Jain Dharm Vikas Book 01 Ank 10

Author(s): Lakshmichand Premchand Shah
Publisher: Bhogilal Sankalchand Sheth
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522510/1

Page #1

जैनंजपनुशासन
|
Illulilllllll
////
//////
[ અંક ૧૦
પુસ્તક ૧ લુ'. ] ઈ - 3 ને SC
શ્રાવણ : વીર સંવત ૨૪૬૭. 2 ---
-
ult
છેશ્રીમદ પજ્યાસરો વિષ્યજીમહારાજે, તત્રી
પ્રકાશક લક્ષમીચંદ પ્રેમચંદ શાહ.
ભોગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ.

Page #2

ઓગષ્ટ સને ૧૯૪૧. જૈન ધર્મવિકાસ. વીર સં. ૨૪૬૭, પંચાંગ, વાર્ષિક લવાજમ.] વિષય-દર્શન. [રૂપિયા, એ.
૨૭૭
વાર. P : તારીખ.
E F G & B) તિથી. ]
સુદિ ૬ ક્ષય
શ્રાવણ, વિ. સં. ૧૯૯૭. વિષય.
લેખક. સુલ શુક્ર ૨૫ તારંગા-સ્મરણ
મુનિશ્રી હેમેન્દ્રસાગરજી. ૨ શનિ ૨ | श्री शीलकुलकम्
श्रीविजयपद्मसूरिजी. ૩ રવિ | | श्री आदिनाथ चरित्र पद्य. जैनाचार्यजयसिंहसूरिजी ૨૮૨. | ૪ સેમ ૨૮ शास्त्रसम्मत मानवधर्म और मूर्तिपूजा. पूज्य मु. श्री प्रमोदविजयजी २८३ શ્રી સિદ્ધચક્રની તાત્વિકભાવના.
શ્રી વિજયપઘ્રસૂરીજી. ૨૮૫ ૮ ગુરૂ ૩૧ ધમ્ય વિચાર.
ઉપાધ્યાય. શ્રી સિદિમુનિજી. ૨૮૮ ૯ શુક્ર * 1. સેવાધર્મનું સુંદર સ્વરૂપ.
મુનિશ્રી પ્રેમવિમળજી. ૨૯૧ ૨ મહા ગૌતમબુદ્ધ ભ્રમણે ત્પાદક ઈતિહાસનું નિરસન મંગળદાસ ત્રીકમદાસ ઝવેરી. ૨૯૩ ૧૧ રવિ | | ૧ર સામ| ૪ સજોડે સ્વાર્પણ
२८८
વીરબાળ લાડ ૧૧૭ ૧૩મગળી પણ ગરીબનાં આંસુ
મુનિકલ્યાણવિમલ ૩૦૧ | | ચાતુર્માસ–નિર્ણય.
તંત્રો
३०४ વ્યાખ્યાન–વાણી
તંત્રી
૩ ૦૬
૨૮૦
પમંગળર૯.
-
१४/मुध
૫) ગુરૂં.
Rશો
= જે છે > ર ... 9
- - ૩ ર ર ર
૪ સેમ 11 ૫મગળ૧ર ૬ બુધ ૧૩ O} ગુરૂ
સુદિ ૨ શનિ શ્રીસુમતિનાથ ચ્યવનદિન, , સુદિ ૪ સોમ શ્રી મા ખમણ દિન. સુદિ ૫ મંગળ શ્રી નેમિનાથ જન્મદિન.
સુદિ ૬ બુધ શ્રી નેમિનાથ દીક્ષાદિન. 13 IST સુદિ ૮ ગુરૂ શ્રી પાર્શ્વનાથ મેક્ષદિન. ૦)) શુક્ર ર ર સુદિ ૧૫ ગુરૂ શ્રી મુનિસુવ્રતરવાની ,
- ચ્યવનદિન. . . !
વદિ ૫ મંગળ શ્રી પાસખમણદિન. વદિ ૭ ગુરૂ શ્રી શાંતિનાથ ચ્યવનદિન, શ્રી ચંદ્રપ્રભુ માક્ષદિન. વદિ ૮ શુક્ર શ્રીસુપાર્શ્વનાથ વનદિન. વદિ ૧૦ રવિ રહિણી દિન. વદિ ૧૨ મંગળ પર્યુષણ પ્રારંભદિન. વદિ ૦)) શુક્ર શ્રી૫સૂત્રવાંચના
પ્રારંભદિન.
૧૩ બુધ ર -
|| * એ ગિજુ ૩૧
''દ્વારા વિજયનીતિસૂરિ જન પુસ્તકાલય, ગાંધીરોડ, અમદાવાદ,

Page #3

જૈનધર્મ વિકાસને વધારે
જનધર્મ
માલા
શુકલ એકાદશી : કાર્તિક, સં. ૧૭.
અંક ૧ લાને વધારો.
ચૌમાસી ચૌદશ ક્યારે કરવી?
લે. મુનિરાજ શ્રી. દર્શનવિજ્યજી મહારાજ (જયપુર). ચર્ચાને પ્રારંભ અને વસ્તુસ્થિતિ.
જ્યારથી પુનમની વધઘટ માનનાર વર્ગ નીકળે છે. ત્યારથી જૈનસમાજમાં તિથિવિષયક એક નવો ઝઘડે ઉભું થયું છે. અને એ ઝઘડાએ છેલ્લાં વર્ષોમાં જેન સંધને ઘણું જ નુકશાન પહોંચાડયું છે.
આ પક્ષ પડ્યા પછી સંવત્સરીમાં ભેદ પડે અને આવતી કાર્તિક ચૌમાસી પર પણ જૈન સંઘમાં ટુકડા પાડવાનો પ્રયાસ ચાલુ છે.
બેશક ! જે નવીન સંપ્રદાયના સંસ્થાપક હોય છે, તેઓ જગત સામે કાંઈક નવીનતા ધરે છે. અને તેને માનનારો સમૂહ પણ મળી આવે છે. કેઈએ સ્ત્રીમુક્તિ નિષેધી તે કેઈએ સ્ત્રીપુજાને વછોડી, કેઈએ જીનપ્રતિમાને ઉસ્થાપી તે કેઈએ દાન દયાને ઉથલાવી, પરંતુ તેને અનુસરનારા મળી આવ્યા. એ જ રીતે નવીન પક્ષ વધઘટમાં પુનમનું સ્થાન લેવા માગે છે. તે તેને માનનારાયે મલી આવશે. એમાં કોઈ શંકા નથી. કિન્તુ એમ કરીને આ નવીન પક્ષ શી શાસન સેવા સાધવા માગે છે. તે સ્પષ્ટ કરશે ખરા?
આજે શ્રી સંઘ સામે એ પ્રશ્ન ઉભું થયું છે કે, આ ચૌમાસી ચૌદશ છે ક્યારે કરવી ? પ્રાચીન આચરણ પ્રમાણે તે તે ગુરૂવારે જ થવી જોઈએ. અને તે વ્યાજબી પણ છે. જ્યારે નવીન પક્ષ કહે છે કે તે બુધવારે કરવી. તેમણે એ પિતાના કથનને સાચું કરવા માટે જેનપત્રના છેલ્લા અંકમાં “વધારારૂપે એક લેખમાળા શરૂ કરી છે. ભુલવું ન જોઈએ કે આ લેખમાળા તે સં. ૧૩ ના વીરશાસન પત્રમાં એક ગુપ્ત નામથી આવેલી લેખમાળાની નાનકડી પુનરાવૃત્તિ છે. અને આ લેખમાળા દ્વારા લેખક એમ સમજાવવા માગે છે કે, અમે સાચા છીએ. અમારી વાત સાચી છે. માટે બધાય અમારી વાતને માનજે,

