka jaisA hai| basa, Upara camar3I-camar3I ke pharka haiN| ___ mumukSA kA artha hai ki jo maiM jAnanA cAhatA hUM, usase maiM jIvana ko badalane kA kAma lUMgA; vaha mere lie eka upakaraNa hogA, usase maiM nayA AdamI banUMgA / anyathA jJAna bhI mUrchA bana jAyegA, zarAba kI taraha ho jAyegA / bahuta loga jJAna kA upayoga zarAba kI taraha hI karate haiM / usameM apane ko bhulAye rakhate haiN| zarAba kA matalaba hI itanA hai, jisameM hama apane ko bhulA sakeM, aura jisameM bhulAkara akar3a paidA ho jAye / to paMDitoM kI akar3a Apa dekhate haiM ! brAhmaNa jaisI akar3a duniyA meM kahIM dekhI nahIM jA sktii| aura akar3a itanI svAbhAvika ho gaI hai, khUna meM mila gaI hai ki use patA bhI nahIM calatA ki akar3a hai| jitane hama mUrchita hote haiM, utanA ahaMkAra majabUta hotA hai| sunA hai maiMne, eka dina mullA nasaruddIna gayA zarAbaghara meM / eka gilAsa zarAba usane bulAI, loga cakita hue dekhakara ki vaha kyA kara 230
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja rahA hai| thor3I-sI zarAba usane apane koTa ke khIse meM DAla lI aura bAkI pI gyaa| phira dUsarA gilAsa...taba loga aura cauMkakara dekhane lage ki vaha kyA kara rahA hai| phira usane thor3I-sI zarAba khIse meM DAlI gilAsa se aura bAkI pI gyaa| aise pAMca gilAsa, aura hara bAra...! sabhI utsuka ho gaye ki vaha kara kyA rahA hai? pAMca gilAsa pI jAne ke bAda usakI rIr3ha sIdhI ho gaI aura akar3akara khar3e hokara usane kahA, 'nAU AI kaina DiphITa enI baDI ina disa plesa-aba kisI ko bhI maiM cAroM khAne citta kara sakatA hai, koI hai?' ___ dubalA-patalA nasaruddIna, kisI ko bhI citta vahAM kara nahIM sktaa| lekina behozI ahaMkAra ko majabUta kara detI hai| aura tabhI camatkAra kI ghaTanA ghaTI ki usake khIse se eka cUhA bAhara nikalA, aura usane kahA, 'di sema goja phAra enI rATana kaiTa TU-koI bhI sar3I billI ho, usake lie bhI yahI cunautI hai / ' ___ AdamI hI nahIM, cUhA bhI, hoza meM ho to billI se DaratA hai| apanI avasthA jAnatA hai| behoza ho jAye, to billI ko bhI cunautI detA hai| ___ ahaMkAra mUrchA ke sAtha ghanA hotA hai, jAgRti ke sAtha pighalatA hai| jitanA jAgA huA vyakti, utanA nirahaMkArI ho jAyegA; jitanA soyA huA vyakti hogA, utanA ahaMkAra se bhara jaayegaa| mumukSa kI khoja ahaMkAra ko bharane kI nahIM hai| jJAna usake lie zarAba nahIM hai; jJAna usake lie jIvana rUpAMtaraNa kI prakriyA hai| vaha utanA hI jAnanA cAhegA, jitane se jIvana badala jAye / vaha utane meM hI utsuka hogA, jisako vyavahAra meM lAyA jA ske| isalie mahAvIra kahate haiM, mumukSu-AtmA jJAna se tatvoM ko jAnatA hai| jina tatvoM kI hamane bAta kI chaha mahAtatva, phira nau tatva, mumukSa-AtmA ina tatvoM ko samajhane kI koziza karatA hai| sirpha isalie ki inake dvArA kaise maiM apane jIvana ko nayA kara sakaM, kaise merA nayA janma ho sake? yaha dhyAna meM banA rahe, to jJAna Apake lie mUrchA nahIM banegA, mukti bana jaayegaa| agara yaha dhyAna se utara jAye, to Apa jJAna kA aMbAra lagAye jA sakate haiM, jaise koI dhana kA aMbAra lagAtA hai| phira tijorI jitanI bar3I hone lagatI hai, usa AdamI kI akar3a bar3hane lagatI hai| ApakA jJAna bar3hane lagegA, ApakI akar3a bar3hane lgegii| ___ jJAna akar3a na bane, yaha dhyAna rakhanA jarUrI hai| isalie hamane isa deza meM jJAna kA maulika lakSaNa kiyA ki jisase vinamratA bar3hatI jAye, vahI jJAna hai| nahIM to use jJAna kahanA vyartha hai; vaha jJAna ke nAma para zarAba hai| aura jaba koI vyakti mumukSA kI dRSTi se, apane ko badalane kI dRSTi se jJAna kI khoja karatA hai to zIghra hI use darzana honA zurU ho jAtA hai / use cIjeM dikhAI par3ane lagatI haiN| vaha jo-jo anubhava karatA hai, jo-jo samajhatA hai, jisa-jisa bAta kI aMDarasTaiMDiMga paidA ho jAtI hai; vaha-vaha usakI pratIti bhI banane lagatI hai| honA hI caahie| kyoMki jisa bAta ko maiM ThIka-se samajha lUM, vaha mere anubhava meM A jAnI caahie| __ Apane kitanI bAra sunA hai ki krodha pApa hai, krodha burA hai, krodha jahara hai, krodha pAgalapana hai / yaha Apane sunA hai, lekina yaha ApakA darzana nahIM bana paayaa| kyoMki krodha to Apa kiye hI cale jAte haiN| yaha sunA hai, yaha jJAna bana gyaa| agara dUsare ko samajhAnA ho, to Apa samajhA sakate haiN| pAMDitya dUsare ke lie hai, apane lie nhiiN| Apa to abhI bhI krodha kiye cale jaayeNge| to yaha samajha darzana nahIM bana pAyI, samajha hI nahIM hai| sirpha kacare kI taraha Apane mastiSka meM zabda bhara lie haiN| unako Apa doharA sakate haiN| Apa grAmophona ke rikArDa ho gaye lekina ApakA aMtastala bilakula achUtA hai| agara saca meM hI Apane anubhava kiyA ho ki krodha jahara hai| isakA ApakI pratIti aura ApakA jJAna saghana huA ho; Apane ise 231
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 jIvana ke anubhava meM parakhA ho, nirIkSaNa kiyA ho, krodha karake dekhA ho; AMkha baMda karake dhyAna kiyA ho ki jahara phaila rahA hai zarIra meM, mana meM dhuAM uTha rahA hai--maiM usI hAlata meM hUM jisameM maiM pahale thA, yA ki behoza hUM? merA mana dhuMdhalA hai yA prakhara aura sApha hai ? mere bhItara dhuAM ghira gayA hai, saba cIjeM asta-vyasta ho gaI haiM, yA cIjeM samyaka rUpa se apanI jagaha para haiM aura maiM suvyavasthita hUM ? maiM samyaka hUM yA asamyaka ho gayA ? krodha karake krodha ko anubhava meM-vaha jo jAnA hai, agara isakI pratIti ho jAye, to darzana zurU ho jAtA hai| taba Apa aisA nahIM kaheMge ki zAstra kahate haiM ki krodha jahara hai| Apa kaheMge ki maiM jAnatA haiM ki krodha jahara hai, aura jisa kSaNa Apa jAnate haiM ki krodha jahara hai usI kSaNa krodha karanA asaMbhava hone lagegA kyoMki kauna jahara ko jAnakara pItA hai ? kauna patthara ko patthara jAnakara roTI kI taraha khAtA hai? ___ jJAna krAMti bana jAtA hai| lekina jJAna tabhI krAMti banatA hai, jaba samajha darzana meM rUpAMtarita hone lge| to jo sunA hai sadaguru se, jaisA mahAvIra ne kahA hai ki sadaguru ke upadeza se, jisa vyakti meM Apako lagA hai ki koI krAMti ghaTI hai, usake pAsa jo sunA hai, use apane jIvana ke anubhava