Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ satrahavAM pravacana dhyAna hai AtmaramaNa 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ C. . COS bAla SS je iMdiyANaM visayA maNuNNA, na tesu bhAvaM nisire kyaai| na yA'maNuNNesu maNaM pi kujjA, samAhikAme samaNe tvssii||123|| suvidiyajagassabhAvo, nissaMgo nibbhao nirAso y| veraggabhAviyamaNo, jhANaMmi suniccalo hoi||124|| dehavivittaM pecchai, appANaM taha ya svvsNjoge| dehovahivosaggaM nissaMgo savvahA kunni||125|| ___NAhaM homi paresiM Na me pare saMti nnaannmhmekko| idi jo jhAyadi jhANe, so appANaM havadi jhaadaa||126|| NAtItamaTuM Na ya AgamissaM, aTuM niyacchaMti tahAgayA u| vidhUtakappe eyANupassI, NijjhosaittA khavage mhesii||127|| mA ciTThaha, mA jaMpaha, mA ciMtaha kiM vijeNa hoi thiro| appA appammi rao, iNameva paraM have jhaannN||128|| na kasAyamutthehi ya, vahijjai mANasehiM dukkhehiN| IsA-visAya-sogA iehiM, jhaannovgycitto||129|| cAlijjai bibhei ya, dhIro na priishovsggehiN| suhumesu na saMmucchai, bhAvesu na devmaayaasu||130|| 2010_03
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ . halA sUtraH ki mana banatA kaise hai! aura hama na banAeM to mana nahIM bntaa| 7 'samAdhi kI bhAvanA vAlA tapasvI iMdriyoM ke hamAre banAe banatA hai| hama mAlika haiN| anukUla viSayoM meM kabhI rAga-bhAva na kare aura lekina aisA ho gayA hai ki buniyAda meM hama jhAMkate nahIM, jar3oM pratikUla viSayoM meM bhI mana meM dveSa na laae|' | ko hama dekhate nahIM, patte kATate rahate haiN| patte kATane se kucha hala manuSya ke mana ke AdhAra hI cunAva meM haiN| manuSya ke mana kI nahIM hotaa| buniyAda cunane meM hai| cunA, ki mana aayaa| na cuno, mana nahIM mahAvIra kA yaha pahalA sUtra, nirvikalpa bhAvadazA ke lie hai| isalie kRSNamUrti bahuta jora dekara kahate haiM, cvAisalesa | pahalA kadama hai| mahAvIra kahate haiM, na to rAga meM, na dveSa meN| ye do aveyaranesa-cunAvarahita sjgtaa| hI to mana ke vikalpa haiN| inhIM meM to mana DolatA hai, ghar3I ke cunAvarahita sajagatA meM mana kA nirmANa nahIM hotaa| na rahegA | peMDulama kI trh| kabhI mitratA banAtA, kabhI zatrutA bnaataa| bAMsa, na bajegI baaNsurii| kabhI kahatA apanA, kabhI kahatA praayaa| mana ko to bahuta loga miTAnA cAhate haiN| aisA AdamI khojanA | jaise hI tumane rAga banAyA, tumane dveSa ke bhI AdhAra rakha die| hai, becainI milatI hai| mana kA koI mArga zAMti taka, AnaMda taka saMbhava nhiiN| zatru banAnA ho to pahale mitra banAnA hI pdd'e| to jAtA nahIM; kAMTe hI cubhate haiN| mana AzA detA hai phUloM kI, mitra banAyA ki zatrutA kI zuruAta ho gii| tumane kahA kisI se bharosA baMdhAtA hai phUloM kA; hAtha Ate-Ate taka sabhI phUla 'merA hai', saMyoga-milana ko pakar3A-bichoha ke bIja bo die| kAMTe ho jAte haiN| Upara likhA hotA hai-sukh| bhItara khojane jise tumane jora se pakar3A, vahI tumase chIna liyA jaaegaa| para dukha milatA hai| jahAM-jahAM svarga kI dhAraNA banatI hai, to yaha bhI saMbhava ho jAtA hai ki AdamI dekhatA hai, jise bhI maiM vahIM-vahIM narka kI upalabdhi hotI hai| pakar3atA hUM, vahI mujhase chUTa jAtA hai| to chor3ane ko pakar3ane to svAbhAvika hai ki manuSya mana se chUTanA cAhe; lekina cAha lagatA hai, ki sirpha chor3ane ko pakar3a luuN| yahI to tumhAre tyAgI kAphI nahIM hai| yaha bhI ho sakatA hai ki mana se chUTane kI cAha bhI aura virAgiyoM kI pUrI kathA hai| mana ko hI bnaae| kyoMki sabhI cAha mana ko banAtI haiN| cAha | dhana ko pakar3ate the; pAyA ki dukha milA, to aba dhana ko nahIM mAtra mana kI nirmAtrI hai| pkdd'te| lekina 'nahIM pakar3ane' para utanA hI Agraha hai| pahale to buniyAda ko khojanA jarUrI hai, mana banatA kaise hai? yaha dhana ke lie dIvAne the, aba dhana pAsa A jAe to ghabar3A jAte haiM, | pUchanA ThIka nahIM ki mana miTe kaise? itanA hI jAnanA kAphI hai jaise sAMpa-bicchU AyA ho; jaise jahara AyA ho| 325 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jina sUtra bhAgaH mana to phira kaMpa gyaa| pahale dhana ke lie kaMpatA thA, aba dhana | Thahara jaao| ke virodha meM kaMpa gyaa| pahale khojate the suMdara deha, suMdara strI, | yaha to udAharaNa huaa| aisA hI jIvana kI hara cIja meM hai| dhana suMdara puruSa; aba apane ko samajhA liyA ki dukha hI dukha paayaa| to dhana hai| na to kaho ki yahI merA sarvasva hai; aura na kaho, yaha to tuma jAo tyAgI-vairAgiyoM ke pAsa, tuma unheM vahAM zarIra kyA hai! yaha to miTTI hI hai| kaho hI mata kuch| kahA, ki mana kI niMdA karate hue paaoge| aura tuma yaha bhI dekha pAoge ki bnaa| tumane idhara nirNaya liyA ki mana kI IMTa rkhii| tuma sirpha niMdA meM bar3A rasa hai| zarIra ke bhItara mAMsa-majjA hai, kapha-pitta dekhate raho; draSTA bno| cunAva mata kro| bIca meM khar3e raho; na hai, durgaMdha hai, mala-mUtra hai, isakI carcA karate hue tuma tyAgiyoM ko idhara jAo, na udhr| paaoge| jaise bhogI carcA karatA hai suMdara AMkhoM kI, svarNa jaisI dekhA ! peMDulama ghar3I kA ruka jAe to ghar3I ruka jAtI hai| bAyeM kAyA kI, svargIya sugaMdha kI, vaise hI tyAgI bhI carcA karatA hai| jAe, dAyeM jAe, to ghar3I calatI rahatI hai| peMDulama ke calane se tyAgI carcA karatA hai zarIra meM bhare mala-mUtra kI! yaha to gaMdagI ghar3I calatI hai| mana ke gatimAna hone se mana nirmita hotA hai| mana kA TokarA hai| yaha to camar3I hI Upara ThIka hai, bAkI saba bhItara DolatA nahIM, aDola ho jAtA hai| vahIM dhyAna kA janma hotA hai| gaMdA bharA hai| camar3I ke dhokhe meM mata aao| _ 'jo saMsAra ke svarUpa se suparicita haiM; nissaMga, nirbhaya aura lekina donoM kA rAga zarIra se hai| jisako hama virAga kahate haiM, AzArahita haiM, tathA jinakA mana vairAgya se yukta hai, vahI dhyAna meM vaha bhI sira ke bala khar3A ho gayA rAga hai; zIrSAsana karatA huA sunizcala bhalIbhAMti sthita hotA hai'| rAga hai| zarIra se chuTakArA nahIM huaa| baMdhe zarIra se hI haiN| jo isalie eka bAta khayAla meM le lenA--'jo saMsAra ke svarUpa abhI kaha rahA hai ki zarIra mala-mUtra kI TokarI hai, abhI zarIra se se suparicita hai...|' usakA lagAva banA hai| vaha isI lagAva ko tor3ane ke lie to | mahAvIra kahate haiM, saMsAra se vahI mukta ho sakatA hai, jisane apane ko samajhA rahA hai ki zarIra mala-mUtra kI TokarI hai| kahAM jaldabAjI nahIM kI; jo saMsAra ke svabhAva se suparicita hai| jAtA hai pAgala! zarIra meM kucha bhI nahIM hai| vaha tumheM nahIM samajhA kacce-kacce bhAge, binA pake vRkSa se chUTa gae--pIr3A raha rahA hai, vaha apane ko hI samajhA rahA hai tumhAre bhaane| vaha zarIra jaaegii| kisI kI sunakara saMsAra chor3a diyA; apane jAnane, kI niMdA karake apane bhItara jo chipI vAsanA hai, usa para niyaMtraNa | apane anubhava se nahIM chor3A, kisI ke prabhAva meM chor3a diyA, to karane kI koziza kara rahA hai| Upara-Upara chUTegA, bhItara-bhItara saMsAra khIMcatA rhegaa| niMdA hama usI kI karate haiM, jisase hama Darate haiN| damana bhI hama isalie mahAvIra kA yaha sUtra ati mUlyavAna hai, 'jo saMsAra ke usI kA karate haiM, jisase hama bhayabhIta haiM / lekina bhayabhIta hama svarUpa se suparicita haiM, ve hI kevala vItarAgatA ko upalabdha ho usI se hote haiM, jisameM hamArA rAga hai| sakate haiN|' isa sArI vyavasthA ko samajhanA jarUrI hai| isalie mahAvIra | vastutaH jo saMsAra se paricita ho gayA, vaha vItarAga na hogA to kahate haiM, 'na to anukUla viSayoM meM rAga-bhAva kare, na pratikUla aura karegA kyA? phira koI upAya nhiiN| vItarAga-bhAva tumhArA viSayoM meM dveSa-bhAva kre|' nirNaya nahIM hai, tumhAre jIvana-anubhava kA nicor3a hai| na to kaho ki zarIra svarNa kI kAyA hai, na kaho ki mala-mUtra vItarAga-bhAva rAga ke viparIta tumhArA saMkalpa nahIM hai; rAga, dveSa kI TokarI hai| cuno hI mata-idhara yA udhr| Dolo hI mt| saba ke anubhava se tumane pAyA, kucha sAra nahIM hai; isa anubhava zarIra jo hai, hai| tuma isake saMbaMdha meM koI dhAraNA mata banAo kA nAma hI vItarAgatA hai| aura koI vyAkhyA mata kro| tathya ko tathya kI bhAMti dekho| na isa para merA bhI bahuta jora hai| jahAM rasa ho vahAM se bhAganA to isake prazaMsA ke gIta gAo, na to stuti meM RcAeM raco, aura mt| rasa kA pUrA anubhava kara lenaa| dUsare kyA kahate haiM, isakI na niMdA meM gAliyAM nikaalo| na to zarIra gAlI ke yogya hai, aura ciMtA mata karanA kyoMki dUsaroM kA anubhava tumhArA anubhava nahIM na stuti ke yogya hai| zarIra basa, zarIra hai| jaisA hai, utane para bnegaa| agara tumheM abhI bhojana meM rasa ho to rasa le lenaa| rasa 3261 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ aur dhyAna hai AtmaramaNa itanA le lenA ki bhItara koI bhI AkAMkSA zeSa na raha jaae| kahIM vyakti hamAre pAsa se gujaratA hai, to usakI damaka, usakI prabhA, kone-kAtara meM mana ke, kisI rasa