Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pravacana jJAna hai paramayoga 2010_03
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeNa tacca vivujhejja, jeNa cittaM nnirujjhdi| jeNa attA visujjhejja, taM NANaM jinnsaasnne||85|| jeNa rAgA virajjejja, jeNa see surjjdi| jeNa mittI pabhAvejja, taM NANaM jinnsaasnne||86|| je passadi appANaM, abaddhapuDhe annnnmvisesN| apadesasuttamajhaM, passadi jiNasAsaNaM svvN||87|| jo appANaM jANadi, asui-sarIrAd taccado bhinnN| jANaga-rUva-sarUvaM, so satthaM jANade savvaM / / 88 / / edamhi rado NiccaM, saMtuTTho hohi nniccmedmhi| edeNa hohi titto, hohidi tuha uttamaM sokkh|| 89 / / - - kA SANCHAYNISM 2010_03
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka yahUdI lokakathA hai| baiThA, to usane kahA, are! kisakI kabra hai yaha? aura ta yahAM eka phakIra kisI baMjAre kI sevA se bahuta prasanna ho baiThA kyoM ro rahA hai? usa baMjAre ne kahA, aba Apa se kyA gyaa| aura usa baMjAre ko usane eka gadhA bheMTa | chipAnA, jo gadhA Apane diyA thA, usI kI kabra hai| jIte jI bhI kiyaa| baMjArA bar3A prasanna thA gadhe ke sAtha, aba use paidalayAtrA usane bar3A sAtha diyA, marakara aura bhI jyAdA sAtha de rahA hai| na karanI pdd'tii| sAmAna bhI apane kaMdhe para na DhonA pdd'taa| aura sunate hI phakIra khilakhilAkara haMsane lgaa| usa baMjAre ne pUchA, gadhA bar3A svAmibhakta thaa| Apa haMse kyoM? phakIra ne kahA, tajhe patA hai, jisa gAMva meM maiM lekina eka yAtrA para gadhA acAnaka bImAra par3A aura mara | rahatA hUM vahAM bhI eka pahuMce hue mahAtmA kI kabra hai| usI se to gyaa| dukha meM usane usakI kabra banAyI, aura usa kabra ke pAsa merA kAma calatA hai| vaha kisa mahAtmA kI kabra hai, tujhe baiThakara ro rahA thA ki eka rAhagIra gujraa| mAlUma? usane kahA mujhe kaise mAlUma, Apa btaayeN| usane usa rAhagIra ne socA ki jarUra kisI mahAna AtmA kI kahA, vaha isI gadhe kI mAM kI kabra hai| gyii| to vaha bhI jhukA kabra ke paas| isake pahale ki baMjArA | dharma ke nAma para aMdhavizvAsoM kA bar3A vistAra hai| dharma ke kucha kahe, usane kucha rupaye kabra para cddh'aaye| baMjAre ko haMsI bhI nAma para thothe, vyartha ke kriyAkAMDoM, yajJoM, havanoM kA bar3A vistAra aayii| lekina taba usa bhale AdamI kI zraddhA ko tor3anA bhI hai| phira jo cala par3I bAta, use haTAnA muzkila ho jAtA hai| jo ThIka mAlUma na pdd'aa| aura phira use yaha bhI samajha meM AyA ki bAta logoM ke mana meM baiTha gayI, use miTAnA muzkila ho jAtA yaha to bar3A upayogI vyavasAya ho gyaa| hai| aura ise binA miTAye vAstavika dharma kA koI janma nahIM ho phira vaha usI kabra ke pAsa baiThakara rotA, yahI usakA dhaMdhA ho | sktaa| aMdhavizvAsa na haTe, to dharma kA dIyA jalegA hI nhiiN| gyaa| loga Ate, gAMva-gAMva khabara phaila gayI ki kisI mahAna aMdhavizvAsa use jalane hI na degaa| AtmA kI mRtyu ho gayI; aura gadhe kI kabra kisI pahuMce hue mahAvIra ke sAmane yaha bar3e se bar3A savAla thaa| do vikalpa phakIra kI samAdhi bana gyii| aise varSa bIte, vaha baMjArA bahuta the| donoM khataranAka the| sabhI buddhimAna vyaktiyoM ke sAmane yahI dhanI ho gyaa| savAla hai| aura do hI vikalpa haiN| eka vikalpa hai nAstikatA phira eka dina jisa saphI sAdha ne use yaha gadhA bheMTa kiyA thA kA. jo aMdhavizvAsa ko inakAra kara detA hai| aura aMdhavizvAsa vaha bhI yAtrA para thA aura usa gAMva ke karIba se gujraa| use bhI ke sAtha-sAtha dharma ko bhI inakAra kara detA hai| kyoMki logoM ne kahA, eka mahAna AtmA kI kabra hai yahAM, darzana kiye nAstikatA dekhatI hai isa dharma ke hI kAraNa to aMdhavizvAsa khar3e binA mata cale jaanaa| vaha gyaa| dekhA vahAM usane isa baMjAre ko hote haiN| to vaha kar3e-karkaTa ko to pheMka hI detI hai, sAtha meM usa 2010_03
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jina sUtra bhAga : 2 sone ko bhI pheMka detI hai| kyoMki isI sone kI vajaha se to | sAtha hI dharma se bhI baca jAte haiN| kUr3A-karkaTa ikaTThA hotA hai| na rahegA bAMsa na bajegI bAMsurI; phira dUsarA sAmAnya vikalpa hai tathAkathita dhArmika AdamI vaisA nAstika kA tarka hai| kaa| vaha dharma ko to pakar3atA hai, lekina dharma ke sAtha itanA nAstika bahuta the bhArata meM jaba mahAvIra paidA hue| cArvAka kI kUr3A-karkaTa le AtA hai ki usa kUr3e-karkaTa ke kAraNa dharma ke bar3I gahana paraMparA thii| cArvAka zabda hI AtA hai cAruvAka se| hIre ko khojanA hI muzkila ho jAtA hai| isakA artha hotA hai, jo vacana sabhI ko prItikara lagate haiN| cAru mahAvIra jaba janme, donoM vikalpa the| eka tarapha Astika vaak| jo dhAraNA sabhI ko prItikara lagatI hai| Izvara nahIM hai, | thaa| dharma kA jAla thA aura usa dharma meM phaMse hue loga the, jo bahuta gahare meM sabhI ko prItikara lagatA hai| kyoMki Izvara nahIM hai kevala purohita-paMDita ke hAtha meM phaMsa gaye the| paramAtmA taka to tama anubhava karate ho ki tama svataMtra ho| phira tamhAre Upara pahaMcane kA koI unake pAsa upAya na thaa| paMDita hI bIca meM unheM koI bhI nahIM hai| Izvara nahIM hai, to phira na kucha pApa hai, na puNya lUTe le rahA thaa| aura dUsarI tarapha nAstika the, jinhoMne paMDita ko hai| phira jo marjI ho kro| cArvAkoM kA dUsarA nAma hai inakAra kiyA, sAtha hI paramAtmA ko bhI pheMka diyA thaa| lokaayt| lokAyata kA artha bhI hotA hai, jo loka ko priya hai| mahAvIra ke sAmane savAla thA dharma baca jAe aura aMdhavizvAsa. jo adhikatama logoM ko priya hai| haTa jaae| to unhoMne eka aise dharma ko janma diyA, jisameM to cAhe tumheM Upara se adhikatama loga dhArmika mAlUma par3ate nAstikatA bhI hai aura AstikatA bhii| yaha unakA adabhuta hoM, lekina bhItara se jAMcane jAoge to adhikatama ko tuma samanvaya thaa| isalie unhoMne kahA, Izvara to nahIM hai| kyoMki nAstika paaoge| bhalA maMdira-masjida meM mileM ve tumheM, Izvara ke sAtha aMdhavizvAsa Ane zurU ho jAte haiN| Izvara kisI pUjA-prArthanA karate mileM, lekina aMtartama meM ve nAstika haiN| ve kI pakar3a meM AtA nhiiN| na samajha meM aataa| Izvara itane dUra kA | jAnate haiM ki Izvara ityAdi hai nhiiN| kyoMki Izvara ke hone kA tArA hai ki hamArI AMkheM use dekha bhI nahIM paatiiN| to svabhAvataH artha hotA hai, eka mahAna uttrdaayitv| phira eka-eka kadama | itane dUra kI cIja ko samajhane ke lie bIca meM dalAla khar3e karane kara rakhanA hogaa| phira pApa aura puNya kA vicAra karanA | hote haiN| yAtrA itanI laMbI hai ki bIca ke par3Ava banAne par3ate haiN| hogaa| phira tuma jo kara rahe ho, usakA nirNaya hone ko hai| ve hI par3Ava maMdira aura masjida, gurudvArA bana jAte haiN| ve hI rattI-rattI kA hisAba cukAnA hogaa| Izvara kI maujUdagI ghabar3AtI | par3Ava paMDita-purohita bana jAte haiN| hai| koI bhI to nahIM cAhatA ki sira para koI aura ho| Izvara ke to purohita kahane lagatA hai, tumheM dikhAyI nahIM par3atA, lekina haTate hI manuSya apanA khuda mukhtAra ho jAtA hai| saba kucha apane merA sIdhA saMbaMdha hai| purohita kahane lagatA hai, tuma phikira mata hAtha meM A jAtA hai| karo, tumhAre lie maiM prArthanA kara duuNgaa| tuma ciMtA chodd'o| yaha cArvAkoM ne kahA hai-RNaM kRtvA ghRtaM pivet| agara RNa tumase na ho skegaa| tuma bar3e asahAya, bar3e kamajora, bar3e lekara bhI ghI pInA par3e, koI phikira nhiiN| le lo Rnn| sImita ho| to eka vyavasAya khar3A hotA hai manuSya aura paramAtmA denA-lenA kisako hai! bacatA kauna hai! lauTakara AtA kauna hai! ke bIca meN| paramAtmA to nahIM milatA, paramAtmA ke nAma para marane ke bAda koI hisAba nahIM hai| na karma kA, na pApa kA, na dhokhAdhar3I hAtha meM AtI hai| puNya kA; na zubha kA, na azubha kaa| kara lo jo karanA hai| eka | to mahAvIra ne paramAtmA ko to inakAra kara diyaa| isalie nahIM hI khayAla rakho, bhoga lo, chIna-jhapaTa se sahI, corI-capATI se ki paramAtmA nahIM hai| balki isalie ki paramAtmA ke kAraNa hI sahI, lekina eka hI malya hai nAstika ke sAmane kisI bhI Astika Astika nahIM ho pA rahA hai| mahAvIra parama Astika the taraha bhoga lo| cUsa lo jIvana meM jo milA hai| phira AnA nahIM | isalie paramAtmA ko inakAra kara diyaa| kyoMki dekhA, yaha hogaa| bacoge bhI nhiiN| miTTI, miTTI meM giregI aura miTa auSadhi to bImArI se bhI mahaMgI par3a rahI hai| isa auSadhi ko lAte jaayegii| to nAstika aMdhavizvAsa se to baca jAte haiM, lekina hI cikitsaka bIca meM khar3A ho jAtA hai| bIca meM dukAnadAra khar3A 461 2010_03