ke sAtha jor3ane kA nAma 'sAdhanA' hai| sunA, aura vaha sunA huA hI raha gayA, kAna kA hissA raha gayA, vyartha calA gayA / vyartha hI nahIM calA gayA, hAnikara bhI ho gyaa| kyoMki aba Apa bakavAsI ho jAyeMge, Apa usako bolane lageMge, Apa dUsaroM se kahane lgeNge| hamArI hAlata aisI hI hai, jaise koI hameM batAye ki yahAM hIre kI khadAna hai aura hama cale jAyeM bAjAra meM aura logoM ko samajhAyeM ki jAo, vahAM hIre kI khadAna hai, aura khuda bhikSA maaNgeN| kyA koI ApakA bharosA karegA ki Apako hIre kI khadAna kA patA hai ? aura Apa bhikSA mAMga rahe haiM aura jo Apako do paise dAna de detA hai, usako Apa samajhA rahe haiM ki tU jA, hIre kI khadAna phalAM jagaha hai, karor3oM ke hIre vahAM par3e haiN| agara Apako hIre kI khadAna patA calegI, to pahalA kAma yaha kareMge Apa, ki kisI aura ko patA na cala jAye / pahalI jarUrata yaha ho jAyegI mana meM ki yaha kisI aura ko to patA nhiiN| aura isake pahale ki kisI aura ko patA cale, yaha khadAna khAlI kara lI jAe na ki Apa bAjAra meM logoM ko samajhAte phireMge? mumukSu aura jijJAsu meM yahI pharka hai / mumukSu ko jaise hI patA calatA hai ki yahAM hIrA hai, vaha khodane meM laga jAtA hai| aura jisa dina sa hotA hai aura hIre kI camaka usake jIvana meM A jAtI hai. usa dina loga usase khada hI pachane lagate haiM ki kyA ho gayA. kyA mila gayA? kauna-sA rasa, kauna-sA nayA dvAra, kauna-sA saMgIta tumhAre jIvana meM A gayA, jisakI sugaMdha, jisakI dhvani dUsare ko bhI chUtI hai| 'mumukSu-AtmA jJAna se padArthoM ko jAnatA hai , darzana se zraddhAna karatA hai|' aura anubhava jaba taka na ho, taba taka zraddhA nahIM hotii| loga kahe jAte haiM, 'zraddhA karo', lekina zraddhA kaise ho sakatI hai jaba taka apanA anubhava na ho| koI kahatA hai ki 'zakkara mIThI hai', sunakara kaise zraddhA ho? aura jAnakara kaise azraddhA hogI? jisa dina zakkara koI muMha meM rakha degA aura mIThe kA anubhava hogA, zraddhA ho jAyegI / muMha meM mIThe kA anubhava ho rahA ho, to phira Apase koI nahIM kahegA ki 'zraddhA karo' ki 'zakkara mIThI hai'| samajha darzana bane, anubhava bane, to anubhava zraddhA bana jAtI hai| duniyA meM zraddhA kI kamI nahIM hai, duniyA meM mumukSA kI kamI hai| loga jijJAsu haiN| aura isa jijJAsA ko bar3hAne meM zikSA ne bar3A sAtha diyA hai , kyoMki hamArA pUrA zikSAzAstra jijJAsA para khar3A hai, mumukSA para nahIM / yahI pUraba aura pazcima kI zikSA vyavasthA kA bheda hai| 232
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja hamArI zikSA mumukSA ke AdhAra para khar3I thI : 'vaha sIkho, jisase jIvana badalatA ho / ' Aja kI zikSA isa AdhAra para khar3I hai ki vaha sIkha lo, jisase AjIvikA calatI ho|' jIvana badalane kA koI savAla nahIM hai, jIvana cala jAye, itanA bhara kAphI hai| suvidhA mila jAye, dhana mila jAye, jIvana cala jaaye| AjIvikA AdhAra hai, jIvana nhiiN| ___ pUrI ceSTA thI hamArI pUraba meM ki baccA jaba pahale dina gurukula jAye, to mumukSA ke bhAva se jAye / vahAM se badalakara lauTane kA khayAla ho / vahAM se nayA AdamI hokara lauTe, vahAM se dvija hokara lautte| guru ke pAsa jA rahA hai, vahAM se nayA hokara lautte| vahAM se kucha bAteM sIkhakara A jAye, yaha mUlyavAna nahIM hai / mUlyavAna yaha hai ki vahAM se bIIMga, vahAM se astitva kA nayA anubhava lekara A jaaye| vaha anubhava hI usake jIvana kI AdhArazilA banegA, usa AdhArazilA para kabhI mokSa taka bhI uThA jA sakatA hai| ___ mumukSA se jJAna, jJAna se darzana, darzana se zraddhA kA janma hai / Apase mahAvIra nahIM kahate ki Apa mAna lo ki mokSa hai| ve Apase nahIM kahate ki saMsAra dukha hai, yaha mAna lo / ve kahate haiM, ise anubhava kro| aura sabhI anubhoktAoM kA anubhava eka hI niSkarSa para le AtA hai| sabhI anubhava karanevAloM kA sAra sadA eka hogaa| bAtacIta karanevAloM kA kabhI bhI koI tAlamela nahIM ho sakatA, yaha jarA socane-jaisI bAta hai| duniyA meM hajAroM taraha kI philAsaphIja haiM, lekina vijJAna eka taraha kA hai / Akhira kyA kAraNa hai ki philAsaphIja itanI hoM, aura vijJAna eka ho? kAraNa sIdhA hai kyoMki philAsaphIja akasara bAtacIta hai, kahIM koI anubhava nahIM hai jahAM ki do vyakti mila skeN| vijJAna anubhava hai, prayoga hai--milanA hI par3egA / to duniyA meM kahIM bhI vijJAna kI khoja ho, sArI duniyA ke vaijJAnika, Aja nahIM kala, usase rAjI ho jAyeMge-honA hI pdd'egaa| agara satya hai, to rAjI honA hI par3egA / aura kasauTI anubhava hai / Apa inakAra kara nahIM sakate, Apa yaha nahIM kaha sakate ki maiM musalamAna hUM, mere ghara meM pAnI sau DigrI para bhApa nahIM banatA; tuma hiMdU ho, tumhAre ghara meM banatA hogA, hamAre darzana alaga haiM, mere ghara meM pAnI Der3ha sau DigrI para bhApa banatA hai| musalamAna ho ki hiMdU, ki tibbata meM hoM ki iMglaiMDa meM, koI pharka nahIM par3egA-pAnI to sau DigrI para hI bhApa bnegaa| lekina yaha prayoga hai, isase rAjI honA par3egA / ise cAra AdamI kara sakate haiN| aura unake anubhava meM jaba eka hI bAta AyegI, to koI upAya nahIM hai lekina koI AdamI kahatA hai ki Izvara ke cAra hAtha haiM aura koI AdamI kahatA hai, cAra nahIM, anaMta hAtha haiM, aura koI kahatA hai, sirpha do hAtha haiM, aura koI kahatA hai ki Izvara ke hAtha haiM hI nahIM, vaha nirAkAra hai- to isameM koI upAya nahIM hai / kyoMki jisakI bAta kI jA rahI hai, usako anubhavagata banAnA asaMbhava hai, kalpanAjanya hai, vicArajanya hai| __ mahAvIra bahuta hI empirikala haiM, vyAvahArika haiN| ve kahate haiM jo anubhavagamya ho sake, vahI zraddhA bana skegii| isalie UMcI AkAza kI bAtoM meM mata bhaTako, jIvana ke AdhAra se calanA zurU kro| AdhAra hai : mumukSA, mukti kI khoja / mukti kI khoja usI ko hogI, jisako baMdhana anubhava ho rahA hai| gurajiepha kahA karatA thA : agara kisI kArAgRha meM loga baMda hoM, aura bhUla gaye hoM ki yaha kArAgRha hai, to svabhAvataH ve nikalane kI koI ceSTA nahIM kareMge ki jela se bAhara nikala jAyeM, kyoMki jela hai hI kahAM? kArAgRha meM rahanevAle loga agara samajha rahe hoM ki yahI ghara hai, to unakI ceSTA yahI hogI ki isa ghara ko kaise suMdara banAyeM ? kaise isakI dIvAloM para raMga rogana kareM, kaisA pharnIcara jamAyeM? kaisA sajAyeM isa ghara ko? aura agara koI unase kahe ki bAhara A jAo, to ve nArAja hoNge| koI unase kahe, bAhara khulA AkAza bhI hai. ina aMdherI koThariyoM meM mata raho. to ve prasanna nahIM hoNge| kyoMki jinheM tama aMdherI koThariyAM kaha rahe ho. sAra-sarvasva hai, vaha unakA ghara hai| 233