Page #4

જનધર્મ વિકાસ
એક તરફી વાંચન મળવાથી સાધારણ વાંચકોને જરૂર પ્રશ્ન ઉઠશે કે આમાં સાચું શું છે. તે એ સત્યને સ્પષ્ટ કરવા માટે જ પ્રસ્તુત પ્રયત્ન કરેલ છે. જો કે આ વિષય સંબંધે મારી “જેન પંચાંગ પદ્ધતિ” વગેરે ઘણું સાહિત્ય પ્રકાશિત થયેલ છે. માટે અત્રે તે સાધારણ જનતા સરળ રીતે સમજી શકે એવી રીતે મુદ્દાની વાત પર જ પ્રકાશ પાડે ઉચિત ધાર્યો છે.
જેમાં મહિનાના બન્ને પક્ષેની ૨, ૫, ૮, ૧૧, ૧૪, ૧૫, ૦)) એમ બાર તિથિઓ આરાધ્ય મનાય છે. એ તિથિએ વ્રતનિયમ વિશેષ પ્રમાણમાં પળાય છે. આગ અને પ્રાચીન શાસ્ત્રોમાં પણ આ તિથિઓ અને તેમાંય ખાસ કરીને ૮, ૧૪, ૧૫, ૦)) ના પાલન માટે આદેશ છે. સાથોસાથ આ તિથિઓ વધઘટે તે શું કરવું. એ પ્રશ્નને અનુલક્ષીને પૂર્વાચાર્યોએ યોગ્ય મર્યાદાઓ બાંધી છે. અને આ તિથિઓને અખંડ રાખવા પાકી વ્યવસ્થા કરેલ છે. ઉદયતિથિ અને તેની ગણતા.
સામાન્ય રીતે દરેક ઉદયતિથિ પ્રમાણિક મનાય છે. પરંતુ પર્વતિથિની વધઘટ થાય ત્યારે શું કરવું એ પ્રશ્ન સહજ ઉઠે છે. પૂ. શ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજે તેની વ્યવસ્થા આ રીતે કરી છે.
क्षये पूर्वा तिथिः कार्या, वृद्धौ कार्या तथोत्तरा। ક્ષયમાં તેની પૂર્વતિથિ પર્વતિથિ કરવાને ચગ્ય છે. અને વૃદ્ધિમાં ઉત્તરતિથિ પર્વતિથિ કરવા ચે.ગ્ય છે. એટલે કે પર્વતિથિ ઘટે તો તેની પહેલાંની તિથિને પર્વતિથિ માનવી. પર્વતિથિ વધે તે બેમાંથી બીજીને પર્વતિથિ માનવી.
પુનઃ તેઓશ્રીએ જ પર્વતિથિના જાહેર રક્ષણ માટે ઉદય તિથિના નિયમને પણ ગૌણ બનાવ્યું અને સાફસાફ જાહેર કર્યું કે –
શ્રી વીર જ્ઞાનનિર્વા, લાર્જ સ્ટોવાનુ િ. - ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીની જ્ઞાનતિથિ અને નિર્વાણતિથિ લેકેને અનુસારે કરવી. આમાં ઉદયતિથિને કદાગ્રહ રાખવો નહિ.
ચતુર્દશી કયારે થશે. પુ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ અને તેઓશ્રીના પટ્ટાલંકાર આચાર્યાદિ મુનિગણાદિ ચૌમાસી પ્રતિક્રમણ કાર્તિક સુદ ૧૪ ગુરૂવાર અને ગિરિરાજ તેમ જ પટ્ટ દર્શન અને ચાતુર્માસ બદલવાનું કાર્તિક પુર્ણિમા શુક્રવારે કરનાર છે.
-- તંત્રી.

Page #5

ચિમાસી વૈદશ ક્યારે કરવી ?
ભૂલવું ન જોઈએ કે પૂર્વાચાર્યોને પર્વતિથિ જ ઈષ્ટ છે, ઉદયતિથિને એકાંત આગ્રહ ઈષ્ટ નથી. ઉદયવાળી તિથિ મળે તે લેવી, તેમ ન મળે તે ઉદયને પકડી બેસવું નહિ. કિંતુ ઉપરના સંસ્કારવડે પર્વતિથિને સ્પષ્ટ કરી તેની અખંડતા જાળવવી.
નવીનપક્ષ આ વાતને તો સ્વીકારે છે. કિન્તુ હરકેઈ પુનમ, અમાસ કે ભાદરવા સુદ ૫ ની વધઘટ થાય ત્યારે તે જુદા પડે છે.
તેઓ કહે છે મહિનામાં ૧૨ પવી એ પ્રધાન તિથિઓ છે. આરાધના માટે તે સ્પષ્ટ રહેવી જોઈએ. એ વાત સાચી, કિન્તુ પુનમ, અમાસ કે ભાદરવા સુદ ૫ ઘટે તે તેને ઘટાડવામાં કશે બોધ નથી. તેની આરાધના ચૌદશે અને ચેથે માની લેવી. મનને એમ સમજાવી લેવું. બાકી તેની આરાધના માટે અલગ દીન મુકરર કરવાની જરૂર નથી.
નવીન પક્ષવાળાની આ શોધ એ માત્ર મનઃ કલ્પના જ છે. પૂ. કાલિકાચાર્યે કરેલી પાંચમની વ્યવસ્થા.
પૂ. પા. શ્રી કલિકાચાર્યે થે સંવત્સરી સ્થાપી ત્યારે જ કઈ પાંચમને લેપે નહિ માટે જ સાત વતુથી આદેશી છે. એટલે કે ઉદય પાંચમની પૂર્વની રાતે જ ચોથ સંવત્સરી લેવી.
આ આદેશમાં નીચેની બાબત એકદમ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. (૧) ભા. સુ. ૪ અને ૫ એ બને તિથિઓ કાયમ રાખવી. (૨) બેમાંથી કેઈની પણ વધઘટ થાય તે પણ એવી રીતે સંવત્સરી પાળવી
કે ચોથ અને પાંચમ સાથે જ રહે. ચોથની રાત્રી વટતાં જ ઉદય
પાંચમ આવે. (૩) ચોથે ઘટે તે જે પૂર્ણા એ આજ્ઞાએ ત્રીજ ઘટાડવી. એટલે ચોથ
પાંચમની જોડ બની રહેશે. ચોથને ક્ષય માની પાંચમ પહેલાંની ત્રીજે સંવત્સરી ન કરવી. પાંચમ પહેલાંની જ એથે જ સંવત્સરી કરવી અને ત્રીજનો ક્ષય માન. ચોથ વધે તે બીજી ચોથ પાંચમની પૂર્વતિથિ છે. માટે તે દિવસે જ સંવત્સરી કરવી. પહેલી ચેથ વાસ્તવિક રીતે ત્રીજ છે. ખરી રીતે તિથિવૃદ્ધિ એ લૌકિક હિસાબે છે. જેના આગમના હિસાબે તે લગભગ ૫૯ ઘડીથી વધુ તિથિભેગ હોઈ શકે જ નહિ. માટે તિથિ વધે ત્યારે ૫૯ ઘડી પહેલાંની તિથિ તે વાસ્તવિક રીતે પૂર્વતિથિનું જ અંગ છે. તે ચેથ વધે ત્યારે પહેલી એથની ઘડીઓ આગમના હિસાબે તે ત્રીજનું જ અંગ છે. માટે શુ કરવાની આજ્ઞા પ્રમાણે પહેલી ચોથ એ ચોથ

Page #6

જૈન ધર્મ વિકાસ
E
નથી. ત્રીજ છે. તે થના અનુષ્ઠાન માટે નકામી છે. ત્રીજના અનુષ્ઠાન માટે નકામી નથી. આ પ્રમાણે કરવાથી બે એથમાં કઈ આરાધ્ય છે.
તેને ઉત્તર પણ મળી જાય છે. (૫) પાંચમ ઘટે તે ક્ષથે પૂર્વાની રીતિએ ચોથ ઘટાડવી. કિન્તુ એ પણ પર્વ
તિથિ છે. તેનો ક્ષય પાલવે એમ નથી એટલે પુન: થે દૂર્વાના નિયમ વડે ત્રીજ ઘટાડવી. અને ચોથ પાંચમની જોડલી કાયમ રાખવી. અહીં એમ પ્રશ્ન થશે કે પાંચમ ઘટે છે. તે તેને ક્ષય કાયમ રાખીએ તે શું વળે? ઉત્તર સીધે છે. બાર પર્વતિથિએને અખંડ રાખવા માટે તે પૂર્વા એ આજ્ઞા છે. આવી સ્પષ્ટ આજ્ઞા હોવા છતાં, આપણે પર્વને લેપવા તૈયાર થઈએ એતે ચેકની આજ્ઞાની વિરાધના જ
માર્ગદશન. કાર્તિક માસમાં ચંડાશુગંડુ પંચાંગમાં પુનમે બે છે. એ વાત ખરી આ છે. અને આપણે એ પંચાંગને વ્યવહારિક રીતીએ આરાધનામાં માન્ય
કરીએ છીએ. એ વાત પણ ખરી છે. પરંતુ આરાધના કરનારે માત્ર તિથિના નિર્ણય માટે ચંડાશુગંડુ પંચાંગને લેવાનું છે. પરંતુ તેમાં પર્વ તિથિને ક્ષય કે વૃદ્ધિ આવે ત્યારે શ્રી ઉમાસ્વાતિવાચકજી મહારાજના
પૂર્વ નિયમને અનુસરવાનું છે. આથીજ તત્વતરંગિણી વિગેરે શાસ્ત્રોમાં ચાદશને ક્ષય હોય ત્યારે તેરસ ઉદયવાળી છતાં તેરસના નામને અસંભવ બતાવી તેને ચદશપણે સ્વીકારવા જણાવ્યું છે.
આવી રીતે આચાર્યશ્રી આનંદવિમળસૂરિજીની પહેલાંનાં પણ બે પુનમની બે તેરસ અને પુનમના ક્ષય તેરસનો ક્ષય કરવાનાં સબલ પ્રમાણે છે. તેથી આરાધના કરનારે એકવડી પર્વતિથિના ક્ષય કે વૃદ્ધિએ તેની પહેલાંની તિથિની ક્ષય કે વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ અને જોડલી પર્વતિથિઓમાંની એક પર્વતિથિના ક્ષય કે વૃદ્ધિએ પૂર્વતર અપર્વતિથિની ક્ષય કે વૃદ્ધિ કરવી જોઈએ. આ વસ્તુ શાસ્ત્રોક્ત છે અને પરંપરાએ પણ અત્યાર લગી ચાલી આવે છે. અને તેથી કાર્તિક પૂર્ણિમા શુક્રવારે શ્રી સિદ્ધા
ચલની પટયાત્રા અને વિહાર વિગેરે થાય. છે. સિદ્ધક્ષેત્ર છે પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી સાગરાનંદ સુરીશ્વરજી. સુદ ૭ કાર્તિક સં.
૧૭) ની આજ્ઞાથી અરૂણોદયસાગરજી.