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna hai paramayoga A ho jAtA hai| paramAtmA ko inakAra kara diyaa| lekina paramAtmA apane-Apa mukta hone lgoge| tumheM jarA-sI bhI yAda A jAe ko isa taraha inakAra nahIM kiyA jaisA cArvAka, lokAyata aura ki tuma kauna ho, jaise kisI bhikhamaMge ko yAda A jAe ki are! nAstika karate haiN| | maiM kahAM bhaTaka rahA hUM, maiM to rAjaputra hUM! jaise kisI bhikhamaMge ko paramAtmA ko bAhara to inakAra kara diyA aura bhItara sthApita | yAda A jAe bhUlA-bisarA dhana, ki jahAM baiThakara bhIkha mAMga rahA kara diyaa| kahA, manuSya ke bhItara hai prmaatmaa| jo bhItara hai, hai, vahIM usakI tijor3I gar3I hai| yAda Ate hI-abhI tijor3I usake lie paMDita aura purohita kI jarUrata nhiiN| vaha itane pAsa khodI bhI nahIM hai lekina yAda Ate hI bhikhamaMgA bhikhamaMgA hai, jagaha kahAM ki tuma apane bIca aura paramAtmA ke bIca meM nahIM rahA, usake hAtha kA bhikSApAtra gira jaaegaa| purohita ko khar3A kara lo| itanI bhI jagaha nhiiN| itanA bhI sthAna maiMne sunA hai, eka samrATa apane beTe se nArAja ho gayA to use nhiiN| tuma hI paramAtmA ho| isalie kahIM dUra kA saMdeza nahIM hai, | nikAla diyA, rAjya ke baahr| rAjA kA beTA thA, kucha aura saMdezavAhaka kI jarUrata nahIM hai| kahIM ciTThI-pAtI likhanI nahIM | karanA jAnatA bhI na thaa| majadUrI kara na sakatA thaa| kabhI sIkhI hai, isalie DAkiye kI koI jarUrata nahIM hai| AMkha baMda karo, nahIM koI baat| koI kalA-kauzala na AtA thaa| to jaba kabhI jAgo, vaha maujUda hai| | rAjA haTa jAe rAjya se, to bhikhArI hone ke sivAya koI upAya isalie mahAvIra ne AtmA ko paramAtmA ke pada para utthaayaa| nahIM raha jaataa| to yaha kucha Azcaryajanaka nahIM ki mahAvIra aura yaha bar3I anUThI dRSTi thii| isa taraha nAstika ke pAsa jo khUbI buddha donoM rAjaputra the aura donoM ne jaba rAjya chor3A, to donoM bhIkha kI bAta thI--aMdhavizvAsa nahIM--vaha bhI mahAvIra ne pUrI kara mAMgane lge| yaha kucha Azcarya kI bAta nhiiN| rAjaputra aura kucha lI aura Astika ke pAsa jo khUbI kI bAta thI--dharmabhAva, jAnatA nhiiN| yA to vaha samrATa ho sakatA hai, aura yA bhikhArI ho zraddhA--vaha bhI pUrI kara lii| aisA adabhuta samanvaya na isake sakatA hai| eka ati se dUsarI ati para hI jA sakatA hai| bIca pahale kabhI huA thA, na isake bAda huaa| meM koI jagaha nhiiN| vaha rAjapatra bhIkha mAMgane lagA kisI dara kI kuphro-ilahAsa se napharata hai mujhe rAjadhAnI meN| aura maz2ahaba se bhI bez2Ara hUM maiM varSoM bIta gye| bhUla hI gayA yaha bAta dhiire-dhiire| roja-roja nAstikatA aura adharma se bhI napharata hai, aura majahaba se bhI bhIkha mAMgo to kahAM, kaise yAda rahe ki tuma samrATa ke beTe ho! bejAra hUM maiN| aura dharma ke nAma para jo cala rahA hai, vaha bhI mana ko kitanI dUra taka ise yAda rakhoge! roja-roja bhIkha mAMganA, bhIkha bahuta pIr3A detA hai| kA milanA muzkila hai| kapar3e usake jarAjIrNa ho gaye, paira kuphro-ilahAsa se napharata hai mujhe lahUluhAna ho gaye, zarIra kAlA ho gayA, apanA hI ceharA darpaNa aura maz2ahaba se bhI bez2Ara hUM maiM meM dekhe to pahacAna na Aye, bhUla hI gayA, phursata kahAM rahI? haro-gilmAM kA yahAM jikra nahIM yAda karane kI suvidhA kahAM rahI? bhIkha mAMgane se samaya kahAM ki naue-iMsA kA parastAra hUM maiM yAda kare, baiThe soce ki rAjamahala...aura phira vaha yAda aura yahAM svarga ke sukhoM kI koI bAta nahIM, maiM to sirpha AdamI pIr3AdAyI bhI ho gyii| aura usa yAda se to ghAva ko hI cher3anA kA upAsaka huuN| mahAvIra ne AdamI ko, 'attA' ko, AtmA ko hai| sAra bhI kyA hai? usase kucha sukha to milatA nahIM, dukha hI sarvazreSTha sthAna para rkhaa| mahAvIra ne manuSya ko jaisI mahimA dI, | milatA hai| kAMTe cubhAne se bAra-bAra prayojana kyA hai! to kisI ne kabhI na dI thii| dhIre-dhIre hama una bAtoM ko bhUla jAte haiM, jinase dukha milatA hai| isa bAta ko khayAla meM lekara caleM to Aja ke sUtra sApha ho | vaha bhUla gyaa| skeNge| kyoMki Aja ke sUtra manuSya kI stuti meM kahe gaye sUtra | usakA pitA bUr3hA huaa| eka hI beTA thaa| pachatAne lagA haiN| Aja ke sUtra manuSya kI mahimA ke gIta haiN| isa mahimA kI | baap| aba mauta karIba AtI hai, aba kauna mAlika hogA isa tumheM jarA-sI bhI jhalaka milanI zurU ho jAe to tuma kSudra se | sAmrAjya kA ? burA-bhalA jaisA thA, usane apane vajIra bheje ki 2010_03
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAga: E use khoja laao| jisa dina vajIra usa gAMva meM pahuMce jahAM vaha bAjAra meM sira ke pIche takiyA lagAye, donoM hAthoM se saMbhAle bhikhamaMgA bhIkha mAMga rahA thA, eka choTe-se hoTala ke sAmane jahAM calA jA rahA hai| dhIre-dhIre loga ikaTThe ho gye| bhIr3a jamA ho jaArI tAza khela rahe the vaha bhIkha mAMga rahA thA gyii| phira kisI ne kahA ki mullA, mAjarA kyA hai? yaha kara ThIkare meN| kyA rahe ho? isa taraha kisI ko calate nahIM dekhA-takiyA rAjamahala se AyA ratha rukaa| vajIra nIce utraa| sUraja kI sira se lagAye, donoM hAthoM se pakar3e, kara kyA rahe ho? mullA ne kiraNoM meM camakatA huA svarNa-ratha! yaha varSoM kA bhikhamaMgApana kahA, karUM kyA, bhAI! DAkTara ne kahA hRdaya kA daurA par3A hai, jaise eka kSaNa meM kho gyaa| vajIra utarA aura usake pairoM para gira takiye se sira mata utthaanaa| to takiye se sira to uThA hI nahIM gayA, aura kahA ki Apa caleM, pitA ne yAda kiyA hai| abhI usa sakatA huuN| bhikSApAtra meM jo kucha thor3e-se paise par3e the-eka-eka paise ko jinhoMne zAstra se sUcanAeM lI haiM, unakI sUcanAeM aisI hI haiN| mAMga rahA thA, usane bhikSApAtra usI samaya nIce girA diyaa| ve takiyA bAMdha leMge sira se, lekina kareMge to vahI jo kara sakate usakI AvAja badala gyii| usane kahA ki jAo, mere lie haiN| kareMge to vahI jo unake anubhava meM sahI mAlUma par3a rahA hai| ThIka vastroM kA iMtajAma kro| jAo, mere lie ThIka snAnagRha dUsare ke anubhava se hama jyAdA se jyAdA dhokhA khA sakate, dhokhA, kA iMtajAma kro| abhI mAMgatA thA bhIkha, to AvAja meM bar3I de sakate, lekina dUsare kA anubhava hamArA jIvaMta satya nahIM dayanIyatA thii| usa AvAja aura isa AvAja meM koI hisAba hI banatA hai| na thA lgaanaa| koI pahacAna hI na sakatA yaha usI bhikhArI kI to mahAvIra zAstrajJAna ko jJAna nahIM khte| jisase tatva kA AvAja hai| aura jaba vaha baiTha gayA ratha para, to usakI AMkhoM kI bodha hotA hai, jisase satya kI pratIti hotI hai| kisase hotI hai camaka...eka kSaNa meM sArA bhikhamaMgApana kho gyaa| | satya kI pratIti? satya kahIM likhA thor3e hI hai| tumhAre hone kA to tumheM yAda bhI A jAe tumhArI mahimA, tumhAre svarUpa kI nAma satya hai| tumhAre astitva kA nAma satya hai| satya kahIM thor3I-sI jhalaka bhI, svapna hI sahI-aMdherI se aMdherI rAta meM bAhara par3A thor3e hI hai ki use khojanA hai, ughAr3anA hai| tuma liye bhI tumheM subaha kA svapna bhI A jAe to rAta TUTane lgii| phira rahe ho| apane prANoM meM liye phira rahe ho| aura jaba taka isalie mahAvIra ne ye sUtra kahe haiM tumhArI AMkheM bAhara bhaTakatI raheMgI, tuma vaMcita rhoge| AMkha ko 'jisase tatva kA jJAna hotA hai, citta kA nirodha hotA hai, tathA ghara lauTAnA hai| AMkha baMda karanI hai, bhItara utaranA hai sIr3hI dara AtmA vizuddha hotI hai, usI ko jina-zAsana ne jJAna kahA hai|' sIr3hI, eka-eka sopaan| tumhAre hI gahana meM, tumhArI hI gaharAI jeNa taccaM