Book Title: Jain Tattvagyan
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Darshan_ane_Chintan_Part_2_004635.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249265/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna [ 5 ] vizvanA bAhya ane AMtarika svarUpamAM tathA tenA sAmAnya tema ja vyApaka niyamAnA saMbaMdhamAM je tAttvika dRSTie vicAraNA e tattvajJAna. AvI vicAraNA kAI eka ja deza, eka ja ti ke eka ja prajAmAM udbhave che ane kramazaH vikAsa pAme che, ema nathI hAtuM; paNa A jAtanI vicAraNA e manuSyatvanuM viziSTa svarUpa hovAthI te vahelI ke meADI dareka dezamAM vasanAra dareka jAtanI mAnavaprajAmAM eche ke vatte aMze udbhave che, ane tevI vicAraNA judI judI prajAnAM paraspara soMsagane lIdhe, ane kAI vAra tadna svataMtrapaNe paNa vizeSa vikAsa pAme che, tema ja sAmAnya bhUmikAmAMthI pasAra thaI te anekarUpe kaTAya che. pahelethI Aja sudhImAM bhUkhaMDa upara manuSyajAtie je tAttvika vicAraNA karI che te badhI Aje hayAta nathI, tema ja te badhI vicAraNAenA kramika itihAsa paNa pU paDyuM ApaNI sAme nathI, chatAM atyAre e vize je kAMI sAmamAM ApaNI sAme che ane e vize je kAMI ceDuM ghaNuM ApaNe jANIe chIe te uparathI eTaluM te nirvivAdapaNe kahI zakAya ke tattvaciMtananI judI judI ane paraspara viAdhI dekhAtI game teTalI dhArAo hAya, chatAM e adhI vicAradhArAnuM sAmAnya svarUpa eka che, ane te e ke vizvanA bAhya tema ja AMtarika svarUpanA sAmAnya ane vyApaka niyamenu rahasya zeAdhI kADhavuM. tattvajJAnanI utpattinuM mULa jema kAI eka manuSyavyakti prathamathI ja pUrNa nathI heAtI, paNa te khAsya Aphri judI judI avasthAmAMthI pasAra thavA sAthe ja potAnA anubhave vadhArI anukrame pUrNatAnI ziAmAM AgaLa vadhe che, tema manuSyajAti vize paNa che. manuSyajAtine paNa bAhya Adi kramika avasthAe apekSA vizeSe hAya ja che. tenuM jIvana vyaktinA jIvana karatAM ghaNuM ja lAMkhu ane vizALa heAI tenI bAhya vagere avasthAone samaya paNa teTale ja lAMbhe hAya te svAbhAvika che. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 ]. darzana ane ciMtana manuSyajAti jyAre kudaratane khoLe AvI ane teNe prathama bAhya vizva tarapha AMkha kholI tyAre tenI sAme adbhuta ane camatkArI vastuo tema ja banAvo upasthita thayA. eka bAju sUrya, caMdra ane agaNita tArAmaMDaLa ane bIjI bAju samudra, parvata ane vizALa nadIpravAhe tema ja meghagarjanAo ane vidyucamatkAroe tenuM dhyAna kheMcyuM. manuSyanuM mAnasa A badhA skUla padArthonA sUkSma ciMtanamAM pravRtta thayuM ane tene e vize aneka prazno udbhavyA. jema manuSyamAnasane bAhya vizvanA gUDha tema ja atisukSma svarUpa vize ane tenA sAmAnya niyamo vize vividha prazno udbhavyA, tema tene AMtarika vizvanA gUDha ane atisUkSma svarUpa vize paNa vividha prazno ubhavyA. A praznonI utpatti te ja tattvajJAnanI utpattinuM prathama pagathiyuM. e prazno game teTalA heya ane kALakrame temAMthI bIjA mukhya ane upaprazno paNa game teTalA ja hoya, chatAM ekaMdara A badhA praznone TUMkamAM nIce pramANe darzAvI zakAya. tAvika prazno dekhItI rIte satata parivartana pAmatuM A bAhya vizva kakyAre utpanna thayuM haze ? zemAMthI utpanna thayuM haze? pitAnI meLe ja utpanna thayuM haze ke koIe utpanna karyuM haze ? ane utpanna thayuM na hoya te zuM A vizva ema ja hatuM ane che? je tenA kAraNe hoya te te pita parivartana vinAnAM zAzvata ja hovAM joIe ke parivartanazIla hovAM joIe? vaLI e kAraNe kaI judI judI jAtanAM ja haze ke AkhA bAhya vizvanuM kAraNa mAtra ekarUpa ja haze? A vizvanI vyavasthita ane niyamabaddha je saMcAlana ane racanA dekhAya che te buddhipUrvaka hovI joIe ke yaMtravat anAdisiddha hevI joIe? je buddhipUrvaka vizvavyavasthA heya te te kenI