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 mumukSA kA artha hai : Apako yaha anubhava honA zurU ho gayA ki jIvana baMdhana hai, pIr3A hai, saMtApa hai, dukha hai / isase do yAtrAeM zurU ho sakatI haiN| anubhava ho jAye ki jIvana dukha hai, to Apa apane ko behoza karane kI koziza kara sakate haiM, tAki dukha bhUla jAe / sabhI loga yahI kara rahe haiN| koI kAma-vAsanA meM DUba rahA hai, koI zarAba meM DUba rahA hai; koI saMgIta meM, koI philma meM, koI kahIM aura, koI kahIM aura; koI juA khela rahA hai, koI resa meM jAkara dAMva lagA rahA hai / ve bhUlane ke lie upAya haiM, kahIM, jahAM mujhe apanI yAda na rhe| __ bar3e maje kI bAta hai| ghor3oM kI daur3a meM AdamI kitane utsuka rahate haiM, koI ghor3A AdamI kI daur3a meM itanA utsuka nahIM hai ! ghor3oM ko AdamI kI daur3a meM koI bhI rasa nahIM hai| eka dhelA bhI dene ko ghor3e rAjI nahIM hogeN| AdamI itanA ghor3e kI daur3a meM rasa le rahA hai, jarUra kahIM AdamI meM koI vikRti hai| vaha kahIM bhI apane ko bhulAne kI koziza kara rahA hai| kahIM koI uttejanA, jahAM thor3I dera ko apanI yAda na rahe / ghor3oM kI daur3a ho, to vaha rIr3ha ko sIdhA karake baiTha jAye aura dekhane lge| ghor3A itanA jyAdA dhyAna meM ho jAye ki apanA vismaraNa ho jAye, phArageTaphulanesa ho jaaye| uttejanA, kisI bhI taraha kI uttejanA caahie| ___ AdamI ne hajAra-hajAra taraha kI uttejanAeM khojI haiM / yUnAna meM zeroM ke sAmane, siMhoM ke sAmane AdamiyoM ko pheMka dete the, aura jaba siMha AdamiyoM ko cIr3eMge, phAr3eMge, to lAkhoM loga baiThakara dekheMge, AnaMda leNge| kyA rasa rahA hogA? pharka nahIM par3A hai AdamI meM buhata abhI bhI jaba do pahalavAna lar3ate haiM aura Apa gaura se dekhate haiM, to kyA dekha rahe haiM ? yA philma meM jaba koI khUna, hatyA aura bhAga-daur3a hotI hai, to Apa kyoM itane utsuka ho jAte haiM ? yA duniyA meM jaba yuddha calatA hai, to ApakI prasannatA kyoM bar3ha jAtI hai ? ghaTanI cAhie yuddha ke calane se, para Apa prasanna ho jAte haiM ! subaha jaldI brahma muhUrta meM uThane lagate haiM / kyA ho rahA hai? kucha ho rahA hai cAroM trph| ___ uttejanA Apako apane meM Ane se rokatI hai, bAhara le jAtI hai| uttejanA meM Apa dUsare meM DUba jAte haiM, khuda ko bhUla jAte haiM / koI na koI uttejanA caahie| aisA bhI ho sakatA hai ki Apa uttejanA meM prasanna na hote hoM, dukhI hote hoN| samajha leM ki Apake sAmane siMha kisI ko phAr3akara khA rahA ho aura ApakI AMkhoM se AMsU jhara rahe hoM, lekina taba bhI, Apa-vaha bhI ApakA bhUlanA hI hai| usa AMsU girane meM bhI vaha siMha aura AdamI pramukha ho gaye haiM, Apa apane ko bhUla gaye haiN| ___ maiMne sunA hai ki eka yahUdI bur3hiyA ko usakA beTA pahalI daphA philma dikhAne le gyaa| vaha philma eka purAnI romana kathA para AdhArita thii| aura usameM vaha anivArya dRzya AyA, jisameM IsAiyoM ko romana samrATa pheMka rahe haiM siMhoM ke sAmane, bur3hiyA kI AMkhoM se AMsU bahane lge| usake muMha se cItkAra nikalane ko thI ki usake beTe ne kahA, 'itanA kyoM parezAna ho rahI ho?' usane kahA ki 'dekho, becAre AdamiyoM ko siMha kisa taraha phAr3akara khA rahe haiN| to usane kahA ki ve AdamI nahIM haiM, IsAI haiN|' 'yahUdI thI buddh'iyaa| 've AdamI nahIM haiM, IsAI haiM'-bur3hiyA ne kahA, 'acchA' / taba usane apane AMsU poMcha liye| vaha prasannatA se dekhane lgii| lekina do hI minaTa bAda phira usake AMsU bahane lge| phira jaba cItkAra nikalane ko thI to usake lar3ake ne kahA ki 'aba kyA mAmalA hai ?' usane kahA ki dekho, eka becArA siMha khar3A hai aura usako eka bhI AdamI nahIM milaa|' pahale ve becAre AdamI the jinako siMha khA rahA thA, lekina aba ve IsAI haiM, aba eka becArA siMha akelA khar3A hai, usako koI AdamI nahIM milaa| aba vaha usake lie ro rahI hai ! __ AdamI cAhe roe aura cAhe haMse, jaba taka dUsare para dhyAna hai, taba taka apanA vismaraNa hai / isIlie TraijaDI kA bhI utanA rasa hai / bar3e maje kI bAta hai ki duniyA meM itanI TraijaDI hai, itanA dukha hai, phira bhI Apa dukhAMta nATaka dekhane jAte haiM ! aura dhyAna rahe, dukhAMta nATaka jyAdA calate haiM sukhAMta nATaka ke bajAya / yaha bar3I ajIba bAta hai| duniyA meM kAphI dukha hai| abhI Apako dukha kA anubhava nahIM huA hai ki Apa dukhAMta nATaka dekhane jA rahe haiM ? lekina, agara kahAnI meM dukha na ho aura dukha para kahAnI 234
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja kA aMta na ho, to utanI uttejanA paidA nahIM hotI, kyoM? ___ agara kahAnI bilakula sukhAMta ho to usameM rasa jyAdA nahIM AyegA, kyoMki sukha dUsare ko mila rahA ho to hameM koI rasa nahIM aataa| dukha dUsare ko mila rahA ho, to hI hameM rasa AtA hai| isalie duniyA meM nabbe pratizata kahAniyAM dukhAMta likhI jAtI haiM, kevala dasa pratizata sukhAMta likhI jAtI haiN| aura vaha dasa pratizata bhI bAjAra meM Tika nahIM pAtI haiM, dukhAMta kahAniyoM ke mukaable| ___ AdamI ajIba hai| agara dukha kA anubhava ho to vaha use bhUlane kI koziza karatA hai| jIvana ke DhaMga ko badalane kI nahIM, tAki dukha se Upara uTha jAye, aura ve kAraNa miTa jAyeM jinase dukha paidA hotA hai / jaba koI vyakti dukha ko miTAne kI taiyArI karatA hai, bhulAne kI nahIM to mumukSA kA janma hotA hai, to mokSa kI khoja zurU ho jAtI hai| ___ darzana se zraddhA aura cAritrya zraddhA se / zraddhAvAna hI cAritrya ko upalabdha hotA hai / jaba apanA anubhava batA detA hai ki kyA sahI hai aura kyA galata hai, aura jaba apane anubhava para bharosA pragAr3ha ho jAtA hai, to caritra badalanA zurU ho jAtA hai / jo sahI hai, usa dizA meM caritra apane-Apa bahane lagatA hai| vaise hI, jaise pAnI DhAla