ko dabA mata rahane denA, ubhAr3a usakI zAMti kA vAyumaMDala hameM lobha se bhara detA hai| hama kahate lenA; pUrA ubhAr3a lenaa| hAM, itanA hI khayAla rakhanA ki rasa haiM, kAza, aisA AnaMda hamArA hotA! aisA AnaMda kaise hamArA ho bodhapUrvaka lenA, jAge lenaa| jAe? kaise DubakI lage isI sAgara meM, jisameM tuma DUbe? rasa to bahuta loga lete haiN| jo soe-soe lete haiM, ve rasa se to hama mahAvIra aura buddha ke vacanoM ko pakar3ane lagate haiN| koI niSpatti nahIM nikAla paate| unake jIvana meM anubhavoM kA Dhera hamane unakA gIta to sunA, lekina kisa pIr3A se ve isa gIta ko to laga jAtA hai, nicor3a nahIM hotaa| anubhava meM daba jAte haiM, upalabdha hue, usakI hameM koI khabara nahIM hai| anubhava meM kho jAte haiM, lekina anubhava se kucha jIvana-satya ke | azkoM meM jo pAyA hai vo gItoM meM diyA hai maNi-mANikya nahIM khojakara lA paate| isa para bhI sunA hai ki jamAne ko gilA hai anubhava agara soe-soe kiyA gayA to kiyA hI nahIM gyaa| jo tAra se nikalI vo dhuna sabane sunI hai usase kucha sAra na hogaa| agara jAgakara kiyA gayA to anubhava jo sAja pe gajarI hai vo kisako patA hai tumhAre lie zikSaNa de jAegA, kucha pATha sikhA jaaegaa| vahI jo sAja pe gujarI hai vo kisako patA hai pATha jIvana kI saMpadA hai| vahI pATha veda hai, vahI kurAna hai, vahI jo tAra se nikalI hai vo dhuna sabane sunI hai dhammapada hai| jinhoMne jIvana ke anabhava ko jAga-jAgakara dekhA, jaba tama mahAvIra yA baddha yA kaSNa yA krAisTa ke jAga-jAgakara bhogA, unake hAtha meM koI jyoti A gii| jo to jo dhuna nikala rahI hai vaha to sunAI par3atI hai, jo gIta paidA ho vyartha thA, vaha vyartha dikhAI par3a gayA, jo sArthaka thA, vaha sArthaka | rahA hai vaha to sunAI par3atA hai, lekina kina pIr3AoM se isa gIta dikhAI par3a gyaa| | kA nikhAra huA hai, kina parvata-khaMDoM ko tor3akara yaha jharanA bahA jaise prakAza paidA ho jAe to kamare meM kyA hai, saba sApha ho hai; kina AMsuoM ne ina gItoM meM dhuna bharI hai; kisa kaMTakAkIrNa jAtA hai| kahAM kacarA par3A hai kone meM, vaha bhI patA cala jAtA mArga para gujarakara maMdira ke ye svarNa-kalaza dikhAI par3e haiM, hai| kahAM tijoDI hai, hIre-javAharAta rakhe haiM, vaha bhI patA cala usakA to hameM kacha bhI patA nahIM cltaa| gIta se ha jAtA hai| agara tuma kamare meM soe ho aMdhere, to bhI tijor3I hai, | jAte haiN| dhuna hameM bAMdha letI hai| hama pUchane lagate haiM, hama kyA kacarA bhI par3A hai, lekina tumheM kucha patA nahIM cltaa| | kareM? kaise tumheM huA, kaise hameM bhI ho jAe? aura jaba taka tumheM tijor3I na dikhAI par3e, taba taka kacarA to agara hama mahAvIra kA anukaraNa karane lage, bar3e dhokhe meM kacarA hai, yaha bhI patA nahIM cala sktaa| jIvana meM sArthakatA kI par3a jaaeNge| hama mahAvIra jaisA veSa rakha sakate haiN| agara ve thor3I pratIti ho to kyA-kyA nissAra hai, vaha apane Apa sApha nigraMtha haiM, nagna haiM, to hama nagna ho sakate haiM, digaMbara haiM, digaMbara ho jAtA hai| kAMToM kA bodha ho jAe to phaloM kA bodha ho jAtA | ho sakate haiN| kaise uThate haiM. kaise baiThate haiM. kaise calate haiM. hama bhI hai| phUloM kA bodha ho jAe to kAMToM kA bodha ho jAtA hai| ThIka vaisA hI abhyAsa kara sakate haiN| jAgakara jIvana ke sAre anubhava jisane lie, adhairya na kiyA, lekina tuma pAoge ki jo dhuna unake bhItara paidA huI thI vaha jaldabAjI na kI, lobha na kiyA, yaha na kahA ki calo, tumhAre bhItara paidA na huii| kyoMki maulika cIja kho rahI hai; jar3a RSi-maharSi to kahate haiM, ki chor3o saMsAra ! RSi-maharSi ThIka hI nahIM hai| tumhAre jIvana ke anubhava kA nicor3a nahIM hai| mahAvIra kahate haiM lekina ve apane anubhava se kahate haiN| unhoMne saMsAra kA ko tumane Upara se or3ha liyaa| ve tumhAre prANa meM vikasita hae dukha bhogA, unhoMne saMsAra kI pIr3A jhelii| unakI pIr3A ko jaba phUla nahIM haiN| taka tuma na jheloge, taba taka unakI niSpattiyAM tumhArI niSpattiyAM | yahI to durbhAgya hai jaina muniyoM kaa| yahI durbhAgya hai bauddha nahIM ho sktiiN| bhikSuoM kaa| yahI durbhAgya hai IsAI sAdhu-saMtoM kaa| jisase ve hama to lobha se bhara jAte haiN| jaba buddha yA mahAvIra jaisA koI prabhAvita hue the, ThIka hI prabhAvita hue the| Azcarya nahIM hai ki 2010_03
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 2 jIsasa kI havA tumheM pukAra bana jAe, AhvAna bana jAe! ki | aura kala pachatAe the krodha karake, Aja bhI pachatA lie| kala mahAvIra kI AMkha tumhArI AMkha se mile aura tumhArI atala | bhUla ho gaI thI, ro lie the, kSamA mAMga lI thii| Aja phira bhUla gaharAiyAM kaMpita ho uThe, tumhAre prANoM meM koI nAda bajane | ho gaI, phira ro lie, phira kSamA mAMga lii| aise vartulAkAra tuma lage-svAbhAvika hai| kaba taka bhaTakate rahoge? lekina tuma yaha bhI to pUcho ki kina pIr3AoM se, kisa | isako hI pUraba meM hamane saMsAra kahA hai-sNsaar-ckr| tapazcaryA se? mahAvIra kA zabda sunakara tumhAre bhItara madhura | gola-gola ghUmatA rahatA hai, kolhU kI baila kI taraha ghUmatA rahatA vAtAsa phaila jAe; mahAvIra kA zabda-zabda tumhAre bhItara madhu | hai| baila ko zAyada lagatA ho ki gati ho rahI hai, vikAsa ho rahA gholane lage-ThIka! lekina yaha bhI to pUcho ki ye zabda kisa | hai| kahIM jA rahA hUM, kahIM pahuMca rahA huuN| lekina jarA dekho, kahAM mauna se Ae haiM? kisa dhyAna meM inakA janma huA hai? kisa pahuMca rahA hai! calatA jarUra hai, magara baMdhA hai eka hI keMdra se| sAdhanA meM garbhita hue haiM? kahAM se paidA hue haiN| usI ke AsapAsa cakkara kATatA rahatA hai| zabda ko hI pakar3akara tuma yAda kara lo to murdA zabda tumhAre | tuma jarA gaura se dekho, tumhAre jIvana meM vikAsa hai ? utkrAMti mastiSka meM aTakA raha jAegA, zoragula bhI karegA; lekina hai? tuma kahIM jA rahe? kucha ho rahA? ki sirpha usI-usI ko tumhAre bhItara vaisI zAMti paidA na ho sakegI, jo mahAvIra ke bhItara | punarukta kara rahe ho? vahI rAheM, vahI lIka! jaise kala subaha uThe hai| kyoMki zabda ke kAraNa zAMti paidA nahIM huI, zAMti ke kAraNa | the, vaise Aja subaha uTha aae| jaise kala rAta so gae the, Aja zabda paidA huA hai| | rAta bhI so jaaoge| kitanI bAra sUraja UgA hai; aura tumheM vahIM mahAvIra kI vItarAgatA aise hI Akaza se nahIM Tapaka par3I hai, kA vahIM pAtA hai| chappara nahIM TUTa gayA hai| mahAvIra kI vItarAgatA iMca-iMca | to suparicita nahIM ho; paricita to ho| suparicita kA artha hai samhAlI gaI hai, sAdhI gaI hai| aura jIvana ke anubhava meM usakI ki jo anubhava tumhAre jIvana meM gujarA usake gujarane ke kAraNa hI jar3e haiN| anubhava pRthvI hai| | aba tuma aura ho ge| tumane usase kucha sIkhA, kucha saMpatti tuma kisI paudhe se prabhAvita ho gae, kATa lAe paudhA Upara se juttaaii| agara tumane Aja krodha kiyA to tumane usa krodha se kucha aura jar3eM vahIM chor3a Ae, to thor3I-bahuta dera paudhA harA raha jAe, siikhaa| kala agara krodha karanA bhI par3A to ThIka Aja jaisA nahIM lekina kumhalAne lagegA; jyAdA dera jIvaMta nahIM raha sktaa| kroge| usameM kucha pharka hogA, bheda hogA, sudhAra hogA, taramIma aura agara tuma jar3eM le Ao, paudhA chor3a bhI Ao to bhI hogI, saMzodhana hogA, kucha chor3oge, kucha jodd'oge| clegaa| kyoMki jar3eM Aropita karate hI tumhAre ghara meM bhI paudhA to ThIka hai, vikAsa ho rahA hai| agara aise hI krodha se sIkhate aMkurita hone lgegaa| gae...sIkhate gae...sIkhate gae to eka dina tuma pAoge ki 'jo saMsAra ke svarUpa se suparicita haiN...|' krodha apane Apa, jaise-jaise tuma suparicita hue, vidA ho gayA paricita bhI nahIM kahate; mahAvIra kahate haiM- 'supricit|' hai| jIvana kA jJAna krAMti hai| paricita to hama sabhI haiM thor3e-bahuta, lekina nIMda-nIMda meM haiN| 'jo saMsAra ke svarUpa se suparicita hai...|' kucha ho bhI rahA hai, kucha patA bhI cala rahA hai, lekina saba isalie khayAla rakhanA, kisI ke prabhAva meM kucha kasama mata le dhuMdhalA-dhuMdhalA hai| na to AMkheM pragAr3ha haiM, na jyoti jalI hai, na lenaa| kisI ke prabhAva meM kucha chor3a mata denaa| eka-eka anubhava ko pakar3akara nicor3a lene kI kalA sIkhI hai| akasara aisA hotA hai, jAte ho tuma sunane, satsaMga meM baiThate ho, to roja hama vahI kie jAte haiN| bAteM prabhAvita kara detI haiM! koI kasama khA letA hai brahmacarya kI, tumane kabhI khayAla kiyA? nayA kyA karate ho? jo kala | lekina brahmacarya kI kasama maMdira meM thor3e hI khAnI hotI hai| agara kiyA thA, vahI phira doharA lete ho| kaise AdamI ho tuma? yaha tuma mujhase pUcho to brahmacarya kI kasama vezyAlaya meM kisI ne to yaMtra jaisA huaa| kala krodha kiyA thA, Aja bhI kara liyaa| khAyI ho to zAyada Tika bhI jAe, maMdira meM khAyI nahIM Tika 328 2010_03