Page #7

ચિમાસી ચાદશ ક્યારે કરવી?
છે. પર્વતિથિઓ ઘટે તે છે જ. કિન્તુ તેને કાયમ રાખવી છે, તેના અનુઠાનને લેપ કરવો નથી, બારે પવને અખંડ રાખવી છે. માટે તે પૂર્વ અને સત્તા વાળી આજ્ઞાઓ પ્રવર્તાવી છે. આમાં પર્વ ઘટે તો તેનું અનુષ્ઠાન પણ ના રહે. આથી આવી કલ્પનાને મહત્વ આપવાની જરૂરત શું છે? માટે જ ભાદરવા સુદ ૫ ના ક્ષયે ત્રીજને ક્ષય કરાય છે. અને એ રીતે ચોથ પાંચમની જેડી કાયમ રહે છે. પાંચમ વધે તે આ વૃદ્ધિ માત્ર લૌકિક ગણત્રીએ છે. માટે વૃક્ષો ઉત્તરની રીતીએ ચોથ વધારવી, કિન્તુ એ પણ પર્વતિથિ છે. તેની વૃદ્ધિ પણ પાલવે તેમ નથી એટલે પુનઃ વૃત્તી સત્તાના નિયમ વડે ત્રીજ વધારવી. અને ચોથ પાંચમની જોડી બનાવવી. * આ પ્રમાણે કરવાથી આગમમાં નહિ નિદેશેલ તિથિવૃદ્ધિને ટાળો નીકળી જાય છે. શુદ્ધ પર્વ તિથિ મળે છે. અને બે પાંચમ, કે બે ચોથ દેખી પહેલી તિથિને આરાધવાની ભુલ કેઈ ન કરી બેસે તે માટે વાસ્તવિક તિથિ મળે છે.
અહીં પ્રશ્ન એ થશે કે, પાંચમે બે છે. માટે બે પાંચમ કાયમ રાખીએ તે શું હરત છે. ઉત્તર સીધો છે કે, એ પાંચમની વૃદ્ધિ આગળના હિસાબ બહારની છે. તેને સંસ્કાર આપી ૧૨ પવને કાયમ રાખવાની જરૂર છે. માટે જ વૃદ્ધી સત્તાની આજ્ઞા પવર્તાવી છે.
આવી સ્પષ્ટ આજ્ઞા છતાં આપણે ૧૨ પર્વોની સંખ્યામાં ગરબડ કરીએ એ તે નરી આજ્ઞા વિરાધનાજ છે.
કઈ એમ પણ કહેશે કે, બે પાંચમ થાય તે એક પાંચમને પાંચમ માનીશું. તેને ઉત્તર એટલેજ છે કે જેને પાંચમને લેપ ઈષ્ટ છે. તેજ બે પાંચમ માની શકે. પાંચમ ઘટે તો એ પર્વતિથિને લેપવી છે અને પાંચમ વધે તે બનેને બદલે એકજ પાંચમને પાંચમ માનવી છે. એ કયાંને ન્યાય ? તદુપરાંત ચોથ પાંચમની જોડી બનાવી રાખવા માટે, પહેલી પાંચમજ પાંચમ રહેશે, ઉદય પાંચમ અને ચોથ જોડી ન બને તે આજ્ઞાભંગ છે જ. આથી નક્કી છે કે પર્વતિથિઓની વધઘટ માનવી એ મનસ્વી કલ્પના જ છે. માટેજ ભાદરવા સુદ ચોથ પાંચમ વધે તે ત્રીજ વધારાય છે. અને ચોથ પાંચમની જેડી કાયમ રહે છે. (૭) ઉદયતિથિનો આગ્રહ રાખ નહિ. તિથિની વ્યવસ્થાને તેડવી નહિ.
પર્વતિથિ કાયમ રહે તેમ કરવું.
એક ગચ્છવાળા ભાસુ૪ ઘટે તે પાંચમે સંવત્સરી કરી લે છે. અને આ નવો પક્ષ પાંચમ ઘટે તે તેને ભાસુ. ૪માં સામેલ કરવા જણાવે છે.

Page #8

જૈન ધર્મ વિકાસ
આ પ્રમાણે એક ચોથ લેપી, બીજાએ પાંચમ. તેઓની એકાંત ખેંચતાણમાં આ મેટાં પર્વોની આ દશા થઈ છે. પછી બીજા પર્વોની સ્થિરતા માટે તે પુછવું જ શું? કદાચ કઈ વધઘટમાં બારે પવીને લેપે તે ઉપરના બંને પક્ષોના એકીકરણ દ્વારા તો તે સાચો અને પ્રમાણિક ઠરશે. જેમ કે, ઘટતી આઠમ ઉદય તિથિ નથીજ. માટે તેનું અનુષ્ઠાન સાતમે કરવું ગેરવ્યાજબી છે. અને આઠમ વધે ત્યારે ઉપરના બન્ને પક્ષે એક બીજાની આઠમને જુઠ્ઠી બતાવે છે. માટેજ બને આઠમે સંદિગ્ધ આઠમે છે. તેની આરાધના પણ નકામી છે. આવી ચાવી કલ્પનાઓ વડે કોઈપણ મનુષ્ય હરકોઈ પર્વતિથિને ત્યા તેની આરાધનાને પી શકે છે.
તાત્વિકરીતે તે ભાસુ૪ કે પને ક્ષય માનનારા બન્ને પક્ષે ભુલે છે. અને તેઓની એ ભુલ, ઉપરના ખુલાસા પછી સમજી શકાય તેમ છે. ભાસુ. ૪ કે પની વધઘટ કરવી એ આજ્ઞા પ્રમાણ નથી. વિભંગ માર્ગ છે. (૯) ઉદયતિથિના લેભથી ચેથ પાંચમને સાથે રાખવાની આજ્ઞારૂપ આચરણને
તેડવી નહિ.
એક એ અપવાદ છે કે, પાંચમ કરનાર અશક્ત હોય તે ભાદરવા સુદ પાંચમે ઉપવાસના બદલે એકાસણું કરે કે, ચોથના ઉપવાસમાં સામેલ માની લે કે વદ પાંચમે ઉપવાસ કરે. આમાં સશક્ત હોય તેને પાંચમના ઉપવાસની મના
આશા. હાલની તિથિચર્ચાની મુંઝવણને અંગે ચામાસી પ્રતિક્રમણ અને સિદ્ધાચળ પટ દર્શનની આરાધના કયારે કરવી, તે સંબંધી ઘણુકેની પુછપરછ થતાં આ પત્રદ્વારા માર્ગદર્શન આપીએ છીએ કે, પુર્વાચાર્યોની શાસ્ત્રીય પરંપરાનુસાર અમારે અને અમારા આજ્ઞાવતી સર્વ સાધુ શાબ્દી સમુદાય ચામાસી પ્રતિક્રમણ કાતિક સુદ ૧૪ ગુરૂવાર તા. ૧૪-૧૧-૪૦, અને કાર્તિક સુદ ૧૫ શુક્રવાર તા. ૧૫-૧૧-૪૭ના રોજ ચાતુર્માસ બદલી ગિરિદર્શન કરશે. તે જ પ્રમાણે અમારા પૂછને આરાધના કરવાની ભલામણ કરીએ છીએ.
શીવગંજ પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રી. વિજયનીતિ સુરિશ્વરજી. ? તા. ૫-૧૧-૪૦ ની આજ્ઞાથી પં. શ્રી સંતવિજયજી.

