Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪d r 's A-%jS0 SANSWEવા
भोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
11
૧૦૦૦
. ભાવનગર દાદાસાહેબ શ્રી મહાવીર જિનમંદિરનું રમ્ય દ્રશ્ય
પુસ્તક ૬૮ મું ]
[ અંક ૬ ઢો
If
ઈ. સ. ૧૯૫૨
૨૫ મી માર્ચ
વીર સં'. ર૪૭૮
વિ. સં. ૨૦૦૮ પ્રગટકર્તા– શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકારા.
બહારગામ માટે ખાર અંક ને પેસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ પુસ્તક ૬૮ મુક અંક ૬ ઠા
}
ચૈત્ર अनुक्रमणिका
...(શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ “ સાહિત્યચંદ્ર ” ) ૧૦૭ ( શ્રી રાજમલ ભંડારી ) ૧૦૮
૧ વીરમગળ ગીત
...
२ वीर वन्दन ૩ સંસ્કૃતિના અંત
૪ શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન ૫ શ્રી સિદ્ધચક્રયન્ત્રાદ્ધાર...
૬ શ્રી મહાવીર જીવન : સ્વલ્પ વિવેચન ( ૭ ચમત્કારમય મહાવીર જીવન ... ( શ્રી ૮ ભગવત મહાવીરની ભાવના ૯ વીરસ્મરણુ અને આપણુ કન્ય
૧૦ તઃ ...
૧૧ અંતેરમા વષઁની શુભેચ્છાએ
603
T
...
નવા
૧ શ્રી કાંતિલાલ કીસનદાસ શેઠ ૨ શ્રી સૂર્ય કાન્ત માથુમાઇ ઝવેરી ૩ શ્રી મેહુનલાલ ચત્રભુજ શાહ
સભાસદો
{
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
...
...
( શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દેાશી ) ૧૦૯ • ( મુનિરાજ શ્રી રુચકવિજયજી ) ૧૧૦ ...( ૫. શ્રી રધવિજયજી ગણિ ) ૧૧૧ શ્રી મગનલાલ મોતીચ’દ ‘સાહિત્યપ્રેમી’ ) ૧૧૪ બાલચંદ હીરાચંદ “સાહિત્યચંદ્ર" ) ૧૨૦ ( શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચેાકસી ) ૧૨૩ ...( મુનિરાજશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી ) ૧૨૬ (શ્રી કાંતિલાલ જ. દેોશી ) ૧૨૮
૧૨૯
માલેગામ
મુંબઇ મેમ્બાસા ( આફ્રિકા ) નવપદના આરાધન માટે
રૂા. ૩-૪-૦
વીર સ, ૨૪૦૮ વિ. સં. ૨૦૦૮
For Private And Personal Use Only
લાઇફ્ મેમ્બર
"
""
શ્રી સિદ્ધચક્ર સ્વરૂપદર્શન [ સચિત્ર ]
આ પુસ્તકમાં નવે દિવસની વિધિ, નવે પદનું વિસ્તૃત વિવેચન, શ્રી સિદ્ધચક્રયત્રહાર પૂજાવિધાન વિગેરે ઉપયાગી હકીકતના સમાવેશ કરવામાં આન્યા છે; છતાં મૂલ્ય માત્ર આઠ આના.
શ્રી સિદ્ધચક્ર નવપદ-આરાધન વિધિ [ સચિત્ર ]
( ખંડ ૧–૨–૩ )
નવે પદ્માનુ સુદર સ્વરૂપ, નિત્ય ક્રિયાવિધિ, ચાસઠ પ્રકારી પૂજા, નવપદજીની અને પૂજા, સત્તરભેદી પૂજા, નવપદ્રજીના સ્તવના, સ્તુતિ, ચૈત્યવંદના, થાયા, સિદ્ધચક્રય...ત્રાદ્ધારપૂજાવિધાનની સમજ વિગેરે અનેક ઉપયાગી વસ્તુઓના સંગ્રહ, છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા અઢી
લખા:—શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. SB BBB BB
Bi
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
S
#
VT
કa 9)
AL
:
R
KIt
fજન ધર્મપ્રકાશIિ
પુસ્તક ૬૮ મુ. | અંક ૬ છે ?
| વીર સં. ર૪૭૮ : ચૈત્ર :
વિ. સં. ૨૦૦૮ assess9ssssssssssssssssssss=
વિર મંગલ ગીત. (કવિ-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ)
(સિદ્ધાચલ શિખરે દી એ દેશી.) મમ હૃદયકમલમાં પિઢી જા, હે વીર પ્રભુ! તુજ હલરાઉ,
લાડીલા શાંત તું ઊંઘી જા. હે વીર પ્રભુત્ર ૧ . સમકિત પારણિયું બાંધ્યું છે, હે વીર શુભભાવ તળાઈ બિછાવી છે. હે વીર૦ ૨ ગુણકમની દોરી બાંધી છે, હે વીર... તુજ ગુણથી શૃંથી સાધી છે. હે વીર. ૩ જ 'તુજ રૂપ અનૂપ નિહાળું છું, હે વીર ક્ષક્ષણ હું વારી જાઉ છું. હે વી૨૦ ૪ . વ્રત-નિયમ રમકડા બાંધું છું, હે વીર૦ આચાર તરંગ નચાઉં છું. હે વીર૦ ૫ ૧
સુમતિ ગોરી ગુણ ગાવે છે, હું વીર૦ આસવ રોધી મન ભાવે છે. હે વીર. ૬
કુડી મતિ દૂર નસાવે છે, હે વીર૦ ચંચલતા ચિત્ત મિટાવે છે. હે વીર. ૭ જ મન તારું ધ્યાન ધરાવે છે, હે વીર પ્રભુ વીરકુંવર મન ભાવે છે. હે વીર૦ ૮ )
મન-મંદિરમાં પધરાવે છે, હે વીર. બાલે લાડ લડાવે છે. હે વીર૦ ૯ .
Recemes Schemes
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
..
Diwalimo-memand
प्राmp m
memaprasna
-
n
000000ann
वीर-वन्दन
-~80युगों के तप के फलं साकार, अहिंसा के विद्युत आगार, प्रेम के पन्थ-प्रदर्शनकार, दया के जीवन धन रखवार। घटा कर के जगती का भार; चेतना का देने उपहार, क्षमा का करते हुवे प्रसार, कभी आये थे हो साकार ॥१॥ प्राणियों की सुन मूक पुकार, व्यथा का करने को संहार, घृणा का करने को प्रतीकार, ऐक्य का करने को विस्तार । अभयदा शक्ति-प्रदर्शनकार, कभी तुम प्रकटे नर-तनु-धार, आदि-मध्यान्त-हीन-आकार, तुम्हारा कौंन पासका पार ? ॥२॥ दिव्य मानवता का चीत्कार, डूबता उतराता मझधार, प्रगति-काधिरता था जब द्धार, बन रहा तम-मय जब संसार। धर्म बनता था अत्याचार रोक हत्तंत्री की झंकार, लोक का करने का उद्धार, तभी प्रकटे सिद्धार्थ-कुमार ॥३॥ योग का फीलिंत अन्तर्धार, मुक्त था जिनका लस्स अवतार, जिन्हें लखकर बलशाली मार, छिपा था सांगर मध्य अपार । कलाओं का महान् उपकार, हुवा जिनका करके सत्कार, नहीं उपमेय- मध्य संसार, दीखता उनका है लाचार ? ॥४॥ विश्व की मानवता के प्यार, प्रकृति की जुता के आधार, गुणों के श्रोतों के आगार, कर्म-बन्धन के मोचनहार । पूर्ण-जीवन के अन्तिमद्वार, सांधनाओं के फल साधार, भगवती करुणा के अवतार, हमारा वन्दन हो स्वीकार ॥५॥
राजमल भण्डारी-आगर.