kI tarapha bahatA hai| jo galata hai, usa tarapha se jIvana apane-Apa mur3anA zurU ho jAtA hai / galata kI tarapha se mur3anA par3atA hai hameM, kyoMki hamAre jIvana meM koI zraddhA aura koI anubhava nahIM hai| sahI ko lAne kI koziza karanI par3atI hai, kyoMki hamAre jIvana meM koI zraddhA nahIM hai| mamakSA ho, jJAna ho, darzana ho, zraddhA ho to cAritrya aise AtA hai, jaise chAyA Apake pIche AtI hai| usako lAnA nahIM pdd'taa| Apa ruka-rukakara pIche dekhate nahIM ki chAyA A rahI hai, ki nahIM A rahI hai-AtI hai| zraddhA kI chAyA hai caaritry| azraddhAvAna duScaritra ho jAtA hai, zraddhAvAna caritra ko upalabdha ho jAtA hai| lekina zraddhA kA Apa artha samajha lenA, mahAvIra kA artha zraddhA kA kyA hai ? zraddhA koI aisI bAta nahIM hai ki Apane merI bAta mAna lI to zraddhA ho gii| jaba taka Apake anubhava se mela na khA jAye, taba taka zraddhA na hogii| to mahAvIra kI bAta Apa suna rahe haiM, use thor3A jIvana meM prayoga karanA / jahAM-jahAM lagegA ki mahAvIra jo kahate haiM, vaha jIvana se mela khAtA hai, vahIM-vahIM zraddhA kA janma hogaa| jahAM-jahAM zraddhA kA janma hogA, vahIM-vahIM caritra kI chAyA pIche calane lgegii| __ThIka ke viparIta jAnA asaMbhava hai, lekina sabhI loga ThIka ke viparIta cale gaye haiN| yUnAna meM bahuta purAnA vivAda thA, sukarAta ne uThAyA / sakarAta ne kahA ki ThIka ke viparIta jAnA asaMbhava hai| saiMkaDoM varSa taka vivAda calA, aura saiMkaDoM dArzanikoM ne kahA ki sakarAta kI bAta ThIka nahIM hai, kyoMki hameM patA hai ki ThIka kyA hai? phira bhI hama viparIta jAte haiN| anubhava to yahI kahatA hai bAhara kA, jagata kA ki logoM ko mAlUma hai ki ThIka kyA hai| Apako mAlUma nahIM hai ki ThIka kyA hai? Apako bilakula mAlUma hai ki ThIka kyA hai, phira bhI Apa viparIta jAte haiN| lekina ye sukarAta, mahAvIra, buddha, kRSNa-ye bar3I ulTI bAteM kahate haiM / ye kahate haiM ki ThIka ke viparIta jAnA asaMbhava hai| ___ jJAna caritra hai / taba jarUra kahIM na kahIM koI bhUla-cUka ho rahI hai, hamAre zabdoM meM kahIM koI ar3acana ho rahI hai| hama jisako ThIka kA jJAna kahate haiM, vaha jJAna hI nahIM hai, sirpha jAnakArI hai / vahI ar3acana ho rahI hai| Apako bhI patA hai ki satya bolanA caahie| Apako isakA bodha hai| lekina yaha sunA huA bodha hai / kisI ne Apako kahA hai; pitA ne kahA hai, guru ne kahA hai, zAstra se par3hA hai, havA hai cAroM tarapha ki satya bolanA cAhiye. lekina jaba kaThinAI AtI hai to Apa jAnate haiM ki jhaTha bolakara bacA jA sakatA hai| vahI hai ki satya bolakara phaMseMge, jhUTha bolakara bceNge| aura sabhI bacanA cAhate haiN| vaha bacAva-asala meM ApakA jJAna yahI hai ki jhUTha bolakara bacA jA sakatA hai| 235
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 sabhI zAstra aura sabhI tIrthaMkara kahate raheM, isase kyA pharka par3atA hai| sabhI tIrthaMkara jagata ke milakara bhI Apake choTe-se anubhava ke makAbale kamajora haiM, ApakA anabhava saca hai| Apako patA hai ki jhaTha bolakara bcNgaa| pahale bhI jhaTha bolakara bace haiM. pa saca bolakara phaMse haiN| anubhava ApakA yahI hai; yahI ApakA jJAna hai| Apake vAstavika zAstra meM likhA hai ki 'jhUTha hI dharma hai', kyoMki vahI bacAva hai| lekina ApakI avAstavika buddhi meM likhA hai, 'satya dharma hai', vahI parama zreya hai| ina donoM meM koI tAla-mela nahIM hai| apane hI zAstra se Apa calate haiN| ApakA AcaraNa Apake hI jJAna kI chAyA kI taraha calatA hai / mahAvIra kA AcaraNa mahAvIra ke jJAna kI chAyA hai| mahAvIra kA jJAna Apa meM chAyA paidA nahIM kara sakatA / mahAvIra kI chAyA Apake pIche kaise cala sakatI hai? unake hI pIche clegii| ___ yaha ThIka se samajha lenA jarUrI hai ki hama jise ThIka jAnanA kahate haiM, vaha jAnanA hI nahIM hai, ThIka to bahuta dUra / hamArI sArI kaThinAI isa bAta meM hai ki hamAre mastiSka suzikSita kara diye gaye haiM, aura hamArI cetanA azikSita raha gaI hai| to eka artha meM hameM sabhI kucha mAlUma hai aura eka artha meM hameM kacha bhI nahIM mAlama / isalie jisa vyakti ko mokSa ke mArga para jAnA ho. pahale to use apane isa jJAna ke jhaThe khayAla se mukti pAnI jarUrI hai| use ekadaphA ajJAnI ho jAnA jarUrI hai| use ThIka-ThIka sApha kara lenA cAhiye ki merA jJAna kyA kahatA hai, nahIM to dhokhA ho rahA hai| mahAvIra kA jJAna Apa apanA jJAna samajha rahe haiM to dhokhA ho rahA hai-Apa bhttkeNge| ApakA jJAna kyA hai ? apane pAsa eka choTA-apanA zAstra, nijI-zAstra, pratyeka ko banAnA caahiye| usameM apanA jJAna likhanA cAhiye, zuddha merA jJAna yaha hai ki 'jhUTha dharma hai|' kyoMki dharma vahI hai jo rakSA kre| jhUTha rakSA karatA hai| apanA choTA-sA zAstra, nijI, aura taba Apa pAyeMge ki ApakA caritra hamezA Apake zAstra kI chAyA hai / taba Apako kabhI koI bhUla-cUka nahIM milegii| jo Apake zAstra meM likhA hai, vahI ApakA jIvana hogaa| lekina zAstra Apake pAsa mahAvIra kA hai aura caritra apanA hai / isameM bar3I ar3acana hai| aura Apa bar3e dhokhe meM par3e haiN| aura taba prazna uThatA hai ki jAnane se kyA hogA? jAna to liyA, lekina jIvana to badalatA nhiiN| to mahAvIra kI bAta samajha meM nahIM aayegii| agara jAnane se jIvana na badalatA ho, usakA eka hI artha haA ki jAnA nahIM hai| usa jAnane ko choDeM aura jAnane kI koziza meM lgeN| jAnane kI koziza meM vahI lagegA, jise ajJAna kA bodha ho rahA hai| Apa saba jJAnI haiM, ajJAna kA bodha hotA hI nahIM, to jAnane kA koI savAla hI nahIM utthtaa| aura jaba taka samyaka jJAna na ho, taba taka samyaka caritra nahIM ho sakatA hai| caritra eka kar3I hai, jisake pahale kucha anivArya kar3iyAM gujara jAnI cAhiye / jaba taka ve anivArya kar3iyAM na gujara jAyeM, caritra kI kar3I hAtha meM nahIM aatii| lekina Apa jhUThA kAgajI caritra paidA kara sakate haiM, Apa AvaraNa banA sakate haiM, Apa pAkhaMDI ho sakate haiM, Apa cehare oDha sakate haiN| aura cehare kabhI-kabhI itane gahare ho jAte haiM, ki itane purAne ho jAte haiM ki lagatA hai, ki ApakA yahI asalI ceharA hai| rilake ne, eka kavi ne apane bacapana kA eka saMsmaraNa likhA hai| usane likhA hai ki maiM choTA thA aura mere pitA ko bar3I sAMskRtika gatividhiyoM meM bar3I ruci thii| nATaka, kavitA, saMgIta - aura ghara meM niraMtara kalAkAra Thaharate the| eka bAra eka nATaka maMDalI ghara meM ThaharI / una dinoM abhinetA cehare or3hakara abhinaya karatA thA-nATaka meM mAska-to unake pAsa bar3e ajIba-ajIba cehare the| __ aura ghara meM hI vaha Thahare the| to yaha choTA baccA rilake eka dina unake kamare meM ghusa gayA, jaba ki saba loga khAnA khAne meM lage the| vaha unake sajAvaTa ke kamare meM pahuMca gyaa| usane bhI socA ki maiM bhI eka ceharA or3hakara dekhU / to usane eka bhayaMkara-baccoM ko bar3A rasa hotA hai bhayaMkara meM eka rAkSasa kA ceharA lagA liyA, use ThIka se bAMdha liyaa| usake Upara eka pagar3I bAMdha lI, tAki usakI 236