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAna he AtmaramaNa skegii| agara kAmabhoga ke anubhava se hI AyI ho to Tika pairoM meM calane kI sAmarthya nahIM raha jAtI aura mana meM dUra pahAr3a jaaegii| maMdira meM pravacana sunakara, zAstra par3hakara, eka car3hane kI kalpanA aura sapane raha jAte haiN| taba bar3I davidhA paidA bhAvAviSTa avasthA meM tumane le lI ho, TikegI nahIM, ttuuttegii| hotI hai| isI duvidhA ke kAraNa bUr3he niMdA karate haiN| unakI niMdA tumane to hukme-takeM-tamannA sunA diyA meM agara gaura karo, to IrSyA paaoge| bUr3hA jaba niMdA karatA hai kisa dila se Aha tarke-tamannA kare koI! javAna kI, to vaha sirpha IrSyA kara rahA hai|| saMta to kahe cale jAte haiM, chor3o yaha izka kA jAla! chor3o yaha | DI. eca. lArensa ne kahIM likhA hai ki jaba maiM choTe baccoM ko prema kI jhaMjhaTa! chor3o yaha bhoga! vRkSoM para car3hA dekhatA hUM to tatkSaNa mere mana meM hotA hai, utaro! gira tumane to hukme-takeM-tamannA sunA diyA par3oge! lekina taba maine bAra-bAra yaha kahakara socA ki mAmalA tumane to kaha diyA, de diyA Adeza ki chor3a do prema! | kyA hai? maiM apane bhItara khojaM to| to majhe patA calA ki choTe kisa dila se Aha tarke-tamannA kare koI! baccoM ko vRkSa para car3hate dekhakara mujhe IrSyA hotI hai| maiM nahIM car3ha lekina jise jIvana kA abhI koI anubhava nahIM hai, vaha kaise pAtA ab| umra na rhii| aba hAtha-paira meM vaisI loca na rahI, na prema ko chor3a de? vaisA sAhasa rahA: na khatarA mole lene kA vaisA nirbodha citta jise jAnA hI nahIM, use chor3oge kaise? jise pAyA hI nahIM. | rhaa| to kahatA to haiM ki 'utaro, gira par3oge,' lekina bhItara use chor3oge kaise? eka bAta ko khayAla rakhanA, jo pAyA ho kahIM koI IrSyA paMkha phar3aphar3AtI hai, ki maiM nahIM car3ha pAtA ab| vahI chor3A jA sakatA hai| jo tumhArI muTThI meM ho usI ko girAyA jaba maiM nahIM car3ha pAtA to koI bhI na cddh'e| jA sakatA hai| jo tumhAre pAsa ho use hI pheMkA jA sakatA hai| bUr3hoM kI niMdA meM tuma akasara pAoge, jo ve nahIM kara pAte haiM, lekina akasara aisA hotA hai ki bUr3he baccoM ko sikhAte haiN| koI bhI na kre| inhIM se bacce zikSita hote haiN| aura bacce una isase bar3I jhaMjhaTa paidA hotI hai| bUr3he baccoM ko zikSA de rahe haiN| cIjoM ko chor3ane kA vicAra karane lagate haiM, jinakA abhI aura bUr3he bhI kucha jAnakara de rahe haiM, aisA nahIM hai| jaise javAnI meM anubhava hI nahIM huA hai| gaira-anubhava se chor3I gaI koI bhI bAta nazA hotA hai rAga kA, vaise bur3hApe meM nazA hotA hai vairAgya kaa| na lauTa-lauTakara A jAegI; phira-phira tumheM pakar3egI; phira-phira to javAnI ke rAga meM koI samajha hai, na bur3hApe ke vairAgya meM koI tumheM staaegii| samajha hai| jaise javAnI meM AdamI aMdhA hotA hai, vaise bur3hApe meM bhI mahAvIra ke isa sUtra ko khUba hRdaya meM hIre kI taraha samhAlakara aMdhA hotA hai| bur3hApe kA aMdhApana bur3hApe kA hai, javAnI kA rakha lenAaMdhApana javAnI kA hai| 'jo saMsAra ke svarUpa se suparicita haiM, nissaMga, nirbhaya aura bar3he javAnoM kI niMdA kie cale jAte haiN| kabhI unhoMne mana meM AzArahita haiN...|' socA, ki jaba tuma javAna the, tumhAre bUr3hoM ne bhI aisA hI kiyA jo ThIka se paricita huA saMsAra se, jisane saba kaDuve-mIThe thA; tumane sunA thA? agara tuma itanA bhI na samajha pAe ki | anubhava lie, jo DarA nahIM, jo nissaMkoca utara gayA aMdheroM meM, tumhAre bUr3hoM kI tumane nahIM sunI, tumhAre javAna beTe tumhArI kaise jo gaDDhoM meM bhI girA aura bhayabhIta na huA, jisane sAre jIvana ke suna lege, to tuma kucha bhI nahIM samajha paae| to tuma bUr3he...dhUpa meM anubhava lene kI ThAnI ki paricita to ho laM! isa jIvana meM AyA bAla paka gae hoMge tumhAre, suparicita nahIM ho| haM, ThIka se jAna to lUM, ki kyA hai? jisane udhAra vacana na jo bUr3hA suparicita hai, vaha yuvakoM se kahegA, ThIka se bhoganA; sIkhe, aura udhAra siddhAMtoM kA bojha na DhoyA; aura zAstroM se na jAgakara bhoganA; hoza se bhognaa| vaha yaha nahIM kahegA ki bhoga jIyA, jIvana ke zAstra ko hI zikSA dene kA jisane maukA aura chodd'naa| vaha kahegA, jaba bhogane ke dina haiM to khUba hoza se bhoga | avasara diyA, vaha apane Apa nissaMga ho jaaegaa| lenaa| kahIM aisA na ho ki bhogane ke dina nikala jAeM aura bhoga | nissaMgatA kA artha hai, jIvana ko ThIka se pahacAnoge to tuma kI AkAMkSA bhItara zeSa raha jAe to bar3I jhaMjhaTa paidA hotI hai| pAoge, tuma akele ho| sAtha honA dhokhA hai| hama saba akele 329 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga: 2 haiN| akele ke kAraNa Dara lagatA, bhaya hotA, asurakSA mAlUma aura eka bAta taya hai ki akele hama Ate haiM, akele hama jAte hotI; to hamane saMga-sAtha banA liyA hai| lekina saMga-sAtha haiM, aura bIca meM yaha jo do dina kA melA hai, isameM hama bar3e saMbaMdha mAnyatA bhara hai| tuma maroge, akele jaaoge| tuma Ae akele, banA lete haiN| rAha para calate logoM ke hAtha meM hAtha DAla lete haiN| jAoge akele| thor3I dera ko aparicita logoM se...aura dhyAna koI patnI ho jAtI hai, koI pati ho jAtA hai| koI mitra ho jAtA | rakhanA, jaba maiM aparicita kaha rahA hUM to merA matalaba yaha nahIM hai | hai. koI zatra ho jAtA hai| hama jaldI se saMbaMdha joDa lete haiM. tAki jise tuma nahIM jaante| jise tuma socate ho ki tuma jAnate ho, akelApana chipa jaae| hama saMbaMdha kI cAdara phailA dete haiM tAki vaha bhI to aparicita hai| | akelApana bhItara chipa jaae| hama akele hone se Dare haiM, bhayabhIta tumhArI patnI paricita hai? eka dina eka aparicita strI ke | haiN| koI to apanA ho isa ajanabI duniyA meN| do-cAra ko sAtha sAta cakkara lagA lie the, paricaya ho gayA? tumhArA beTA | apanA banAkara thor3A bharosA AtA hai| koI phikra nahIM, koI to tumase paricita hai? eka dina eka anajAna AtmA tamhAre ghara meM apanA hai| kisI se to nAtA hai| paidA ho gaI thii| sirpha tamhAre garbha se paidA haA. to paricita hai? jisa vyakti ne bhI jIvana ko gaura se dekhA, vaha yaha pAegA ki tumane usake avataraNa meM thor3A sAtha-sahayoga diyA, to paricita hama nissaMga haiN| aura jaba nissaMga haiM to nAte-riztoM ke dhokhe meM par3ane kA koI kAraNa nhiiN| . khalIla jibrAna ne kahA hai, tumhAre bacce tumhAre nahIM haiN| tumase isakA yaha artha nahIM hai ki tuma saba nAte-rizte tor3akara Aja Ate haiM jruur| tuma mAdhyama ho| lekina dAvA mata karanA ki bhAga jaao| bhAgane kA to khayAla usI ko AtA hai, jisako hamAre bacce hamAre haiN| tuma unheM prema to denA, jJAna mata denaa| | samajha nahIM aaii| mAM mAM rahegI, pitA pitA rahegA, beTA beTA kyoMki ve kala meM jiiyeNge| ve bhaviSya meM jiiyeNge| usa bhaviSya kA rahegA; lekina bhItara aba tuma jAnate ho, jAgakara jAnate ho ki tumheM sapanA bhI nahIM A sktaa| tumhArA jJAna atIta kA hai| ve koI, koI kA nhiiN| koI apanA nhiiN| khela ke niyama haiN| bhaviSya meM jiiyeNge| tuma apanA prema denA, apanA jJAna mata denaa| jaise tAza khelate haiM, to tAza ke pattoM meM rAnI hotI hai, rAjA aura dAvA mata karanA ki bacce hamAre haiN| | hotA hai, gulAma hotA aura saba kucha hotA hai; lekina koI hama eka Adima jAti hai--hopii| akelI hopI bhASA aisI bhASA mAnate thor3e hI, ki rAjA-rAnI haiN| jAnate haiM ki tAza kA pattA hai, hai, jo isa saMbaMdha meM saca ke karIba pahaMcatI hai| tuma apane beTe ko khela hai| agara koI AdamI tAza ke pattoM meM ekadama uThakara khar3A lekara kahIM jAte ho, koI pUchatA hai 'kauna hai?' tuma kahate ho, ho jAe aura kahe, ki yaha saba dhokhA hai, maiM to tyAga karatA hUM yaha 'merA beTA,' yA 'merI bettii|' hopI bhASA meM aisA koI zabda | rAjA-rAniyoM kaa| tumheM haMsI aaegii| kyoMki tyAga karane kA nahIM hai, agara hopI bApa apane beTe ko lekara kahIM jA rahA hai aura khayAla to tabhI sArthaka ho sakatA hai, jaba rAjA-rAnI sacce hoN| koI pUchatA hai, yaha kauna hai, to vaha kahatA hai, yaha lar3akA hai, tuma kahoge pAgala hue ho? hai hI kauna, jisako tuma tyAga kara jisake sAtha hama rahate haiN| yaha lar3akA hai, jo hamAre ghara paidA huA rahe ho? ye rAjA-rAnI to kAgaja para bane cihna haiN| yaha to hamArI hai| patA nahIM kauna hai! mAnyatA hai| tyAga to taba ho sakatA hai, jaba ho| yaha bAta jyAdA samajha meM Ane jaisI lagatI hai--yaha lar3akA to jaba koI AdamI kahatA hai, maiM patnI ko chor3akara jaMgala jA hamAre sAtha rahatA hai, hama isa lar3ake ke sAtha rahate haiN| saMyoga hai| rahA hUM, to cUka gyaa| patnI ko chor3akara jaMgala jAne kI kyA yaha hamAre ghara meM paidA huA hai| vaise hama jAnate nahIM kauna hai! | jarUrata thI? patnI jaba tumhAre bilakula pAsa baiThI hai, hAtha meM kauna jAnatA hai? kabhI apane choTe bacce kI AMkhoM meM hAtha DAle baiThI hai, taba bhI tuma akele ho, yaha jAnanA hai| patnI jhAMkakara dekhA-jAnate ho? isase jyAdA ajanabI AMkheM aura | akelI hai, yaha jAnanA hai| beTA jaba tamhArI goda meM khela rahA hai, kahAM pAoge? koI upAya nahIM hai| apane ko nahIM jAnate, dUsare taba bhI jAnanA hai ki tuma akele ho, beTA akelA hai| ko hama jAneMge kaise? saMbaMdha tAza ke pattoM kA khela hai; saMyoga mAtra hai| nadI-nAva 330 2010_03