Page #9

ચમાસી ચદશ કયારે કરવી? નથી. અને પાંચમ ઘટે તે એ પર્વને લોપી ચોથને ચલાવી લેવાની આજ્ઞા પણ નથી. છતાંય અશક્તી. માટેના આ અપવાદને પાંચમને લોપ કરનારું પ્રમાણ લેખવામાં આવે, એ તે અર્થને અનર્થ જ છે.
આ પ્રમાણે તે સંવત્સરી ચોથ પણ નહિ ટકી શકે, કેમકે અશક્ત માટે તે ભા૦ સુત્ર ૪ના ઉપવાસને બદલે અમુક આયંબિલ, એકાસણું, બેસણાં કે સ્વાધ્યાય દ્વારા તપપૂર્તિ કરવાની આજ્ઞા છે. અહીં પણ ઉપરને નિયમ લગાડીએ તે ક્ષીણ ચોથે સંવત્સરી પર્વજ ઉડી જવાનું. માટે વિવેકી પુરૂષોએ પાંચમ ઘટે તે પાંચમ ગઈ. એ અભિનિવેષ રાખવો ન જોઈએ. ચિદશ પુનમની વ્યવસ્થા.
પૂશ્રી કાલિકાચાર્યજીએ ચોથે સંવત્સરી સ્થાપી, તેને અંગેજ ચૌદશે ચૌમાસી આવેલ છે. એટલે પાંચમ ચોથની જે વ્યવસ્થા છે. તેજ વ્યવસ્થા પુનમ ચૌદશને પણ લાગુ પડે છે. આ રીતે વધઘટમાં ચૌદશ પુનમ સાથે રહે એમ કરવું ઘટે છે. જે વ્યવસ્થા આ પ્રમાણે છે. (૧) ચૌદશને પુનમ, તેમજ ચૌદશ અને અમાસ પાને કાયમ રાખવા. (૨) વધઘટના પ્રસંગે એવી રીતે ચૌમાસી ને પાખી આરાધવી કે ચૌદશ પુનમ
સાથે જ રહે. તેમજ ચદશ–અમાસ સાથે જ રહે. (૩૪) ચિદશની વધઘટમાં તેરસની વધઘટ કરવી. આથી ચૌદશ પુનમની જોડી
બની રહેશે. આરાધ્ધપવી ૧૨ છે. ૧૩ કે ૧૧ નથી. તેમજ તેરસમાંથી
બનેલ અધિક ચદશ પણ આરાધ્ધપર્વ નથી. એ વસ્તુ સ્પષ્ટ બની જશે. (૫૬) પુનમ કે અમાસની વધઘટમાં તેરસની વધઘટ કરવી. આથી વૈદશ પુન
મની જોડી બની રહેશે- બાર પવી કાયમ રહેશે. બાર પવી લોપવાનું પાપ પણ નહિ લાગે.
અહીં નવીનપક્ષ એમ પણ માને છે કે, ક્ષણ પુનમને સમાવેશ દશમાં કરી લે. છતાંય તેનું અલગ અનુષ્ઠાન કરવું હોય તે તેરસે કરવું. એટલે તેઓ એમ સમજાવે છે કે, કાર્તિક પુનમ ઘટે ત્યારે સિદ્ધાચળની યાત્રા વિગેરે પુનમની વિધિ ચોમાસામાં કા. સુ. ૧૩ દિને કરવી. ચૈત્રી પુનમ ઘટે ત્યારે ચૈત્રી દેવવંદન, સિદ્ધાચલજીની યાત્રા, તપપદની આરાધના, એાળીની સમાપ્તિ વગેરે ચિત્ર સુદ ૧૩ દિને મહાવીર જયંતિના દિવસે કરવાં. આઠ દિવસની ઓળી લેવી. આશ્વિન પુનમ ઘટે ત્યારે નવપદ, તપપદની આરાધના, તેરસે કરવાં વિગેરે વિગેરે શું તેઓનું આ મન્તવ્ય ન્યાયવાળું છે? નહિ જ.
પાવાપુરીમાં અમાસે નિર્વાણોત્સવ થાય છે. તેની પહેલાંના એક દિવસે દિગંત્રી બરે ઉત્સવ મનાવે છે. આ પ્રમાણે વ્યવસ્થા છે. ઉદયના આગ્રહે જેનપંચાંગમાં

Page #10

જૈન ધર્મ વિકાસ,
કા. ૧૦ અમાસ ન લખવામાં આવે તે તેની અસર તે સાલમાં પાવાપુરી માટે શું પડશે? તે સંબંધી નવીન પક્ષવાળાએ વિચાર સરખેયે કર્યો લાગતો નથી.
પર્વને લોપ થાય. તદુપરાંત અનુષ્ટાને માં ગરબડ થાય. તે તે વિવેકી જનેને માનવા યોગ્ય નથીજ. (૭) ઉદયતિથિને આગ્રહ ન રાખ, બાર પવી કાયમ રહે તેમ કરવું.
નવીનપક્ષવાળા પુનમને ચિદશ માની લે છે. અને એક ગ૭વાળા તે ચિદશને જ પુનમ માની ત્યે છે. આમાં બને ભુલે છે. ચિદશ-પુનમ કે દશ
અમાસ પૈકીની વધઘટ કરવી એ આજ્ઞા પ્રમાણ નથી. (૮) ઉદયતિથિના લોભે ચિદશપુનમની જોડીને તેડવી નહિ. આચારણાને
ઉત્થાપવી નહિ.
ક્ષ પુc–એજ લેક હાની–વૃદ્ધિ એ બંનેનું નિયમન કરે છે. તે પિકીની એક વાત માનવી, અને બીજી વાત ન માનવી એ તો હોઈ શકે જ નહિ. એટલે ચિદશ, પુનમ, અમાસની વધઘટમાં તેરસની વધઘટ કરવી એ પ્રમાણ માર્ગ છે. જગદ્દગુરૂ ફરમાવે છે કે
પુરુ પાત્ર શ્રી જગદ્દગુરૂ શ્રી. હીરવિજયસૂરિ મહારાજા ' પણ એજ ફર માન છે. જુઓ – (१) पंचमी तिथि स्त्रुटिता भवति, तदा तत्तपः पूर्वस्यां तिथौ क्रियते !
( હીર પ્રશ્ન પૃ ૭૮-૭૯ )
कार्तिकी चामासा. • न्यायाम्भोनिधि जैनाचार्य श्रीमद् विजयानंदसूरीश्वरजी महाराज के पट्टधर आचार्य महाराज श्रीमद् विजयवल्लभसूरीजी महाराज कार्तिक चौमासा १४-११-१९४० गुरुवार को करेंगे। तदनुसार पंजाब का समस्त श्री संघ भी करेगा । अन्यत्र भी इसी प्रकार होने की आशा है। और कार्तिकी पूर्णिमा श्रीसिद्धाचलजी के पट्ट की यात्रा १५-११-१९४० शुक्रवार को होगी।
ईश्वरलाल जैन. धर्माध्यापक-श्री आत्मानंद जैन गुरुकुल.
પુરાવા. (પંગાવ)
ન