ROCEDGMERE3D
me.PUR
-
Denomenon
-Amerson
ama
n
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
YSLSLSLSLSUSULURUZune
તો સંસ્કૃતિનો અંત પUTURERS USERST SESSESERVE
લેખક શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી દોશી શ્રી અરવિંદ ઘોષના જીવનદર્શનને વ્યક્ત કરતા “દક્ષિણા' નામના ત્રિમાસિક પુ. ૫, અંક ૨ ના પૃષ્ઠ ૯૩મે “ સંસ્કૃતિને અંત ” એ મથાળાના લેખમાં મનનીય વિચારો બતાવ્યા છે. સંસ્કૃતિ એટલે શું ? હાલમાં સંસ્કૃતિ કેવી સ્થિતિમાં છે? તેનો અંત આવવાનો છે કે વિકાસ થવાને ? વિગેરે વિષય ચર્ચવામાં આવેલ છે. તેમાં બતાવ્યું છે કે-સંસ્કૃતિને ખરો અર્થ એ છે કે-માનવરૂપી કરણનું સંરકરણ. આ માનવકરણ પ્રભુને વ્યક્ત કરવા માટે યોજાયેલું છે અને તે હેતને માટે તેને તૈયાર કરવાનું છે. એ હેતુ છે–પૃથ્વી ઉપર શરીરમાં મર્ત થયેલ જીવનની અંદર ઉચમાં ઉચ્ચ કેટિના આધ્યાત્મિક ચેતનાની સ્થાપના કરવી. શરીરધારી બનેલું જીવન એટલે માનવનું શરીર, પ્રાણ અને મન આ ત્રણને બનેલો માનવ વ્યક્તિરૂપે તેમજ સમષ્ટિરૂપે એક કરણ બની રહે છે. અને એ કરણ મારફતે ઉપરની ઊર્વ જ્યોતિ પિતાને આવિર્ભાવ કરવાની છે. અત્યારે આ કરણ-માનવજીવન તમસથી ભરેલું છે, અજ્ઞાન છે, સાંકડું છે, દુબળ છે. વર્તમાન સંસ્કૃતિ એ હજારો વર્ષોના વિકાસનું પરિગુમ છે—હાલમાં વર્તમાન માનવજીવન વેદનાથી ભરપૂર છે. આની સાથે સરખાવી શકાય એવી, આના જેવી તેમજ આના જેટલી ભયંકર પરિસ્થિતિ માનવ જાતિના ઇતિહાસની અંદર કદી આવેલ નથી. આજે માણસને દુઃખને કાંઈ ઈલાજ જાતે નથી, યા તો જડશે એવી આશા પણ તે સેવી શકતો નથી, એ માટેની તેનામાં હિંમત પણ નથી. મેં એટમ બોંબ જેવી વિજ્ઞાનની શોધ માનવજાતિએ આજ સુધી સાધેલી સંસ્કૃતિને વિનાશ કરશે? એક યુગને પૂરો કરી નવો યુગ આરંભવા માટે એક પ્રલયની જરૂર તો છે જ,હાલને વિજ્ઞાનવાદ, ભાતિકવાદ, ઈંત્રવાદ, સામ્યવાદ આવા પ્રલયની પૂર્ણ તૈયારીરૂપે છે? શું અધ્યાત્મવાદ આવા પ્રલયને અટકાવી નહિ શકે? આપણે ભારતીય ધર્મ, આપણી ભારતની સંસ્કૃતિ, આપણું ભારતનો ઇતિહાસ આવા પ્રલયની નહિ પણ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિની આપણને આશા આપે છે. આવા અનેક ઝંઝાવાત થયા છતાં આપણે આ ધર્મ અને સંસ્કૃતિ જળવાઈ રહ્યાં છે. ઊલટું ઉતરોત્તર તેમાં વિકાસ થયે છે. વર્તમાન કાળમાં જ મહાત્મા ગાંધીજી, શ્રી અરવિંદ ઘોષ, શ્રી ૨મમહર્ષિ જેવા અધ્યાત્મવાદને પષતાં પયગંબરો ભારતમાં અવતર્યા છે. આપ ગ્રી જેન કામમાં પણ એવા સમર્થ અધ્યાત્મ જ્ઞાનને પોષતા છે શું સાધુ-મહારાજે જોવામાં આવે છે. તેમના ઉપદેશમાં–વ્યાખ્યાનમાં નો અધ્યાત્મવાદ જ નીતરે છે. આપણું આચાર્ય મહારાજે સંકુચિતતાને ગેગુ કરી પ્રભુ મહાવીરે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
શ્રી રને ધમ પ્રકાશ
બતાવેલ અહિંસા, સંયમ અને સત્યને સનાતન અધ્યાત્મવાદ પલ્લવિત થાય તેને પિષણ મળે, એવી જાગ્રતિ સમાજમાં લાવવા કટિબદ્ધ થાય, તે આ ગ્ય સમય છે. સંસ્કૃતિ અને ધર્મ ઉપર વર્તમાન કાળે જે આક્રમણ કર્યું છે તેને પ્રતીકાર કરવાને આવા ઉપદેશની જરૂર છે. પરમાત્મા આવી શક્તિ અને બુદ્ધિ આપણને સને આપે એ જ અભ્યર્થના. 8 શાંતિ.
-: શ્રી મહાવીર જિન સ્તવન :
(લાખ લાખ દીવડાની આરતિ ઉતારજો-એ દેશી.) આજ મને સ્વપનામાં આવ્યા'તા વીરજી, (૨),
કેતા'તા મુક્તિની વાટ સિદ્ધિને કંત સહામણા. ૧ કંડલના કાનમાં ને મુગટતો માથમાં, (૨).