vivujjhejja, jeNa cittaM nnirujjhdi| meM satya par3A hai| DubakI lagAnI hai| yaha hIrA kahIM khojane nahIM jeNa attA visujjhejja, taM NANaM jinnsaasnne||| jAnA hai, yaha to tumhAre hI aMtartama-sAgara meM par3A hai| usa DubakI jisase AtmA vizaddha ho, jisase citta kA nirodha ho, jisase lagAne kA nAma hI hai citta kA nirodh| satya kA bodha ho, use hI jinhoMne jAnA unhoMne jJAna kahA hai| citta kA artha hai, jo bAhara le jaae| citta kA artha hai, zAstra se mila jAe jo jJAna, kAma kA nhiiN| AtmA meM DubakI bhirgmn| citta kA artha hai aise vicAra, jo bAhara kI tarapha lagAkara mile, to hI kAma kA hai| zAstra se milA jJAna to bar3A | taraMgAyita kreN| baiThe haiM, socane lage dhana kA-mila jAe khUba Upara-Upara hai| usase tuma badalate nahIM, badalate hue mAlUma bhI dhana...vicAra zurU ho gye| baiThe haiM, socane lage ho jAeM kisI nahIM pdd'te| usase tumheM badalane kA dhokhA bhara paidA ho jAtA bar3e pada para...yAtrA zurU ho gyii| kitanI bAra nahIM tumane apane hai--eka prvNcnaa| jisa satya kI pratIti tamheM nahIM huI, usa mana meM socA ki rASTrapati ho gye| kitanI bAra nahIM tamane apane satya ko tuma agara pUrA bhI karate raho, to bhI tumhArI AtmA se mana meM socA ki kubera ho gye| kitanI bAra tumane apane mana meM usakA koI tAlamela nahIM hotaa| | aisI yojanAeM nahIM banAyIM! phira cauMkakara khuda haMse ho apane mana maiMne sunA hai, eka dina mullA nasaruddIna ko logoM ne dekhA bIca meM ki yaha bhI kyA kara rahA huuN| kyA sAra hai? lekina phira bhI 2010_03
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna hai paramayoga - JaiIAN - citta bAra-bAra inhIM yojanAoM meM ghUmatA hai| to unheM patA hI nahIM hai ki unake pahale bhI eka manISI ne isa zabda citta kA artha hai, vastuoM se cetanA kA sNbNdh| aura jaba taka kA upayoga kiyA hai| pazcima ke manovaijJAnika eka zabda kA citta hai taba taka saMbaMdha banate cale jAte haiN| tuma rAha para cala rahe upayoga karate haiM jo ThIka mahAvIra ke bahucittavAna kA rUpAMtara ho, pAsa se eka kAra gujara gayI, tumhAre hI pIche mahAvIra bhI cala hai| ve kahate haiM, manuSya 'polisAikika' hai| bhucittvaan|| rahe haiM, vaha kAra unake pAsa se bhI gujrii| lekina tumhArA citta jinhoMne bhI mana ko bahuta gahare meM khojA hai, unheM yaha satya mila paidA kara jAegI kAra, mahAvIra meM kucha paidA na hogaa| kAra donoM | hI jAegA ki tuma hajAroM citta paidA kara rahe ho| citta yAnI ke pAsa se gujrii| tumhAre pAsa se gujarI itanA hI nahIM, gujarate hI | trNgeN| taraMgeM hI trNgeN| una taraMgoM ke kAraNa tuma bAhara bhAge jAte citta paidA huA, tuma jur3e, tuma kAra se lge| kAra to calI gayI, | ho| una taraMgoM ke kAraNa tuma ghara nahIM lauTa paate| rAta tumane kabhI tumhArA citta pIchA karane lgaa| tumane socA, aisI kAra merI ho! dekhA, agara bahuta citta uTha rahe hoM, bahuta taraMgeM uTha rahI hoM, to kaise kharIda laM? kyA upAya karUM? mahAvIra ke pAsa se bhI vahI nIMda taka saMbhava nahIM hotii| agara tumane lATarI kA TikiTa kAra gujarI, citta paidA nahIM huaa| kAra gujara gayI, mahAvIra gujara kharIdA hai, to usa rAta nIMda nahIM aatii| citta meM taraMgeM uThane gaye, donoM ke bIca koI saMbaMdha na bnaa| citta kA artha hai, | lgiiN| abhI lATarI milI nahIM hai| vastuoM se saMbaMdha bana jaanaa| tuma pratipala vastuoM se saMbaMdha banA maiMne sunA hai, eka adAlata meM mukadamA thaa| do AdamiyoM ne rahe ho| tuma bahucittavAna ho| eka-dUsare kA sira khola diyA thaa| aura majisTreTa ne pUchA ki mahAvIra pahale manISI haiM, jinhoMne isa zabda kA upayoga kiyA, huA kyA? kisa bAta se tuma lar3e? aura tuma donoM purAne dosta 'bhcittvaan|' phira yaha zabda kho gyaa| usake pahale bhI kabhI ho| unhoMne kahA, vaha bhI ThIka hai| hama donoM parAne dosta haiM, na thaa| usake pahale bhI kisI ne aisA na kahA thA ki AdamI meM lekina bAta hI aisI A gyii| kucha zaramAne lage donoM bAta bahata citta haiN| usake pahale aisI hI dhAraNA thI ki AdamI meM eka batAne meN| majisTreTa ne kahA, tuma kaho, zaramAo mt| to usa citta hai| | pahale AdamI ne kahA ki jarA mAmalA aisA hai, zaramAne jaisA hI mahAvIra ne kahA, eka se kAma na calegA, AdamI bhIr3a hai| hai, aba ho gayA! maiMne isase kahA ki maiM eka kheta kharIda rahA huuN| AdamI ke mana meM jitanI vastuoM se saMbaMdha banAne kA rAga hai, aura yaha bolA ki kharIda to maiM bhI rahA hUM, eka bhaiNs| maiMne kahA, / kAra se saMbaMdha banA, eka citta paidA haa| dekha, bhaiMsa mata kharIda, apanI dostI TikegI nhiiN| kahIM kheta meM makAna se saMbaMdha banA, dUsarA citta paidA huaa| dhana se saMbaMdha ghusa jAe, kucha se kucha ho jaae| agara kharIdatA hI hai to banA, tIsarA citta paidA huaa| soca-samajhakara khriidnaa| to yaha kyA bolA! yaha bolA ki anaMta citta hama paidA kara rahe haiN| citta pratipala uTha rahe haiM, taraMgoM jAo bhI bhaI, bhaiMsa to bhaiMsa hai| aba usake pIche koI caubIsa kI bhAMti, jaise sAgara meM lahareM uTha rahI haiN| jaise sAgara meM lahareM | ghaMTe thor3e hI lagA rhuuNgaa| kabhI tumhAre kheta meM ghusa bhI gayI to uThatI haiM havA ke thaper3oM se, aise hI vastuoM se uThatI huI taraMgeM ghusa bhI sakatI hai| to maiMne isase kahA ki mata kharIda bhaiMsa, kheta hamAre mana meM citta ko paidA kara jAtI haiN| to maiMne kharIdane kA pakkA hI kara liyA hai| to isane mujhase kahA, mahAvIra ne kahA, manuSya bahacittavAna hai| phira DhAI hajAra sAla ta hI mata kharIda kheta. bhaiMsa kA to maiMne bayAnA bhI de diyA hai| basa taka isa zabda kA kisI ne kucha ciMtana nahIM kiyaa| abhI pazcima | bAta bar3ha gyii| meM manovaijJAnika phira isa zabda ko khoja liye haiN| unako mahAvIra | to maiMne kahA agara kharIdanA hI hai to kharIda le, lekina dhyAna kA kucha bhI patA nahIM hai| mahAvIra bahuta hI aparicita haiM pazcima rakha, mere kheta meM na ghuse, aura maiMne aisA reta para kheta khIMcakara ko| pazcima ne thor3e zabda pataMjali ke sune haiN| buddha ke kAphI batAyA ki yaha rahA merA khet| isameM kabhI terI bhaiMsa na ghuse, zabda sune haiN| upaniSada aura veda bhI pahuMca gaye haiN| lekina isakA khayAla rkhnaa| isane kyA kiyA, isane eka lakar3I se mahAvIra pazcima ke sAmane bilakula aparicita haiN| mahAvIra kA aisA izArA karake reta meM nizAna banA diyA aura kahA, yaha ghusa 149 2010_03
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 2 gayI bhaiMsa, kara le kyA karatA hai| usI meM, usI meM siraphuTauala ho, aura yA bhaviSya hai, jo abhI huA hI nhiiN| kahIM bhI nahIM hai, ho gyii| abhI kisI ne kheta kharIdA nahIM hai! abhI bhaiMsa kharIdI nahIM dabAva ke bIca citta paidA hotA hai| gayI hai| isa avasthA kA nAma citta hai| tuma jarA khayAla karanA, citta-nirodha kA artha hai, ina donoM pAToM ko haTA denaa| atIta kitanA citta tumhAre bhItara hai! jo jA cukA, usako tuma saMgRhIta ko jAne do; jo gayA, gyaa| aura jo AyA nahIM, nahIM aayaa| kiye baiThe ho, aba vaha kahIM bhI nahIM hai| aura jo nahIM huA, tuma basa vartamAna meM raha jaao| vartamAna meM citta nahIM hotaa| isa usakI yojanA banA rahe ho| vaha bhI abhI kahIM nahIM hai| ina do ke kSaNa kahAM hai citta? jarA-sI taraMga uThI bhaviSya kI, aayaa| bIca tuma dabe ho, tumhArI AtmA dabI hai--pisa rahI hai| do jarA-sI yAda AyI atIta kI, aayaa| to smRti meM aura pATana ke bIca meM sAbita bacA na koy|| | kalpanA meM hai citt| ThIka vartamAna ke kSaNa meM citta nahIM hai| ThIka eka tumhArA atIta hai, jo jA cukaa| kisI ne kabhI gAlI dI vartamAna ke kSaNa meM citta kA nirodha hai| mahAvIra kahate haiM, jahAM thI bIsa sAla pahale, vaha abhI bhI tAjI hai tumhAre bhiitr| zAyada citta-nirodha hotA hai, vahIM AtmA vizuddha hotI hai| jaba citta vaha AdamI bhI jA cukA ho| vaha gAlI to nizcita hI jA cukI | nahIM rahA, to AtmA meM koI azuddhi na rhii| citta AtmA kA hai| zAyada vaha AdamI kSamA bhI mAMga