buddhine AbhArI che? zuM e buddhimAna tattva pite taTastha rahI vizvanuM niyamana kare che ke e pite ja vizvarUpe pariName che athavA dekhAya che ? uparanI rIte AMtarika vizvanA saMbaMdhamAM paNa prazna thAya ke je A bAhya vizvano upabhoga kare che yA je bAhya vizva vize ane pitA vize vicAra kare che te tatva zuM che? zuM e ahaMrUpe bhAsatuM tatva bAhya vizvanA jevI ja prakRtinuM che ke koI judA svabhAvanuM che? A AMtarika tatva anAdi che ke te paNa kyAreka koI anya kAraNamAMthI utpanna thayuM che? vaLI aherUpe bhAsatA aneka to vastutaH judA ja che ke koI eka mULa tatvano. nirmitie che? A badhAM sajIva ta kharI rIte judAM ja hoya che te Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna [ 1051 parivartanazIla che ke mAtra phUTastha che? e tane kadI aMta AvavAne ke kALanI daSTie aMtarahita ja che? e ja rIte A badhAM dehamaryAdita to kharI rIte dezanI daSTie vyApaka che ke parimita che? A ane AnA jevA bIjA ghaNuM prazno tatvaciMtananA pradezamAM upasthita thayA. A badhA praznone ke temAMnA keTalAkane uttara ApaNe judI judI prajAonA tAttvika ciMtananA ItihAsamAM aneka rIte joIe chIe. grIka vicArakoe bahu jajUnA vakhatathI A praznone chaNavA mADelA. emanuM ciMtana aneka rIte vikAsa pAmyuM, je pAzcAtya tatvajJAnamAM khAsa mahatvano bhAga re che. AryAvartanA vicArakoe te grIka ciMtake pahelAM hajAro varSa agAuthI A praznonA uttara meLavavA vividha prayatna karelA, jene ItihAsa ApaNI sAme spaSTa che. uttaranuM saMkSipta vagakaraNa Arya vicArakee eka eka prazna para ApelA judA judA uttare ane te vize paNa matabhedanI zAkhAo apAra che, paNa sAmAnya rIte ApaNe TUMkamAM e utaronuM vargIkaraNa karIe to A pramANe karI zakAya :- eka vicArapravAha evo zarU thayo ke te bAhya vizvane janya mAnatA, paNa te vizva ke kAraNamAMthI taddana navuM ja-pahelAM na hoya tevuM thayAnI nA pADatA ane ema kaheto ke jema dUdhamAM mAkhaNa chUpuM raheluM hoya che ane kayAreka mAtra AvirbhAva pAme che, tema A badhuM dhULa vizva koI sUkSma kAraNamAMthI mAtra AvirbhAva pAme jAya che ane e mULa kAraNa te svataHsiddha anAdi che. bIje vicArapravAha ema mAnate ke A bAhya viza kaI eka kAraNathI janmatuM nathI. tenA svabhAvathI bhinna bhinna evAM aneka kAraNe che ane e kAraNomAM paNa vizva dUdhamAM mAkhaNanI peThe chUpuM raheluM na hatuM, paraMtu jema judA judA lAkaDAnA TukaDA maLavAthI eka navI ja gADI taiyAra thAya che tema te bhinna bhinna jAtanAM mULa kArAgAnAM saMzleSaNa-vizleSaNamAMthI A bAhya vizva taddana navuM ja utpanna thAya che. paheluM pariNAmavAdI ane bIje kAryavAda. e bane vicArapravAho bAhya vizvanA AvirbhAva ke upaninI bAbatamAM matabheda dharAvavA chatAM AMtarika vizvanA svarUpanI bAbatamAM sAmAnya rIta ekamata hatA. bane ema mAnatA ahaM nAmanuM Atmatattva anAdi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105ra ] darzana ane ciMtana che. nathI te koInuM pariNAma ke nathI te koI kAraNamAMthI utpanna thayeluM. jema te Atmatatva anAdi che tema deza ane kALa e banne dRSTie te anaMta paNa che, ane te Atmatattva dehabhede bhinna bhinna che, vAstavika rIte te eka nathI. trIjo vicArapravAha evo paNa hato ke je bAhya vizva ane AMtarika jIvajagata banene koI eka akhaMDa satatatvanuM pariNAma mAne ane mULamAM bAhya ke AMtarika jagatanI prakRti ke kAraNumAM kazo ja bhedabhAvavA nA pADato. jaina vicArapravAhanuM svarUpa uparanA traNa vicArapravAhane anukrame ApaNe ahIM prakRtivAdI, paramANuvAdI ane brahmavAdI nAmathI oLakhIzuM. AmAMthI prathamanA be vicArapravAhane vizeSa maLato ane chatAM tenAthI judo e eka cothA vicArapravAha paNa sAthe sAthe pravartatA hatA. e vicArapravAha hatA te paramANuvAdI paNa te