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ n soommunisma MAAVARANANEWomawwwmummo vAEiDIAS dhyAna hai AtmaramaNa MANTRINAGIRATRAINA saMyoga! thor3I dera ko milanA ho gayA hai| ina thor3e kSaNoM meM isa sAdhu-saMta tumheM kahate haiM, vAsanA chor3o, yaha nahIM kahate ki AzA taraha jIo ki tumhAre kAraNa kisI ko vyartha dukha na pahuMce; basa chodd'o| kyoMki agara AzA chor3o to sAdhu-saMta bhI AzA hI ke kAphI hai| thor3I dera rAha para sAtha ho lie haiM, gIta gunagunA lo, sahAre jI rahe haiM-svarga kI AzA, mokSa kI AzA, isa saMsAra tthiik| kucha dete bane, de do; ThIka! lekina isa bhrAMti meM mata meM nahIM milA to paraloka meM milegA sukha, isakI aashaa| par3anA ki yaha sadA saMbaMdha rahanevAlA hai--nissaMga! mahAvIra kI bAta kucha aura hai| mahAvIra kaha rahe haiM, AzA aura jisako yaha patA calA ki maiM nissaMga hUM, vaha nirbhaya ho jAnI caahie| AzArahitatA jaba taka na ho jAe, taba taka mukti jAtA hai| mUla bhitti hai, jIvana se jo suparicita hotA hai, vaha | nahIM hai| nissaMga ho jAtA hai| jIvana ko dekhoge to dikhAI hI par3a jAegA| AzA vAsanA kA sUkSmatama rUpa hai| AzA kA artha hai, jo akelA hU~; bilakula akelA huuN| janmoM-janmoM se anaMta kI Aja nahIM huA, kala hogaa| jo Aja nahIM ho pAyA, kala kara yAtrA para akelA huuN| leNge| Aja cUka gae, kala na bhUleMge, kala na cuukeNge| AzA kA aura jaba akelA hUM, aura sAtha-saMgI hone kA koI upAya hI artha hai, jIvana ko kala para TAlane kI suvidhaa| nahIM hai to bhaya kaisA? jaba akelA hI hUM aura akelA hI rahA hUM | roja-roja hArate haiM, lekina kala kI AzA bacAe rakhate haiM! aura akelA hI rahUMgA to aba bhaya bhI kyA karanA ! jaba koI bahuta ghuTana hai, koI sUrate-bayAM nikale, AdamI tathyoM ko dekha letA hai, tathya svIkAra ho jAte haiN| agara sadA na uThe, kama se kama phugAM nikle| akasara aisA hotA hai ki yuddha ke maidAna para jaba sainika jAte phakIre-sahara ke tana para libAsa bAkI hai, haiM, to bahuta Dare rahate haiM-jAne ke pahale Dare rahate haiM; bar3e amIre-sahara ke aramAM abhI kahAM nikle| ghabar3Ae rahate haiM, mauta kI tarapha jA rahe haiN| patA nahIM lauTeMge, nahIM | hakIkateM haiM salAmata to khvAba bahutere lautteNge| lekina jaise hI yuddha ke maidAna para pahuMca jAte haiM, bhaya malAla kyoM ho jo kucha khvAba rAyagAM nikle| samApta ho jAtA hai| phira goliyAM calatI rahatI haiM aura bama girate -kucha sapane agara jhUThe nikala gae to itanA dukhI hone kI haiM aura ve tAza bhI khelate rahate haiM, gapazapa bhI karate haiM, haMsate bhI kyA jarUrata? haiM, gunagunAte bhI haiM, bhojana bhI karate haiM--saba calatA hai| hakIkateM haiM salAmata to khvAba bahutere eka daphA yuddha ke maidAna para pahuMca gae, eka bAta svIkRta ho aura abhI saMsAra to banA hai; to aura sapane banA leMge jAtI hai ki ThIka hai, mauta hai| jo hai, hai| usase bacane kA kyA malAla kyoM ho jo kucha khvAba rAyagAM nikale! hai? bhAgane kA kahAM hai? -kucha khvAba jhUThe nikala gae, kucha sapane saca na siddha hue jaise hI hama tathyoM ke sAtha AMkha milAnA sIkha jAte haiM, eka to isameM dukhI hone kI kyA bAta hai? abhaya paidA hotA hai ki jo hai, hai| mauta hai to hai, karoge kyA? AdamI hAratA hai eka meM, to loga use AzvAsana dete haiM, kyA jAoge kahAM? bhAgoge kahAM? phira yuddha ke kSetra se to bhAganA ghabar3Ate ho? eka bAra AdamI hAra jAtA hai, dUsarI bAra jIta saMbhava bhI hai| yuddha ke kSetra meM to bacane kA koI upAya ho bhI jAtA hai| dUsarI bAra hAra jAtA hai, tIsarI bAra jIta jAtA hai| sakatA hai, lekina jIvana ke kSetra meM kahAM bhAgoge? cale calo! jiitoge| yahAM to mauta sunizcita hI hai| kahIM bhI jAo, kaise bhI baco, hAlAMki isa saMsAra meM koI aba taka jItA nhiiN| yahAM sabhI kahIM bhI chipo, mauta tumheM khoja hI legii| to jaba honA hI hai to hAre haiN| jIta yahAM saMbhava nahIM hai| hAra yahAM svabhAva hai| lekina svIkAra ho jAtA hai| AzA kahe calI jAtI hai, Aja hAra gae, ThIka se saMgharSa na kara 'nissaMga, nirbhaya aura aashaarhit...|' pAe, vidhi-vidhAna na juTA pAe, aba samajhadAra bhI ho gae yaha AzArahita zabda ko bahuta khayAla se samajhane kI jarUrata | jyAdA, anubhava bhI ho gayA, kala jIta leNge| hai| jIvana meM hama kAmanA se bhI jyAdA AzA se baMdhe haiN| aise jo kabhI nahIM ghaTatA, kabhI nahIM ghaTegA, usakI AzA meM 331 2010_03 www.jainelibrar.org
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 2 hama jIye cale jAte haiN| aura hAtha se roja-roja jIvana cukatA | hAra aura jIta eka hI sikke ke do pahalU haiN| jAtA hai| idhara jIvana rAkha huA jA rahA hai, udhara AzA sulagatI AzA-nirAzA eka hI sikke ke do pahalU haiN| rahatI hai, sulagAe rakhatI hai| hama daur3e rahate haiN| sukha-dukha eka hI sikke ke do pahalU haiN| vAsanA se bhI jyAdA khataranAka pakar3a hai AzA kii| kyoMki svarga-narka eka hI sikke ke do pahalU haiN| aisA to dikhAI par3atA hai ki bahuta se loga vAsanA se Uba jAte tuma dukha se bacanA cAhate ho, sukha pAnA cAhate ho; milatA to haiM, magara AzA se nahIM uubte| idhara vAsanA se Ubate haiM, to dukha hI hai| tuma nirAzA se bacanA cAhate ho, AzA ko ukasAe bhAgate haiM saMsAra chor3akara; lekina saMnyAsa meM bhI AzA ko to rakhate ho; milatI to nirAzA hI hai| jalAe hI rakhate haiM ki jo saMsAra meM nahIM milA, vaha saMnyAsa meM mahAvIra kahate haiM, AzArahita ho jAo; AzA se zuddha ho mila jaaegaa| | jaao| AzA ko chor3a do| AzA ke chor3ate hI eka krAMti mahAvIra kI dRSTi meM saMnyAsa ghaTatA hai, jaba tuma AzArahita ho | ghaTatI hai| vaha krAMti hai, bhaviSya kA visarjita ho jaanaa| vaha ge| jaba tumane yaha svIkAra kara liyA ki kucha hotA hI nahIM, krAMti hai, bhaviSya kA samApta ho jaanaa| nirAzA nahIM AtI, honevAlA nahIM hai| saba AzAeM vyartha haiM, dhokhA haiM, pravaMcanA haiM, bhaviSya vidA ho jAtA hai| aura bhaviSya ke vidA hote hI tumhArI mRga-marIcikA haiN| UrjA yahIM aura abhI Thahara jAtI hai| tuma to ghbdd'aaoge| tuma kahoge, agara aisA AdamI | vahI dhyAna kA pahalA caraNa hai-UrjA yahAM, abhI Thahara jaae| AzArahita ho jAe, hatAza ho jAe, nirAza ho jAe to jIyegA kala meM na bhaTakatI phire, kala meM talAza na kre| Aja aura yahIM kaise? calegA kaise? uThegA kaise? subaha bistara se bAhara kaise aura isI kSaNa tumhArA sArA astitva saMgaThita ho jaae| nikalegA? agara kucha bhI nahIM honA hai to bistara se bAhara abhI tuma bikhare-bikhare ho| kucha atIta meM par3A hai, jo aba nikalane kA bhI kyA prayojana? rahA nahIM; kucha vahAM ulajhA hai...kucha kyA, kAphI ulajhA hai| hama Darate haiN| hama Darate haiM ki aisA AdamI agara nirAza ho nabbe pratizata AdamI atIta meM ulajhA hai| kisI ne gAlI dI thI gayA to phira jInA asaMbhava hai; zvAsa lenA asaMbhava hai| lekina bIsa sAla pahale, abhI bhI vahAM ulajhAva banA hai| tIsa sAla hameM patA nahIM hai| nirAza bhI hama tabhI taka hote haiM, jaba taka pahale koI mitra cala basA thA duniyA se, abhI bhI eka ghAva banA | AzA hai| jaba AzA bilakula vidA ho jAtI hai to nirAza bhI hai| paMdraha sAla pahale koI hAra ho gaI thI, abhI taka usakI hone ko kucha nahIM bctaa| ise smjhnaa| tiktatA jIbha para banI hai| abhI taka chaTatI nahIM hai| abhI taka nirAzA AzA kI asaphalatA hai| bAra-bAra yAda A jAtI hai| nirAzA AzA kA abhAva nahIM hai, nirAzA AzA kI nabbe pratizata AdamI vahAM ulajhA hai, jo hai nahIM; aura jo dasa asaphalatA hai| jisa AdamI ne AzA chor3a dI, usI ke sAtha pratizata hai vaha vahAM ulajhA hai, jo abhI AyA nhiiN| aise hama nirAzA bhI chUTa gii| aba nirAza hone ko bhI kucha na bcaa| jaba | zUnya meM jIte haiN| AzA hI na bacI to nirAza hone kA kyA bacA? jaba jIta kA yahI ThIka artha hai mAyA meM jIne kaa| mAyA kA artha hai, usameM koI khayAla hI na rahA to hAroge kaise? | jInA, jo nahIM hai-atIta; aura usameM jInA, jo abhI AyA isalie lAotse kahatA hai, mujhe koI harA nahIM sktaa| nahIM hai- bhvissy| kyoMki maiM jAnatA hai, jIta hotI hI nhiiN| aura maiM jIta kI koI aura brahma meM jIne kA artha hai abhI jInA. yahIM jInA, sau AkAMkSA nahIM karatA huuN| majhe koI harA nahIM sktaa| pratizata isI kSaNa meM ikaTThe ho jaanaa| sArI prANa-UrjA isI kSaNa kaise harAoge usa AdamI ko, jo jItane ke lie Atura hI meM Akara ikaTThI ho jAe, keMdrita ho jAe, saMgaThita ho jAe, nahIM hai? jisane jItane kI vyarthatA ko samajha liyA, use tuma | ekAgra ho jaae| to usa UrjA kI ekAgratA meM hI hamArA pahalA kaise harAoge? saMbaMdha, pahalA sAkSAtkAra satya se hotA hai| 332 Jal Education International 2010_03