Page #11

ચોમાસી ચાદશ જ્યારે કરવી?
પાંચમ ઘટે ત્યારે પાંચમને ઉપવાસ ચોથે કરવો. (२) पुर्णिमायां च त्रुटितायां त्रयोदशी चतुर्दश्योः क्रियते !
|
( હીર પ્રશ્ન પૃ. ૭૮-૭૯ ). પુનમ ઘટે ત્યારે ચદશ પુનમને છઠ્ઠ તેરસ ચોદશે કરો. એટલે કે ચિદશે પુનમ કરવી, તેરસે ચદશ કરવી, અને તેરસને ક્ષય કરે. (३) यदा चतुर्दश्यां कल्पोवाच्यते, अमावास्यादि-वृद्धौ वा अमावास्यायां वा - પ્રતિપરિ વા વા વા ( હીર પ્રશ્ન પૃ. ૪૫ )
ચિદશે કલ્પધર આવે, અમાસ વધે તો અમાસે, અને એકમ વિગેરે વધે તે એકમે કલ્પધર આવે.
સં. ૧૯૩૫માં ભા. સુ૨ ઘટી, ત્યારે ધરણેન્દ્રસૂરિજીએ એકમને બદલે શ્રાવ વ૦ ૧૩નો ક્ષય જાહેર કર્યો. જેના અંગે નીકળેલું પુત્ર શ્રી ઝવેરચંદ સાગરજી મેના હેન્ડબીલમાંથી નવીન પક્ષવાલા તા. ૨૦–૧૦–૪૦ ના જિનમાં અવતરણ આપી કબુલે છે કે–
श्री होरप्रश्नमें पिण कहा है कि जो पर्युषणमें पीछला चार दिवसमें तिथि क्षय आवे तो चतुर्दशीथी कल्पसूत्र वाचणा, जो वृद्धि आवे तो एकमथी यांचणा।
આ અવતરણમાં પાછલાજ ચાર દિવસ એટલે ૧, ૨, ૩, ૪ ને ક્ષય થાય તો ચૌદશે કલ્પધર બતાવ્યું છે. યદી અમાસને ક્ષય કાયમ રાખવામાં આવે તે પણ ચૌદશે કલ્પ આવે. કિન્ત શ્રી જગદગુરૂજીને તે ઈષ્ટ નથી. તેઓને તે અમાસ ઘટે ત્યારે ચૌદશે અમાસ અને તેરશે ચૌદશ એ સંસ્કાર પ્રમાણે અમાસેજ કલ્પધર ઈષ્ટ છે. માટે તેઓશ્રીએ અમારાદિ દો એમ કહ્યું નથી.
વૃદ્ધિમાં તે પહેલી અમાસ ચૌદશ બનતી હોવાથી, શુદ્ધ અમાસે કલ્પધર આવે તે પણ સમુચિત છે. માટે જ અમાવાસ્યારિ વૃદ્ધી અમાસે કલ્પધર. કહ્યો છે.
તેઓશ્રીને અમાસની વધઘટ ઈષ્ટ નથી. આ રીતે જગદગુરૂની આજ્ઞાઓ પણ પર્વલેપના વિરૂદ્ધમાં એટલે ૧૨ બારવીને અખંડ રાખવાની તરફેણમાં જાય છે. ગુરૂવારે ચૌમાસી કરવી.
આ દરેક પાઠ જોયા પછી હવે આપણે મુળ વાતને વિચારીએ. આવતી કાર્તિક પુનમની ચંડાશુ ચંડુ પંચાંગમાં વૃદ્ધિ હોવાથી ચૌમાસી ચૌદશ સ્થા કાર્તિક પુનમ ક્યારે કરવાં તેને નિર્ણય ઉપરની પૂર્વાચાર્યોની આજ્ઞા મુજબ નીચે પ્રમાણે છે.

Page #12

જૈન ધર્મ વિકાસ,
(૧) બે પુનમ માનવાથી અનાગમિક પર્વવૃદ્ધિને પુષ્ટિ મળે છે. આગમત મર્યાદાને લેપ છે. આજ્ઞાભંગને દેષ છે.
(૨) બે પુનમ માનવાથી બારપવીની વ્યવસ્થા તુટી જાય છે. પછી તો ક્ષયમાં પુનમને લેપ થવાને માટે એ રીતે પુર્ણિમા લોપનું પાપ લાગે.
(૩) ચૌદશ પુનમની વચ્ચમાં એક નવો અહોરાત્ર રાખવાથી ચૌદશ પુનમની જોડી રહેતી નથી. ઉદય પુનમથી પૂર્વરાત્રે ચામાસી આવતી નથી. પુશ્રી. કાલિકાચાર્યની આજ્ઞા ઉત્થાપાય છે. માટે ઉદયના એકાનિક આગ્રહને વશ બની એ આજ્ઞાને લેપવી નહિ.
(૪) મંગળવારે તેરસ, બુધવારે ૧૪, ગુરૂવારે ચામાસી ચૌદશ, અને શુકવારે કાર્તિક પુનમ આ રીતે તિથિ આરાધન કરવું તેમાં બારપવીનું રક્ષણ છે. અનાગમિક પર્વવૃદ્ધિના દોષની શુદ્ધિ છે. ચિદશ પુનમ સાથે રહે છે. પૂર્વચાર્યોની આજ્ઞાનું તેમજ શુદ્ધ આચરણાનું પાલન છે.
શ્રેયસ્કર માર્ગ એ જ છે કે વિવેકી પુરૂએ ગુરૂવારે ચામાસી ચૌદશ અને શુક્રવારે કાર્તિક પુનમનું આરાધન કરવું. સપ્રમાણ અને શુદ્ધ માર્ગ પણ એજ છે.*
આ તથ્યને વિશેષ જાણવા ઈચ્છનારે અમારી જૈન પંચાંગ પદ્ધતિ પુસ્તક વાંચી જવું.' ' Irroco
દિશાસૂચન.
પર્વતિથિની આરાધનાના વિષયમાં અમારે વિચાર આજ સુધી પૂર્વાચાર્યો વિગેરે ૫૦ પુરૂષ જે શાસ્ત્રીય પ્રણાલિકાથી આરાધના કરતા આવ્યા છે. તે પ્રમાણે જ છે. લૈકિક ટીપણુમાં બે પુનમ કે બે અમાસ હોય તો આપણી શાસ્ત્રીય પ્રણાલિકા છે તે માનવાની જ છે. આજ રીતે લાકિક ટપણુમાં પુનમ કે અમાસને ક્ષય હોય તો તેરસનેજ ક્ષય માનવ તે આપણું શાસ્ત્ર મર્યાદા છે. તે પ્રમાણે જ અમે સ્થા અમારો સર્વ સમુદાય આરાધના કરનાર છે. પ્રભુ આજ્ઞાનું પાલન કરવાના અભિલાષી ભવ્યાત્માઓ પણ એજ સુવિહિત શાસ્ત્રીય પ્રણાલિકાને
અનુસરી પર્વતિથિની આરાધના કરે એમ અમે ઈચ્છીએ છીએ. સુદ ૭કાર્તિક, ૧૯૭}પૂ. આચાર્યદેવ શ્રી વિજય મેહનસુરિશ્વરજી. છે
પાલીતાણા. ઈ ની આજ્ઞાથી મુનિશ્રી ધર્મવિજ્યજી.

Page #13

છે પુનમે કરાયજ નહિ. બે પુનમો કરાય જ નહિ.
લેબકમુનિ ભુવનવિજયજી
આ વર્ષમાં લૌકિક ટીપણામાં કાર્તિક સુદ પુનમ બે હોવાથી સમસ્ત શ્રી જૈન શાસનને અનુસરનારો વર્ગ તો બે તેરશ કરશે, છતાં એક વર્ગને બે પુનમે કરવાનો આગ્રહ છે. તે નીચેના પ્રશ્નોને ખુલાસો કરશેકે? ૧. શ્રી આનન્દવિમલસૂરિજીની વખતે બે પુનમે હતી ત્યારે બે તેરશે
થઈ છે એ વાત શું ખોટી છે ? (૧) ૨. શ્રી હીરસૂરિજી મહારાજ આદિ ટીપણામાં બે સૂર્યોદયને લીધે પર્વ
તિથિની વૃદ્ધિ હોય, છતાં બીજને જ સૂર્યોદયવાળી માનવાનું ફરમાવે
છે કે નહિ? (૨) ૩. આચાર્ય વિજ્યદેવસૂરિએ પુનમ અમાવાસ્યાની વૃદ્ધિ કે હાનિએ તેરસની
વૃદ્ધિ અને હાનિ (ક્ષય) કરવા માટે પટ્ટક લખે છે. તે શું તમારે માન્ય
નથી? (૩) ૪. પર્વતિથિના ક્ષયે પહેલાની અપર્વ તિથિને ક્ષય કરવાને તથા તેની વૃદ્ધિ
એ પહેલાની અપર્વતિથિની વૃદ્ધિ કરવાનો નિષેધ ક્યા ગ્રંથમાં છે ? (૪) ૫. સં. ૧૫૭૭ ના વૈશાખ વદિ ૯ મંગળવારે તિથિવિચારમાં મુનિશ્રીરૂપ
વિજયજી પુનમના ક્ષયે અને વૃદ્ધિએ તેરશને ક્ષય અને વૃદ્ધિ જણાવે
છે કે નહિ? (૫) ૬. મુનિશ્રી રામ વિજયજી તેમના વધારામાં પણ જણાવે છે કે ચૌદશને બીજે
દિવસે જ પુનમ કરીને છઠ્ઠ કરે. એ વાત કેમ ભૂલી જવાય છે? (૬) ૭. તપગચ્છની આચારમય સામાચારી પત્ર ૩ માં પણ એથી પ્રતિમામાં
ચાદશ અને પુનમને જ છઠ્ઠ જણાવે છે કે નહિ? (૭), ૮. સુબેધા સામાચારી પત્ર ૪ માં ચિદશ અને પુનમ અગર ચાદશ અને
અમાવાસ્યાને (છઠ્ઠ) કરી બે ચૌવિહાર ઉપવાસ સાથે કરવાનું જણાવે
છે કે નહિ? (૮) ૯. તિલકાચાર્ય સામાચારી પત્ર ૧૦ માં આઠમ, ચૌદશ, પુનમ અને અમા
વાસ્યામાં ચાવિહાર ઉપવાસ સાથે પિષધ જણાવી ચૌદશ અને પુનમ છે કે ચૌદશ અને અમાવાસ્યાને જ છ જણાવે છે કે નહિ? (૯), કે