કંઠે તો હીરલાને હાર સિદ્ધિને કંત સોહામણું. ૨ બાજુબંધ બેરખા ને કાંડતા કડલા, (૨)
આગેતે જબૂને રૂખ સિદ્ધિને કંત સહામણા. ૩ નિમિત્ત ઉપાદાન બનતી વાતડી, (૨)
કેતા'તા સાચવજે બેઉ સિદ્ધિને કંત સોહામણ. ૪ કારણથી કાજ સધે એ છે મારગડે, (૨),
છાંડે તે ઉન્માદી લો....કફ સિદ્ધિનો અંત સોહામણે. ૫ કારજ સિદ્ધિમાં કારણ અનેક છે, (૨).
સમજજે ગોણુ-મુખ્ય ભેદ, સિદ્ધિનો કંત સોહામણો.૬ "નિમિત વિનાના ઉપાદાનની વાત, (૨),
ખરતણી લાતો તું જાણ; સિદ્ધિને કંત સોહામણ. ૭ સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન ચારિત્ર વાટ છે, (૨) મુક્તિની સૂચક પ્રમાણુ; સિદ્ધિને કંત સોહામણે
મુનિરાજશ્રી રુચકવિજયજી. ૧૯૯હકાર xxxxxx
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ॐ हीं अई श्रीसिद्धचक्राय नमोनमः ।।
S
ein
થી શ્રી સિદ્ધચકયંત્રોદ્ધાર થી SSSSSSSBRERSEFUSESFREE.
પં. શ્રી દુરસ્પરવિજયજી ગણિ. શ્રી સિદ્ધચા-નવપદનું વિશિષ્ટ આરાધન વર્ષમાં બે વાર આ માસમાં અને ચૈત્ર માસમાં કરવામાં આવે છે. પૂર્ણિમાને દિવસે નવ આયંબિલ પૂર્ણ થાય એ રીતે એળીને આરંભ કરી નવ આયંબિલ થાય છે. આ આરાધનનો પ્રભાવ અચિન્ય છે, એ આજ અનેકના અનુભવસિદ્ધ હકીકત છે, દઢ શ્રદ્ધાવાળા આત્માઓને આ આરાધન ધારેલી કાયસિદિ અપાવે છે. એ પ્રસિદ્ધ આરાધનમાં મુખ્યતા કોઇની હોય તો તે “ શ્રી સિહચકયંત્રહાર'ની છે.
શ્રી સિદ્ધચકર્યોહાર એ શું છે? અને તેની મુખ્યતા કઈ રીતે છે? એ આરાધકેએ ખાસ જાણવું જરૂરી છે, અને તેને લાભ લેવા તત્પર થવું એ પણ એટલું જ આવશ્યક છે. - આ શ્રી સિહચાને આરાધનામાં આરાધને વેગ પૂરનાર અનેક સાધનમાં પ્રધાન સાધન કોઈ હોય તે તે છીપાલ રાજાનું ચરિત્ર છે. તે ચરિત્ર પ્રાકતમાં પયપાંદ રત્નશેખરસુરિજી મહારાજે રચ્યું છે કે જેમને સત્તા સમય પન્દરમા સૈકાને પૂર્વાધ છે. તે પ્રાકૃત ' સિરિસિરિવાલકહા ' ને આધારે સંસ્કૃત-ગુજરાતી-હિન્દીમાં અનેક નાના મોટા ચરિત્ર પ્રસિદ્ધ થયા છે. અને એ રીતે શ્રી પાલ રાજા અને મયણાસુન્દરીની વાત વિખ્યાત છે.
ઉબર રાણ તરીકે શ્રીપાલ મયણાસુન્દરીને પરણે છે. લોકોમાં અનેક પ્રકારની વાત ચાલે છે. કોઈ કોઈને દોષ કાઢે છે જયારે બીજાઓ જુદુ' જ કહે છે. એ સર્વ વાતોમાં જે જૈન ધર્મની અવહેલના થાય છે એનું દુ:ખ મયણાસુ-દરીના હૃદયમાં પુષ્કળ છે અને તેનો કોઈ ઉપાય થવો જોઈએ. રાજકુમારી મયણાસુન્દરી, શ્રીપાલ કંવરને લઈને શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિજી મહારાજ પાસે જાય છે અને પિતાને સ્વામીને કોઢ દૂર કરવા માટે ઉપાય પૂછે છે. ગૃહસ્થોના રોગ દૂર કરવા માટે કોઈપણ ઉપાય બતાવ.એ સંયમ ધર્મની વિરુદ્ધ હોવાથી પ્રથમ તે આચાર્ય મહારાજે ના કહી પણ ધર્મ-પ્રભાવના અને અનેક આમાનું કલ્યાણ વિચારીને બાહ્ય-આચાર સર્વ વ્યાધિઓનું શમન કરવામાં સમર્થ એ શ્રી સિદ્ધચક્રજીનું વિધિપૂર્વકનું આરાધન બતાવ્યું. એ આરાધન સુદર ભાવપૂર્વક શ્રીપાળકુંવર અને મયણાસુન્દરીએ આરાખ્યું ને પ્રત્યક્ષ લાભ અનુભવે. કુંવરને કેદ્ર દૂર થશે ને જેન શાસનનો જયજયકાર થશે. ' ' એ આરાધન કઈ રીતે કરવામાં આવેલું તેનું વર્ણન ‘સિરિસિવિલકહા ગાથા ૧૯ થી ૨૫ સુધીમાં છે. તેમાં શ્રી સિદ્ધચક્રજીને યંત્ર મંડલરૂપે કઈ રીતે આલેખ
( ૧૧૧ ) -
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૧૨
શ્રી.જૈન ધર્મ પ્રકાર
તેનું વ્યવસ્થિત વન છે. એ શ્રૌ સિદ્ધચક્ર મહાયંત્રમાંડલનુ પૂજન વિશિષ્ટ ક્ષ આપનાર છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ ચૈત્ર
મહાપ્રભાવક અને
આ મહાયંત્રમ`ડલની રચના કઇ રીતે કરવી અને તેનુ પૂજન કયા ક્રમ અને થા શા કૈાથી કરવું તે હકીકત વિદ્યાપ્રવાદ નામના દશમા પૂર્વમાં હતી, પણ પૂના ઉચ્છેદ થયા ત્યારે તે વિધાન પણ ગયું હેત છતાં શાસતના અને ભવ્યાત્માઓના ભાગ્યે પરંપરાગત તે જળવાઈ રહ્યું, શ્રી રત્નશેખરસૂરિ મહારાજે શ્રીપાલચરિત્રમાં તે ઉદ્દયું એટલું જ નહિં પણ ‘ શ્રી સિદ્ધચક્રય દ્વાર ' નામે વ્યવસ્થિત જુદા મન્થની રચના કરીને તેમાં તેને જાળવી રાખ્યું. સાથેાસાથ શ્રી હિંચક્રમહાયંત્ર માંડલના ચિત્રા પણ પર પરાગત જળવાઇ રહ્યા છે. આજ પણ આપણી પાસે એક મહાયત્ર અને તેના પૂજનવિધિ વિદ્યમાન છે.