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ H dhyAna hai AtmaramaNa - isalie mahAvIra kahate haiM, aashaarhittaa| Aja, kala atyaMta aura abhinna kyA? hama apane ko dhokhA die cale jAte haiN| hama kahate haiM, kala saba sanAtana, siddha aura samagra hai acchA ho skegaa| manuSya kI bar3I se bar3I jo bhrAMti kI kalA hai, saba aciMtya, anAdi aura avyagra hai vaha yaha hai ki kala thor3A sudhAra ho jaaegaa| Aja dukAna ThIka aura vaha pala jo gayA so gayA hI nahIM cala rahI hai, kala clegii| Aja grAhaka nahIM Ae, kala jo nayA Ae, rahe vaha nayA hI aaeNge| Aja sammAna nahIM milA, koI kAraNa nahIM hai, kala kyoM ise thor3A socnaa| na milegaa| thor3I aura koziza kreN| tumhArI AzA ke kAraNa nayA bhI nayA nahIM ho paataa| tuma pratyeka nayA dina naI nAva le AtA hai, jo-jo yojanA banA lete ho, usake kAraNa nae ko bhI jUThA kara lekina samudra hai vahI, siMdhu kA tIra vahI dete ho, purAnA kara dete ho, Ane ke pahale hI kharAba kara dete ho| pratyeka nayA dina nayA ghAva de jAtA hai, tumhArI apekSA nae para pahale se hI chAyA DAla detI hai| lekina pIr3A hai vahI, naina kA nIra vahI tuma kucha mAnakara cala rahe ho, yaha hogA; agara huA to bhI kucha badalatA nhiiN| pIche lauTakara dekho! registAna kI majA nahIM aataa| kyoMki isako to tuma bahuta bAra sapane meM dekha taraha...rikta hai jiivn| apane atIta ko dekho, vahAM kucha bhI cuke the; bahuta bAra soca cuke the, vahI huaa| hone ke pahale hI nahIM hai| na hone kA kAraNa hI jo-jo tuma atIta meM cUka gae ho, purAnA par3a gyaa| vaha tuma bhaviSya meM rakha lie ho| jo tumheM pIche nahIM mila sakA, agara na huA to dukhI hooge ki nahIM huA; agara huA to use tamane Age sarakA liyA hai| jo tama satya meM nahIM pA sake, sakhI na hooge| AdamI kA gaNita bar3A ajIba hai| usakA sapanA dekha rahe ho| tumane khayAla kiyA, jisase apekSA ho usase sukha nahIM jaba mahAvIra kahate haiM, ki 'AzArahitatA', to unakA artha miltaa| rAha tuma cala rahe ho, tumhArA rUmAla gira jAe aura eka yaha hai : satya yahAM hai, isa kSaNa! tuma isa kSaNa se aura kahIM na ajanabI AdamI uThAkara rUmAla de de to tuma dhanyavAda dete ho; bhttko| tuma isa kSaNa meM lauTa aao| isa kSaNa meM hogA miln| kyoMki apekSA nahIM thii| tuma prasanna hote ho ki bhalA AdamI hai| isa kSaNa meM ghaTegI vaha krAMti, jisako samAdhi kaheM, samyaka jJAna lekina tumhArI patnI hI rUmAla uThAkara de de, to tuma dhanyavAda bhI kaheM yA koI aura nAma denA ho to aura nAma deN| nahIM dete! hAM, agara uThAkara na de to nArAja hooge ki tumane isa kSaNa se dvAra khulatA hai astitva meN| yaha kSaNa dvAra hai| uThAkara diyA kyoM nahIM? uThAkara de, to prasanna nahIM hote; na kevala vartamAna saca hai, zeSa saba jhUTha hai| jo bIta gayA, bIta | dhanyavAda, na anugrh| na de to nArAja hote ho|| gayA, aba nahIM hai| jo nahIM AyA, abhI nahIM AyA hai| jo bIta | jisase apekSA hotI hai, usase hama dukha pAte haiM, sukha nahIM gayA vaha kabhI saca thA, jaba vaha vartamAna thaa| aura jo nahIM | paate| agara pUrA ho jAe to honA hI cAhie thA; isalie sukha AyA hai, vaha kabhI saca hogA lekina tabhI jaba vartamAna bnegaa| kA koI kAraNa nahIM hai| patnI ne rUmAla uThAkara diyA-denA hI to eka bAta taya hai ki kevala vartamAna ke atirikta aura kucha cAhie thaa| usakA kartavya hI thaa| isameM bAta kyA ho gaI bhI saca nahIM hotaa| to tuma vartamAna meM hone kI kalA sIkha dhanyavAda kI? agara na diyA to kartavya kA pAlana nahIM huaa| jAo, to satya ke sAtha ho jaaoge| satya se satsaMga judd'egaa| __ agara beTA bApa ko sammAna de to koI sukha nahIM milatA; na de aura vaha pala jo gayA, so gayA hI sammAna to dukha milatA hai| yaha bar3I hairAnI kI bAta hai| phira tuma jo nayA Ae, rahe vaha nayA hI kahate ho, hama dukhI kyoM haiM? yaha nahIM hogA, nayA bhI jAegA agara tumane dhaMdhA kiyA aura dasa hajAra rupaye milane kI AzA aura hara kSaNa nayA hI kSaNa AegA thI, mila gae to koI khAsa sukha nahIM hotA-milane hI the| phira kSaNika kyA? khaMDa kyA hai, chinna kyA? nizcita hI thaa| milane ke pahale hI tuma yojanA banA cuke the ki 333 2010_03 www.jainelibrary org
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 2 mileNge| itanA hI nahIM, milane ke bAda kyA-kyA karoge usa lenA-sabhI kucha apUrva hai| sabakI bhI yojanA banA cuke the| to jaba milate haiM, taba cauMkAte lekina AzArahita vyakti ho to pratikSaNa sone kA hai; nahIM tumheN| vismaya se nahIM bharate, AnaMda-vibhora nahIM krte| pratikSaNa meM sugaMdha hai, pratikSaNa meM svarga hai| agara na mile to tuma dukhI jarUra ho jAte ho| | mahAvIra kahate haiM, 'saMsAra se jo suparicita, nissaMga, nirbhaya mahAvAra kahata hAra kalakatte meM mere eka mitra haiM, unake ghara maiM kabhI-kabhI rukatA aura AzArahita hai, usI kA mana vItarAgatA ko upalabdha hotA thaa| eka bAra mujhe lekara earaporTa se ve ghara jA rahe the, udAsa hai; aura vahI dhyAna meM sunizcala, bhalIbhAMti sthita hotA hai|' the; to maiMne pUchA ki kyA mAmalA hai? ve bole ki bar3A nukasAna dhyAna kI sthiratA kA artha hai, vartamAna ke kSaNa se yahAM-vahAM na laga gayA, koI pAMca lAkha kA nukasAna laga gyaa| unakI patnI jAnA; jarA bhI DAMvADola na honaa| jo hai, usake sAtha pUrI bhI pIche thI kAra meM, vaha haMsane lgii| usane mujhase kahA, Apa samarasatA se jiinaa| jo hai, usase anyathA kI na mAMga hai, na cAha inakI bAtoM meM mata pdd'naa| maiMne kahA, ve udAsa haiM aura tU haMsa rahI hai, na AzA hai| jo hai, vaisA hI honA caahie| aisA hI bhAva hai| hai; bAta kyA hai? | jo hai, vaha vaisA hai hI jaisA honA cAhie thaa| na koI virodha hai, na to usane kahA, mAmalA aisA hai ki nukasAna huA nahIM, pAMca koI niMdA hai, na koI AlocanA hai| lAkha kA lAbha haA hai| lekina dasa lAkha kA honA cAhie thA. tathya kI isa svIkati kA nAma tathAtA hai| aura 3 isalie ye dukhI haiN| inako maiM lAkha samajhA rahI hUM ki tumheM pAMca tathAtA ko upalabdha huA, usako mahAvIra aura buddha donoM ne lAkha kA lAbha huaa| magara ye kahate haiM, vaha koI savAla hI nahIM tathAgata kahA hai| tathAgata buddha aura mahAvIra kA viziSTa zabda hai, dasa kA honA nizcita hI thaa| pAMca kA nukasAna ho gyaa| hai| usakA artha hotA hai, tathAtA ko upalabdha; tathya kI svIkRti aba jisako dasa lAkha kA lAbha honA hai, use pAMca lAkha kA ko pUrNatA se upalabdha hai| jo hai, hai; jo nahIM hai, nahIM hai| aura bhI lAbha ho to prasannatA kaise ho? kyoMki prasannatA to tumhArI isameM merA koI cunAva nahIM hai| maiM rAjI huuN| jo hai, usake hone se apekSA para nirbhara hotI hai| rAjI huuN| jo nahIM hai, usake nahIM hone se rAjI huuN| anyathA kI tuma khayAla karanA, agara tuma apekSAzUnya ho jAo to tumhAre | koI cAha nahIM hai| tathya kA pUrA svAgata hai| aisA vyakti hI jIvana meM AnaMda kI varSA ho jaaegii| agara tumhArI koI AzA na | dhyAna ko sthita hotA hai| raha jAe to tama pAoge, pratipala svarga ke phala khilane lge| Amataura se to hama rote hI rahate haiN| logoM kI AMkheM dekho. tama jisakI koI AzA nahIM hai use to sAMsa calanA bhI bar3e AnaMda | unheM sadA AMsuoM se bharI paaoge| hajAra zikAyateM haiN| kI ghaTanA mAlUma par3atI hai| jiMdA hai, yaha bhI bahuta hai / yaha bhI zikAyateM hI zikAyateM haiN| sArA atIta vyartha gayA, vartamAna koI jarUrI to nahIM hai ki honA caahie| isakI bhI koI aisI vyartha jA rahA hai, bhaviSya kI AzA para TaMge haiN| bar3A patalA dhAgA anivAryatA to nahIM hai| yaha jagata mujhe jilAe hI rakhe, isakI hai, jisase talavAra laTakI hai| vaha bhI hogA isakA pakkA kyA anivAryatA hai? mere dIye ko bujhA de to zikAyata kahAM bharosA thor3e hI hai| sirpha AzA hai, bharosA nahIM hai| karUMgA? apIla kI koI korTa bhI to nahIM hai| merA dIyA jala | bharosA ho bhI kaise sakatA hai? AzA to pahale bhI kI thI, hara rahA hai, yaha bhI dhanyabhAga hai| bAra TUTa gii| AzA-AzA karake to aba taka gaMvAyA; milA jisa vyakti ke jIvana meM AzA nahIM hai, honA mAtra bhI parama kucha bhI nhiiN| lekina binA AzA ke jIyeM bhI kaise? to phira AnaMda hai| choTI-choTI cIjeM AnaMda kI ho jAtI haiN| havAoM kA Age ke lie sarakA lete haiN| pIche ke lie rote rahate haiM, Age ke vRkSoM se gunagunAte hue gujara jAnA! vRkSoM meM naI kopaloM kA phUTa lie rote rahate haiN| aura bIca ke kSaNa meM paramAtmA tumhAre dvAra para AnA ! subaha pakSiyoM kI cahacahAhaTa ! rAta AkAza kA tAroM se dastaka detA rahatA hai| paramAtmA kahatA hai, yahAM, isI kSaNa! bhara jAnA ! rAha para kisI AdamI kA namaskAra kara lenA, kisI kholo AMkheM! dekho, maiM maujUda hUM! bacce kA muskurA denA, kisI kA prema se hAtha hAtha meM le lekina hameM phursata kahAM? vartamAna kA choTA-sA kSaNa, bar3A 334 | JanEducation International 2010_03