bIjA vicArapravAhanI peThe bAhya vizvanAM kAraNabhUta paramANuone mULamAMthI judI judI jAtanA mAnavAnI tarapheNa karato na hato, paNa mULamAM badhA ja paramANuo eka samAna prakRtinA che ema mAnate. ane paramANuvAda svIkAravA chatAM temAMthI mAtra vizva utpanna thAya che ema paNa na mAnatAM, te prakRtivAdInI peThe pariNAma ane AvirbhAva mAnate hevAthI, ema kahetA ke paramANujamAMthI bAhya vizva ApaApa pariName che. A rIte A cothA vicArapravAhanuM valaNa paramANuvAdanI bhUmikA upara prakRtivAdanA pariNAmanI mAnyatA tarapha hatuM. tenI eka vizeSatA e paNa hatI ke te samagra bAhya vizvane AvirbhAvavALuM na mAnatAM temAMthI keTalAMka kAryone utpattizIla paNa mAnato. te ema kahe ke bAhya vizvamAM keTalIya vastuo evI che ke je koI puruSanA prayatna sivAya ja potAnAM paramANurUpa kAraNomAMthI janme che. tevI vastuo talamAMthI telanI peThe potAnA kAraNamAMthI mAtra AvirbhAva pAme che, paNa tadana navI utpanna nathI thatI; jayAre bAhya vizvamAM ghaNuM vastuo evI paNa che ke je pitAnAM jaDa kAramAMthI utpanna thAya che, paNa pitAnI utpatimAM koI puruSanA prayatnanI apekSA rAkhe che. je vastuo puruSanA prayatnanI madadathI janma le che te vastuo pitAnAM jaDa kAraNemAM talamAM telanI peThe chupelI nathI hotI, paNa te te taddana navI ja utpanna thAya che. jema koI sutAra judA judA lAkaDAnA phaTakA ekaDA karI te uparathI eka cheDe banAve tyAre Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna | 1053 te ghoDA lAkaDAnA kaTakAomAM chUpA nathI hato, jema ke talamAM tela hoya che, paNa ghoDI banAvanAra sutAranI buddhimAM kalpanArUpe hAya che ane te lAkaDAnA kaTakA dvArA mUrtIrUpa dhAraNa kare che. jo sutAra dhArata te e ja lAkaDAnA kaTakAmAMthI gheADe! na anAvatAM gAya, gADI ke bIjI tevI vastu banAvI zakata. talamAMthI tela kADhavAnI bAbata AthI taddana judI che. kAI game teTale vicAra kare ke icche chatAM te talamAMthI ghI ke mAkhaNa te na ja kADhI zake. A rIte prastuta ceAthe vicArapravAha paramANuvAdI chatAM eka bAju pariNAma ane ArvibhAva mAnavAnI khAkhatamAM prakRtivAdI vicArapravAhanI sAthe maLatA hatA, ane khIjI bAju kAya temaja utpattinI bAbatamAM paramANuvAdI khIjA vicArapravAhane maLatA hatA. A tA bAla vizvanI bAbatamAM cothA vicArapravAhanI mAnyatA thaI, paNa AtmatattvanI bAbatamAM to enI mAnyatA uparanA traNe vicArapravAha karatAM judI ja hatI. te mAnatA ke dehabhede AtmA bhinna che, paraMtu e badhA ja AtmAo dezadRSTie vyApaka nathI tema ja mAtra phrUTastha paNa nathI. e ema mAnatA ke jema khAdya vizva parivata nazIla che tema AtmA paNa pariNAnI hAI satata parivartanazIla che. Atmatattva sakAya-vistArIla paNa che ane tethI te dehaprabhANu che. A cothA vicArapravAha te ja jaina tattvajJAnanuM prAcIna mULa che. bhagavAna mahAvIrathI pahelAM dhaNA samaya agAuthI e vicArapravAha cAlyeA Avata ane te potAnI Dhabe vikAsa sAdhatA tema ja sthira thatA jatA hatA, Aje A cothA, vicArapravAhanuM je spaSTa, vikasita ane sthira rUpa ApaNune prAcIna - aaucIna upalabdha jaina zAstromAM najare paDe che, te mATe bhAge bhagavAna mahAvIranA ciMtanane AbhArI che. jaina matanI mukhya zvetAmbara ane digambara e zAkhAo che. bannenuM sAhitya juduM juduM che, paraMtu jaina tattvajJAnanuM je svarUpa sthira thayeluM che te banne zAkhAomAM jarA paNa pheraphAra sivAya eka ja jevuM che. ahIM eka vAta khAsa noMdhavA jevI che ane te e ke vaidika tema ja auddha matanA nAnAmoTA dhaNA kAMTA paDayA che. temAMthI keTalAka te ekakhIjAthI tadna vidhI maMtavya dharAvanAra paNa che. e badhA kAMTA vacce vizeSatA e che ke jyAre vaidika ane bauddha matanA badhA ja kAMTA AcAraviSayaka matabheda uparAMta tattvaciMtananI