cukA ho| maila hai| citta AtmA kI azuddhi hai| mallA nasaruddIna aura usake mitra meM kacha jhaMjhaTa ho gayI thii| 'jeNa tacca vivajjhejja'--jisane tatva ko jaanaa| yA jo varSoM bIta gaye usa bAta ko, lekina jaba bhI milanA hotA hai to tatva ko jAnanA cAhatA hai| 'jeNa cittaM Nirujjhadi'-use citta mullA use yAda dilAtA hai ki khayAla rakhanA! Akhira eka dina kA nirodha karanA pdd'aa| use citta ko tyAga denA pdd'aa| satya ko usane kahA ki dekho mullA, kitanI bAra tumase kSamA mAMga cukA, cAhate ho, to citta ko dAMva para lagA do| zAstra par3hane se yaha na aura kitanI bAra tuma kSamA kara cuke, aura kitanI bAra tuma mujhase hogaa| zAstra par3hane se to ulTA citta aura bddh'egaa| zAstra bhI kaha cuke ki ThIka hai, bhulA dI bAta, kSamA kara dI, phira tuma yAda tumhAre bhItara taraMgeM lene lgegaa| saMsAra to taraMgeM legA hI, zAstra kyoM dilAte ho? mullA ne kahA, maiMne bhalA dI, vaha ThIka hai, bhI taraMgeM lene lgegaa| 'jeNa attA visajjhejja' aura jisane lekina tuma mata bhUla jAnA, isIlie yAda dilAtA huuN| AtmA kI vizuddhi jAna lI citta ke nirodha se, "taM NANaM lekina jaba dUsare ko yAda dilAnI par3e, to khuda bhI yAda rakhanI jiNasAsaNe'- isI ko jinoM ne jJAna kahA hai| hI par3atI hai| bhUloge kaise? atIta hai, use hama samhAle haiN| yaha jJAna kI bar3I adabhuta vyAkhyA huii| isa jJAna kA, jise aba kahIM bhI nahIM hai, sirpha smRti meM par3e raha gaye dAga, sirpha tuma jJAna kahate ho, usase kucha saMbaMdha na rhaa| jo vidyApITha meM smRti para khiMcI raha gayI kucha rekhaaeN| astitva meM una rekhAoM | mila jAtA hai, vaha jJAna nhiiN| jo AtmapITha meM milatA hai vahI kI aba koI bhI jagaha nahIM hai| astitva atIta kA koI hisAba jnyaan| jo bAhara mila jAtA hai, sUcanA mAtra hai| jo bhItara jagatA hI nahIM rkhtaa| astitva kA koI itihAsa nahIM hai| astitva hai, vahI jJAna hai| jo dUsare se mila jAtA hai, udhAra hai, ucchiSTa sadA tAjA aura nayA hai| vaha atIta ko DhotA hI nhiiN| kala jo | hai| jo tumhArI AtmA meM hI nikharatA hai, vahI jJAna hai| bIta gayA, usakA use kucha patA hI nhiiN| mahAvIra ne saba bhAMti bhItara jAne kA, aMtaryAtrA kA nirdeza pUcho phUloM se, pUcho vRkSoM se, pUcho bAdaloM se, pUcho choTe-choTe kiyA hai| aura jaba taka yaha na ho, taba taka tuma aMdhavizvAsa ke baccoM se, jo abhI astitva ke bahuta karIba haiN| abhI nArAja thA bAhara na ho skoge| baccA aura kahatA thA kabhI tumase boleMge na, aura kSaNabhara bAda ika na ika dara para jabIne-zauka ghisatI hI rahI tumhArI godI meM baiThA hai| bhUla hI gayA! yAda hI na rahI! baccA AdamIyata julma kI cakkI meM pisatI hI rahI abhI nirmala hai| abhI citta bahuta saghana nhiiN| to yA to tumhAre tumane bahuta daravAje khoje| citta meM atIta hai, jA cukA, nahIM kahIM hai aba, basa tumhIM Dho rahe ika na ika dara para jabIne-zauka ghisatI hI rhii| 150 2010_03
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREMIER jJAna hai paramayoga kahA hai|' aura tuma apanA mAthA na mAlUma kitane daravAjoM para ghisa cuke kaha rahA hUM, vaha tumane sunaa| isako hI tuma saba kucha mata samajha ho| tumane apane prema ko na mAlUma kitane cittoM meM ulajhAyA hai| lenaa| isase izAre lenA jarUra, isase utsAha lenA jarUra, isase kabhI maMdira, kabhI masjida, kaba apane ghara Aoge? preraNA lenA jarUra, isase pyAsa lenA jarUra, lekina isI ko saba ika na ika dara para jabIne-zauka ghisatI hI rahI kacha mata samajha lenaa| ye izAre aise hI haiM jaise mIla ke pattharoM para AdamIyata julma kI cakkI meM pisatI hI rahI nizAna banA hotA hai tIra kA-aura aage|| AdamI pisatA hI rahegA, tuma pisane kI hI taiyArI kara rahe ho| mIla ke patthara ko chAtI se lagAkara mata baiTha jaanaa| mIla kA ahale-bAtina ilma se sInoM ko garamAte rahe patthara to yAtrA para bar3hAne ko hai, sUcanA mAtra hai| maMjila nahIM hai| jihala ke tArIka sAye hAtha phailAte rahe kitanA hI pyArA mIla kA patthara mila jAe, to bhI use sIne se -aura tathAkathita brahmajJAnI bAtoM se logoM ke hRdaya ko | lagAkara mata baiTha jAnA, usase milI garmI kAma na aayegii| garamAte rhe| usase milI garmI dhokhA ho jaayegii| ahale-bAtina ilma se sInoM ko garamAte rahe 'jisase jIva rAga-vimukha hotA hai, zreya meM anurakta hotA hai, -lekina vaha garmI jyAdA dera Tikane vAlI nhiiN| vaha tumhAre | aura jisase maitrI-bhAva bar3hatA hai, usI ko jina-zAsana ne jJAna IMdhana se nahIM aatii| ahale-bAtina ilma se sInoM ko garamAte rahe jeNa rAgA virajjejja, jeNa see su rjjdi| bAteM to bahuta calatI rahIM brahmajJAna kii| vedoM kI koI kamI jeNa mittI pabhAvejja, taM NANaM jinnsaasnne|| hai? zAstroM kI koI kamI hai? kitane loga veda ko doharAte rahe eka-eka zabda bahuta dhyAnapUrvaka bhItara lenaa| totoM kI bhAMti! aura thor3I-bahuta garmI bhI A jAtI hai doharAne 'jisase jIva rAga-vimukha hotA hai...|' se, lekina TikatI nhiiN| jaba taka tumhAre bhItara kI Aga na jJAna kI kasauTI de rahe haiM mhaaviir| isako kasate rhnaa| agara jale, jaba taka tumhArI AtmA prajvalita na ho, taba taka yaha udhAra tumane bahuta jAna liyA aura vaha jAnA huA tumheM rAga se vimukha garmI kAma Ane vAlI nhiiN| nahIM karatA, to mahAvIra kahate haiM, vaha jAnA huA thothA hai, dhokhA ahale-bAtina ilma se sInoM ko garamAte rahe hai, udhAra hai, bAsA hai| use chor3a do| isase to jAnanA behatara ki jihala ke tArIka sAye hAtha phailAte rahe tuma nahIM jAnate ho| kama se kama sacAI to hogii| kasauTI kyA hai aura aMdherA bar3hatA hI gayA, ajJAna bar3hatA hI gyaa| veda bhI | jJAna kI ? jisase rAga-vimukhatA paidA ho| bar3hate gaye, zAstra bhI bar3hate gaye aura ajJAna bhI bar3hatA gyaa| rAga ko smjheN| camatkAra hai! AdamI ne jitanA jAnA, utanA AdamI ajJAnI ho rAga kA artha hotA hai, kisI bhI vastu, kisI bhI vyakti ke gyaa| camatkAra hai! Aja se jyAdA gahana ajJAna kabhI bhI na sAtha mamatva kA bhAva bAMdhanA; kahanA meraa| merA makAna, to rAga thaa| aura Aja se jyAdA jJAna kaba rahA? roja nayA jJAna paidA ho ho gyaa| makAna meM rahane meM kucha ar3acana nahIM hai, 'mere' meM mata rahA hai, roja naye zAstra race jA rahe, roja nayI sUcanAyeM avatarita rhnaa| makAna meM khUba rahanA, kucha harjA nahIM hai| lekina makAna ho rahI haiM, lekina AdamI kA aMdherA miTatA nhiiN| jarUra kahIM ko makAna rahane denA, tuma tuma rahanA, donoM ke bIca meM 'mere' kA bhUla ho rahI hai| setu mata bnaanaa| jise hama jJAna samajhate haiM vaha jJAna nahIM hai| sUcanA mAtra hai| citta kA artha hai, jo tumhArA nahIM hai use apanA banAne kI agara sUcanA kI taraha hI use lo, to khatarA nahIM hai| jJAna kI abhIpsA, aakaaNkssaa| aura rAga kA artha hai, jo tumheM mila gayA taraha liyA, to khatarA ho jaaegaa| maiM tumase bola rahA hUM, jo maiM hai, use apanA mAna lene kI sthiti| kahA, merA makAna, merI tumase kaha rahA hUM vaha mere lie jJAna hai| kahate hI tumhAre lie patnI, merA pati, merA bhAI, merI bhn| jahAM merA AyA, mama sUcanA ho gyaa| jo maiM kaha rahA hUM, vaha maiMne jAnA, lekina jo maiM jahAM AyA, mamatva AyA, vahIM rAga nirmita huaa| 151 2010_03