આરાધક વર્ગને આ પૂજનવિધિને પરિચય ધણા સમયથી ઓછા હતા, તેનું મુખ્ય કારણ એ હતું કે–તે પૂજનવાધની પ્રત મળતી ન હતી, છૂટાછવાયા જુદા જુદા વિધાના મળતા હતા પણ તેની પ્રામાણિકતા માટે ક્રાઇ પૂરાવા ન હતા.
હુમાં હમણાં તે ‘સિદ્ધચક્રય Àહાર પૂજનવિધિ 'ની પ્રતિ મળી આવી છે તે તે વ્યવસ્થિત સંશોધનપૂર્વક પ્રગટ પણ થઇ છે. તેની પ્રામાણિકતા માટે ‘· સિરિસિરિવાલકહા ’ * શ્રીપાળ રાસ ' વગેરે પ્રામાણિક પ્રત્યે છે. આ વિધાનને સ્વાદ તે તે ગ્રન્થામાં મળે છે તેને અપ્રામાણિક માનવા માટેનું કાઇપણ કારણુ મળતું નથી માટે આ વિધાનતે પ્રમાણુભૂત માનવુ' એ જ હિતાવહ છે.
અહિ તે યાહાર અને તેના પૂજનવિધિને પરિચય દર્શાવવામાં આવે છે.
મુખ્યત્વે આ દેશદ્વારમાં નવ વલયે છે, મધ્યમાં મદદલકમળને તેની કણિકા તરીકે અમૈં સ્થાપન કરવું તેને કારથી વીંટવુ અને તે સર્વને દ્વીકારથી વીંટવા, તે ક્રૂરતા અનાહત કરવા તે તેને ફરતા સેાળ સ્વરો લખવા, આટલા માલેખનને કણિકા કહેવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
જપત્રમાં સિદ્ધાદિ આઠ પદે સ્થાપન કરવા, તે અષ્ટદલકમળ ફરતું ષોડશલવલય કરવુ તેમાં અનાહતથી યુક્ત આઠ વર્ગા એકાન્તરિત આલેખવા અને વચમાં ખાલી પડેલ લમાં સસાક્ષર માત્ર લખવે. આ મીન વલયને સ્વરાદિ અષ્ટ વર્ગ વલય કહેવામાં આવે છે. તેને ફરતુ' ત્રીજું વલય લબ્ધિ પદેશનું કરવું તેમાં આઠ દિશામાં આઠ પા આલેખી તેમાં આઠ અનાદતે સ્થાપન કરવા, મધ્યમાં રહેલી ખાલી જગામાં ત્રણ ભાગ કરી દરેક ભાગમાં બબ્બે બ્ધિ પદે લખવા, એટલે એક ગેળાકારમાં ૧૬ લÀિષ આવે અને ત્રણ ગાળાકારમાં થને ૪૮ લબ્ધિપદો આવી જાય. એમ ત્રીજું વલય કરવું. તે વલયને ત્રિરેખ ફ્રી કારથી વીંટીને છેડે તે કાર લખવા, તેને ફરતી આઠ ગુરુપાદુકાઓ સ્થાપવી. અહિ' સુધી યંત્રમાં રાખવા આવે છે. ને ત્યારબાદ મંત્ર પ્રત્યે ભક્તિભાવ ધરાવતા અધિષ્ઠાયક આદિ ધ્રુવ દેવીઓના વલયો આવે છે. તેમાં સર્વપ્રથમ આઠ દિશામાં આઠે જયાદિ દેવીઓનું વલય, તેને ક્રતુ શ્રા સિદ્ધચક્રના અધિષ્ઠાયક અઢાર દેવતાનું વક્ષય, તેને
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી સિદ્ધચક્યોદ્વાર.
૧૧૩
કરતું સોળ વિદ્યાલય, તેને ફરતું યક્ષ-યક્ષિણીવલય, તે વલાની ચાર દિશામાં ચાર ધારપાલ અને ચાર વીર અને દશ દિશામાં દિકપાલ સ્થાપન કરવા. ત્રિરેખાડીકાર પછી જે વલ શરૂ થાય તેની રેખાઓ એ રીતે આલેખવાની છે કે-જેમાંથી કલશને આકાર યોજાતે જાય, તે કલશને બને બાજુ ખે કર, કળશના મૂળમાં નવયહા અને કઠે નવ નિધિ સ્થાપન કરવા. કળશની બહાર નીચે નાગકેણુમાં ક્ષેત્રપાલની સ્થાપના કરવી. એ રીતે યંત્ર-આલેખન પૂર્ણ થાય છે.
ઉપર પ્રમાણે આલેખન થયા બાદ જુદા જુદા વિશિષ્ટ વિધિપૂર્વક આ સર્વનું પૂજન કરવાનું છે. તે પૂજનવિધિ શ્રી સિદ્ધચયંaહાર પૂજન વિધિમાં વ્યવસ્થિત છે.
યંત્રમાં આવતા જુદા જુદા પૂજનની સંખ્યા આ પ્રમાણે છે. ૧ નવ૫૬ પૂજન
૯ વિદ્યાદેવી પૂજન ૨ અણવર્ગ પૂજન
૧૧ યક્ષ-યક્ષિણી પૂજન 8 સપ્તાક્ષર મંત્ર૫દ પૂજન
૧૧ ધારપાલ-વીર પૂજન ૪ અનાહત પૂજન
૧૨ દિક્પાલ પૂજન ૫ લબ્ધિપદ પૂજન
૧૪ નવમલ પૂજન ૬ ગુરુપાદુકા પૂજન
૧૪ નિધિ પૂજન ૭ અધિષ્ઠાયક પુજને
૧૫ ક્ષેત્રપાલ પૂજન ૮ જયાદિ દેવી પૂજન
'૧૬ શ્રી સિદ્ધચક્ર યંત્ર પૂજન ૧ આ પ્રમાણે સર્વે મળી પૂજન સંખ્યા ૨૨૫ થાય છે. એ સંખ્યા પણ એક અપેક્ષાએ નવની જ છે ને નવને આંક અખંડિત છે તેમ આ પૂજન ૫ણુ અખંડિત છે. આ પૂજન અને તેના યંત્રને આરાધક આત્માએ ગીતાર્થ પાસે સમજવા અને સમજપૂર્વક પૂજન કરવા તત્પર બની તેના લાભ મેળવવા અને આત્મ-કલ્યાણ સાધવામાં ઉજમાળ બનવું. XETKEIKEIKEIKEKEKEKEKEKEKEKEK
રાસ સાહિત્યનો ઉત્કૃષ્ટ નમૂને એક વાર વાંચો શરૂ કર્યા પછી પડતો મૂકવે નહિ ગમે
XEKEIKKIKEKS
શ્રી સીમંધર શોભાતરંગ (સચિત્ર)
અવશ્ય વસાવે. પૃ. કર૦, રંગીન ફોટાઓ, પાકુ બાઈડીંગ છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા છે.
લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર જીવન : સ્વ૯૫ વિવેચન
લેખક શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ “સાહિત્યપ્રેમી” સુરેન્દ્રનગર
દેવાધિદેવ ભગવંત મહાવીરના જીવન વિશે ઘેલુ લખતાં પહેલાં તેમના મરણરૂપ મંગલાચરણ કરું છું.
મંગલાચરણ (વસંતતિલકા ). यस्योपदेशनपदान्यवगत्य नित्यं, मुक्तिश्रियं तनुभृतः सपदि श्रयन्ते । स्वर्भूभुवः कमलकोशविकासनैक-प्रद्योतनः स जयाजिनवर्धमानः ॥ १ ॥
જેના ઉપદેશ પદોને સમ્યફ પ્રકારે આરાધીને આ જગતના ઘણા જીવો મુક્તિરૂપી લક્ષ્મીને ત્વરિત પ્રાપ્ત કરે છે, તેવા સ્વર્ગલોક, મૃત્યુલેક અને પાતાલલેક એ ત્રણ લેકરૂપ કમલકેશને વિકસાવનાર મોતનરૂપ(સૂર્ય) જિનેશ્વર વધમાન પ્રભુ મહાવીરસ્વામી) સદા જય પામે. ' ,
શુભ કાર્યારંભે શિષ્ટ પુરુષને વંદન કરવું એ શિષ્ટાચાર છે, આ આર્ય પ્રણાલિકા છે, નિવિને કાર્યની સમાપ્તિ અર્થે આ વ્યવહાર રવીકાર્ય છે, માટે જ કહ્યું છે કે-“ધર્મ
ત મૂઢમૃત વંદના 1 ” મ માર્ગમાં જીરને આગળ વધવામાં મૂળભૂત જે કોઈ પણ કારણ હોય તો તે ભાવથી મહાપુરુષને વંદન કરવું તે જ છે. વદનને ભાવ પ્રગટવાથી આત્મક્ષેત્રમાં ધર્મનું બીજ વવાય છે, જેને પરિગુમે છવ ધર્મ શ્રવણ અને ધર્માચરણ તરફ દોરાય છે, બુદ્ધિ નિર્મળ થાય છે, વિવેક ઉદભવે છે અને આત્મા સ્વાત્મલક્ષી બને છે.
સ્તુતિ, પ્રાર્થના કે વંદનને પ્રભાવ આવો અવર્ણનીય છે. A. ગુણ ગુણનું આરાધન કરે છે અને એ સમયને ધન્ય માને છે. *, , સંસારમાં પૂજનીય મહાત્માઓની પૂજાવિધિ અનેક પ્રકારે પ્રવર્તે છે. વિદ્યમાન અને અવિલમાન મહાત્માઓની પૂજાવિધિમાં સંસાર પોતાના રાગ પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન સામગ્રીઓ
જે છે. જયંતિ ઉજવવી, કથા-કીર્તને કરવા, ગુણાનુવાદ ગાવા, તપશ્ચર્યા કરવી કે શાંતભાવે એકાંતમાં ગુણનું સમરણ કરવું. આ સર્વ અવિધમાન મહાત્માઓની પૂજાવિધિ છે, ભાવરમરણ છે.
| વિદ્યમાન મહાત્માઓનો પરિચય સં સારી છે ગમે ત્યારે કરી લાભ મેળવી શકે છે, પરંતુ અવિધ મહાત્માઓને પરિચય વિકટ છે, ને તે શોધવામાં સાધન-સંપત્તિની જરૂર પડે છે. પ્રભુનો જન્મકથાણુક દિવસ એ નિમિત્તના સાધનરૂપ છે. આવા પ્રસંગના સાધનની પ્રાપ્તિમાંથી ગુણી છવ ગુણને પ્રહણ કરે છે અને એ સમયને ધન્ય ગણે છે.
પ્રભુનું જન્મકલ્યાણક, ચેત્ર શુક્લ ત્રયોદશીને દિવસ એ વીર પ્રભુનું જમકલ્યાણક છે. દરેક તીર્થંકર દેવનાં
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
મ' ૬ ઠ્ઠો ]
શ્રી મહાવીર જીવન : : સ્વપવિવેચન
૧૧૫
પાંચ કલ્યાણુકા શાસ્ત્રકાર ગણાવે છે. ચાવીશે તીર્થંકરાના ૧૨૦ કલ્યાણુકા સર્વ જીવાતે આરાધ્ય છે. જેના જીવનથી જગતનું કલ્યાણુ થાય તેને કલ્યાણક કહેવામાં આવે છે. સત પુરુષોના જન્મ જગતના કલ્યાણને માટે છે. અવિદ્યાના અધારામાં અથડાતા જગતને પ્રકાશ આપવા માટે છે, જે જીવાત્માએ કમ'ની અનંત રાશિ કાપીને તીય કરનામગાત્ર ઉપાર્જન કર્યું છે તેવા પ્રતાપી જીવાના જન્મને જ કલ્યાણક કહેવામાં આવે છે કે જેના પ્રતાપથી નારકના જીવે પશુ કે ડી શાતા અનુભવે છે. આવુ તો કર પદનુ માહાત્મ્ય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સામાન્ય કેવળી, ગણધરા, શ્રુતકેવળી કે ખીજા સતપુરુષના જન્મને માટે કલ્યાણુક શબ્દ વપરાતા નથી. જો કે આ સમે,ક્ષમાની આત્મા છે, પરંતુ તીર્થં કર પદવીની ખાસ વિશેષતા છે. તેથી જ આપણે તીય કર દેવની જયન્તિ ઉજવીએ છીએ કેમકે ચાદ રાજલેાકને સુખ આપનાર સતનેા આ જન્મદિવસ છે. માટે જ કહ્યું છે કે ठाणेहिं लोउजोते सीता तं अरिहंतेहिं जायमाणेहिं । રાજલેાકને મળતું સુખ એ જ એમના જન્મની મહત્તા છે.