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja koreM DhaMka jaayeN| vaha ceharA usake cehare para bilakula A gyaa| phira vaha rAkSasa kI taraha calanA usane zurU kiyA kamare meM, eka talavAra uThA lI nakalI, aura choTe bacce-unakI kalpanA pragAr3ha hotI hai aura vaha bilakula bhUla gayA, joza meM A gyaa| joza itanA A gayA ki usane talavAra calA dii| talavAra calAne se pAsa kI Tebala para rakhI huI zIziyAM gira gaI, unakA raMga nIce bikhara gayA, koI sAmAna TUTa gayA to vaha ghabar3A gayA sAmAna ikaTThA karane meM ki koI A na jAye / zIziyAM jamAne meM vaha bilakula bhUla hI gayA ki 'maiM kauna hUM?' aura jaba saba jamAkara, saba ThIka ho gayA to vahAM se bhAgA ki isake pahale ki maiM pakar3a jAUM; lekina apanA ceharA utAranA bhUla gyaa| jaba apane kamare meM jAkara pahuMcA aura AIne meM use khuda kA ceharA dikhAI par3A, to usane cIkha mAra dii| vaha ghabar3A gayA ki yaha kyA ho gayA? behoza hokara gira pdd'aa| loga daur3e hue Aye / parivAra ke loga ikaTThe ho gye| parivAra ke loga haMsane lage, dekhakara saba usakA naattk| lekina rilake ne likhA hai, merI pIr3A ko koI bhI nahIM samajhA / unakI haMsI dekhakara maiM aura ghabar3Ane lgaa| unakI haMsI dekhakara mujhe aura bharosA Ane lagA ki kucha gar3abar3a ho hI gaI hai; aba isa cehare se koI chuTakArA nahIM dikhAI pdd'taa| yaha smaraNa hI na rahA ki maiM alaga hUM aura yaha ceharA alaga hai| aura sabhI kI jiMdagI meM upadrava bacapana se hI zurU hotA hai, kyoMki bacapana se hI baccoM ko cehare or3hane par3ate haiN| bApa kahatA hai, kaba haMso, isakI bhI AjJA bApa detA hai| isakI bhI AjJA mAM detI hai ki kaba haMso, kaba mata hNso| to jaba bacce ko haMsI AtI hai, taba vaha usako roka letA hai / taba usako dUsarA ceharA or3hanA par3atA hai, jo haMsI kA nahIM hai| aura bacce kI haMsI ke vakta alaga hoMge ApakI haMsI se, kyoMki Apake socane ke DhaMga aura usake socane ke DhaMga bilakula alaga haiN| vaha bUr3hA nahIM hai| vaha kinhIM aura cIjoM para haMsatA hai, jina para Apa haMsa hI nahIM skte| aura Apa jina cIjoM para haMsate haiM. usakI samajha meM bhI nahIM A sakatA hai ki usameM haMsI kI kyA bAta hai? eka choTe bacce ko usakI mAM ne kahA ki eka mehamAna ghara meM A rahA hai, dhyAna rakhanA, unakI nAka kI bAta mata uThAnA kyoMki nAka una mehamAna kI thI nahIM, Aparezana ho gayA thaa| mAM parezAna thI ki yaha baccA ekadama pUcha na le ki nAka kA kyA haA? to mehamAna kahIM ar3acana meM na pdd'e| to mAM ne samajhA diyA ki nAka kI bilakula bAta hI mata uThAnA / dhyAna rakhanA, saba kucha kahanA, nAka kI bhara bAta mata uThAnA / ba baccA aura bhI utsaka hokara baiTha gayA ki mAmalA kyA hai? aba taka aisA kabhI nahIM haA hai| aura jaba vaha AdamI AyA to usa bacce ne kahA ki mAM, nAka to hai hI nahIM, carcA kisa bAta kI karanI, nAka hotI to carcA bhI ho sakatI thI! nAka to hai hI nahIM! bacce kA jagata alaga hai, usake socane kA gaNita alaga hai| hama usako batA rahe haiM, kaba haMso, kaba roo, kaba uTho, kaise baiTho; kyA karo, kyA na kro| hama usako jhUTha sikhA rahe haiN| usako cehare de rahe haiN| majabUrI hai, vaha kamajora hai, use hamArI bAta mAnanI hI pdd'egii| vaha hama para nirbhara hai| cehare jitane or3hane lagegA, hama kaheMge baccA suMsaskRta hai, mainaralI hai| utanA baccA ziSTa hone lagA, jitanA cehare or3hane lgaa| varSoM ke bAda use yAda bhI nahIM rahegA ki usakA asalI ceharA kahAM hai ? yahI cehare usakI jiMdagI ho jaayeNge| vaha haMsegA, vaha haMsI jhUThI Upara se, cipakAI huI hogii| vaha roegA, usa rone meM kahIM koI rudana nahIM hogaa| vaha kahegA, Apa ko dekhakara bar3I prasannatA ho rahI hai, aura use koI prasannatA nahIM ho rahI hogii| saba jhUThA ho jaayegaa| hama saba isI jhUTha meM khar3e haiM, samAja eka mahA-asatya hai / lekina itane bacapana meM itane cehare or3hAye jAte haiM ki hameM bhUla hI jAtA 237
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 hai ki hamArA koI asalI ceharA thaa| Aine meM sadA yahI cehare dekhe haiM, inhIM se hamArI pahacAna ho gaI hai| Apa jAnakara hairAna hoMge ki agara kisI vyakti ko tIna mahIne gahana dhyAna karAyA jAye aura AinA na dekhane diyA jAye, to tIna mahIne bAda Aine meM dekhakara vaha khada ko pahacAnane meM kaThinAI anubhava karegA ki yaha ceharA merA hai| kyoMki saba parte utara jAyeMgI aura eka naye hI cehare kA AvirbhAva hogaa| jApAna meM to ve kahate hI haiM sAdhaka ko-jo bhI sAdhaka guru ke pAsa AtA hai, ve usase kahate haiM ki 'phAiMDa AUTa yoara orijinala phesa-apanA mUla ceharA khojo|' basa, yahI dhyAna hai| mahAvIra kahate haiM ki jaba jJAna zraddhA bana jAtA hai, anubhava zraddhA bana jAtA hai to caritra apane Apa pIche AtA hai| agara Apake jJAna ke pIche ApakA caritra na A rahA ho, to Apa caritra ko doSa denA baMda karo, Apa jJAna ko doSa denA zurU kro| ke sAdha-saMnyAsI Apako samajhA rahe haiM ki caritra ApakA kharAba hai, jJAna to bilakala ThIka hai| yahIM baniyAdI bhala ho rahI hai| manuSya ke mana ko samajhane meM isase bar3I bhUla nahIM ho sktii| sAdhu-saMnyAsI samajhA rahe haiM ki caritra ThIka karo, jJAna to tumhArA ThIka hai| kyoMki tumheM kaMThastha haiM zAstra / caritra ThIka kro| sAdhu-saMnyAsI bhI apanA