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH2 hai| rAga baMdhana hai| jo jAnate haiM ve to yaha bhI na kaheMge ki merA hai| jaise-jaise mere kA bhAva giregA vaise hI vaise tumheM maiM kA shriir| ve to kaheMge, zarIra pRthvI kA hai| jala, vAyu, AkAza anubhava hogA ki maiM kauna huuN| tumheM abhI isakA kucha bhI patA kA hai, merA kyA? maiM nahIM thA, taba bhI thaa| maiM jaba nahIM rahUMgA, nhiiN| tumheM bilakula patA hai ki mere kauna haiN| maiM kauna hUM, isakA taba bhI hogaa| merA kyA hai? koI bhI patA nhiiN| vakta kI samI-e-musalasala kAragara hotI gayI tumase agara koI pUche Apa kauna haiM, to tuma batAte ho maiM phalA jiMdagI lahaz2A-ba-lahaz2A mukhtasara hotI gayI kA beTA huuN| yaha bhI koI bAta huI! vaha pUchatA hai, Apa kauna haiM, sAMsa ke pardo meM bajatA hI rahA sAje-hayAta | Apa pitA kI batA rahe haiN| vaha pUchatA hai, Apa kauna haiM, Apa mauta ke kadamoM kI AhaTa tejatara hotI gayI kahate haiM, maiM DAkTara hUM! DAkTarI ApakA dhaMdhA hogI, Apa yaha zarIra banA rahegA, yaha zvAsa bhI calatI rahegI, tuma jIvana | DAkTara nahIM ho skte| vaha pUchatA hai, Apa kauna haiM, Apa kahate ke bhrama se bhI bhare rahoge aura mauta roja karIba AyI calI jAtI haiM, maiM brAhmaNa hUM, hiMdU hUM, musalamAna hUM, IsAI hUM, jaina huuN| yaha ApakI paidAiza kA saMyoga hogA, Apa nhiiN| kucha apanI kaho! sAMsa ke paryoM meM bajatA hI rahA sAje-hayAta muzkila ho jaaegii| kyoMki hameM to kucha patA hI nhiiN| jiMdagI kA saMgIta bajatA hI rahA sAMsoM meN| aura mauta? hama to jaba bhI 'maiM' kI koI paribhASA karate haiM, to mere se mauta ke kadamoM kI AhaTa tejatara hotI gayI karate haiN| mere kA hameM patA hai| maiM kA hameM koI patA nhiiN| aura tumhArI zvAsa bhI tumhArI nhiiN| tumhArI deha bhI tumhArI nhiiN| jise maiM kA hI patA nahIM, usake mere kA kyA bharosA! jise jaise-jaise gahare jAoge, vaise-vaise pAoge merA kucha bhI nahIM, | apanA hI patA nahIM, use aura kyA patA hogA! yaha apanA hI mere atirikta merA kucha bhI nhiiN| mana bhI merA nahIM hai| vaha bhI patA nahIM jo ki prAthamika honA cAhie, to bAkI to saba dvitIya bAhara kI taraMgoM se AtA hai| deha bhI merI nahIM, vaha bhI bAhara se hai| pahalI hI buniyAda bhrAMta ho gayI, to sArA bhavana bhrAMta ho banatI hai aura bAhara hI kho jaaegii| Akhira meM baca rahatA hai jAtA hai| mahAvIra kahate haiM, mere ko chor3ate-chor3ate jaba maiM hI sAkSIbhAva, basa vahI merA hai| bacatA hai-zaddha maiM--usako hI mahAvIra ne AtmA kahA hai| rAga meM bahoge, to zarIra merA hai; zarIra se jo jur3e haiM, jinase zuddhatama maiN| jahAM mere kI koI rekhA bhI nahIM rhii| mere kI koI rakta kA saMbaMdha hai, ve mere haiM; jinase prema kA, vAsanA kA saMbaMdha kAlikha na rhii| koI bAdala na rahA AkAza meN| nIlA, khAlI, hai, ve mere haiM; jinase kAma-dhaMdhe kA saMbaMdha hai, ve bhI mere haiM-merA korA, AkAza! sUraja taba bar3A pragaTa hokara, prakhara hokara spaSTa naukara, merA mAlika; jinase kisI aura taraha ke saMbaMdha haiM--merA | hotA hai| DAkTara, merA iMjIniyara; jaise-jaise tuma isa 'mere' ko bar3hAte aura jisase zreya meM anurakta hotA hai|' cale jAte ho, yaha bar3A hotA calA jAtA hai| yaha sArA saMsAra jeNa see su rjjdi| tumheM 'merA' mAlUma par3a sakatA hai| jitanA tumhArA 'mere' kA | duniyA meM do haiM yAtrAeM-preya aura shrey| sAdhAraNataH jo phailAva hogA, utane hI gahana aMdhakAra meM tuma utarate jaaoge| ajJAna meM DUbA hai, vaha preya meM anurakta hotA hai| vaha kahatA hai, dIyA utanA hI aMdhere meM kho jaaegaa| aisA samajho, bAdala hai jo priya hai, vahI maiM kruuNgaa| jisako jJAna kI pahalI kiraNa 'mere' kA; sUraja hai 'sAkSIbhAva' kaa| jitanA merA aura mere ke utarane lagI, vaha kahatA hai, jo zreya hai vahI kruuNgaa|kyaa pharka bAdala tumhAre cAroM tarapha hoMge, sUraja utanA hI oTa meM ho | hai? preya to hotA hai mana kA viSaya aura zreya hai caitanya kA jaaegaa| haTAo bAdaloM ko| jJAna kI kasauTI mahAvIra kahate haiM | vissy| jo ThIka hai, vahI kruuNgaa| jo satya hai, vahI kruuNgaa| yahI hai-'jeNa rAgA virjjejj|' jisase rAga girane lge| jo zubha hai, vahI kruuNgaa| zreyasa hI merA jIvana hogaa| yahI jisase mere kI bhrAMti TUTane lge| sAdhutA kA lakSaNa hai| aba yaha bar3A virodhAbhAsI vaktavya hai, lekina parama mUlya kA | sAdhu kA artha nahIM ki bhAga jAo ghara se| sAdhu kA artha hai, 52 2010_03
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwww va jJAna he paramayoga zreya ko saadho| preya se zreya ko Upara rkho| sadhe, vahI jJAna hai| 'jeNa mittI pbhaavejj|' aura jisase maitrI kala eka yuvaka mere pAsa aayaa| usane kahA, dhyAna karane bar3he, prema bar3he, vahI jJAna hai| nizcita hI paMDita kA jJAna prema ko AyA huuN| lekina dhyAna mujhe prItikara nahIM mAlUma pdd'taa| hotA bar3hAtA nhiiN| mullA-maulavI kA jJAna prema ko bar3hAtA nhiiN| hI nahIM mana karane kaa| acchA nahIM lagatA krnaa| to aba ghaTAtA hai| hiMdU musalamAna se ghRNA karatA hai, musalamAna hiMdu se savAla hai, agara mana ko sunanA hai to phira dhyAna na ho skegaa| ghRNA karatA hai| jaina hiMduoM se, hiMdU jainoM se| yaha jJAna nahIM ho mana kahatA hai yaha kyA kara rahe ho? itanI dera tAza ke patte hI | sktaa| yaha zAstra hogaa| zAstra lar3avAtA hai| jJAna jur3avAtA khela lete, to thor3A rasa aataa| itanI dera sinemA meM hI baiTha gaye hai| jJAna hai parama yog| zAstra meM saMgharSa hai| tumhArI mAnyatAeM, hote, to thor3A rasa aataa| itanI dera mitroM se gapazapa hI kara lI tumhAre vizvAsa, tumheM dUsaroM se khaMDa-khaMDa kara dete haiN| hotii| yaha bhI kyA! kyA kara rahe ho yahAM, samaya kyoM kho rahe | tumane kabhI dekhA, tuma kisI AdamI ke pAsa baiThe ho| ho? jIvana bhAgA jA rahA hai| bhoga lo| mana hamezA preya kI bilakula saTakara baiThe ho, aura tumane pUchA, ApakA dharma? aura tarapha utsuka karatA hai| vaha kahatA hai, jo prItikara hai, vaha kro| usane kahA, muslmaan| tuma jarA saraka gye| abhI tuma lekina mana ke lie jo prItikara hai, vahI narka siddha hotA hai | bilakula pAsa baiThe the| tuma jaina ho, yA hiMdU ho, tuma jarA saraka AtmA ke lie| aura mana ke lie jo prItikara hai, vahI AtmA gye| aura agara usane kahA ki hiMdU hUM, jaina hUM, to tuma aura jarA ke lie jahara siddha hotA hai| preya ko mAna-mAnakara hI to hama | pAsa A gye| AdamI vahI hai| abhI tuma pAsa baiThe hI the, bhaTake haiM itane janmoM tk| | lekina agara usane kahA musalamAna, agara kahA hiMdU, agara kahA to mahAvIra kahate haiM jJAna kI kiraNa AyI, isakA pramANa hogA IsAI, basa eka dIvAla khar3I ho gyii| satya kI dIvAla! ki zreya Upara Ane lgaa| aba tuma yaha nahIM kahate ki mana kyA basa tuma alaga ho gye| tumane pakkA kara liyA ki yaha kahatA hai vaha kreNge| aba tuma kahate ho, jo karanA cAhie vahI AdamI galata hai| IsAI kaise ThIka ho sakatA hai, musalamAna kaise kreNge| prAraMbha meM to bar3A saMgharSa hogaa| mana kI purAnI AdateM haiN| ThIka ho sakatA hai| maiM jaina hUM, basa jaina hI ThIka hai| jaldI pIchA na chodd'egaa| mana ke purAne saMskAra haiM, vaha bAra-bAra tumhArA vizvAsa to tumheM tor3a rahA hai dUsare se| yaha vizvAsa tamheM parAnI hI dhAraNAoM meM khIMca legaa| lekina saMgharSa karanA| phira jJAna nahIM ho sktaa| yaha tumhArI dhAraNA jor3a nahIM rhii| hogaa| mana se Upara uThanA hogaa| aura dhanyabhAgI haiM ve jo mana se aura mahAvIra kahate haiM jJAna kI yaha kasauTI hai ki vaha jodd'egaa| thor3A Upara uTha jAte haiN| kyoMki mana ke Upara uThate hI jIvana kA | usase prabhAva bar3hegA prema kaa| usase maitrI saghana hogii| usase tuma parama dhana hai| mana ke Upara uThate hI saubhAgya hai| mana ke Upara | bezarta maitrI meM utara jaaoge| tumhArI koI zarta na rahegI ki tuma uThate hI parama AzISa kI varSA ho jAtI hai| mana ke sAtha kauna ho| yahAM hiMdU haiM mere pAsa saMnyAsI, musalamAna haiM mere pAsa | abhizApa hai| mana ke zuruAta meM to sabhI cIjeM prItikara mAlUma saMnyAsI, IsAI haiM, yahUdI haiM, pArasI haiM, jaina haiM, bauddha haiM, sikkha hotI haiM, aMta meM sabhI kar3avI ho jAtI haiN| haiM; duniyA kA aisA koI dharma nahIM hai jisa dharma se mere pAsa mahAvIra ne kahA hai, jo prAraMbha meM mIThA ho, jarUrI nahIM ki aMta | saMnyAsI na hoN| zAyada aisA kahIM bhI Aja ghaTa nahIM rahA hai| yaha meM bhI mIThA ho| aura jo prAraMbha meM kar3avA ho, jarUrI nahIM ki aMta abhUtapUrva hai| lekina yaha ghaTanA cAhie sabhI jgh| kyoMki meM bhI kar3avA ho| bahuta-sI auSadhiyAM kar3avI hotI haiM lekina | | jJAna kI kiraNa utare aura itanA bhI na kara pAye, ki aMdhavizvAsoM svAsthya lAtI haiN| aura bahuta-sI miThAiyAM mIThI hotI haiM aura kI aura vizvAsoM kI dIvAla na girA pAye, to aise jJAna kA kyA sirpha rugNa karatI haiN| isalie cunAva zreya kA krnaa| viveka se | karoge? do kaur3I kA hai| dIyA paidA ho jAe aura aMdherA na haTe, karanA, bodha se krnaa| mana kI mAnakara mata krnaa| mana | to aise dIye ko kyA karoge? vaha bujhA hai| use pheNko| use ulajhAtA hai| | vyartha mata ddhoo| 'jeNa rAgA virajjejja, jeNa see su rjjdi|' jisase zreya 'maitrIbhAva bar3he, usI ko jina-zAsana ne jJAna kahA hai|' 153 2010_03