Page #14

જૈનધમ વિકાસ
૧૦. શ્રી પ્રવચન સાકાર ટીકા (દ્વાર ૧૫૩) માં પણ તેવી રીતે ચૌદશ
પુનમન જ છઠ્ઠ કરવાનું જણાવે છે કે નહિ ? પૂર્ણિમા કે અમાવાસ્યાના ક્ષય કે વૃદ્ધિએ તેરશને જ ક્ષય કે વૃદ્ધિ કરવાનું સાફસાફ જણાવનારા આથી પણ વધુ કેટલા પુરાવા જોઈએ ? આથી જ બે પુનમે કરવી તે આવકારદાયક નથી. (૧૦)
I||HMા|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||IIIIIIIIIIIHMI|||||||||
આદેશ.
IIIIIIIIIIIIIIIIII
!!IIIIIE ||illIIE,IIIIIIE IIIIIIE
આ વર્ષે લૌકિક ટીપણામાં કારતક સુદ ૧૫ બે-છે. આવી રીતે લોકિક ટીપણામાં પર્વતિથિઓની ક્ષયવૃદ્ધિ દરવર્ષે આવ્યા જ કરે છે. પરંતુ જિનેશ્વર દેવના મતાનુસારે ભાવિક જીવને આરાધના કરવામાં ગુંચવણ ન આવે માટે પોપકારી યુગપ્રધાનશ્રી ઉમાસ્વાતિ મહારાજે
પૂર્વ તિથિ વાળ, ફૂલી જા તથોત્તર રૂપ શુભ બનાવી આરાધનાને માર્ગ સરલ કરી આપેલ છે ને તે માર્ગે દરેક જીનમતાનુયાયી પિતાની આરાધના કરી મોક્ષમાર્ગ નજીક થઈ રાઘા હતા, તે માર્ગનું ઉચ્છેદન કરી મિથ્યા માર્ગમાં પ્રવર્તન કરાવવા સૂત્રના મનકલ્પિત અર્થો કરી, આચાર્યશ્રી રામચંદ્રસૂરિશ્વરજી ત્થા તેમની છાયામાં બેસનારા તનતોડ મહેનત કરી રહેલા છે. તેથી કેકે સરળ આત્માઓને ભ્રમણા ઉત્પન્ન થવાથી ચોમાસી પડિકમણું કયારે કરવું ને સિદ્ધાચલજીની, પટની યાત્રા કરવા ક્યારે જવું તે બાબતને ઉહાપોહ બહુ થતાં જનતાએ અમેને વારંવાર પુછાવતાં આ પત્ર દ્વારા જણાવીએ છીએ કે અમે અમારા આજ્ઞાવતી સાધુ સાધ્વી
સ્થા અમારા પ્રત્યે વિશ્વાસ ધરાવતાં શ્રાવક શ્રાવિકા ને કારતક સુદી ૧૪ ગુરૂવારે ચામાસી પડીકમણું કરીને કારતક સુદ ૧૫ શુક્રવારે ચોમાસું બદલી સિદ્ધાચલજી પટદર્શન કરવાનું સુચવવીએ છીએ અને એ પ્રમાણે આરાધકેએ કરવું એવી અમારી ભલામણ છે. પાલીતાણ પૂ૦ આચાર્યશ્રી વિજયભકિત સુરિતા. ૬-૧૧-૪૦ ઈ
શ્વરજી તરફથી
મુનિશ્રી. ભુવનવિજયજી ગણિવર MESUESHEIMWEATEEBOESMAEUEUESMED EN
BIJI|BIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIRRI||
||IIIE:INDIE

Page #15

બે પુનમે તા. ક—શાસ્ત્ર અને પરંપરાને અનુસરનારાઓ તે ઉપરનાં વચનથી પૂર્ણિમા અને
અમાવાસ્યાના ક્ષયે કે વૃદ્ધિએ તેરસને ક્ષય અને વૃદ્ધિ કરવાના છે. ફક્ત નવીન વર્ગ જ શાસ્ત્ર અને પરંપરાથી વિરૂદ્ધ કરશે, કારણ કે તેમને સન્મુખ બેસીને આમન્ત્રણ આપ્યા છતાં ખુલાસા કરવા પાલવતા નથી. માટે શાસનપણે એવાના શબ્દથી ફસાવું નહિ. જુઠું અને ભરમાવનારા લેખો લખીને ત્રણ ચાર પેપરો બગાડવા કરતાં નવીનએ ઉપરનાં વાકયો અમાન્ય છે એમજ
ચેકખું જાહેર કરવું ઠીક મનાશે. १ श्रीआणंदविमलसरिराज्ये—यत् पूर्णिमायाः क्षये वृद्धौ च त्रयोदश्याः,
पूर्णिमाऽमावास्ययो वृद्धौ पूर्वमौदयिकी तिथिराराध्यत्वेन व्यवहियमाणाऽऽसीत् , केनचिदुक्त श्रीतातपादाः पूर्वतनीमाराध्यत्वेन प्रसादयन्ति तत्किम् ? इति प्रश्नोत्रोत्तरम्-पूर्णिमाऽमावास्ययो. वृद्धौ औदयिक्योव तिथिराराध्यत्वेन विज्ञेया. पूर्णिमाभिवृद्धौ त्रयोदश्या वृद्धिर्जायते-पूर्णिमावृद्धौ त्रयोदशीवर्द्धनं, पूर्णिमाभिवृद्धौ द्वे त्रयोदश्यौ, अन्यथा गुरुलोकपीठको भविष्यसि
इति दिक्. ४ १५७७ सप्तसप्तत्यधिकपंचदशशतमितेऽब्दे वैशाखकृष्णनवम्यां भूमिजवारे,
मुनिश्रीरूपविजयेन-यत् पूर्णिमायाः क्षये वृद्धौ च त्रयोदश्याः, एवमेव
वयं कुर्मह इति, अन्यथा षष्ठस्तपः कथं स्यात्. ५ अत एव चतुर्दश्यनंतरं पौर्णमासीति षष्ठतपो निर्णीतः इति तिथिनिर्णयः।
इति पर्वतिथिनिर्णयः, लिः मुनि रामविजयजी. ६ चतुष्पां कृतसम्पूर्णचतुर्विधपौषधः पूर्वोक्तानुष्ठानपरो मासचतुष्टयं यावत
पौषधप्रतिमायां करोति, द्वितीयोपवासशक्त्यभावे तु आचाम्लं निर्विकृतिक
वा करोति. ७ पौषधप्रतिमायां पूर्वोक्तानुष्ठानपरः मास चतुष्टयं यावत् अष्टमीचतुर्दश्योः
पूर्णिमाऽमावास्योश्च चतुर्विधाहारविरतश्चतुर्विधं पौषधं कुरुते. ८ चतुर्थी पौषधप्रतिमायां चतुरो मासान् अष्टमीचतुर्दशीपूर्णिमाऽमावा
स्थासु नियमेन सर्वतोऽपि चतुर्विधः पौषधः कार्यः. ९ चतुर्दश्यष्टम्यमावास्यापौर्णमासीषु पर्वतिथिषु चतुर्विधमप्याहारशरीर
सत्काराब्रह्मचर्यव्यापारपरिवर्जनरूपं पौषधं परिपूर्णम्.