caritra ThIka karane meM lage haiN| jJAna unakA bhI ThIka hai| ___ caritra ko ThIka karanA hI nahIM par3atA, sirpha jJAna ko ThIka karanA par3atA hai| jaba jJAna ThIka ho jAtA hai, caritra ekadama se ThIka hone lagatA hai| caritra kA ThIka honA sirpha lakSaNa hai, jJAna ke ThIka ho jAne kaa| jIvana kI krAMti jJAna para nirbhara hai, caritra para nirbhara nahIM hai| isIlie duniyA itanI caritrahIna hai, kyoMki sabhI loga caritra ko ThIka karane meM lage haiN| jisa dina duniyA jJAna ko ThIka karane meM lagegI, caritra apane Apa A jaayegaa| mahAvIra jJAnI haiM, naitika caritra ke upadezaka nhiiN| lekina bar3I bhrAMti hai| pazcima meM, pUraba meM, saba tarapha bhrAMti hai / eka to mahAvIra ko loga bahata kama jAnate haiM, kyoMki unake Asa-pAsa jo loga unheM ghere haiM. unhoMne mahAvIra kI pratiSThA aisI kara dI hai ki vaha jAnane yogya mAluma hI nahIM pdd'te| jaina sAdhuoM ko dekhakara kauna mahAvIra ko jAnanA cAhegA? inako dekhakara aisA lagatA hai ki paramAtmA na kare ki aisA kabhI apane jIvana meM ho jAye-aisI rugNatA, aisI udAsI, aisI kaThoratA, aisA saba jar3a-bhAva, aura jiMdagI se aisI lar3AI / ahobhAva kA kho jAnA, utsava kA bilakula vinaSTa ho jAnA, murde kI taraha jInA, lAza kI taraha tairanA-koI dekhakara jaina ghaoM ko, jainiyoM ko chor3akara, kyoMki unako to kucha bhI dikhAI nahIM par3a rahA hai, unake pAsa eka cazmA hai, duniyA meM kisI ko bhI jaina sAdhu ko dikhAo-usako lagegA ki paithAlAjikala hai, kucha rugNa hai| kahIM na kahIM koI gar3abar3a ho gaI hai| zarIra bhI kharAba hai, mana bhI ThIka nahIM hai| aura duSTa hai, jisakA hameM khayAla bhI nahIM A sktaa| jisakA hameM khayAla bhI nahIM A sakatA-jaina ko khayAla nahIM A sakatA ki jaina sAdha daSTa hai| hiMsA kA eka rasa hai-vaha cAhe dUsare ko satAne meM lo, cAhe khuda ko satAne meM, usameM koI pharka nahIM pdd'taa| satAne kA majA hai-kucha loga dUsare ko satAte haiM, kucha loga apane ko satAte haiN| ___ dhyAna rahe, akasara tAkatavara dUsaroM ko satAte haiM, kamajora apane ko satAne lagate haiM / kyoMki dUsare ko satAne meM khatarA hai| dUsare ko satAne jAiyegA to jhaMjhaTa hai, kyoMki dUsarA bhI baiThA nahIM rhegaa| isalie jo kamajora haiM, kAyara haiM, napusaMka haiM, ve dUsaroM ko satAne kA majA to le nahIM sakate, unake lie sirpha eka hI rAstA hai ki apane ko satAo, bhUkhA rakho, naMgA rakho, bImAra rakho, saba taraha se apane ko satAo aura majA lo| kaThoratA, krUratA, hiMsA chipI huI dikhAI pdd'egii| lekina usameM jaina ko ahiMsA dikhAI par3a rahI hai| usakA kAraNa kula cazmA hai| TTET 238
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja kisI manasvida se pUcho, duniyAbhara ke sAre manasvida bhI ikaThe ho jAyeM, to maiM jo kaha rahA hUM, yahI gavAhI deMge ki yaha AdamI rugNa hai, bImAra hai, paithAlAjikala hai| yaha apane ko satA rahA hai, maisocisTa hai| ___ do taraha kI vRttiyAM haiM hiMsA kI : dUsare ko satAne kI aura apane ko satAne kI / ahiMsaka vahI hai, jo kisI ko bhI nahIM satA rahA saroM ko, na apane ko / satAne kI dhAraNA hI jisakI gira gii| lekina vaha Apako sAdhu hI nahIM mAlUma par3egA, jo apane ko nahIM satA rahA hai| kyoMki sAdhu kaisA hai ? yaha ArAma se baiThA hai, apane ko bhI nahIM satA rahA hai| __ tapazcaryA karo kucha, kucha upavAsa karo, kucha bhUkhe raho, kucha marakara dikhAo...to hI sAdhu mAlUma par3egA, ki Apa ko lage ki sAdhu ArAma se zAMta baiThA hai, prasanna hai, AnaMdita hai-Apako zaka ho jAyegA ki yaha AdamI sAdhu nahIM hai| kyoMki hamane kaThoratA aura hiMsA ko sAdhutA kA aMga banA liyA hai| ___ mahAvIra kI bAta bilakula anyathA hai| mahAvIra ke zarIra ko dekhakara koI bhI nahIM kaha sakatA ki paithAlAjikala hai, bImAra hai| mahAvIra ke cehare kI prasannatA ko dekhakara koI nahIM kaha sakatA hai ki inhoMne apane ko satAyA hai, vaha to ceharA murajhA jAtA hai| satAye hue kA ceharA nahIM dikhatA mahAvIra kA / usa praphullita vyakti kA ceharA dikhatA hai jo satAnA bhUla hI gayA, na kisI aura ko, na apane ko| garaNA aura mahAvIra kI yaha pratimA daniyA ke sAmane pragaTa nahIM ho pA rahI hai| kAraNa dikhAI par3atA hai aura kAraNa yahI hai ki mahAvIra ne jo bAteM kahIM, mahAvIra ne jo vicAra diyA, usa vicAra kI bar3I hI bhrAMta vyAkhyA ho gii| hone kI saMbhAvanA thI; usameM bIja the| mahAvIra nagna khar3e ho gye| ___ to pazcima meM manasvida kahate haiM ki kucha logoM ko nagna khar3e hone meM sukha mAlUma par3atA hai, koI unako naMgA dekha le| ye ve hI loga haiM jinakI kAmavAsanA ThIka nahIM hai, vikRta ho gaI hai| inako itane meM hI rasa A jAtA hai ki koI inako nagna dekha le| to aise AdamI ko mahAvIra meM rasa A jAyegA / vaha kahegA ki yaha to bilakula ThIka hai| dharma kI ADa milatI hai aura maiM nagna khaDA ho jAUM to loga ulTe pUjA karate haiN| ___ AdamI ko apane ko satAne meM vijaya kA rasa milatA hai, ki maiM jIta rahA hUM, maiM mAlika huuN| Akhira dUsare ko satAne meM Apako kyA rasa milatA hai ? yahI rasa na ki vaha Apase badalA nahIM le sakatA, aura Apa mAlika haiM; vaha kamajora aura Apa tAkatavara haiM? AdamI jaba apane ko satAtA hai, taba bhI usake ahaMkAra ko majA AtA hai ki 'maiM tAkatavara hUM / dekho, paMdraha dina se bhUkhA hUM, upavAsa kiyA hai; aura sArA zarIra tAkata lagA rahA thA, ki bhUkha lagI hai, lekina maiMne eka na sunii|' yaha kauna hai, jo eka nahIM suna rahA hai ? yaha duSTa ahaMkAra hai| nahIM to zarIra jaba kaha rahA hai, bhUkha lagI hai, to cAhe dUsare kA zarIra kaha rahA ho, cAhe apanA zarIra kaha rahA ho, pharka kyA hai? eka dUsarA AdamI baiThA ho, usako bhUkha lagegI-Apa kahate haiM, nahIM khAnA khAne deMge, aura ApakA zarIra kaha rahA hai ki bhUkha lagI hai, aura Apa kahate haiM, ki nahIM khAnA khAne deMge, kyoMki maiMne vrata liyA hai| yaha vrata kauna le rahA hai? saba vrata ahaMkAra ke hisse haiN| kyoMki vrata se majA A rahA hai ki maiM paMdraha dina karake dikhA duuNgaa| isa zarIra ko dikhA dUMgA krke| yaha zarIra hai kauna? yaha ApakA yaMtrabhara hai| Apa vaisA hI pAgalapana kara rahe haiM, jaise koI gAr3I ko calAtA rahe aura kahe ki peTrola nahIM dUMgA / cakhA dUMgA majA binA peTrola ke claakr| bilakula pAgalapana kI bAta kara rahe haiN| gAr3I ko peTrola nahIM dene se gAr3I kyA cakhegI majA, majA Apa hI cakha rahe haiN| lekina koI bhI AdamI agara gAr3I ke sAtha aisA vyavahAra karegA khar3e hokara to Apa kaheMge yaha pAgala hai| lekina zarIra ke sAtha isa taraha ke vyavahAra 239