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra bhAgaH 'jo AtmA ko abaddhaspRSTa, ananya, avizeSa tathA Adi, Aja nahIM kala, kala nahIM parasoM, vidA honA par3A hai| yahAM bahuta madhya, aura aMtahIna dekhatA hai, nirvikalpa dekhatA hai, vahI samagra | rAga kI jar3eM mata phailaao| yahAM aise raho jaise koI atithizAlA jina-zAsana ko dekhatA hai|' | meM ThaharatA hai| vizrAmagRha meM rukatA hai| yahAM bahata moha ke saMbaMdha jisane AtmA ko dekha liyA, usane mahAvIra ke pUre zAstra ko | | mata bnaao| anyathA jAnA kaThina ho jaaegaa| aura agara na jA dekha liyaa| yaha bAta thor3I suno| sake, to vApasa-vApasa pheMka diye jaaoge| moha ke baMdhana hI 'je passadi appaannN|' jisane apane ko dekha liyaa| tumheM khIMca laaeNge| je passadi appANaM, abaddhapuDhe annnnmvisesN| maiMne sunA hai...par3hatA thA maiM eka IsAI phakIra kA jiivn| vaha apadesasuttamajjhaM, passadi jiNasAsaNaM svvN|| pahAr3oM meM kisI guphA kI talAza kara rahA thA, ekAMta-sAdhanA ke usane sArA jina-zAstra dekha liyA, jisane svayaM ko dekha lie| eka guphA ke pAsa pahuMcA to dekhakara cakita ho gyaa| liyaa| aisI sIdhI-sApha, aisI do-TUka bAta kisane kahI hai! vahAM usane eka phakIra ko dekhA, jisane apane ko guphA ke bhItara haiN| tuma jaina-zAstroM meM baiThakara sira mata | lohe kI jaMjIroM se bAMdha rakhA thaa| usane pUchA, maiMne bahuta taraha ke pacAte rhnaa| utaro apane meN| mahAvIra kahate haiM, eka hI zAstra sAdhaka dekhe, tuma yaha kyA kiye ho? yaha tumane khuda jaMjIreM hai par3hane yogya, vaha svayaM kI cetanA hai| eka hI jagata hai praveza bAMdhIM, ki koI tumheM bAMdha gyaa| usane kahA, maiMne hI bAMdhI haiN| yogya, eka hI maMdira hai jAne yogya, vaha svayaM kI AtmA hai| kisalie bAMdhIM? to usane kahA, isa Dara se ki kahIM kisI 'jo AtmA ko abaddhaspRSTa, deha-karmAtIta jAnatA hai|' deha kamajora kSaNa meM saMsAra meM vApasa na lauTa jaauuN| ye jaMjIreM mujhe aura karma, ina do ke jo apane ko pAra dekha letA hai, vahI AtmA jAne nahIM detiiN| ThoMka dI haiM dIvAla se. inake kholane kA koI ko jAnatA hai| 'ananyA' aura jo jAnatA hai ki basa merA zaddha upAya nhiiN| honA hI, zuddhatama sAkSImAtra hI svarUpa hai, svabhAva hai| 'Adi, magara yaha bhI koI saMsAra se mukti haI? agara lohe kI jaMjIroM madhya, aNthiin|' na to merA koI prAraMbha hai, na koI aMta hai. na | ke kAraNa kisI guphA meM par3e rahe, to yaha koI saMsAra se makti koI madhya hai| maiM zAzvata huuN| 'avishess|' aisI bAta ko jo huI? yaha naye taraha kA baMdhana huaa| yaha mokSa na huaa| bodha se bilakula jIvana kA sAmAnya svabhAva anubhava karatA hai, koI | mukti hotI hai| bodha kA artha hai, jahAM se jAnA hai, vahAM se jA hI vizeSa bAta nahIM hai yaha, yaha svAbhAvika hai, yaha AtmA kA cuke| jahAM se jAnA hai, vahAM ghara kyA bsaanaa| jahAM se jAnA hI guNadharma hai, aisA jo dekha letA hai, 'nirvikalpa dekhatA hai|' hogA, vahAM jar3eM kyA phailaanaa| thor3I dera kA vizrAma hai, ThIka hai usakI AMkhoM meM phira vikalpa ke bAdala nahIM hote| vicAra ke kara leNge| lekina jAne ke vakta lauTakara na dekheNge| bAdala nahIM hote| 'vahI samagrarUpa se jina-zAsana ko dekhatA abhI phira darda TapakegA merI AvAja se Akhira hai|' hama to ulajhe haiM bahuta choTI bAtoM meN| hamane to bar3e abhI haMsa rahe ho, abhI rooge| to jaba ronA hI hai, to haMsI meM choTe-choTe par3Ava banA liye, unhIM ko hama maMjila samajha rahe haiN|| bahuta artha nahIM raha gyaa| mujhe jAnA hai ika dina terI baz2me-nAz2a se Akhira abhI phira Aga uThegI zikastA sAja se Akhira abhI phira darda TapakegA merI AvAja se Akhira abhI merA sAja TUTa jAegA, abhI vINA TUTI par3I hogI, abhI abhI phira Aga uThegI zikastA sAja se Akhira citA jlegii| mujhe jAnA hai ika dina terI baz2me-nAz2a se Akhira mujhe jAnA hai ika dina terI baz2me-nAz2a se Akhira jahAM se jAnA hai, vahAM bahuta mata pkdd'o| yaha terI mahaphila bar3I pyArI hai, lekina jAnA hai| jAnA mujhe jAnA hai ika dina terI baz2me-nAja se Akhira pdd'egaa| to yahAM aise rahanA jaise kamala rahatA hai jala meN| rahanA, yaha mahaphila sadA nahIM clegii| sapane jaisI hai| yahAM se uThanA | lekina jala ko chUne mata denaa| jala meM hI rahanA aura jala se hI hogaa| yahAM se sabhI ko uThanA par3A hai| eka na eka dina, alipta rhnaa| 541 2010_03
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ webmasumaase jJAna hai paramayoga _ 'jo AtmA ko isa apavitra zarIra se tatvataH bhinna tathA kucha pharka nahIM par3atA jJAyaka-svarUpa jAnatA hai, vahI samasta zAstroM ko jAnatA hai| pazcima meM eka bahuta bar3A nAstika huaa-volteyr| usane jo appANaM jANadi, asui-sarIrAdu taccado bhinnN| jiMdagIbhara Izvara, AtmA, dharma, inakA khaMDana kiyaa| phira vaha jANaga-rUva-sarUvaM, so satthaM jANade savvaM / / bImAra par3A, hRdaya kA daurA pdd'aa| taba vaha ghabar3A gyaa| taba 'AtmA ko isa zarIra se tatvataH bhinna aura jJAyaka-svarUpa ekadama usane apanI patnI ko kahA. apane mitroM ko kahA ki jAnatA hai|' jaldI hI kisI dharmaguru kA bulaao| para unhoMne kahA, dharmaguru! yaha gahanatama sUtra hai dhyAna kaa| jise bhI hama dekhane meM samartha ho kyA tuma bhUla gaye apane siddhAMta? usane kahA chor3o siddhAMta, jAte haiM, vaha hama se bhinna hai| tuma apane zarIra ko dekhane meM samartha idhara maiM mara rahA hUM, tumheM siddhAMta kI par3I hai| abhI taka to jiMdA ho, zarIra tumase bhinna hai| tuma apane vicAra ko dekhane meM samartha | thA, to kabhI maiMne socA na thaa| lekina kauna jAne, yaha dharmaguru ho, vicAra tumase bhinna hai| tuma sirpha apane sAkSIbhAva ko dekhane | ThIka hI hoM! marate vakta mujhe Age kA iMtajAma kara lene do| meM samartha nahIM ho, isalie sAkSIbhAva se tuma abhinna ho| usase dharmaguru bulAyA gyaa| saMyoga kI bAta vaha ThIka ho gyaa| tuma alaga nahIM ho skte| kATate-kATate, haTAte-haTAte jo jaba vaha phira svastha ho gayA, to usane phira apane purAne rAga bhinna hai use jAnate-jAnate AdamI usa aMtima par3Ava para pahuMcatA zurU kara diye| phira nAstikatA! phira Izvara, phira AtmA kA hai, jahAM kevala vahI zeSa raha jAtA hai| jisako apane se alaga khaMDana! mitroM ne kahA yaha tuma kyA kara rahe ho? usane kahA vaha nahIM kiyA jA sakatA, vaha tumhArA zuddha jJAyaka-svarUpa hai| usa sirpha mauta ke bhaya ke kAraNa, vaha koI asalI bAta na thii| vaha zuddha meM hI jIne kA nAma dharma hai| aura usa zuddha meM hI Thahara jAne | to sirpha bhAvAveza thaa| phira vaha apanI buddhi meM praveza kara kA nAma mokSa hai| usa zuddha ko jinhoMne jAna liyA, ve hI mukta | gayA-bahuta bar3A buddhimAna AdamI thaa| bahuta tarkazIla haiN| aura mahAvIra kahate haiM, jisane usa jJAyaka-svarUpa ko jAna AdamI thaa| to usane usake lie bhI tarka khoja liyA ki vaha to liyA, vahI samasta zAstroM ko jAnatA hai| usane saba jAna liye bhaya ke kAraNa jarA kaMpa gayA thaa| usako tuma kucha gaura mata do| karAna, bAibila, veda, giitaa| phira kahIM kacha aura jAnane kI lekina phira dasa-paMdraha sAla bAda vaha daurA pdd'aa| taba vaha phira jarUrata na rhii| ghbdd'aayaa| usane kahA, bulAo dharmaguru ko| lekina mitroM ne ise thor3A smjho| | kahA, aba tumhAre bhaya ke kAraNa hama dhokhe meM na pdd'eNge| kahate haiM sabhI rahasyavAdiyoM ne mahAvIra, kaSNa, baddha, sabhI | mitra gherA bAMdhakara khar3e ho gye| unhoMne kahA, na