ચ
પ્રભુના જન્મથી યાદ
ܐ ܕ
તીર્થંકર ધ્રુવનું ખાસ માહાત્મ્ય
સામાન્ય કેવળી અને બીજા સ ંતા કરતાં તીય કર દેવની વિશેષતા એ છે કેતીય કા જન્મથી જ જ્ઞાનવાન છે અને પુણ્ય પ્રકૃતિમાં સથી અધિક છે. જૈન શાસ્ત્રમાં ચાર પ્રકારના જિન કા છે. ૧ શ્રુતજિન ૧૦-પૂધથી ૧૪ પૂધર સુધીના મુનિએ. ૨ અધિજિત-અવધિજ્ઞાનવાળા મુનીશ્વરે।. ૩ મન:પર્યંજિન તે વિપુલ-રૂજુમતિ નઃપવ જ્ઞાનધારક વિશુદ્ધધર શ્રમણ નિથા. ૪ ધ્રુવળીજિન-તે સામાન્ય કેવળી ભગવા, આ ચારે જિનના અધિષ્ઠાયક તીર્થંકરદેવ દેવાધિદેવ કહેવાય છે. અષ્ટ પ્રાતિહા રૂપ પુજાતે જે લાયક છે. તે જ તીથકર કહેવાય છે. ચેાત્રીશ પ્રકારના અતિશય અને એક હજાર આઠ ઉત્તમ લક્ષણાથી વિભૂષિત ડ્રાય છે. એમની સામાન્ય દેવળી કરતાં વિશેષતા છે. ત્રિપદીની રચના જે ગણુધર મહારાજા કરે છે તે તીર્થંકરદેવના ઉપદેશમાંથી જ થાય છે; સામાન્ય કૅવળીના ઉપદેશથી તેમ બનતુ નથી. તીથંકરપણું એ એક ભવની કમાણી નથી ત્યારે પશુ અનેક ભવના પરિપાક છે. એક અવર્પિણીમાં વળી ભગવતે અસ ંખ્યાતા હોય છે, તીય કરા માત્ર ૨૪ ચેાવીશ જ હાય છે એ વિશેષતા છે. શ્રોતાના મનનું સમાધાન થાય એવા જ વચા તીર્થ કરાના મુખમાંથી નીકળે છે એ એમના વચનયમ છે. આ પુણ્ય પ્રકૃતિ સામાન્ય સત્તામાં હૈતી નથી. વળી તીર્થંકર દેવને જન્મેાત્સવ ભાવપૂર્વક દેવતાઓ કરે છે, તેમજ તીથૅ કર દેવ ચારે તીની સ્થાપના કરે છે. ખીજા સતેથી આ કાર્ય થતું નથી. નીચેના ક્ષેકમાં “ ચીરા: ” શબ્દ વપરાય છે, તે સર્વેશ્વર તીર્થંકર દેવને જ માટે છે, જે આપણા કથનને પુષ્ટિ આપે છે.
For Private And Personal Use Only
सुरासुरनराः सर्वे, येनैते स्ववशीकृताः ।
નિનિતો થૈ સ ામોષિ, તે ચઢીશા મુવાઃ ॥ ? ॥
અરત્નાવી ૪૩૪
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મા સૈન ધર્મ પ્રકાર
[ ચૈત્ર
પ્રભુ મહાવીરના જીવનના વિશિષ્ટ પ્રસંગો. આમ ક૯યાણુક શબ્દ સાધારણ કેવળીને નહીં પણ તીર્થકર દેવને જ ધટે છે. તે મુજબ ચૈત્ર સુદ ત્રયોદશીએ વીરપ્રભુનું જન્મ કલ્યાણક છે, ને તે ઉજવાય છે. લોકોત્તર પુરુષોના જીવનના પાંચ વિશિષ્ટ પ્રસંગોને જ કલયાણુક કહેવામાં આવે છે. ૧ ચ્યવન પ્રસંગ–અષાઢ સુદ ૬
મરીચિના ભવને મદ, ઉર્વપ્રરૂપણું, કર્મબંધનું કારણું, દેરાણી જેઠાણીને સંબંધ, બ્રાહ્મણ કુળમાં ઉત્પન્ન થવું ને ત્યાંથી ક્ષત્રિય કુળમાં આવવું, ગર્ભ સંક્રમણ આધિન વદ ૧૩, માતા ત્રિશલાદેવીને આનંદ, રાજમાં થઈ રહેલી વૃદ્ધિ, વૈદ સપ્તા. સ્વપ્ન પાઠકેને પૂછેલા ભાવો, ગર્ભનું અધ્યપણું, ગર્ભમાં પ્રભુએ કરેલ નિશ્ચય, માતાપિતાની ભક્તિનું પડેલું પ્રતિબિંબ. ૨ જન્મ પ્રસંગ-ચૈત્ર શુક્લ ત્રયોદશી
૯ માસ અને ૭ દિવસ ગર્ભમાં વાસ, ઇકે મૂકેલે ઉગ, દેવ દેવીની ભક્તિ, છપ્પન કુમારિકાકત સ્નાનસવ, પ્રભુ પોતાની શક્તિનો ચમત્કાર બતાવે, માતાપિતા જન્મોત્સવ ઉજવે, રિદ્ધિસિદ્ધિની વૃદ્ધિ થતાં વર્ધમાન નામ પાડવામાં આવે, બળની પ્રાપ્તિ થતાં મહાવીર કહેવાય. ૩ દીક્ષા પ્રસંગ–માગશર વદ ૧૦
રાજ્યને અને ગૃહસ્થાશ્રમને લીધે અનુભવ, અઠ્ઠાવીસ વર્ષની યુવાવસ્થામાં સંસાર પર પ્રગટેલે વૈરાગ, માતાપિતાની ભક્તિને લીધે પૂરો લાભ, ૨ વર્ષ બંધુમાવ બતાવવા સંસારમાં રહેવાને કરેલો નિરધાર, પ્રભુનું ત્યાગી જીવન-એ ખાસ આપણું લક્ષ ખેંચે છે. સંસારમાં રહીને પ્રભુએ ત્યાગભાવ જ કેળવ્યો છે. જયારે સંસારના પ્રપંચમય વ્યવહારમાં નિર્મોહી જીવન વ્યતીત થાય તે જ ખરું ત્યાગી જીવન કહી શકાય, રાજસુખની અનેક લલચેની જેના પર તૃણ જેટલી પણ અસર થતી નથી એવા મહારથીઓ જ દીક્ષા પર્યાયને શોભાવે છે.
સંસાર પરનો અનાસકત ભાવ એ પ્રભુના જીવનને મૂળ રંગ છે, બે વર્ષ સંસારમાં વધારે રહ્યા તે અનાસક્ત ભાવે જ. પ્રારબ્ધના ક્ષય અર્થે જીવન વહન કરવું એ જ જ્ઞાનીને ઉદ્દેશ હોય છે. સંસાર વ્યવહારની છે સાચા સંતને વિકૃતિ ઉત્પન્ન કરતી નથી. સંસારની વચમાં રહીને જીવન વહન કરવામાં ત્યાગવૃતિની ખરી કસોટી છે. વૈરાગ્યની છેલ્લી ભૂમિકા પ્રાપ્ત થતાં કરોડ સોનામહારનું દાન આપી રાજરિદ્ધિ અને વહાલું કુટુંબ છોડી બન્યા રવીકારે છે. એટલે કે પ્રભુએ તમામ વસ્ત્રો, અલંકારોનો ત્યાગ કરી પંચમુકિવડ કેશન લોચ કરી “ નમો ” એ પદથી સિદ્ધ ભગવાનને નમસ્કાર કરી “મિ સામાાં સાવ8 નોf gaણાનિ સાવલીયા” એ શબ્દને ઉચ્ચાર કરી ચારિત્ર
મને રવીકારે છે. યતિ ચારિત્ર, પંચ મહાવ્રત, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુણિમાં પર્યાવસિત થાય છે. આ પાંચ મહાવ્રતરૂપ ચારિત્રને સામાયિક ચારિત્ર એટલા માટે કહેવામાં
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૬
]
શ્રી મહાવીર જવન: રવ૫ વિવેચન.