khAkhatamAMye keTaleka matabheda dharAve che, tyAre jaina matanA tamAma kAMTA mAtra AcArabheda upara sa`yelA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1054 ] darzana ane ciMtana che, temanAmAM tattvaciMtananI bAbatamAM kAI maulika bebheda hajI sudhI noMdhAyelA nathI. mAtra Aya tattvaciMtananA itihAsamAM ja nahi, paNa mAnavIya tattvaciMtananA samagra itihAsamAM A eka ja dAkhale eve che ke ATalA badhA lAMbA vakhatanA viziSTa itihAsa dharAvavA chatAM jenA tattvaciMtananA pravAha maulika rUpe akhaMDita ja rahyo hAya. pUrvIya ane pazcimIya tattvajJAnanI prakRtinuM talana tattvajJAna pUrvIya o ke pazrimIya hA, paNa badhA ja tattvajJAnanA iti hAsamAM ApaNe joI e chIe ke tattvajJAna e mAtra jagata, java ane IzvaranA svarUpaciMtanamAM ja pUrNa nathI thatuM, paNa e potAnA pradezamAM cAritrane prazna paNa hAtha dhare che. eche ke vatte aMze, eka ke bIjI rIte, dareka tattvajJAna peAtAmAM jIvanAdhatanI mImAMsA samAve che. alabata, pUrvIya ane pazrimIya tattvajJAnanA vikAsamAM A vize ApaNe thADA taphAvata paNa joIe chIe. grIka tattvaciMtananI zarUAta mAtra vizvanA svarUpa vironA praznomAMthI thAya che. AgaLa jatAM krizciyAniTI sAthe ene saMbadha joDAtAM emAM jIvanazodhanatA paNa prazna umerAya che, ane pachI e pazcimIya tattvaciMtananI eka zAkhAmAM jIvanazodhananI mImAMsA khAsa bhAga sajave che. TheTha arvAcIna samaya sudhI paNa rAmana ketholika sa'pradAyamAM ApaNe tattvaciMtanane jIvanazodhananA vicAra sAthe saMkaLAyeluM joI e chIe, paraMtu Aya tattvajJAnanA itihAsamAM ApaNe eka khAsa vizeSatA joI e chIe ane te e ke Aya tattvajJAnanI zarUAta ja jANe jIvanazaiAdhananA praznamAMthI thaI hoya tema lAge che, kAraNa ke A tattvajJAnanI vaidika, bauddhika ane jaina e traNe mukhya zAkhAemAM ekasarakhI rIte vizvaciMtana sAthe ja jIvanazodhananuM ciMtana saMkaLAyeluM che. AryAvartanu kAI paNa A~na evuM nathI ke je mAtra vizvaciMtana karI satASa dhAraNa karatu hAya, paNa tethI UlaTu' ApaNe ema joI e chIe ke dareka mukhya ke tenuM zAkhArUpa ni jagata, java ane Izvara paratve potAnA viziSTa vicAro darzAvI chevaTe jIvanazodhananA praznane jaNe che ane jIvanazodhananI prakriyA darzAvI virAma pAme che. tethI ApaNe dareka Arya darzananA mULa graMthamAM zarUAtamAM mokSane uddeza ane aMtamAM tene ja upasahAra joI e chIe. A ja kAraNane lIdhe sAMkhyadarzana jema potAnA viziSTa yoga dharAve che ane te yAgadazanathI abhinna che, tema nyAya, vaizeSika ane vedAMta darzanamAM paNa yoganA mULa siddhAMtA che. bauddha darzanamAM paNa etI viziSTa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna [ 1055 yAtrAe khAsa sthAna zakayu che. e ja rIte jaina darzana paNa yogaprakriyA vize pUrA vicAro darzAve che. jIvanazodhananA maulika praznonI ekatA A rIte ApaNe joyuM ke jaina darzanamAM mukhya be bhAga che: eka tattvaciMtanane ane khIjo jIvanazodhanane. ahIM eka vAta khAsa noMdhavA jevI che ane te e che ke vaidika dananI kAi paNa paraparA le! ke bauddha nanI kAI paraMparA le! ane tene jaina darzananI paraMparA sAthe sarakhAve, to eka vastu spaSTa jaNAze ke A badhI paraparAmAM je bheda che te e khakhatamAM che. eka te jagata, jIva ane izvaranA svarUpaciMtana paratve ane bIjo AcAranA sthULa tema ja khAdya vidhividhAne ane sthULa raheNIkaraNI vize, pazu A darzananI dareka para MparAmAM jIvodhanane lagatA maulika prazno ane tenA uttaramAM jarA paNa taphAvata nathI. kAI dhira mAne ke nahi, kAI prakRtivAdI hoya ke kAI paramANuvAdI, koI Atmabheda svIkAre ke AtmAnuM ekata svIkAre, kAI AtmAne vyApaka ane nitya mAne ke kAi tethI UlaTu mAne, e ja rIte kAI yajJayAga dvArA bhakti upara bhAra mUka ke kAI vadhAre kaDaka niyamAne