to hama dharmagaru rahasyavAdiyoM ne-eka bAta para jora diyA hai ki zAstra ko ko bhItara Ane deMge, na tumako bAhara jAne deNge| aba dhokhA na jAnakara tuma svayaM ko na jAna sakoge, lekina agara svayaM ko clegaa| rone lagA volteyr| chAtI pITane lagA ki yaha tuma kyA jAna lo to sabhI zAstroM ko jAna skoge| zAstra kI tarapha se jo kara rahe ho, maiM marA jA rahA hai| idhara mauta khar3I hai, tumheM siddhAMtoM svayaM ko jAnane calA, usane prAraMbha se hI galata yAtrA zurU kara kI par3I hai| chor3o maiMne kyA kahA thaa| maiM kyA kahatA hUM use dii| vaha zabdoM meM bhaTaka jAegA, zabdoM ke bar3e jaMgala haiN| zabdoM suno| lekina mitroM ne kahA ki aba nhiiN| phira vaha ThIka nahIM kA bar3A bIhar3a jaMgala hai| usase lauTanA muzkila ho jaaegaa| huA, mara gyaa| lekina usakI avasthA ko hama thor3A soceN| siddhAMtoM kI bar3I bhIr3a hai| tuma usameM bhaTaka jaaoge| bar3A buddhi kahIM bhI le jAtI nhiiN| jaba saba ThIka cala rahA hai, taba tarkajAla hai| usase chUTanA muzkila ho jaaegaa| phira, zAstra se to zAyada tumheM paramAtmA kI yAda bhI nahIM aatii| taba dharma kI tuma jo bhI jAnoge, vaha buddhi se jaanoge| anubhava se nahIM, hRdaya tumheM yAda bhI nahIM aatii| maMdira ke pAsa se tuma aise gujara jAte ho se nhiiN| buddhi tumhArI bharatI jAegI, aura hRdaya khAlI kA jaise maMdira hai hI nhiiN| jaba cIjeM gar3abar3a ho jAtI haiM, hAtha-paira khAlI raha jaaegaa| tumhAre jIvana kA saMtulana DAMvAMDola ho DAMvAMDola hone lagate haiM, mauta karIba Ane lagatI hai, taba tumheM jaaegaa| phira tuma cAhe Astika bana jAo, cAhe nAstika, | dharma kI yAda AtI hai| 2010_03
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH 2 MEROLA lekina yaha yAda bar3I mUlyavAna nahIM hai| agara tuma phira ThIka sakatA, jaina nahIM ho sktaa| dhArmika honA kAphI hai| kAphI se ho gaye, to phira tuma usI akar3a se calane lgoge| jyAdA hai| yaha vizeSaNa bilakula vyartha hai| buddhi se AdamI nAstika ho, to kisI matalaba kA nhiiN| 'ataH he bhavya '....aMtima sUtra... 'tU isa jJAna meM sadA lIna buddhi se agara Astika ho, to kisI matalaba kA nhiiN| kyoMki raha, isI meM sadA saMtuSTa raha, isI meM tRpta ho, isI se tujhe uttama buddhi to sirpha yaMtra hai, tumhArI AtmA nhiiN| jaba taka AtmA na sukha prApta hogaa|' DUba jAe, tanmaya na ho jAe; jaba taka AtmA kA pora-pora na | 'edamhi rado nniccN| he bhavya, tU isa jJAna meM dduub|' bhIga jAe, taba taka kacha sAra nhiiN| baddhi meM siddhAMtoM kA honA 'saMtaTTho hohi nniccmedmhi| isI meM saMtuSTa ho|' aise hI hai, jaise kisI ko bhUkha lagI ho, vaha pAkazAstra par3ha rahA | 'edeNa hohi titto| isI meM tRpta ho|' hai| khUba suMdara bhojana, svAdiSTa bhojanoM kA varNana hai| kaise | 'hohidi tuha uttama sokkhN| aura uttama sukha tujhe nizcita banAnA. yaha bhI likhA hai| eka se eka vyaMjana, saba byaure se milegaa| ta uttama sakha ho jaaegaa|' likhe haiN| bhUkha lagI AdamI ko, vaha pAkazAstra par3ha rahA hai| tU mahAsukha svayaM ho jaaegaa| isase kyA bhUkha miTegI? isase zAyada bhUkha thor3I bar3ha jAe, yaha jise hama saMsAra samajha rahe haiM aura jahAM hama sukha khoja rahe haiM, ho sakatA hai, lekina miTa to nahIM sktii| aura jisane vahAM milatA kisI ko kabhI sukha? vahAM sirpha AbhAsa hai, pAkazAstra ko hI bhojana samajha liyA, usa abhAge AdamI ko magamarIcikA hai, khilaune haiN| vahI vyakti praur3ha hai, jise yaha hama kyA kaheM, vaha pAgala hai| veda to pAkazAstra hai| dikhAyI par3a gayA ki saMsAra meM sirpha khilaune haiN| choTA baccA // ke rasAyana meM paganA hogA, raMganA hogaa| bhojana khela rahA hai| gar3A-gar3I kA vivAha racAtA hai| aura usI taraha pakAnA hogA apanI hI AtmA meN| usa gahanatama prayogazAlA meM uttejita hotA hai jaise ki tuma asalI vivAha meM uttejita hote ho| utaranA hogaa| mahAvIra kahate haiM, tumane agara svayaM ko jAnA, to usako to tuma kahate ho baccA hai, khilavAr3a meM lagA hai| lekina tuma gavAhI ho jAoge sabhI zAstroM ke| tuma kaha sakoge ki hAM, | tuma jo vivAha racAte ho, vaha khilavAr3a se kahIM jyAdA hai? vaha ve sabhI ThIka haiN| aura yaha bhI khayAla rakha lenA, jisa vyakti ne bhI khilavAr3a hai| thor3e bar3e paimAne para hai| choTe bacce bArAta svayaM ko jAnA, vaha kahegA sabhI ThIka haiN| vaha yaha na kahegA, nikAlate haiM apane guDDe kI, tuma rAma kI bArAta nikAlate ho| karAna ThIka hai, bAibila galata hai| vaha yaha na kahegA, veda sahI haiM | rAmalIlA karate ho| usameM sammilita hote ho| lekina saba khela aura buddha galata haiN| usako to dikhAyI par3a gayA anubhv| aba hai| khela se kaba jAgoge? zabdoM ke bheda hoMge, rUpa-rekhA alaga hogI, raMga-DhaMga alaga matAe-sojo-sAje-jiMdagI paimAnA-o-barabata hoMge, lekina bhItara kA prANa to use samajha meM A gyaa| use maiM khuda ko ina khilaunoM se bhI aba bahalA nahIM sakatA mUlasUtra to pakar3a meM A gyaa| aba sabhI ThIka haiN| isalie | kaba vaha vakta AegA, jaba tuma kahoge--jIvana ke mahAvIra ne eka siddhAMta ko janma diyA, jisako anekAMtavAda sukha-dukha, zarAba aura sNgiit...| kahate haiN| matAe-sojo-sAje-jiMdagI paimAnA-o-barabata anekAMtavAda kA artha hotA hai, sabhI dRSTiyAM ThIka haiN| koI maiM khuda ko ina khilaunoM se bhI aba bahalA nahIM sakatA dRSTi galata nhiiN| mahAvIra ne darzana kA bar3A anUThA artha kiyA kaba vaha vakta AegA jaba tuma kahoge ki aba ina khilaunoM se hai| darzana kA artha hai, aisI dRSTi jahAM sabhI dRSTiyAM ThIka haiN| | bhI bahalAne kA vakta jA cukaa| aba maiM ina khilaunoM se bhI darzana kA artha hai, sabhI dRSTiyoM ko ThIka mAnakara sabhI dRSTiyoM apane ko bahalA nahIM sktaa| usI dina tuma praur3ha bnoge| usI Upara uTha jaanaa| koI dRSTi meM baMdhA na raha jAe vykti| to | dina tumhAre bhItara bodha kA janma huaa| usI dina vastutaH tuma dharma kA artha to huA, jaba vyakti kisI dharma meM baMdhA na raha jnme| usake pahale taka to eka sapanA thaa| jaae| dhArmika vyakti hiMdU nahIM ho sakatA, musalamAna nahIM ho rukhasata ai hamasapharo! sahare-nigAra A hI gayA 56 | 2010_03
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna hai paramayoga - MAHARIHARomania khulda bhI jisa pe ho kurbA vo diyAra A hI gayA zarAba hai, nazA hai| bodha nahIM, jAgaraNa nhiiN| DUbo, apane meN| mahAvIra kahate haiM, jo ina khilaunoM se jaga gayA, bAta ho gyii| dekhanA hI hai jo iMsAna meM bhagavAna tumheM idhara khilaunoM se chUTe ki vahAM satya hAtha meM AyA nhiiN| idhara AdamI ko hI AdamI kI naz2ara se dekho sapanA TUTA ki vahAM AMkha khulI nhiiN| AMkha kA khulanA aura cala rahe haiM jo unheM cala ke Dagara se dekho sapane kA TUTanA yugapata hai| ekasAtha hai| aisA thor3e hI hai ki tairanevAle ko taTa se na, lahara se dekho pahale ajJAna miTegA, phira jJAna hogaa| ajJAna miTA ki jJAna DUbanA pdd'e| yaha jo DUba gaye, unakI bAteM haiN| jo kho gaye parama huA, jJAna huA ki ajJAna mittaa| eka sAtha! eka pala meM! sAgara meM, unake vacana haiN|| rukhasata ai hamasapharo! alvidaa| kahane lagatA hai vaisA vyakti | cala rahe haiM jo unheM cala ke Dagara se dekho apane sAthiyoM se ki aba vidAI A gayI, aba tuma calo jisa aise kinAre baiThakara mata dekhate rhnaa| tumheM patA na calegA rAste para tuma cala rahe ho, lekina maiM to vidA huA unakA aanNd| daur3anevAle kA AnaMda baiThanevAle ko kaise patA rukhasata ai hamasapharo! sahare-nigAra A hI gayA calegA! kabhI tuma daur3e ho subaha ke sUraja meM, subaha kI tAjI merI maMjila A gyii| havAoM meM, jaba malaya-bahAra saba tarapha ghera letI hai, subaha kI khulda bhI jisa pe ho kurbA vo diyAra A hI gayA nayI sugaMdha? tuma daur3e ho havAoM meM, tumane kiyA hai saMgharSa? aura svarga bhI jisa para kurbAna ho jAeM, vaha khuzI kA nagara, nahIM to tumheM patA nahIM calegA, vaha jo pulaka, vaha jo tAjagI usa vaha aMtaHpura A gyaa| kSaNa ghera letI hai daur3anevAle ko| tuma