Page #16

જૈન ધર્મ વિકાસ
બે પૂર્ણિમા થઈ શકે કે?
લેમુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજ્યજી મહારાજ. “સ્વકીય વિચારદર્શક
લૌકિક પંચાગમાં કાર્તિક પુર્ણિમા બે બતાવેલી હોવાથી જૈન સાધુઓને માસું કઈ પુર્ણિમાએ બદલવું તે બાબત ઘણો જ ઉડાપહ ચાલે છે. કેટલાક વર્ગ લૈકિક પંચાંગાનુસાર પુર્ણિમા બે માની બીજી પુર્ણિમા પુર્ણિમા તરીકે ગ્રાહ્ય છે એમ માને છે. ત્યારે માટે સમૂહ બ તેરસને એક પુર્ણિમાં માને છે. અર્થાત “ક્ષય પૂર્વ તિથિ પર્યા, વૃદ્ધી થી તથોરા” આ નિયમ પ્રમાણે પુર્ણિમાની વૃદ્ધિ હોવાથી બીજી પુર્ણિમા તે પુર્ણિમા છે. અને પહેલી પુર્ણિમા તે ચતુર્દશીજ ગણાય. આ માન્યતા ધરાવનાર ભાગ ઘણો મટે છે. એટલે તેમના મત પ્રમાણે બે ત્રાદશી થશે. આ મતમાં તિથિઓની વાસ્તવિક રીતે વધઘટ થતી નથી. એ નિશ્ચય છે. અને જિનાગમ પણ તે પ્રમાણે કહે છે. કારણ કે દરેક શુધતિથિ ૫૯ ઘડીની હોય છે. આ પ્રમાણે વૃધ્ધિતિથિની શરૂઆતની ઘડીઓ નહિ ગણવાથી બીજા સુર્યોદયવાળા અહોરાત્રમાંજ વાસ્તવિક તિથિકાળ આવશે. અને વધારેલી તિથિના સુર્યોદય સમયે તેની પુર્વતિથિને ભેગકાળ આવશે. એટલે કે પ્રથમ પુનમે ચાદશને ભેગ કાળ આવશે. અર્થાત એ રીતે પ્રથમ પુનમના સુર્યોદય
ચતુર્વિધ સંઘને વિજ્ઞપ્તિ. તિથિચર્ચા અંગે જૈન સમાજમાં ઉપસ્થિત થયેલે વિસંવાદ જેઈ સામાન્ય જનતા સુન્યતા અને કંટાળે અનુભવી રહી છે. આ વિષમ પરિસ્થિતિ અને કલહમાં આંદેલને સમાજમાં વધુ સમય સ્થિર થતાં તે એના આઘાત રૂપે આજસુધીની જૈન સંઘની પર્વતિથિઓ પ્રત્યેના પુજ્ય બુદ્ધિમાં ઓટ આવશે. અને એ એટને ઘસારે ઘસારે પર્વતિથિ આરાધનામાં શિથિલતા આવી જઈ સમાજ એજ્યને ભંગ થશે.
આ ભાવીને વિચાર કરતાં ભારી દુઃખ થાય છે. અમે ઇચ્છીએ છીએ. કે રાજનગર સાધુ સંમેલને બાહ્ય અને આંતરિક કલહાને ખાળવા નિયત કરેલી નવ પુ. આચાર્યોની કમીટી યાતે અન્ય સર્વ માન્ય સમિતિ વડે તિથિ નિર્ણય માટે નિશ્ચયાત્મક પગલાં ભરી તિથિ પ્રશ્નને સ્થાયી થતો અટકાવવા આજ લગીની સમાજ અજ્યની અખંડતા માટે ચતુર્વિધ સંઘ, ન અવગણી શકાય એવો અવાજ ખડે કરે.
એ
%
%૦૦૦૦૦૦૦
૦

Page #17

બે પૂર્ણિમા થઈ શકે છે?
૧૫
વખતે દશની ઘડીએ આવશે. અને પુ. પા. વાચકવર્ય ઉમાસ્વાતિજી મહારાજે પણ વૃક્રી વાર્તા તથ એ વાકયથી ઉપર પ્રમાણે જ આજ્ઞા કરી છે.
ક્ષય અને વૃદ્ધિ પ્રસંગે પુનમની હાની અથવા વૃદ્ધિ કરવી નહિ. તેને અખંડ રાખી. તેને અહોરાત્રમાં પર્વારાધન કરવું. પરંતુ તેની હાની અથવા વૃદ્ધિ તે કરાય જ નહિ. કારણ કે પુનમ પર્વતિથિ મનાય છે. મહિનામાં ૧૨ પર્વતિથિ પૈકી ૨,૫,૮,૧૧, એકેક પર્વ છે. જ્યારે ૧૪, ૧૫ અને ૧૪, ૦)) એ જેડીયાં પર્વો છે. બાર પર્વમાં ચાર પર્વ આગમે છે. તેમાં પણ આ સંયુક્ત તિથિઓને સમાવેશ થયો છે. એકેક પર્વને લઈને જે નિયમ છે. તેજ નિયમ સંયુક્ત પર્વને લાગુ પડે છે.
પુનમ પર્વતિથિ છે. તે બાબત શ્રી ભગવતી સૂત્ર વૃત્તિ, મહાનિશિથ સૂત્ર પંચાશકવૃત્તિ, પ્રવચનસારોદ્ધાર, એગશાસ્ત્ર સવૃત્તિ, શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય, શ્રાદ્ધવિધિ વૃત્તિ, સં. ૧૫૮૩ સાધુમર્યાદા પટ્ટક, હીરપ્રશ્ન, સેનપ્રશ્ન, વગેરે શાસ્ત્રોમાં સ્થા . અવિચ્છિન્ન પરંપરામાં ૨, ૫, ૮, ૧૧, ૧૪, ૧૫, ૦)) બાર પર્વતિથિ માની છે. આ પર્વતિથિઓની હાનીવૃદ્ધિ નહિ કરવાનાં કારણ–
જે પર્વતિથિનો ક્ષય કરવામાં આવે તે જનતા એમ સમજે કે, આજે તે તિથિ નથી ત્યારે છેવા કરવામાં શો વધે આવે આવું સમજીને તિથિને દિવસે જે આરંભે ન સેવાતા હોય તે પણ સેવવા માંડે. વળી પર્વતિથિની વૃદ્ધિ કર
3 ચિદશ-પુનમની આરાધના કરનારા સાધુ, ?
સાધ્વી સમુદાયને વિજ્ઞપ્તિ.
આ વર્ષે ચોમાસી પ્રતિક્રમણ અને સિદ્ધાચલ પટદર્શનની આરાધનાના અંગે તિથિ નિર્ણય માટે ઉહાપોહ થઈ રહ્યો છે. તેથી આપ સાહેબેએ ઉપરોક્ત પ કયી તિથિ અને કયા વારે આરાધ્યાં છે, તે કાર્તિક વદ ૫ સુધીમાં જણાવવા વિનંતિ છે. જેથી આવતા જૈન ધર્મ વિકાસ ના અંકમાં તેની નામાવલી આપી શકીએ.
–તંત્રી. www
૧
..