avalakhI tyAga upara bhAra mUke; paNa dareka para parAmAM ArdralA prazno ekasarakhA cheH duHkha che ke nahi ? hoya to tenuM kAraNa zuM ? te kAraNane nAza katha che ? ane zakaya hAya to kaI rIte? chevaTanuM sASya zuM hovuM joI e ? A praznonA uttarA paNa dareka para parAmAM eka ja che. bhale zabdabheda hAya, saMkSepa ke vistAra hAya, chatAM darekanA uttara e ja che ke avidyA ane tRSNA e duHkhanAM kAraNeA che. tenA nAza saMbhavita che. vidyAthI ane tRSNA cheda dArA duHkhanAM kAraNeAtA nAza thatAM ja duHkha ApoApa nAza pAme che, ane e ja jIvananuM mukhya sAdhyu che. Aya nAnI dareka paraMparA khvanazodhananA maulika vicAra vize ane tenA niyame vize taddana ekamata che. tethI ahIM jaina darzana vize kAMI paNa kahetAM mukhyapaNe tenI jIvanadhananI mImAMsAnuM ja saMkSepamAM kathana karavuM vadhAre prAsaMgika che. jIvanazodhananI jaina prakriyA jaina darzana kahe che ke AtmA svAbhAvika rIte zuddha ane saccidAna darUpa che. enAmAM je azuddhi, vikAra yA duHkharUpatA dekhAya che te ajJAna ane mehanA anAdi pravAhane AbhArI che. ajJAnane ghaTADavA ane tadna naSTa karavA tema Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] darzana ane ciMtana na mehanA vilaya karavA jaina darzana eka bAju vivekazakti vikasAvavA kahe che ane zrIjI bAju te rAgadveSanA sarakArI naSTa karavA kahe che. jaina AtmAne traNa bhUmikAe mAM vaheMcI nAkhe che. jyAre ajJAna ane mAlanuM pUrNa prAbalya hoya ane tene lIdhe AtmA vAstavika tattva vicArI na zake tema ja satya ne sthAyI sukhanI dizAmAM eka paNa pagaluM bharavAnI chA sudhdhAM na karI zake, tyAre e bahirAtmA kahevAya che. vanI A prathama bhUmikA thaI. A bhUmikA hoya tyAM sudhI punarjanmanuM cakra baMdha paDavAno kadI saMbhava ja nathI ane laukika dRSTie game teTalA vikAsa dekhAya chatAM kharI rIte e AtmA avikasita ja hoya che. vivekazaktinA prAdurbhAva jyAre thAya ane rAgadveSanA saMskArAnuM baLa ghaTavA mAMDe tyAre bIjI bhUmikA zarU thAya che. ene jaina darzana - aMtarAtmA kahe che. mA bhUmikA vakhate eka dehadhAraNane upayogI evI badhI dunyavI pravRtti ochI. vattI cAlatI haiAya che, chatAM vivekazaktinA vikAsanA pramANamAM ane rAgadveSanI matAnA pramANamAM e pravRtti anAsaktivALI hoya che. A khIjI bhUmikAmAM pravRtti hAvA chatAM temAM aMtarathI nivRttinu tattva hoya che. khIjI bhUmikAnAM sakhyAbaMdha caDatAM pagathiyAM jyAre vaTAvI devAya tyAre AtmA paramAtmAnI zAne prApta thaye. kahevAya che. A nazAdhananI chellI bhUmikA ane pUrNa bhUmikA che. jaina darzana kahe che ke A bhUmikAe pahoMcyA pachI punaHjanmanu cakra hamezane mATe taddana thabhI jAya che. ApaNe uparanA saMkSipta varNana uparathI joI zakIe chIe ke aviveka ( mithyAdaSTi ) ane meha ( tRSNA ) e be ja sasAra che athavA sa MsAranAM kAraNe che. tethI UlaTuM, viveka ane vItarAgatva e ja mAkSa che athavA mAlanA mArga che. A ja jIvanazodhananI saMkSipta jainamImAMsA aneka jaina graMthAmAM aneka rIte, sakSipta ke vistArathI, tema judI judI paribhASAmAM vadhu velI maLe che, ane A ja jIvanamImAMsA akSarazaH vaidika tema ja bauddha dazAmAM paNa pade pade najare paDe che. kAMika vizeSa sarakhAmaNI upara tattvajJAnanI maulika jaina vicArasaraNI ane AdhyAtmika vikAsa*manI jaina vicArasaraNIne bahu ja TUkamAM nirdeza karyAM che. A cAlu vyAkhyAnamAM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna [ 105 tenA bahu vistArane sthAna nathI, chatAM e ja vicArane vadhAre spaSTa karavA ahIM bhAstIya bIjAM darzanenA vicAra sAthe kAMIka sarakhAmaNI karavI egya che. " ( 4) jaina darzane jagatane bhAyAvAdInI peThe mAtra AbhAsa ke mAtra TApanika nathI mAnatuM, paNa e jagatane sat mAne che. tema chatAM jaina darzana saMmata