baiThe kinAre se dekhate rahoge, hamane isa deza meM AtmA ko eka aura nAma diyA hai| vaha nAma daur3anevAlA bhI dikhAyI par3atA hai, havA ke jhaper3e bhI dikhAyI hai puruss| puruSa usI dhAtu se banatA hai, jisase pur| puruSa kA par3ate haiM kyoMki usake vastra ur3e jA rahe haiM, usake bAla ur3e jA rahe artha hotA hai, bhItara ke nagara meM rhnevaalaa| haiM, aura yaha bhI dikhAyI par3atA hai ki bar3A tAjA aura bar3A prasanna rukhasata ai hmsphro| sahare-nigAra A hI gayA hai, lekina bhItara usake jo ghaTa rahA hai, vaha to tuma kaise jAnoge, khulda bhI jisa pe ho kurbA vo diyAra A hI gayA kaise dekhoge? idhara khilaune hAtha se chUTe nahIM, idhara tuma khAlI hue saMsAra ke cala rahe haiM jo unheM cala ke Dagara se dekho upadrava se, vahAM tuma bhare nahIM paramAtmA kI parama zAMti se| tairanevAle ko taTa se na, lahara se dekho| 'he bhavya, tU isa jJAna meM sadA lIna rh|' tairanevAle kA kucha majA hai| vaha tairanevAlA hI jAnatA hai| vaha - kisa jJAna meM? zAstra ke nahIM, zabda ke nhiiN| svayaM ke, dhyAna tumheM batAnA bhI cAhe to nahIM batA sktaa| 'gUMge kerI srkraa|' ke, apane anubhava ke aMtara-saMgIta meM dduub| usane svAda to liyA hai, lekina kaise kahe? kahane ko kucha 'isI meM sadA saMtuSTa rh| isI meM tRpta ho| isI se tujhe uttama | upAya nahIM hai| gUMgA jyAdA se jyAdA tumhArA hAtha pakar3akara khIMca sukha prApta hogaa|' sakatA hai ki Ao, tuma bhI rasa le lo, tuma bhI cakho isa svAda mahAvIra kahate haiM, uttama skh| jo sakha kabhI na chine, vaha ko| tairanevAle se tama pacho ki kyA hai majA? yaha pAnI ke uttm| jo Ae to Ae, phira jAe na, vaha uttm| jo Ae to thaper3oM meM ulajhanA terA, yaha pAnI ke sAtha nAca, yaha nRtya laharoM sadA ke lie A jAe, jo Ae to zAzvata A jAe, jo mile meM, kyA hai majA? to vaha kahegA, Ao, khIMcegA tumhArA haath| to phira jisase bichar3anA na ho, vaha uttm| jisa sukha meM vahI mahAvIra kara rahe haiN| vahI sadA satpuruSoM ne kiyA hai| khIMcate bichar3anA ho, vaha kevala dukha kA hI eka ceharA hai| jisa haMsI meM haiM tumhArA hAtha ki aao| tuma kahate ho, pahale smjhaao| tuma AMsU chipe hoM, vaha rone kA hI eka DhaMga hai| jahAM se haTa jAnA kahate ho, pahale hameM pakkA bharosA A jAe ki kucha par3e, vahAM rahanA kevala haTane kI taiyArI hai| jisa yoga meM viyoga utreNge| yahIM ar3acana hai| saMbhava ho, vaha yoga hI nhiiN| vaha kevala yoga kA dhokhA hai| vaha | maiMne sanA hai, mullA nasaruddIna tairanA sIkhane nadI para gayA thaa| 57 2010_03
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga: 2 paira phisala gayA, kAI jamI thI ghATa para, gira pdd'aa| bhAgA vahAM | vasaMta ko jisane dekha liyA, phira eka-eka kalI aura se| jo sikhAne use le gayA thA usane kahA, kahAM jA rahe ho? eka-eka phUla ko thor3e hI ginatA phiratA hai| A gayA vsNt| nasaruddIna ne kahA, ho gyaa| aba jaba taka tairanA sIkha na lUM, vasaMta ko pUrA jisane dekha liyA, saba phUla samA gaye usmeN| nadI ke pAsa bhI na phttkuuNgaa| yaha to khataranAka mAmalA hai, abhI dhyAna rahe, khaMDoM kA jor3a nahIM hai puurnn| khaMDoM ke jor3a se bahuta paira phisala gayA, agara pAnI meM cale gaye hote to gye| aba jyAdA hai puurnn| vasaMta sabhI phUloM aura kaliyoM kA jor3a nahIM hai, AnevAlA nahIM huuN| aba tairakara, sIkhakara hI aauuNgaa| lekina vasaMta kaliyoM aura phUloM ke jor3a se jyAdA hai| vasaMta bahuta usa AdamI ne kahA, tuma tairanA sIkhoge kahAM? koI gadde-takiyoM virATa hai| kaliyoM aura phUloM meM to thor3I-thor3I jhalaka par3I hai, para to AdamI tairanA sIkhatA nhiiN| kitane hI hAtha-paira tar3aphAo thor3I pratichavi AyI hai| kaliyoM aura phUloM meM to thor3A-sA gadde-takiyoM para, usase tairanA na aaegaa| suvidhApUrNa hai vaisA | pratibiMba banA hai, thor3I lahara gUMjI hai| tairanA, khatarA bilakula nahIM hai-apane gadde-takiyoM para camana ko dekha to phira phUla-pAta ko na dekha hAtha-paira pheMka rahe haiM, kauMna kyA karegA? DUbane kA koI Dara nahIM yAnI pahacAna khilAr3I ko basa bisAta na dekha hai| lekina DUbane kA jahAM Dara na ho, vahAM tairanA AtA hI nhiiN| mahAvIra haiM, buddha haiM, bar3I unakI bisAta hai| zataraMja ke mohare jitanI bar3I jokhama, utanI hI bar3I AtmA kA janma hotA hai| bichAkara baiThe haiN| tuma moharoM ko hI mata dekhate rahanA, khilAr3I vaha DUbane se hI tairane kI kalA AtI hai| DUbane kI saMbhAvanA se ko dekh| unake zabda to mohare haiM zataraMja ke| unake siddhAMta bhI hI tairane kA satya pakar3a meM AtA hai| mohare haiN| usI meM mata ulajha jaanaa| anyathA tuma Upara-Upara raha jaaoge| daur3anevAle ko kinAre yAnI pahacAna khilAr3I ko basa bisAta na dekha se baiThakara dekha loge, tairanevAle ko kinAre se baiThakara dekha loge| merI DolI kI garIbI pe o hNsnevaale| mahAvIra ko aise hI to dekhA tumne| aise hI to tuma mujha ko bhI merI dulhana ko dekha, lauTatI bArAta na dekha dekha rahe ho| bahuta kama loga haiM jinhoMne mahAvIra kI dulhana dekhii| lauTatI camana ko dekha to phira phUla-pAta ko na dekha... bArAta dekhii| to jaina-zAstroM meM bar3A ullekha hai ki mahAvIra ne camana ko dekha to phira phUla-pAta ko na dekha kitanA tyAga kiyA-kitane ghor3e, kitane hAthI, kitane hIre, yAnI pahacAna khilAr3I ko basa bisAta na dekha kitane javAharAta! bar3I laMbI saMkhyAeM haiN| bar3e zUnyoM para zUnya merI DolI kI garIbI pe o haMsanevAle! rakhe haiN| tyAga to dikhA unheM, isalie bar3A varNana kiyA hai| merI dulhana ko dekha, lauTatI bArAta na dekha lekina yaha lauTatI bArAta hai| isako to mahAvIra chor3akara cale lekina dulhana bar3I bhItara hai| DolI hI dikhAyI par3atI hai, gye| isameM to unheM kucha bhI na dikhaa| bArAta dikhAyI par3atI hai| dulhana to DolI meM chipI hai| DolI jisako mahAvIra ne chor3a diyA, usako jainiyoM ne bar3e vistAra kabhI bahuta sajI-saMvarI ho, amIra kI ho, to bhI jarUrI nahIM ki se likhA hai| inako jarUra kucha dikhatA hogA, anyathA kauna dulhana bhItara ho hii| DolI garIba kI bhI ho, raMga-rogana saba ur3a kAgaja kharAba karatA hai| yaha lauTatI bArAta hai| yaha dekha rahe haiM gayA ho, to bhI dulhana ho sakatI hai| ki kauna-kauna Ae the| pradhAnamaMtrI the bArAta meM, rASTrapati the, camana ko dekha to phira phala-pAta ko na dekha garvanara the, yaha lauTatI bArAta dekha rahe haiM, yaha dUlhe ko bhUla hI tumane agara mere zabda-zabda cune, to tumane phUla-pAta cunaa| to gaye haiM! dulhana kI to bAta hI dUra, dulhana to dUra chipI hai cUMghaTa tumane camana ko na dekhaa| to yaha bahAra jo AyI thI tumhAre pAsa, | meM, DolI meN| mahAvIra ke tyAga ko to dekhA, mahAvIra ke bhoga ko aise hI gujara gyii| tumane khaMDa-khaMDa cune, tumane samagra ko na dekhA? mahAvIra kI dulhana dekhI? mahAvIra ne jo chor3A, vaha to dekhaa| tumane gina liyA! mahAvIra ne jo pAyA, usako ginA? vaha to camana ko dekha to phira phUla-pAta ko na dekha! bilakula cUka gyaa| 2010_03
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna hai paramayoga to mahAvIra kI bar3I adhUrI tasvIra logoM ke hAtha meM hai aura adhUrI hI nahIM, galata tasvIra hAtha meM hai| loga kahate haiM, mahAvIra mhaatyaagii| maiM tamase kahatA haM, itane bar3e mahAbhogI kabhI-kabhI hote haiN| unhoMne paramasatya ko bhogaa| paramasattA ko bhogaa| jo appANaM jANadi, asui-sarIrAdu taccado bhinnN| jANaga-rUva-sarUvaM, so satthaM jANade svvN|| edamhi rado NiccaM, saMtuTTho hohi nniccmedmhi| edeNa hohi titto, hohidi tuha uttama sokkh|| kisane unake uttama sukha ko dekhA? kisane dekhA unake svarga ko? lekina vaha dekhA bhI nahIM jA sakatA bAhara se| bAhara se to lauTatI bArAta dikhAyI par3atI hai| zataraMja ke mohare dikhAyI par3ate haiN| khilAr3I to bhItara chipA hai| dalhana to DolI meM hai| cala rahe haiM jo unheM cala ke Dagara se dekho tairanevAle ko taTa sena, lahara se dekho| Aja itanA hii| 59 2010_03 RE