૧૧૭
આવે છે કે તેનો પાયો સમભાવ ઉપર જ રચાયેલું છે. આ ચારિત્ર વહનમાં જગતના સર્વ જીવોને પિતા સમાન ગણવાના હોય છે. કોઈપણ જીવને કષ્ટ આપવાનું નથી કેમકે
સહિં કીર્ષિ પિ” સર્વ જીવોને જીવન પ્રિય છે, દુઃખ કોઇને વહાલું નથી. પ્રભુએ આ ચારિત્ર સ્વીકારી જ્ઞાનમાર્ગે પ્રયાણ કર્યું.
કર્મની વેદી પર મૂકાયેલે આત્મા. કર્મના હોમ માટે પ્રભુને બાર વર્ષ ને ૧૫ દિવસ અઘોર તપશ્ચર્યા કરવી પડી હતી તેમાં ૩૪૯ દિવસ માત્ર લુખાસુકા આહારના જ હતા; બાકી ૪૧૬૫ દિવસે ઉપવાસમાં ગાળ્યા હતા. પ્રભુના તપની બલિહારી છે, હું ચાતુર્માસિક ત૫, ૧ છમાસિક તપ, ૧ પાંચ માસ અને ૧૫ દિવસનો અભિમ ત૫, છદ્વિમાસિક તપ, બાર માસિક તપ, ૭૨ અર્ધમાસિક, બે ત્રિમાસિક, બે દોઢ માસિક, ઉપરાંત બાર વાર મિકખુપડિમાનું વહન કરતાં ૨૨૯ છઠ્ઠની તપશ્ચર્યા કરી હતી. આ પ્રભુને છદ્મસ્થ અવસ્થાને ભયંકર તપ કે જેને પરિણામે ચાર ધનધાતી કમને નાશ છતાં અનંતલબ્ધિરૂપ કેવય જ્ઞાન, કેવલ્ય દર્શન પ્રાપ્ત થયું. આ વખતે પ્રભુનું બારમું ચાતુર્માસ ચંપા નગરીમાં હતું.
પહેલું ચાતુર્માસ-અસ્થિક ગામ બહાર શુલપાણિ યક્ષના દેવળમાં, ત્યાં કષ્ટ ઘણું પડયું. બીજી ચાતુર્માસ–રાજગૃહી નગરીના નાલંદા પાડામાં, અહીં ગાથાલકને ભેટ થો. ત્રીજું ચાતુર્માસ–ચંપા નગરીમાં કર્યું, બબ્બે માસની તપશ્ચર્યા કરી. ચોથું ચાતુર્માસ–પૃષાચંપામાં કર્યું, અહીં ચાતુર્માસિક તપ આદર્યો હતો. પાંચમું ચાતુર્માસ તથા છઠું ચાતુર્માસ-ભદ્રિકા નગરીમાં, માસી તપ પૂર્ણ કર્યું. સાતમું ચાતુર્માસ–મગધ દેશમાં આલંભિકા નગરીમાં કર્યું. આઠમું ચાતુર્માસ-ફરીને રાજગૃહીમાં ચાર માસના ઉપવાસ સાથે કર્યું. નવમું ચાતુર્માસ-અનાય દેશમાં કર્યું, ત્યાં અત્યંત કષ્ટ વેઠયું. દસમું ચાતુર્માસ–શ્રાવસ્તી નગરીમાં કયું, અહીં સંગમન ભયાનક ઉપદ્રવ સહન કર્યો.
અગિયારમું ચાતુર્માસ-વિશાલા નગરીમાં કર્યું, ચંદનબાળાનો અભિપ્રહ પૂણ થયો. ૪ થું કલ્યાણક કૈવલ્યની પ્રાપ્તિ વૈશાક સુદ ૧૦.
પ્રભુનો ઉપદેશ. કેવય જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પછી પ્રભુએ જગતને બોધ દે શરૂ કર્યો, સંપૂર્ણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સિવાય તીર્થ કરે ઉપદેશનું કામ કરતા નથી, ઉપદેશની સફળતા સાચા જ્ઞાન પર જ અવલંબે છે, તીર્થંકર દેવની વાણી સર્વતોમુખી હોવાથી સર્વ જીવોને આરાધ્ય છે. ભારતવર્ષમાં આજે અંધકાર યુગ ચાલતો હો, બૌદ્ધ ધર્મની પ્રબળતા હતી પરંતુ તે ધર્મમાં શિથિલતા દાખલ થઈ ગઈ હતી તેમજ આ વખતે બ્રાહ્મણ ધર્મ પણ કૂફા હતે. ધર્મને નામે પશુઓના બલિદાન અપાતાં હતાં. મૂક પ્રાણીઓના ભેગથી જનતા ધ્રુજી રહી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
જેન ધર્મ પ્રકાશ
[ચત્ર
હતી. પ્રભુ મહાવીરે આ દિશામાં ઉપદેશ શરૂ કર્યો, “ જીવો અને જીવવા દો ” આ મંત્ર બરાબર સમજાવ્યો. સૈ પ્રાણીને જીવવાને હક્ક સરખે છે, કેઈના હકક ઉપર ત્રાપ મારી શકાય નહીં. સુખ ભોગવવાની ઇચ્છા રાખનારે સુખનું દાન કરવું જોઈએ. બીજા જીવોને સુખી કરે તે જ સુખી થાય. દુઃખ આપીને સુખની ઈચ્છા કઈ રાખી શકે જ નહીં. જો આપણને જીવન વહાલું છે તે સર્વ જીવોને તે વહાલું હોવું જોઇએ. નિરપરાધી જીવને દુઃખી કરનાર ઘેર નર્કમાં જાય છે અને ત્યાં તેનાં ફળ ભોગવે છે. પાપથી છવો સુખી થઈ શકે નહીં, ઝેર ખાવું અને બચવાની આશા રાખવી એ કાર્ય જ અસંભવિત છે. પ્રભુને આ બધ આર્યાવર્તમાં ફેલાય અને અહિંસાને દિગ્વિજય થયો.