satsa va e cArvAkanI peThe kevaLajaDa arthAta sahaja caitanyarahita nathI. e ja rIte jaina darzana saMmata satatatva e zAMkara vedAnta pramANe keLa caitanyamAtra paNa nathI, paraMtu jema sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika, pUrvamImAMsA ane bauddha darzana sata-taravane tadana vataMtra tema ja paraspara bhinna evA jaDa tema ja cetana be bhAgamAM vaheMcI nAkhe che, tema jaina darzana paNa sa-tattvanI anAdisiddha jaDa tathA cetana evI be prakRti svIkAre che, je deza ane kALanA pravAhamAM sAthe rahevA chatAM mULamAM taddana svataMtra che. jema nyAya, vaizeSika ane yogadarzana Adi ema svIkAre che ke A jagatanuM viziSTa kAryasvarUpa bhale jaDa ane cetana e padArtho uparathI ghaDAtuM hoya, chatAM e kAryanI pAchaLa kaI anAdisiddha samartha cetanazaktine hAtha che, e IzvarIya hAtha sivAya AvuM adbhuta kArya saMbhavI zake nahi, tema jaina darzana nathI mAnatuM. e prAcIna sAMkhya, pUrvamImAMsaka ane bauddha AdinI peThe mAne che ke jaDa ane cetana e be sat--pravAhe ApoApa, keI trIjI viziSTa zaktinA hAtha sivAya ja cAlyA kare che, ane tethI A jagatanI utpatti ke vyavasthA mATe Izvara jevI svataMtra anAdisiddha vyakita svIkAravAnI e nA pADe che. joke jenA darzane jAya, vaizeSika, baddha AdinI peThe jaDa sata-tatvane anAdisiddha anaMta vyaktirUpa svIkAre che ane sAMkhyanI peThe eka vyaktirUpa nathI ravIkAratuM, chatAM te sAMkhyanA prakRtigAmI sahaja pariNamavAdane anaMta paramANuM nAmaka jaDa satatamAM sthAna Ape che. - A rIte jene mAnyatA pramANe jagatane parivartana-pravAha ApameLe ja cAle che, tema chatAM jaina darzana eTaluM to spaSTa kahe che ke vizvamAMnI je je ghaTanAo koInI buddhi ane prayatnane AbhArI dekhAya che te ghaTanAonI pAchaLa Izvarane nahi paNa te ghaTanAonA pariNAmamAM bhAgIdAra thanAra saMsArI jIvane hAtha che, eTale ke tevI dhaTanAo jANe-ajANe koIne koI saMsArI jIvanA buddhi ane prayatnane AbhArI hoya che. A bAbatamAM prAcIna sAMkhya ane bauddha darzana jaina darzana jevA ja vicAre dharAve che. - vedAnta darzana pramANe jaina darzana sacetana tatvane eka ke akhaMDa nathI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1058] darzana ane ciMtana mAnatuM, paNa sAMkhya, ga, nyAya, vaizeSika tema ja bauddha AdinI pake e sacetana tatvane aneka vyaktirUpa mAne che. tema chatAM emanI sAthe paNa jaina darzanane thoDe matabheda che, ane te e che ke jenA darzananI mAnyatA pramANe sacetana tatva bauddha mAnyatAnI jema kevaLa parivartana-pravAha nathI, tema ja sAMkhya-nyAya AdinI peThe mAtra phUTastha paNa nathI, kintu jaina darzana kahe che ke mULamAM sacetana tatva dhruva arthAt anAdi-anaMta hovA tAM e dezakALanI asara dhAraNa karyA sivAya rahI zakatuM nathI. eTale jaina mata pramANe jIva paNa jaDanI peThe pariNAbhinitya che. jaina darzana Izvara jevI koI vyaktine taddana svataMtrapaNe nathI mAnatuM, chatAM e IzvaranA samagra guNo jIvamAtramAM svIkAre che, tethI jaina darzana pramANe pratyeka jIvamAM IzvarapaNAnI zakti che, bhale te AvaraNathI dabAyelI hoya, paNa je jIva egya dizAmAM prayatna kare te e pitAmAM rahelI IzvarIya zakitane pUrNapaNe vikasAvI pote ja Idhara bane che. A rIte jene mAnyatA pramANe Izvaratatvane alAyaduM sthAna na hovA chatAM te IzvaratatvanI mAnyatA dharAve che ane tenI upAsanA paNa svIkAre che. je je jIvAtmA karmavAsanAothI pUrNapaNe mukta thayA te badhA ja samAnabhAve Izvara che. temano Adarza sAme rAkhI pitAmAM rahelI tevI ja pUrNa zakti prakaTAvavI e jaina upAsanAnuM dhyeya che. jema zAMkara vedAMta mAne che ke jIva pote ja brahma che, tema jaina darzana kahe che ke jIva pote ja Izvara ke paramAtmA che. vedAMtadarzana pramANe