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 karanevAle loga pUjya ho jAte haiM, mahAtmA ho jAte haiN| Apa bhI unake pAgalapana meM sahabhAgI haiN| eka pArTanarazipa cala rahI hai, sAjhedArI cala rahI hai| mahAvIra kA caritra to zraddhA kA aparihArya pariNAma hai| aura zraddhA, anubhava kI anusaMgI hai| anubhava jJAna se utpanna hotA hai| jJAna mumukSA ke bIja se janmatA hai| 'cAritrya se bhoga-vAsanAoM kA nigraha ho jAtA hai, aura tapa se karmamalarahita hokara pUrNatayA zuddha ho jAtA hai|' bar3e maje kI bAta hai| mahAvIra tapa ko caritra ke bAda rakhate haiN| saba se pahale mumukSA, jJAna, anubhava, zraddhA, phira caritra, aura phira tp| jaba vyakti ke jIvana se vAsanAyeM kSINa ho jAtI haiM, caritra kA janma hotA hai| jaba galata kI ora jAne kI bAta ruka jAtI hai, jaba galata tarapha jAtI huI UrjA Thahara jAtI hai, tabhI tapa kA janma ho sakatA hai| kyoMki tapa mahA-UrjA meM paidA hotA hai| vaha agni jo Apako jalAkara nikhAra de, usa agni ke ikaTThe hone ke pahale caritra kA paidA ho jAnA jarUrI hai| kyoMki jinake pAsa UrjA hI nahIM hai, jinake pAsa IMdhana nahIM hai, ve bhItara kI agni ko jalA nahIM paayeNge| ___ asala meM caritrahIna pApI nahIM hai, sirpha mUr3ha hai; caritrahIna sirpha nAsamajha hai| vaha usa UrjA ko naSTa kara rahA hai, jisa UrjA se mahAtapa paidA ho sakatA hai, aura jisase vaha nikharakara naye janma ko pA sakatA hai| amRta jisase jhara sakatA hai, usako vaha vyartha kho rahA hai| vaha sirpha mUr3ha hai| isalie mahAvIra kahate haiM, ki vaha sirpha ajJAnI hai / pApI para dayA karo, vaha sirpha ajJAnI hai / usako daMDa dene kI vyavasthA mata karo, kyoMki vaha sirpha bhUla kara rahA hai| doSa hai usakI samajha meM, vaha luTA rahA hai cIjeM, jinase vaha bahumUlya ko kharIda sakatA thaa| amUlya ko kharIda sakatA thA, unako vaha kSudra cIjoM meM luTA rahA hai| lekina hameM dikhAI nahIM pdd'taa| caritra koI naitika lakSya nahIM hai mahAvIra ke liye, AdhyAtmika rUpAMtaraNa kA anivArya aMga hai| aura caritra, isalie malyavAna hai ki vaha ApakI zaktiyoM ko saMvarita kara degaa| ApakI zaktiyAM baca raheMgI, saMgrahIta ho jaayeNgii| aura eka sImA para jaba saMgraha AtA hai to jaisA vijJAna kA niyama hai ki kvAMTiTI, kvAliTeTiva parivartana bana jAtI hai| jaba eka jagaha mAtrA AtI hai to gaNa kA rUpAMtaraNa hotA hai|| __ yaha thor3A samajha lenA cAhiye, yaha jaisA vijJAna kA siddhAMta hai, vaisA hI adhyAtma kA bhI-Apa pAnI ko garama karate haiM, ninyAnabe DigrI taka garma kiyA pAnI bhApa nahIM banatA, sau DigrI sImA AI, ivAporeTiMga pvAiMTa aayaa| sau DigrI para pharka kyA par3a rahA hai ? sirpha eka DigrI garmI bar3ha rahI hai, aura kucha nahIM ho rahA hai| lekina sau DigrI para garmI Ate hI pAnI acAnaka bhApa bananA zurU ho jAtA hai, krAMti zurU ho gii| pAnI ne apanA rUpa chor3a diyA purAnA, aura nayA rUpa lene lgaa| garmI kI eka khAsa mAtrA para pAnI bhApa banatA hai| garmI kI eka khAsa mAtrA para hara cIja badalatI hai| hara cIja garmI ko nIce girAte jAyeM, eka sImA para pAnI barpha bana jaayegaa| lohA bhI bhApa banakara ur3atA hai, garmI kI eka sImA para / garmI kI eka sImA para hara cIja badalatI hai| isakA matalaba yaha huA ki sArI badalAhaTa ke pIche garmI hai, agni hai| aisI koI bhI badalAhaTa nahIM hai, jo binA garmI ke ho jaaye| Apako khayAla hai. aisI koI bhI badalAhaTa jo binA garmI ke ho jAye-cAhe padArtha kI, cAhe jIva kI / jaba Apa prema se bharate haiM, to Apako patA hai khAsa taraha kI garmI se bhara jAte haiM ? isalie hama prema ko uSNa kahate haiM, vArma kahate haiN| aura jaba koI AdamI ThaMDA hotA hai, jisameM prema bilakula nahIM, taba hama usako kolDa kahate haiM, ThaMDA kahate haiN| eka taraha kI garmI hai jo prema meM Apako parivyApta kara letI hai| saMbhoga ke kSaNa meM Apa uttapta ho jAte haiM parI taraha se| Apa 240
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mumukSA ke cAra bIja itane uttapta ho jAte haiM, tabhI eka naye vyakti kA janma Apase ho pAtA hai| __ abhI to pazcima ke eka vicAraka ne bar3I mahatvapUrNa prastAvanA kI hai| aura usane kahA ki zAyada svIkRta ho jAye, kyoMki bAta kImatI aura vaijJAnika aura prayogasiddha mAlUma hotI hai| bahuta purAne zAstra duniyA ke kahate, ki garbha ke samaya meM strI ke sAtha saMbhoga na kiyA jaaye| lekina aba taka usake liye koI vaijJAnika AdhAra nahIM thA / lekina abhI pazcima ke vaijJAnika ne AdhAra diyA hai| aura usakA kahanA hai ki saMbhoga ke kSaNa meM itanA uttApa paidA hotA hai, vaha uttApa bacce ke komala mastiSka taMtuoM ko naSTa kara detA hai| isalie saMbhoga agara garbha kI avasthA meM kiyA jAye to bacce vikalAMga paidA hote haiM, aura mastiSka unakA kSINa hotA hai| ___ do kAraNoM se : eka to uttApa bar3ha jAtA hai strI ke zarIra meM aura bacce ke abhI janma to huye smaraNa taMtu itane komala haiM ki jarA sI garmI aura ve jala jAte haiN| aura strI ke zarIra meM AksIjana kI kamI ho jAtI hai| isaliye saMbhoga ke kSaNa meM Apa jora se zvAsa lete haiM, jaise daur3a rahe hoN| kyoMki bhItara garmI mile to AksIjana jalane lagatI hai| AksIjana jalatI hai to Apako jora se zvAsa lenI par3atI letI hai| usakA pUrA khana uttapta ho jAtA hai| usa uttapta khana ke kSaNa meM bacce ke snAya bhI jalate haiM aura AksIjana kI kamI kI sthiti meM usakA AI.kyU., usakA buddhimApa nIce gira jAtA hai| isa vaijJAnika ke hisAba se duniyA meM jo bar3hatI jAtI mAnasika bImArI kA kAraNa hai, unameM eka buniyAdI kAraNa hai ki sArI duniyA meM aba sAre dharmoM ke hisAba ko chor3akara, loga garbha ke samaya bhI saMbhoga kara rahe haiN| yaha