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dhyAna hai AtmaramaNa choTA hai--ANavika, hamArI ciMtAoM meM atIta aura bhaviSya | lekina jaba dUsaroM se saMbaMdha dhIre-dhIre chor3a dete ho, bhItara jAna kI, kahIM kho jAtA hai| lete ho, jAga jAte ho ki koI apanA nahIM, to yaha zarIra kI daur3a kabhI socanA baiThakara baMda ho jAtI hai| isa daur3a ke baMda hote hI dhIre-dhIre zarIra ke sAtha Ao ki Aja gaura kareM isa savAla para tumhArI jo AMtarika Asakti hai, vaha kSINa ho jAtI hai| jaba dekhe the hamane jo vaha haMsI khvAba, kyA hue? koI apanA nahIM hai to eka dina patA calatA hai ki zarIra bhI pahale bhI tuma khvAba dekhate rahe the; unakA kyA huA? aba | apanA nahIM hai| maiM zarIra nahIM hUM, yaha bodha gahana hotA hai| phira khvAba dekha rahe ho| jo unakA huA, vahI inakA bhI hogaa| aura jaba yaha bodha gahana hotA hai, taba eka aura naI krAMti marate vakta rooge ki khvAba meM hI gNvaayaa| AzA meM hI ghaTatI hai ki maiM mana bhI nahIM huuN| jaise zarIra jor3atA hai dUsaroM se, baMdhe-baMdhe naSTa hue| aisA mana jor3atA hai zarIra se| jaise-jaise tuma pIche haTate jAte ho, khvAba chodd'o| ye svapnIlI AMkhoM para thor3A pAnI chir3ako hoza setu TUTate jAte haiN| kaa| thor3A jhakajhoro apane ko, jgaao| aura isa kSaNa meM lauTa zarIra jor3atA hai saMsAra se, para se| para se saMbaMdha girA, zarIra aao| pkdd'-pkdd'kr...| kA saMbaMdha zithila huaa| zarIra kA patA calA ki zarIra mujhase pahale to bar3I kaThinAI hogii| kyoMki mana kI parAnI AdateM alaga hai, maiM deha nahIM, to mana jor3atA hai zarIra se| aba mana ke haiM, vaha khisaka-khisaka jAtA hai| tumane idhara se pakar3A, vaha bhI jor3ane kA koI kAraNa na rhaa| maiM zarIra nahIM hUM to mana kA dUsarI galI se nikala gyaa| pIche gayA, Age gayA, yahIM bhara nahIM | jor3a bhI ukhdd'aa| aataa| lekina tuma koziza karate raho, koziza karate raho, kabhI aura jaise hI jor3a ukhar3A ki AkhirI krAMti ghaTatI hai| patA agara kSaNabhara ko bhI yahAM ruka jAegA, to svAda kI zuruAta ho calatA hai ki maiM mana bhI nahIM hUM; usake pAra jo zeSa hai, vahI huuN| jAegI-satya kA svAda! phira svAda pakar3a letA hai| phira usa vahI huuN| svAda ke kAraNa mana jyAdA-jyAdA rukane lagatA hai| usase saMbaMdha kabhI nahIM chuutttaa| vahI hai zAzvata aatmaa| vahI 'dhyAna-yogI apane AtmA ko zarIra tathA samasta bAhya | hai tumhAre bhItara snaatn| vahI hai nity| vahI saMyogoM se bhinna dekhatA hai| arthAta deha tathA upAdhi kA sarvathA | zarIra maratA hai; isalie zarIra ke sAtha jur3e to bhaya rhegaa| tyAga karake nissaMga ho jAtA hai|' mana badalatA hai; mana ke sAtha jar3e to jIvana meM kabhI thiratA na jisane yaha jAnA ki koI merA nahIM hai, koI mitra nahIM, koI hogii| priyajana nahIM; jisane yaha samajhA ki maiM akelA hUM, use jaldI hI zarIra aura mana ke pAra jo chipA hai-sAkSI, caitanya--usase | eka aura naI samajha aaegii| aura vaha samajha hogI ki maiM zarIra jur3e to phira saba zAzvata hai, saba thira hai| phira koI parivartana kI nahIM huuN| kyoMki dUsaroM ke sAtha hama jo saMbaMdha jor3e haiM, vaha zarIra lahara nahIM aatii| phira tuma usa anaMta gRha meM pahuMce, jahAM se se jor3e haiN| jaba dUsaroM se saMbaMdha TUTa jAtA hai to zarIra se saMbaMdha nikalane kA koI kAraNa nhiiN| jahAM tuma sadA ke lie vizrAma zithila hone lagatA hai| jo AdamI daur3atA hai, usake paira majabUta kara sakate ho| jahAM virAma hai--ciMtAoM se, vicAroM se, rahate haiN| jaba vaha ghara baiTha jAtA hai, daur3anA baMda kara detA hai, paira azAMtiyoM se, tanAvoM se| tuma apane ghara vApisa aae| apane Apa kamajora ho jAte haiN| agara vaha varSoM taka baiThA hI rahe | 'dhyAna-yogI apane zarIra ko tathA samasta bAhya saMyogoM ko to phira cala hI na paaegaa| | bhinna dekhatA hai| deha tathA upAdhi kA sarvathA tyAga karake nissaMga jaba tumhArA mana zarIra ke mAdhyama se dUsaroM se bahuta saMbaMdha ho jAtA hai|' banAtA hai, hajAra taraha ke nAte jor3atA hai to zarIra majabUta rahatA 'vahI zramaNa AtmA kA dhyAtA hai, jo dhyAna meM citavana karatA hai| zarIra kI pakar3a gaharI rahatI hai, Asakti bhArI rahatI hai| hai ki maiM na para kA hai, na para padArtha yA bhAva mere haiN| maiM to eka kyoMki usI ke dvArA...vahI to setu hai dUsare taka pahuMcane kaa| zuddha-buddha jJAnamaya caitanya huuN|' 335 2010_03
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH2 RATHI 'citavana'--jainoM kA apanA zabda hai| ise tuma ciMtana se eka akaMpa hone kI dizA hai vrtmaan| mata samajha lenaa| ciMtana se bhinna karane ke lie hI isa zabda ko 'tathAgata atIta aura bhaviSya ke artha ko nahIM dekhte|' gaDhA gayA hai citvn| ciMtana kA artha hotA hai. socanA. aura | na to atIta meM koI sArthakatA hai. aura na bhaviSya meM koI citavana kA artha hotA hai dekhnaa| sArthakatA hai| tathAgata tathya meM dekhate haiN| tathya meM dekhane se hI, tuma aisA baiThakara soca sakate ho ki maiM zuddha-buddha paramAtmA hUM; tathya ke sAtha jur3ane se hI, jo hai usameM utarane se hI, satya kA isase kucha lAbha na hogaa| yaha to mana meM hI uThI taraMga hai| yaha to anubhava upalabdha hotA hai| mana hI doharA rahA hai| nahIM, aisA socanA nahIM hai, aisA dekhanA hai| tathya dvAra hai satya kaa| aisA vicAra meM nahIM, bhItara doharAnA hai| aisA bhItara anubhava meM ....kalpanAmukta maharSi vartamAna kA anupazyI ho|' lAnA hai| aisA spaSTa dikhAI par3e ki maiM zuddha-buddha paramAtmA huuN| anupazyI vartamAna kA! vartamAna kI pratIti meM, vartamAna ke isameM jarA bhI zaMkA aura zalya na rhe| isameM jarA bhI saMdeha kI anubhava meM, vartamAna ke sAkSAtkAra kI jo dazA hai, jo isa samaya chAyA na pdd'e| yaha zraddhA paripUrNa ho| yaha ho jAtI hai| gujara rahA hai sAmane se, usako hI dekhatA hai| usakA hI anupazyI jo AzArahita, nissaMga bhAva se jItA hai. svabhAvataH dhIre-dhIre hotA hai| use yaha dRSTi upalabdha hotI hai| yaha samyakatva upalabdha hotA aveyaranesaM, jAgarUkatA basa isa kSaNa kI hotI hai| ise thor3A hai| vaha dekhane lagatA hai apane bhiitr| use sApha dikhAI par3ane karane kI koziza kro| kaThina hai, ati kaThina hai| lekina jaba lagatA hai ki maiM dekhanevAlA huuN| jo bhI dikhAI par3atA hai, vaha maiM | sadhatA hai to sabhI kaThinAiyAM sahane yogya thIM, aisA patA nahIM hai| ho bhI kaise sakatA hai? jo majhe dikhAI par3atA hai. usase clegaa| taba bahamalya hIrA. amalya hIrA hAtha lagatA hai| maiM alaga ho gyaa| maiM to vaha hUM, jise dikhAI par3atA hai| thor3I koziza kro| jo bhI tuma kara rahe ho...rAste para cala isalie dhIre-dhIre samasta dRzyoM se apane ko mukta karake zuddha rahe ho, to basa calane kA hI anupazyana, calane kI hI draSTA meM lIna ho jAne kA nAma citavana hai| | jAgarUkatA rhe| bhojana kara rahe ho to bhojana karane kI hI 'vahI zramaNa AtmA kA dhyAtA hai...|' jAgarUkatA rhe| aura mahAvIra kahate haiM, vahI dhyAna ko upalabdha huA, jo jhena phakIra bokojU se kisI ne pUchA ki tumhArI sAdhanA kyA | citavana karatA hai, jo dekhatA hai, jisake anubhava meM AtA hai, hai? usane kahA, jaba bhojana karatA hUM to sirpha bhojana karatA hai jisakI pratIti meM utaratA hai ki maiM na para kA hUM, na para mere haiN| maiM aura jaba kueM se pAnI bharatA hUM to sirpha kueM se pAnI bharatA huuN| eka zuddha-buddha jJAnamaya caitanya huuN| . | aura jaba so jAtA hUM to sirpha so jAtA huuN| 'tathAgata atIta aura bhaviSya ke artha ko nahIM dekhte...|' usa AdamI ne kahA, yaha bhI koI sAdhanA huI? yaha to sabhI 'tathAgata atIta aura bhaviSya ke artha ko nahIM dekhte| karate haiN| kalpanAmukta maharSi vartamAna kA anupazyI ho, karma-zarIra kA | bokojU ne kahA, kAza! sabhI yaha karate hote to pRthvI para buddha zoSaNa kara use kSINa kara DAlatA hai|' hI buddha hote| saba tathAgata hote| tuma jaba bhojana karate ho taba "tathAgata atIta aura bhaviSya meM nahIM dekhate'-vahI tathAgata tuma hajAra kAma aura bhI karate ho| bhojana to zAyada hI karate ho, kI paribhASA hai; jo na pIche dekhatA hai, na aage| jo basa yahIM hai; aura hI kAma jyAdA karate ho| isa kSaNa meM paryApta hai| jo isa kSaNa se bAhara nahIM jaataa| AdamI bhojana para baiThA hai, vaha yaMtravata bhojana ko pheMke jAtA hai jaise dIye kI lau havA ke jhoMke meM kaMpatI idhara-udhara, phira havA | zarIra meN| mana hajAroM dizAoM meM bhaTakatA hai| na mAlUma ke jhoMke baMda ho gae aura dIye kI lau akaMpa jalatI hai| jaba tuma kahAM-kahAM kI yAtrAeM karatA hai| na mAlUma kitanI yojanAeM | akaMpa hote ho, tuma yahAM hote ho| jarA kaMpe ki yA to atIta meM | banAtA hai| gae, yA bhaviSya meM ge| do hI dizAeM haiM kaMpane kii| tuma rAste para calate ho, jaba calate ho to sirpha calate ho? 336 Jal Education International 2010_03