jIvana brahmabhAva avidyAthI AvRta che ane avidyA dUra thatAM anubhavamAM Ave che, tema jaina darzana pramANe jIvane paramAtmabhAva AvRta che ane te AvaraNuM dUra thatA pUrNapaNe anubhavamAM Ave che. A bAbatamAM kharI rIta jena ane dAMta vacce vyaktitva sivAya kaze ja bheda nathI. (4) jaina zAstramAM je sAta tatva kahelAM che temAMthI mULa jIva ane ajIva e be tattva vize upara sarakhAmaNI karI. have bAkI kharI..rIte pAMcamAMthI cAra to ja rahe che. A cAra to jIvanazaidhanane lagatAM arthAt AdhyAtmika vikAsakramane lagatAM che, jene cAritrIya ta paNa kahI zakAya. baMdha, Azrava, saMvara ane mokSa e cAra to che. A tane baddha zAstromAM anukrame duHkha, duHkhahetu, nirvANamArga ane nirvANa e cAra Aryasatya tarIke varNavelAM che. sAMkhya ane yogazAstramAM ene ja heya, he hetu, hApAya, ane hAna kahI caturvyUha tarIke varNavela che. nyAya ane vaizeSika darzanamAM paNa e ja vastu saMsAra, mithyAjJAna, samyakajJAna ane Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tavajJAna [ 105 apavarganAM nAma ApI varNavela che. vedAMta darzanamAM saMsAra, avidyA, brA sAkSAtkAra ane brahmabhAvanA nAmathI e ja vastu darzAvavAmAM AvI che. ; jaina darzanamAM bahirAtmA, antarAtma ane paramAtmAnI traNa sakSipta bhUmikAne jarA vistArI cauda bhUmikArUpe paNa vaNu velI che, je jaina para parAmAM guNasthAnanA nAmathI jANItI che. yogavAsiSma jevA vedAntanA granthAmAM paNa sAta ajJAnanI ane sAta jJAnanI ema cauda Atmika bhUmikAonuM vaNaeNna che. sAMkhyayeAga dananI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAtra ane nirde e pAMca cittabhUmikA paNa e ja cauda bhUmikAenuM saMkSipta vargIkaraNa mAtra che. bauddha danamAM paNa eja AdhyAtmika vikAsakramane seAtApanna Adi tarIke cha bhUmikAmAM vaheMcI varNavele che. A rIte ApaNe badhAM ja bhAratIya darzanAmAM sasArathI mekSa sudhInI sthiti, tenA krama ane tenAM kAraNo vize taddana eka mata ane eka vicAra vAMcIe chIe tyAre prazna thAya che ke jyAre badhAM ja nAnA vicArAmAM maulika ekatA che tyAre paMca paMtha vacce kadI na sadhAya evA ATale badhe bheda kema dekhAya che? pRthvaJjana, Ano uttara spaSTa che. pathAnI bhinnatA mukhya e vastune AbhArI che: tattvajJAnanI judAI ane khAdya AcAravicAranI judAI, keTalAka pA te! evA ja che ke jemanI bAhya AcAravicAramAM taphAvata hovA uparAMta tattvajJAnanI vicArasaraNImAM paNa amuka bheda hAya che; jema ke vedAnta, baud ane jaina Adi paMthA. vaLI keTalAka paMtha ke tenA kAMTAe evA paNa hoya che ke jemanI tattvajJAna viSayaka vicArasaraNImAM khAsa bheda hAtA ja nathI, temane bheda mukhyatve bAhya AcArane avalakhI UbhA thayelA ane pASAyelA hAya che; dAkhalA tarIke jaina darzananI zvetAMbara, digabara ane sthAnakavAsI e traNe zAkhA gaNAvI zakAya. AtmAne kAI eka mAne ke kAI aneka mAne, kAI Izvarane mAne ke kAI na mAne ityAdi tAttvika vicAraNAne bheda buddhinA taratamabhAva upara nirbhara che ane e taratamabhAva anivAya che. e ja rIte bAhya AcAra ane niyameAnA bheda khuddhi, ruci tema ja paristhitinA bhedamAMthI janme che. kAI kAzI jaI gaMgAsnAna ane vizvanAthanA darzanamAM pavitratA mAne, kAI mud gayA ane sAranAtha jaI buddhanA darzanamAM kRtakRtryatA mAne, kaI zatruMjayane beTI saphaLatA mAne, kAI makkA ane jerUsalema jaI dhanyatA mAnai, e ja rIte kAI agiyArasanA tapa-upavAsane ati pavitra gaNe, bIjo kAI aSTamI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 1 darzana ane ciMtana ane caturdazInA vratane mahatva Ape; kaI tapa upara bahu bhAra na ApatAM dAna upara Ape te bIjo koI tapa upara paNa vadhAre bhAra Ape. A rIte paraMparAgata bhinna bhinna saMskAranuM poSaNa ane rucibhedanuM mAnasika vAtAvaraNa anivArya