baDe maje kI bAta hai ki koI paza garbha ke samaya saMbhoga nahIM karatA, sirpha AdamI ko choDakara / koI paza parI pathvI para garbha ke samaya saMbhoga nahIM karatA, sirpha manuSya karatA hai| to manuSya se jyAdA vikRta koI pazu paidA bhI nahIM hotA / yaha bAta dhyAna meM rakha lenI jarUrI hai ki koI bhI rUpAMtaraNa UrjA kA, garmI kA, phAyara kA, agni kA rUpAMtaraNa hai| ___ tapa aMtima rUpAMtaraNa hai, jahAM vyakti zarIra se apane sAre saMbaMdha chor3a detA hai, jahAM AtmA saba taraha ke karma-mala se alaga ho jAtI hai| eka mahAgarmI kI jarUrata hai| usa garmI ke pahale caritra kI ghaTanA ghaTa jAnI caahiye| kyoMki duzcaritra kA matalaba hai, lIkeja / usake jIvana se UrjA idhara-udhara bhaTaka rahI hai, jaise nAva meM cheda ho, yA bAlTI meM cheda ho aura Apa pAnI bhara rahe haiM jaba pAnI meM hotI hai bAlTI, bilakula bharI mAlUma par3atI hai| jaise Upara uThAne lagate haiM, pAnI bahane lagatA hai| jaba taka Upara uThakara AtI hai, pAnI bUMda bhI nahIM bctaa| saba pAnI chedoM se baha jAtA hai| marane ke samaya meM ApakI bAlTI bilakala khAlI hotI hai| dakha matya kA nahIM hai, dakha khAlI jIvana kA hai, jo marane ke kSaNa meM hAtha AtA hai| honA ulaTA caahie| agara jIvana meM caritra kI AdhArazilA nirmita kI hotI, to mRtyu ke samaya meM Apa sabase jyAdA bhare hae hote| aura jo vyakti bharA haA mara sakatA hai, usakA phira koI janma nahIM hai| jo khAlI maratA hai, vaha phira bharane kI AkAMkSA se maratA hai, phira nayA janma zurU ho jAtA hai| jaba ApakI khAlI bAlTI A jAyegI kueM ke pATa para, svabhAvataH Apa phira se bAlTI ko pAnI meM ddaaleNge| kyoMki bharane ke lie to sArI ceSTA thii| lekina usI bAlTI ko pAnI meM DAla rahe haiM, jisake chidroM ne pAnI ko bahA diyaa| phira, phira vahI hogaa| bAlTI ke cheda 'duzcaritratA' hai| bAlTI ke chedoM kA bhara jAnA, ruka jAnA, baMda ho jAnA 'caritra' hai| ___ yaha bahuta maje kI bAta hai ki jitanA bhI caritravAna vyakti ho, vaha UrjA nahIM khotaa| caritra se UrjA bar3hatI hai, aura duzcaritratA se UrjA khotI hai| to jisa kAma ko bhI karake Apako lagatA ho ki Apa aura bhI zaktizAlI ho gaye, usa kAma ko Apa caritra samajhanA; jisa kAma ko lagatA ho karake ki Apa thaka gaye aura TUTa gaye, Apa apane ko duzcaritra samajhanA / 241
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra-vANI bhAga : 2 moTI dhAraNAoM meM mata par3anA; kyoMki moTI dhAraNAeM to sabhI samAjoM meM alaga hotI haiM / kahIM koI cIja caritra samajhI jAtI hai, kahIM koI cIja duzcaritra samajhI jAtI hai| eka bAta yahAM caritra ho sakatI hai bhArata meM, aura pAkistAna meM duzcaritra ho sakatI hai| itanI dUra jAne kI jarUrata nahIM hai| Apake ghara meM jo bAta caritra ho, par3osI ke ghara meM duScaritra ho sakatI hai| isase koI saMbaMdha nahIM hai mahAvIra kaa| mahAvIra kA saMbaMdha hai, usa caritra se jo UrjA ko bacAtA hai| to Apa kahIM bhI hoM duniyA meM, eka hI bAta khayAla meM rakhane kI hai ki merI jIvana-UrjA vyartha to nahIM khotI hai? maiM usakA vyartha apavyaya to nahIM karatA hUM? para yaha bodha bhI, kramazaH hI kar3I-kar3I paidA hogaa| 'aura tapa se karmamalarahita hokara pUrNatayA zuddha ho jAtA hai|' aura jaba UrjA pUrI ikaTThI hotI hai, to sirpha UrjA kA ikaTThA hote hI eka biMdu AtA hai, eka ivAporeTiMga pvAiMTa AtA hai, jahAM itanI garmI paidA ho jAtI hai ki jo bhI vyartha hai, vaha jala jAtA hai| saMsAra jala jAtA hai aura sirpha zuddhatama zeSa raha jAtA hai| usa agni se gujarakara jo baca rahatA hai, vahI mukti hai, vahI mokSa hai| ___ 'jJAna, darzana , cAritrya aura tapa-isa catuSTaya adhyAtmamArga ko prApta hokara, mumukSu-jIva mokSarUpa sadagati ko pAte haiN|' mukta ho jAnA hI ekamAtra-ekamAtra lakSya hai sAre jIvana kI daur3a kA, UhApoha kaa| lekina mokSa kA yaha vijJAna hai : mumukSA se zurU kareM, jJAna ko anubhava banAyeM, zraddhA banegI, zraddhA se cAritrya kA janma hogA, caritra ke janma para UrjA ikaTThI honI zurU hogI-Apa eka jhIla bana jAyeMge zakti kii| eka mAtrA para, usa mAtrA kA koI mApa nahIM hai, kyoMki kisI vaijJAnika ne kabhI aba taka use mApane kI koziza nahIM kI ki aMtara-UrjA kisa biMdu para mokSa meM praveza karA detI hai| lekina maiM samajha tA hUM ki Aja nahIM kala, hama usako bhI mApa skeNge| vijJAna vikasita ho rahA hai aura dhIre-dhIre gaharA ho rahA hai| aba taka vijJAna bahuta-sI cIjeM nahIM mApa pAtA thA, aba usane mApanA zurU kara diyA hai| aba ApakI rAta nIMda mApI jA sakatI hai ki kaba gaharI hai aura kaba halkI hai; kaba svapna cala rahA hai, kaba nahIM cala rahA hai| kyoMki mastiSka kI taraMgeM badala jAtI haiN| jaba svapna calatA hai, taraMgeM aura hotI haiM; jaba nahIM calatA, taba aura hotI haiM / jaba gaharI, pragADha nidrA hotI hai, to taraMgeM aura hotI haiN| to parI rAta grApha banatA rahatA hai ki Apane kaba svapna liyaa| aba to isa bAta kI bhI pakaDa A gaI hai, kaba Apake bhItara kAma-vAsanA se bharA huA svapna cala rahA hai| vaha bhI grApha para-kyoMki jaba kAma-vAsanA bhItara hotI hai, to garmI badala jAtI hai| ___Apane choTe baccoM ko dekhA hogA, rAta sote kaI bAra unakI jananeMdriya sakriya ho jAtI hai? puruSoM kI bhI hotI hai, marate dama taka hotI hai! rAta nIMda meM kama se kama dasa bAra, sAmAnya svastha vyakti kI jananeMdriya sakriya ho jAtI hai| jaba bhI sakriya hotI hai, tabhI usake zarIra kA sArA kA sArA garmI kA tala badala jAtA hai| usakI zvAsa badala jAtI hai| vaha saba grApha para A jAtA hai / isa bAta kI saMbhAvanA bar3hatI jAtI hai ki hama caritra ke bhI grApha le skeNge| kyoMki jaise-jaise UrjA bhItara ikaTThI hogI, bhItara rAsAyanika parivartana ho rahe haiM, una parivartanoM kA koI na koI upAya khojA jA sakatA hai, mApA jA sakatA hai| aura taba eka ghar3I bhI taya kI jA sakatI hai ki isa ghar3I para UrjA ke pahuMca jAne para vyakti kI cetanA padArtha se chUTa jAtI hai, mukta ho jAtI hai| garmI kI eka khAsa DigrI, aura vyakti zarIra aura saMsAra se alaga ho jAtA hai| usa alaga hone kI ghaTanA kA nAma mokSa hai| Aja itanA hii| 242