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dhyAna hai AtmaramaNa calane kA to khayAla hI nahIM rkhte| jo vartamAna meM ho rahA hai '...terI AtmA Atmarata ho jaaegii|' usako to dekhate hI nhiiN| usase to tuma cUkate hI cale jAte ho| mA ciTThaha, mA jaMpaha, mA ciMtaha kiM vi jeNa hoi thiro| aura vartamAna bar3A choTA-sA kSaNa hai| jarA cUke ki gyaa| cUke appA appammi rao, iNameva paraM have jhaannN|| nahIM ki gayA! eka zabda bhI uThA mana meM ki vartamAna gyaa| tumane yahI parama dhyAna hai| agara itanA bhI kahA ki 'are! vartamAna ko dekhU,' vartamAna | ise thor3A khayAla meM le leN| kabhI baiThe haiM to baiThe raha jAeM; to gyaa| tumane itanA bhI kahA mana meM ki mujhe vartamAna meM jAgarUka baiThane meM hI lIna ho jaaeN| bhItara se zabdoM ko vidA kara deM, rahanA hai, to tuma jaba yaha kaha rahe the taba vartamAna jA rahA thaa| namaskAra kara leN| kucha ciMtana bhI na kreN| AtmA kA bhI ciMtana jo hai, vaha to zabda mAtra se bhI cUka jAtA hai| isalie bhItara na kreN| yaha bhI mata soceM ki maiM AtmA hUM, zuddha-buddha huuN| zabda na uThe, nizabda rahe to hI vartamAna pakar3a meM AtA hai| kyoMki vaha saba cUkanA hai| nizabda rahe aura jo kriyA tuma kara rahe ho, usameM hI pUrI na ciMtana kareM, na zarIra kI koI kriyA meM saMlagna hoM, baiThe haiM to tallInatA rhe| jaise yahI parama kRtya hai| | baiThane meM DUba jAeM aura bhItara sirpha jAge raheM, basa eka khayAla isIlie kabIra ne kahA hai ki jo khAtA-pItA hai, vahI terI rakheM ki hoza banA rahe. nIMda na A jaae| sevA hai prabhu! jo uThatA-baiThatA hUM, vahI terI parikramA hai prabhu! agara dhyAna kA kisI cIja se virodha hai to nIMda se; aura 'khAU piU so sevaa|' kisI cIja se virodha nahIM hai| saMsAra chor3akara mata bhaago| baDI adabhata bAta kabIra ne kahI ki maiM jo khAtA-pItA haM. vahI| ghara-gahasthI choDakara mata bhaago| isase kacha lenA-denA nahIM hai| tujhe maiMne bhoga lagA diyA prabhu! aura bhoga kahAM lagAUM? | sirpha nIMda ko girA do| uThatA-baiThatA hUM, yahI tere maMdira kI parikramA hai; aba aura | jaba maiM kaha rahA hUM, nIMda ko girA do to merA matalaba yaha nahIM hai parikramA karane kahA jAUM? isakA artha huA ki agara kSaNa ko | ki rAta tuma soo mt| jaba jAgo to paripUrNatA se jaago| koI pUrI taraha jIye to saba ho gyaa| kSaNa se cUke ki saba cuuke| AhistA-AhistA calo, uTho, baiTho eka bAta kha kSaNa meM jAge ki saba paayaa| bhItara hoza ko samhAle rakhanA hai| 'he dhyAtA, tU na to zarIra se koI ceSTA kara, na vANI se kucha abhI nAjuka hai| abhI bAra-bAra kho jaaegaa| bola aura na mana se kucha ciMtana kr| isa prakAra yoga kA nirodha samhAlate-samhAlate Ane lgegaa| phira dhIre-dhIre tuma pAoge, karane se tU sthira ho jAegA, terI AtmA Atmarata ho jaaegii| jaba dina kI jAgRti meM jAgaraNa sadha gayA, to nIMda meM bhI zarIra to yahI parama dhyAna hai|' so jAegA, tuma jAge rhoge| zarIra to vizrAma karegA, lekina yaha parama dhyAna kA parama sUtra! tumhAre bhItara eka praharI jAgA rhegaa| 'he dhyAtA, tU na to zarIra se koI ceSTA kr...|' dhyAna ke jisa dina caubIsa ghaMTe jAgaraNa sadha jAtA, usI dina vyakti lie zarIra kI ceSTA kA koI prayojana nahIM hai| | buddhatva ko upalabdha ho jaataa| '...na vANI se kacha bolA' na bhItara zabda ko nirmita kr| to jAgane meM to jAganA pahale sAdho. phira nIMda kI phikra kara kyoMki dhyAna se usakA bhI koI saMbaMdha nahIM hai| leNge| pahale to jAgane se nIMda ko httaao| tumheM bhI kaI daphe '...aura na mana se kucha ciMtana kr| isa prakAra yoga kA | lagA hogA ki tumhAre bhItara jAgaraNa kI kaI mAtrAeM hotI haiN| nirodha karane se tU sthira ho jaaegaa|' jaise samajho ki tuma rAste para jA rahe ho aura acAnaka eka eka nizabda zUnya bhItara ghera le| usa nizabda zUnya meM jAgaraNa sAMpa rAste se nikala jAe to tuma cauMka par3ate ho| sAMpa nahIM kA dIyA bhara jalatA rahe, basa! zUnya ho aura jAgRti ho| nikalA thA taba tuma kisa avasthA meM the? thor3I taMdrA thii| cale zUnya + jAgRti--ki dhyAna huaa| jA rahe the DUbe-DUbe, soye-soye; thor3e-thor3e jAge, thor3e-thor3e dhyAna kA yahI parama sUtra hai| soye| sAMpa sAmane AyA, mauta sAmane A gaI, eka dhakkA 337 2010 03
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH2 lagA, ekadama jAga gye| eka kSaNa ko tuma usa avasthA meM Ae se bAdhita, grasta yA pIr3ita nahIM hotaa|' jisako mahAvIra kahate haiM, pratyeka kSaNa kI banAnA hai| _ 'vaha dhIra puruSa na to parISaha, na upasarga Adi se vicalita tuma kAra calA rahe the, gIta gunagunA rahe the, ki sigareTa pI rahe | hotA hai, na hI sUkSma bhAvoM, se bhayabhIta hotA hai, aura deva-nirmita the, ki reDiyo suna rahe the| cale jA rahe the apanI dhuna meN| mAyAjAla se mukta hotA hai|' acAnaka dUsarI kAra tejI se sAmane A gaI, mauta kA khatarA dhyAna, dharma kA maulika AdhAra hai| aayaa| durghaTanA hone-hone ko thI, bAla-bAla bce| usa kSaNa jaise kisI ko darzanazAstra meM jAnA ho to vicAra, tarka maulika eka jora tumhAre bhItara UrjA kA utthegaa| tuma jAga jaaoge| eka AdhAra hai| vaise hI kisI ko svayaM meM jAnA ho, svabhAva meM jAnA kSaNa ko lagegA, saba nIMda TUTa gii| khatarA itanA thA ki nIMda raha ho to dhyAna maulika AdhAra hai| nahIM sakatI thii| tuma aura saba sAdha lo aura dhyAna na sadhe, to tumane jo sAdhA manovaijJAnika kahate haiM khatare meM rasa hI isIlie hai ki usase hai, vaha dharma nahIM hai| tuma tapa sAdho, yoga sAdho, aura hajAra taraha kabhI-kabhI jAgane kI jhalakeM AtI haiN| loga pahAr3a para car3hane ke kriyAkAMDa aura vidhiyAM karo; yajJa karo, havana karo, jAte haiM, gaurIzaMkara car3hate haiM, khataranAka hai, jAna-jokhima meM pUjA-prArthanA karo, lekina tumhAre bhItara agara dhyAna nahIM sadhA to DAlanA hai| lekina jaba jokhima hotI hai to bhItara jAgaraNa hotA yaha saba sAdhanA bAhara-bAhara hai; bhItara tuma na A paaoge|| hai| jaba jokhima bahuta hotI hai to bhItara bahuta jAgaraNa hotA hai| aura isa bhItara Ane ke lie kucha karane jaisA nahIM hai| isa pahAr3a para car3hanevAle ko zAyada patA bhI na ho, ki vaha kyoM pahAr3a bhItara Ane kI prakriyA ko tumhArI sArI kriyAoM meM se sAdhA jA para car3hane ke lie pAgala huA jA rahA hai! lekina manasvida kahate sakatA hai| tuma dukAna para baiThe bAjAra meM kAma kara rahe ho, haiM, aura sadA se jJAniyoM ko isa bAta kA khayAla rahA hai ki khatare dhyAna-pUrvaka karo-soo mt| majadUra ho, ki adhyApaka ho, meM logoM ko isIlie rasa AtA hai ki khatare meM thor3I-sI nIMda | ki daphtara meM klarka ho, ki skUla meM caparAsI ho, kucha bhI ho; TUTatI hai aura jAgaraNa kA svAda milatA hai| garIba ho, ki amIra ho; sainika ho ki dukAnadAra ho; koI bhI lekina pahAr3a para agara roja-roja car3hate rahe...jo pahAr3a para | kRtya ho jIvana kA, vahIM eka bAta sAdhI jA sakatI hai ki jo bhI car3hane jAtA hai usako to thor3A rasa AtA hai, lekina nepAla meM jo tuma karo, use hozapUrvaka karate rho| AdamI dUsaroM ko pahAr3a para car3hAne kA kAma karate haiM jiMdagI se, pRthvI yaha paristhiti yaha, unako kucha nahIM hotaa| sthAna aura purajana ye daladala hai, vaha abhyasta ho gayA, yaha yAMtrika ho gyaa| erAvata bana hama phaMsate haiM bAhara to hara cIja yAMtrika ho jAtI hai, jaba taka ki bhItara kA madAMdha ho samajhate haiM jAgaraNa hI sIdhA-sIdhAna khojA jAe...jaise tuma kabhI Aga kamalavana hamArA hai, hamArA he jalAte ho, aMgAroM para rAkha jama jAtI hai. aisI citta para nIMda jamI yahAM kucha bhI hamArA nhiiN| yahAM jo bhI hamArA mAlUma par3atA hai, hai| ise thor3A jhakajhoranA hai| ise jhakajhorate rahanA hai| aMgArA vaha saba daladala hai| lekina isa hamAre ke daladala meM kucha hai, jo jalatA rhe| hamArA svabhAva hai| merA to kucha bhI nahIM hai, lekina maiM huuN| 'he dhyAtA, na to tU zarIra se koI ceSTA kara, na vANI se kucha yaha maiM kyA hai? isa maiM ko hama kaise pakar3eM? isa maiM kI tarapha bola aura na mana se kucha ciMtana kr| isa prakAra nirodha karane se hama kina yAtrAoM, kina yAtrApathoM se caleM? isa maiM kA surAga tU sthira ho jaaegaa| terI AtmA Atmarata ho jaaegii| yahI parama kaise mile? dhyAna hai|' mahAvIra ke ina sUtroM kA artha huA ki isa maiM ko jAnanA ho to 'jisakA citta isa prakAra ke dhyAna meM lIna hai, vaha AtmadhyAnI pahale to jisa-jisa ko tumane merA mAnA hai, usase apanA saMbaMdha puruSa kaSAya se utpanna IrSyA, viSAda, zoka Adi mAnasika dukhoM zithila kara lo| kyoMki 'mere' ke daladala meM, 'maiM' phaMsA hai| 1338 2010_03