hovAthI bAhyAcAra ane pravRttine bheda kadI bhUMsAvAne nahi, bhedanI utpAdaka ane piSaka ATalI badhI vastuo chatAM satya evuM che ke te kharI rIte khaMDita thatuM ja nathI. tethI ja ApaNe uparanI AdhyAtmika vikAsakramane lagatI tulanAmAM joIe chIe ke game te rIte, game te bhASAmAM ane game te rUpamAM jIvananuM satya ekasarakhuM ja badhA anubhavI tatvajJonA anubhavamAM pragaTa thayuM che. prastuta vaktavya pUruM kare te pahelAM jaina darzananI sarvamAnya be vizeSatA ene ulekha karI dauM. anekAMta ane ahiMsA e be muddAonI carcA upara ja AkhA jaina sAhityanuM maMDANa che. jena AcAra ane saMpradAyanI vizeSatA A be bAbatathI ja batAvI zakAya. satya kharI rIte eka ja hoya che, paNa manuSyanI dRSTi tene eka rIte grahaNa karI zakatI ja nathI. tethI satyanA darzana mATe manuSya potAnI daSTi maryAdAvikasAvavI joIe ane temAM satyagrahaNanI saMbhavita badhI ja rItene sthAna ApavuM joIe. A udAtta ane vizALa bhAvanAmAMthI anekAMtanI vicArasaraNIno janma thayele che. e saraNI kAMI vAdavivAdamAM jaya meLavavA mATe ke vitaMDAvAdanI sAThamArI ramavA mATe agara te zabda-chaLanI AMTIghUMTI khelavA mATe nathI jAyelI, paNa e te jIvanazodhananA eka bhAga tarIke vivekazaktine vikasAvavA ane satyadarzananI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe yojAyelI che. tethI anekAMtavicArasaraNIne kharA artha e che ke satyadarzanane lakSamAM rAkhI tenA badhA aze ane bhAgane eka vizALa mAnasavartuLamAM yogya rIte sthAna ApavuM. jema jema mANasanI vivekazakita vadhe che tema tema tenI dRSTimaryAdA vadhavAne lIdhe tene potAnI aMdara rahelI saMkucitatAo ane vAsanAonA dabANanI sAme thavuM paDe che. jyAM sudhI mANasa saMkucitatAo ane vAsanA e sAme na thAya tyAM sudhI te potAnA jIvanamAM anekAMtanA vicArane vAstavika sthAna ApI ja nathI zakatA. tethI anekAMtanA vicAranI rakSA ane vRddhinA praznamAMthI ja ahiMsAne prazna Ave che. jaina ahiMsA e mAtra cupacApa besI rahevAmAM ke dhadhadhA choDI devAmAM ke mAtra lAkaDA jevI niSTa sthiti sAdhavAmAM nathI samAtI, paNa e ahiMsA kharA Atmika Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tarAna [1011 baLanI apekSA rAkhe che. koI paNa vikAra Ubho thaze, kaI vAsAe DAkiyuM kADhyuM ke koI saMkucitatA manamAM sarakI tyAM jana ahiMsA ema kahe ke tuM e vikAre, e vAsanAo, e saMkucitatAothI na ho, na hAra, ne dabA. tuM enI sAme jhajhUma ane e virodhI baLone jIta. A AdhyAtmika jaya mATeno prayatna e ja mukhya jena ahiMsA che. Ane saMyama kahe, tapa kahe, dhyAna kahe ke kaI paNa tevuM AdhyAtmika nAma Ape, paNa e vastutaH ahiMsA ja che; ane jaina darzana ema kahe che ke ahiMsA e mAtra sthUla AcAra nathI, paNa te zuddha vicAranA paripAka rUpe avatarele jIvanotkarSaka AcAra che. - upara varNavela ahiMsAnA sUkSma ane vAstavika rUpamAMthI koI paNa bAhyAcAra jame heya agara e sUkSma rUpanI puSTi mATe keI AcAra nima hoya te tene jana tatvajJAnamAM ahiMsA tarIke sthAna che. tethI UlaTuM, dekhItI rIte ahiMsAmaya game te AcAra ke vyavahAranA mULamAM je uparanuM ahiMsAnuM AMtarika tatva saMbaMdha na dharAvatuM hoya te te AcAra ane te vyavahAra na dRSTie ahiMsA che ke ahiMsAnA piSaka che ema na kahI zakAya. ahIM jaina tatvajJAnane lagatA vicAramAM prameyacarcA jANIne ja laMbAvI nathI. mAtra e vizenI jana vicArasaraNIne IzAro karyo che. AcAranI bAbatamAM paNa koI bahAranA niyama ane baMdhAraNa vize jANune ja carcA nathI karI, paNa AcAranA mULa tenI jIvanazodhana rUpe saheja carcA karI che, jene jene paribhASAmAM Avyava, saMvara Adi to kahevAmAM Ave che. AzA che ke A TUMka varNana jaina darzananI vizeSa jijJAsA utpanna karavAmAM kAMIka madadagAra thaze. - -prabuddha jaina, 15-6-'46