Page #18

જૈન ધર્મ વિકાસ.
-
વામાં આવે તે જનતા પહેલી તિથિએ ગૃહસ્થાશ્રમની ફરજે આરંભ સમારંભમાં પ્રવર્તે પછી ધીરે ધીરે શંકા ઉભી થાય કે, પહેલી તિથિએ વાંધો નથી તે બીજી એ શે? અને આમ જનતાને આરંભ સમારંભ માટે તિથિઓ સરખી થઈ જાય. - વળી શ્રી વિજયદેવસૂરિજી સંઘના “તિથિ હાનીવૃદ્ધિ વિચારમાં વ્યવસ્થા છે કે “ વૃદ્ધી ત્રચોર”. “પુનમ બે હોય તો બે તેરસ કરી, આથી સારાંશ એ આવ્યું છે. પુનમ વધે તે બીજી પુનમ પુનમ બને છે, પહેલી પુનમ ચાદસ બને છે. અને ચૌદસ બીજી તરસ બને છે.
આજકાલ ચાંલતા ઉહાપોહને લીધે સામાન્ય જનતા ભ્રમમાં પડી પર્વરાધકને બદલે વિરાધક ન બની બેસે આ હેતુથી શાસ્ત્રોક્ત નિર્ણય પ્રકટ કરવાની આવશ્યક્તા જણાઈ તેથી આ પ્રયાસ કર્યો છે.
વાંચકોને - “જેન ધર્મ વિકાસ” માસિક નુતન વર્ષના પ્રભાતથી પ્રગટ થઈ રહ્યું છે.
આ સેને વધારે આપના હસ્તમાં છે. ' માસિકનું વાર્ષિક લવાજમ (ભેટ પુસ્તકના પટેજ સાથે) રૂા. ૨–૬–૦ - નીચેના શીરનામે મોકલી આપવાથી “વિજયનીતિસૂરિજીનું જીવન ચરિત્ર (સંસ્કૃત, પૃ. ૪૭૬) મોકલી આપવામાં આવશે.
લખેજૈનધર્મ વિકાસ” ઓફિસ
પ૬૧ ગાંધીરોડ અમદાવાદ.
મુદ્રકા-હીરાલાલ દેવચંદ શાહ, “શારદા મુદ્રણાલય.” જુમાભજીદ સામે-અમદાવાદ પ્રકાશક –ભેગીલાલ સાંકળચંદ શેઠ. “જેનધર્મ વિકાસ ઓફિસ.. શ્રી જૈનાચાર્ય
- વિજયનીતિસૂરિશ્વરજી વાંચનાલય. પ૬/૧ રીચીડ-અમદાવાદ

Page #19

বেতনে ভরে ভরোন ভরে ভরে অন্য এক এক জন এর વાંચકાને ?
માસિકના નમુનાના અંક આપને માકલવામાં આવે છે. આપશ્રીને અવલેાકન કરતાં જો એ સતાષ આપવામાં સફળ નીવડે તેા આશા છે કે, વાર્ષિક લવાજમ સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦-૦ અને મહારગામના ( પોસ્ટેજ સાથે) રૂા. ૨-૬-૦ માકલી આપશ્રી માસિકના ગ્રાહક તરીકે નામ નોંધાવશે.
લવાજમ મેડામાં મેાડા આવતી સુદિ ૧ સુધી મેકલી આપશે. કે જેથી વી. પી. થી મેાકલતાં વધુ ખર્ચ ન થાય, છતાં જણાવશે તેા વી. પી. કરવામાં આવશે. ગામ પરગામ વિચરતા પૂજ્ય મુનિવરે માસિકના પ્રચાર કરી, નવા વાંચનરસિક ગ્રાહકા નોંધાવી, માસિકને પ્રાત્સાહન આપશે, એવી અમે આશા રાખીએ છીએ. કાઇ પણ સામાજીક સંસ્થાએ કે પૂજ્ય મુનિગણને અમેા, મફત કે આછા દરથી માસિક આપી શકીએ તેમ નથી, એ સૂચન થાય.
નમુનાની નકલ મંગાવવાથી માકલી આપવામાં આવશે.
તત્રી”
ગ્રાહકેાને ખાસ લાભ
દર માસની સુદિ પંચમીએ નિયમિત રૃ. ૩ર નું વાંચન. વાર્ષિક લવાજમ સ્થાનિકના રૂા. ૨-૦-૦ અને મહારગામના રૂા. ૨-૬–૦ (પેસ્ટેજ સાથે )થી પુરૂ પાડવા, ઉપરાંત આકર્ષક પુસ્તકા બેટ આપવામાં આવશે.
માસિકના નવા થનાર ગ્રાહકને લવાજમ મેાકલી આપવાથી (૧) આચાર્ય શ્રીવિજયનીતિસૂરિશ્વરજી મહારાજનું જીવન ચરિત્ર (સંસ્કૃત) ક્રાઉન સેાળ પેજી, પાકુ પુઢુ પૃ. ૪૭૬ અગર પ્રશ્નોત્તર રત્નમાળા ( હી’ટ્વિગુજરાતી ) ક્રાઉન સેાળ પેજી, પૃ. ૧૯૦ એ બેમાંથી જે કેાઇ એકની પસંદગી કરી ગ્રાહક જણાવશે તે, ઉપરાંત શ્રીયશાવિજય જૈન પુસ્તકાલય, રાધનપુર તરફથી, (૨) રથયાત્રા મહેાત્સવ. (૩) ચાવીસ જીનકલ્યાણુક, (૪) સ્તવનાવલી, મળી એકંદર ચાર પુસ્તક ભેટ આપવામાં આવશે. "d'al"
સાધુ સાધ્વી-ગણને વિજ્ઞપ્તિ.
ચાતુર્માસના સમય નજદિક આવતા હાવાથી હરએક સાધુ-સાધ્વી ગણુને અમારી વિજ્ઞપ્તિ છે, કે તેઓના ચાતુર્માસનુ નક્કી થયાથી ગામ અને ઠેકાણા અમારી એસેિ જણાવશે, કે જેથી જાહેર જનતાની જાણુ માટે તેની નામાવળી અમે અમારા માસિક દ્વારા જાહેર કરી શકીએ.
“તત્રી”
H
૭
(
G
C

Page #20
પર Jain Dharma Vikas (Monthly) Regd. No.B. 4494 %% % E %**** રHTE%%% % %%% %: જાહેર ખબર આપનારાઓને જૈન સમાજને ગામડે ગામડે આ નવા માસિકનો પ્રચાર થશે, અને એથી જાહેર ખબર આપનારા પિતાના પ્રચારને સંદેશ દૂર દૂર પહોંચાડી શકશે. A માસિક નિયમિત પ્રગટ થતું હોવાથી જાહેર ખબર આપનારાઓને આ તકનો લાભ લેવા આમંત્રણ આપીએ છીએ, ભાવ નીચે મુજબ. - પૃ8 બારમાસ નવમાસ છે માસ ત્રણમાસ એકમોસ |_| 1 40 32 24 14 6 | | મા 25 20 , 15 9 | 15 12aa 10 છા રા | એક વખત ટુંકી જાહેરાતના કલમની બે લાઈન યા તેના ભાગનો રૂા. 1) અંક સાથે છપાવેલ તૈયાર હેન્ડબીલની માત્ર વહેંચામણીના એક વખતનો રૂા. 15). અંક સાથે છપાવેલા તૈયાર દરેક તોલા અઢી યા તે વજનના કેાઈ પણ ભાગના સૂચિપત્રની માત્ર વહેં'ચામણીના એક વખતના રૂા. 30) સરતા-(૧) નાણા અગાઉથી લેવામાં આવશે. (2) જાહેર ખબર લેવી યા ન લેવી એ - તત્રીની મરજી ઉપર રહેશે. (3) જાહેરાત પાછી મોક્લાશે નહિ. વધુ ખુલાસા માટે પત્રવ્યવહાર યા પુછપરછ નીચેના સરનામે કરો. ‘‘જૈન ધર્મ વિકાસ” ઓફિસ પ૬/૧ ગાંધીરોડ, અમદાવાદ. નમ્ર સૂચના 88 તંત્રી " ચોમાસાના અંગે રાધનપુરમાં રોકાવાના હોવાથી પત્રવ્યવહાર નીચેના સરનામે કરવા મહેરબાની કરવી. લખમીચ'દ પ્રેમચંદ, રાધનપુર. ઉ. ગુજરાત. SAISIERUGSKOTE - તપાગળ પટ્ટાવલી સાહિત્યરસિક જનતાને ખાસ તકે ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્ ધર્મસાગરજી વિરચિત તપાગચ્છ પઢાવલી:–સંપાદક, 50 શ્રી કલ્યાણુવિજયજી મહારાજ. છપાઈને તેયાર થઈ પ્રસિદ્ધ થઈ ચુકેલ છે, આ ગ્રંથમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પાટપરંપરાએ થયેલા આચાયોદિ સાથે શાસનપ્રસિદ્ધ અન્ય મહાપુરૂષાનું અતિહાસિક દ્રષ્ટીએ ઉપયોગી સાહિત્ય આપવામાં આવ્યું છે. ક્રાઉન આઠ પેજી 350 પૃષ્ઠના, શોભિત ફોટાઓ, અને પાકુ !'હું (જેકેટ) સાથેના આ ગ્રંથનું મુલ્ય માત્ર રૂા. 1-8-0, પારટેજ જુદું' લખાજેન ધમ વિકાસ ઓફિસ, પદાલ ગાંધી રોડ, અમદાવાદ, E%=% * %%%8-~-%* 2% 25 % % % %-% %E ટાઈટલ છાપનાર : શારદા મુદ્રણાલય, પાનકેર નાકા, જુ મામસીદ સામે—અમદાવાદ 5