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ N dhyAna he AtmaramaNa to pahale to daladala se bAhara kara lo| eka bAra daladala se bAhara Azrama meM, vahI usakA kAma thA, aura phakIra ne Akara pIche se ho jAe, mere kA jAla chUTa jAe to phira dUsarA kAma karane kA hai, usa para hamalA kiyA eka lakar3I aura vaha yaha hai ki maiM soyA na rhe| samrATa to bahuta cauMkA, usane kahA, yaha Apa kyA karate haiM? bAhara kA daladala miTe, phira bhItara kA daladala mittaao| phakIra ne kahA, dhyAna kI zuruAta Aja huii| aba tuma khayAla bAhara kA daladala hai saMbaMdhoM kA jAla, aura bhItara kA daladala hai rkhnaa| tuma kucha bhI kara rahe ho...tumhArA kAma hai lakar3I eka taraha kI supti, eka taraha kI nidrA, eka taraha kI tNdraa| kATakara lAnA, buhArI lagAnA, bhojana pakAnA, tuma saba karanA, hama aise cala rahe haiM jaise koI zarAbI cala rahA ho| cala bhI rahe lekina eka dhyAna rakhanA ki maiM kabhI bhI pIche se hamalA karUMgA, haiM, sApha bhI nahIM hai-aMdhere meM TaTolate se, khoye-khoye se, isakA hoza rkhnaa|| soye-soye se| usane kahA, yaha kisa taraha kA dhyAna huA? phakIra ne kahA, to jhakajhoro! pukAro! khIMco isa bhItara ke daladala se apane vaha tuma phikra mata kro| tuma basa itanA hoza rkho| ko baahr| kahate haiM aisA eka varSa biitaa| aura vaha phakIra aneka-aneka mahAvIra kahate haiM, isake lie na to koI yogAsana karane jarUrI | rUpoM se pIche se hamalA krtaa| dhIre-dhIre hoza samhalane lgaa| haiN| zarIra kI koI kriyA apekSita nahIM hai| na koI bahuta bar3A | kyoMki jaba koI caubIsa ghaMTe hamale ke bIca meM par3A ho to kaise vicAraka honA jarUrI hai| koI bar3e vizvavidyAlayoM se bar3I rahegA behozI meM? vaha bAra-bAra cauMkakara idhara-udhara dekha upAdhiyAM lekara AnA jarUrI nahIM hai| na zAstroM kA paThana-pAThana letaa| jarA-sI pIche se AvAja AtI ki vaha sajaga ho jaataa| Avazyaka hai| kyoMki ciMtana yahAM kAma AtA hI nhiiN| yahAM to hamale se bacanA jarUrI thaa| billI bhI calatI, koI havA kA sirpha eka cIja kAma AtI hai. aura vaha jAgaraNa hai| jhoMkA AtA to bhI vaha sajaga ho jaataa| to tuma jo bhI karate ho, apane choTe-choTe kRtyoM meM...buhArI eka varSa hote-hote aisI hAlata ho gaI ki jaba bhI phakIra lagA rahe ho ghara meM, basa jAgakara lgaao| hamalA karatA--isake pahale ki phakIra hamalA karatA, usakA eka jhena phakIra huA; samrATa usake pAsa AyA thA sIkhane hAtha lakar3I ko pakar3a letaa| hamalA karanA muzkila ho gyaa| dhyaan| to usa phakIra ne kahA ki ruko, jaba ThIka samaya phakIra bar3A prasanna huA aura usane kahA, tamane pahalA pATha sIkha AegA, maiM zurU kruuNgaa| usa samrATa ne kahA, maiM jyAdA dera nahIM liyaa| aba dUsarA pATha-ki aba rAta jarA samhalakara sonA, ruka sakatA, mere pitA vRddha haiM unakI mRtyu kabhI bhI ho sakatI hai| kyoMki maiM sote meM hamalA kruuNgaa| unhoMne hI mujhe bhejA hai ki unake jIte-jI maiM dhyAna ko upalabdha | lekina aba samrATa ko bhI khayAla meM A gayA thA ki eka bar3I ho jaauuN| to jaldI kreN| gaharI zAMti, akAraNa-bhItara bharI thii| eka bar3A prasAda, bar3I usa phakIra ne kahA, agara jaldI kI to dera ho jaaegii| jaldI prsnntaa| kucha sIdhA saMbaMdha bhI nahIM dikhAI par3atA thA ki AdamI karane meM bar3I dera ho jAtI hai| yaha to kAma dhIraja kA hai| tumane kisI ke pIche se hamalA kare to prasAda kA kyA saMbaMdha? itane agara samaya kI mAMga kI to phira na ho skegaa| to tama pahale taya AnaMda kA kyA kAraNa? lekina AnaMda hI AnaMda thaa| jarUra kara lo| maiM to tumheM svIkAra hI taba karUMgA ziSya kI taraha, jaba isameM bhI kucha rAja hogaa| tuma mujha para chor3a do| jaba samaya paripakva hogA, jaba mausama rAta kucha dina to coTeM khAyIM, phira dhIre-dhIre nIMda meM bhI AegA aura jaba maiM samajhUgA, ki aba zurU karanA pATha, zurU | samhalakara sone lgaa| nIMda meM bhI, kamare meM phakIra praveza karatA kara duuNgaa| to vaha AMkha kholakara baiTha jaataa| gaharI nIMda soyA hotA, ghurrATe koI aura upAya na dekhakara samrATa ne svIkAra kara liyaa| tIna | letA hotA, lekina jarA AvAja hotI ki vaha cauMka jaataa| sAla, kahate haiM bIta gae aura phakIra ne dhyAna kI bAta hI na kii| tumane dekhA kisI mAM ko? tUphAna ho, AMdhI ho, nIMda nahIM lekina eka dina phakIra AyA aura samrATa buhArI lagA rahA thA | khultii| baccA jarA ro de, nIMda khula jAtI hai| jisa tarapha dhyAna 339 2010_03
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 2 hotA hai, usa tarapha saMbaMdha ho jAtA hai| to eka AhlAda bacatA hai-asIma! aparibhASita! tuma yahAM sAre loga so jAo Aja rAta, phira maiM Akara Aja milana-tyauhAra manAye kauna vahAM? pukArUM, 'rAma', to kisI ko sanAI na par3egA, lekina jiskaa| barasa rahI rasadhAra ki gAye kauna vahAM? nAma rAma hai use sunAI par3a jaaegaa| kyoMki rAma se usakA eka vINA ko svarakAra bajAye kauna vahAM? setu baMdhA hai, eka saMbaMdha baMdhA hai| barasa rahI rasadhAra ki gAye kauna vahAM? eka sAla bItate-bItate aisA ho gayA ki phakIra nIMda meM bhI amata barasatA hai| itanA kahane ko bhI koI nahIM bacatA ki hamalA na kara paataa| hamalA karatA ki isake pahale hI hamalA | amata barasa rahA hai ki gAye kauna vahAM? barasa rahI rsdhaar| rokane kA iMtajAma ho jaataa| vINA bajatI hai. bajAnevAlA bhI nahIM raha jaataa| eka dina sabaha kI bAta hai, sardI ke dina! phakIra. bar3hA phakIra vINA ko svarakAra bajAye kauna vahAM? vRkSa ke nIce dhUpa meM baiThA kucha par3ha rahA thA, aura vaha yuvaka isako hiMduoM ne anAhata nAda kahA hai-apane se ho rahA saMnyAsI-samrATa-buhArI lagA rahA thaa| buhArI lagAte- nAdaH oNkaar| lagAte use khayAla AyA ki do sAla se yaha AdamI saba taraha se isako mahAvIra ne svabhAva kahA hai-apane se jo ho rhaa| mujha para coTa kara rahA hai, lAbha bhI bahuta hue, lekina maiMne kabhI | AnaMda hamArA svabhAva hai| hama saccidAnaMda-rUpa haiN| lekina isa yaha nahIM socA ki maiM bhI isa para kabhI hamalA karake dekhU, isa bUr3he rUpa ko jAnane ke lie jo AMkha cAhie dhyAna kI, vaha hamAre para, yaha bhI jAgA huA hai yA nahIM? pAsa nahIM hai| yA hai bhI, to baMda par3I hai| aisA khayAla bhara AyA, ki usa bUr3he ne apanI kitAba para se sau-sau bAra citAoM ne maraghaTa para merI seja bichAI AMkha uThAI aura kahA, nAsamajha! aisA mata karanA, maiM bUr3hA sau-sau bAra dhUla ne mere gItoM kI AvAja curAI AdamI huuN| lAkhoM bAra kaphana ne rokara merA tana zaMgAra kiyA para vaha bahuta ghabar3A gyaa| usane kahA, 'haA kyA? maiMne to eka bAra bhI aba taka merI jaga meM mauta nahIM ho pAI sirpha socaa|' usane kahA, 'jaba jAgarUkatA bahuta saghana hotI hai to jaise abhI tU paira kI AvAja ko pakar3ane lagA, aise vicAra maiM jIvana hUM, maiM yauvana hUM kI AvAja bhI pakar3a meM Ane lagatI hai| vicAra kI bhI to janma-maraNa hai merI krIr3A AvAja hai| vicAra kI bhI to taraMga hai| vicAra se bhI to ghaTanA idhara viraha-sA bichur3a rahA hUM ghaTatI hai| jaise tU abhI nIMda meM bhI jAga jAtA hai, merA paira nahIM| udhara milana-sA A milatA huuN| par3atA tere kamare ke pAsa ki tU baiTha jAtA hai taiyAra hokr| maiM itane jise tumane aba taka samajhA hai tuma ho, ve to kevala sataha para samhalakara calatA hUM, koI upAya nhiiN| jarA-sI AvAja tujhe uThI taraMgeM haiN| aura jo tuma ho usakA tumheM patA nahIM hai| usakA na cauMkA detI hai| eka dina tere jIvana meM bhI aisI ghar3I to kabhI janma huA aura na kabhI mRtyu huii| AegI-agara jAgatA hI gayA--ki vicAra kI taraMga bhI | usa zAzvata ko jgaao| paryApta hogii| usa zAzvata meM jaago| dhyAna kA artha hai : jaagrnn| usa zAzvata ko binA pAe vidA mata ho jaanaa| jIvana usako jaise-jaise tuma jAgate jAte ho, vaise-vaise jIvana kI sUkSmatama pAne kA avasara hai| jisane dhyAna kA dhana pA liyA, usane jIvana taraMgoM kA bodha hotA hai| paramAtmA jIvana kI AtyaMtika taraMga hai, meM kucha kamA liyaa| aura jo aura saba kamAne meM lagA rahA aura AkhirI sUkSma taraMga hai| tumhArI jaba jAgaraNa kI AkhirI gaharAI dhyAna ke dhana ko na kamA pAyA, usane jIvana vyartha gaMvA diyaa| AtI hai, taba paramAtmA kA zikhara tumhAre sAmane pragaTa hotA hai| isa avasara se cUkanA mt| pahale bahuta bAra cUke ho, isalie usa ghar3I meM na to tuma bacate, na paramAtmA bctaa| usa ghar3I meM cUkane kI saMbhAvanA bahuta hai| kyoMki cUkane kI Adata bana gaI 2010_03
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ R dhyAna hai AtmaramaNa hai| lekina kitane hI bAra cUke hoo, pA lenA saMbhava hai| kyoMki jise pAnA hai, vaha tumhArA svabhAva hai| vaha tumhAre bhItara maujUda hI hai| jarA parde httaanaa| jarA dhUMghaTa httaanaa| cUMghaTa ke paTa khola! bUMghaTa bahuta taloM para hai| saMbaMdhoM kA cUMghaTa, phira zarIra kA cUMghaTa, phira mana kA buuNghtt| ina tIna partoM ko tuma tor3a do to tumhArI apane se pahacAna ho jaae| appA appammi rao, iNameva paraM have jhaannN| AtmA AtmA meM rama jAtI hai phir| yahI parama dhyAna hai| Aja itanA hii| 341 2010_03