પ્રભુના બેધમાંથી અભ્યાસ અથે નીચેના મુદ્દા તારવી શકાય. ૧ જે છ આત્માના સ્વભાવરૂપ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રને સમ્યફ પ્રકારે સેવે છે તે
જીવ સંસારને પાર કરી શકે છે. ૨ જીવને તરવાને મારું પ્રથમ દષ્ટિએ ત્યાગ માર્ગ છે. તે તપના તાડન વિના કર્મરૂપી દેવ છૂટતો નથી. કે જેઓ જ્ઞાન અને ક્રિયાને સમ્યફ પ્રકારે સુમેળ સાધે છે તે જ મેક્ષને પામે છે. ૫ જ્યાં એકાંત ભાવ છે ત્યાં અજ્ઞાન છે, કે જેનાથી રાગ અને દ્વેષ વધે છે. રાગ
દેવ વધવાથી સંસાર વધે છે જેથી રાગ દ્વેષથી મુક્ત થવું એ જ કર્તવ્ય છે. ૬ મુમુક્ષ અને અધ્યવસાય છવને ધર્મ સાથે જોડવાને જ હોય છે. ૭ હું અને મારું એ સંસારની દ્વિરૂપ આવૃત્તિ છે. ૮ અજીવ આવરણે આત્માનું શુદ્ધિકરણ કર્યું છે. ૯ અહિંસા, સંયમ અને તપ આ ત્રણ દરવાજામાંથી મોશે પહોંચાય છે. ૧૦ જ્યાં શુભાશુભ વિકલ્પ નથી ત્યાં નિર્ભર છે.
પ્રભુ મહાવીરનો જીવનવિકાસ એ દીર્ધકાલીન છે. દરેક જીવાત્માને આત્મવિકાસ સરખો નથી, કેટલાક જીવાત્માઓ સ્વભાવથી જ આત્મવિકાસને પામે છે ત્યારે કેટલાક સ્વભાવથી જ આત્મવિકાસને પામતા નથી, આ એને સ્વભાવ-દેષ છે. કોઈ કોઈ જીવાત્માઓ હજુ વિકાસને પંથે વળ્યા નથી. ત્યારે કેટલાક લાયકાતવાળા છતાં સાધનને અભાવે વિકાસને પામી શકતા નથી. કેટલાક જીવે દીર્ધકાલીન વિકાસગામી ત્યારે કોઈ કઈ ક્ષણકાલીન વિકાસગામી હોય છે. પ્રભુ મહાવીરના ૨૭ ભવ અને કાળચક્રને વિચાર કરતાં તેમજ કર્મના સમુદાયને ઉદય જોતાં પ્રભુ દીર્ધકાલીન વિકાસગામી ગણાય છે કે જે બીજા તીર્થંકરો કરતાં વધારેમાં વધારે છે. ક્ષણકાલીન વિકાસગામી જવામાં માતા મરુદેવાજીનું જ નામ મૂકી શકાય. બીજા મોક્ષગામી છે તે અર્ધપુદગલપરાવર્તની અંદર થોડા જ કાળમાં ત્રીજે ભવે, પાંચમે ભવે,
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સંકે ૬ ફો]
શ્રી મહાવીર જીવન :: સ્વપવિવેચન
૧૧૯
આઠમે ભવે કે પંદરમે ભવે મોક્ષે ગયા છે. ત્યારે પ્રભુને ૨૭ ભવ અને લગભગ અર્ધપુગળ કાળ એ ઉતરત કાળની હૈયાતી સૂચવે છે. આજે તો એ માર્ગની વાત જ થઈ શકે નહીં.
જયન્તિઓ ઉજવવાથી કે જન્મચરિત્ર વાંચવાથી થતાં લાભ
મહાપુરુષોના જીવન ઉપરથી આપણુમાં સહિષ્ણુતા, ભદ્રતા, સુશીલતા આવે છે, તેમજ કતરાયનું ભાન પણું થાય છે, ત્યાગની મહત્તા, દયા, ક્ષમા અને સ્વાશ્રયના પાઠ આ પાઠકના જીવનમાંથી સાંપડે છે. આજની જડવાદી દુનિયામાં પ્રભુનું જીવન પ્રેરકૃાત્મક છે, આજે પરમાર્થ દ્રષ્ટિ ઘટી છે, વિવેક ભૂલાય છે તેવા સમયમાં પ્રભુ મહાવીરનું જીવન એક મૂક ઉપદેશકનું કામ કરે છે, તેમજ કેટલીક નવીન સૂરણું પણ આપે છે, મહાપુરુષે શાથી થયા ? મહાપુરુષ એટલે શું ? મહાપુરુષોએ આત્મસાધના માટે શું કર્યું? આપણે આત્મસાધના કરીએ તે બને કે નહીં ? શું એ અશક્ય છે? મનુષ્યની શક્તિનું માપ ખરું કે? વગેરે ચિતાર મહાપુરુષોના જીવનમાંથી મળે છે.
આ લેખમાં પ્રભુના જીવન વિશે યથાશક્તિ લખવા પ્રયત્ન કર્યો છે, આ વિશાળ જીવનને ગમે તેટલું વિસ્તારી શકાય છે, પરંતુ લેખમાં તેનું માપ રાખવું પડે છે. પ્રભુના જન્મકલ્યાણકને દિવસે કાંઈક સક્રિય કાર્ય કરવું જોઈએ. સંગઠનને સમય આવી પહોંચ્યો છે, જેથી ગામે ગામ અને દરેક શહેરમાં જેનોના ત્રણે સમુદાયે સાથે મળીને જયંતિ ઉજવવી જોઈએ. વિભક્ત દશાએ જૈન પરિસ્થિતિને ઘણી ગૂંચવી દીધી છે, અને તેને અનુભવ પણ સૌને મળી ગયા છે. હવે વખત પલટાયો છે. કુસંપના ફળે આપણે સૌએ ભગવ્યા છે. સં૫થી, ઐકયથી કે યોગ્ય સંગઠ્ઠનથી આપણે આપણી સમાજને આગળ લાવી શકશે એ પણ આપણે જાણીએ છીએ તે પ્રભુના જયંતિના દિવસે એ જ નિર્ણય કરીએ કે જેનોના ત્રણે ફીરકા એક જ પિતાના પુત્ર છે, એક જ અહિંસાત્મક ધર્મના આરાધક છે અને સમભાવથી જ મોક્ષને માનનારા છે, ત્રણે એક જ પંથના પંથી છે. મુસાફરીના માર્ગમાં સૈ સાની રુચિ પ્રમાણે સૌની પાસે ભલે જૂ ૬ ભાથું હોય પણ ધ્યેય એક જ અને અવિચ્છિન્ન છે. તે પછી આપણે સૌએ આજે એક જ ધર્મધ્વજા નીચે ભેગા થઈએ, પ્રભુને ગુણુનુવાદ ગાઈ પાવન થઈએ એ જ અભિલાષા.
*--- 3 -=છ9e we we%9
આત્મિક આનંદ અને શાંતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે [અવશ્ય વાંચે ઉપાધ્યાયજીત
જ્ઞાનસાર છે કીંમત બે રૂપિયા લ-શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર
-
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચમતકારમય મહાવીર જીવન તો હતા જે 0 જી જી ([ 0 0
(લેખક-સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ) પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં અનેક ચમત્કારે ભરેલા છે. અને ચમત્કાર વાંચી અનેક અર્વાચીન વિદ્વાનો તરત જ અચકાય છે. સામાન્યતઃ જીવનમાં જે ઘટનાઓ બને છે તેવી જ ઘટનાઓ હોય તે જ તે વિશ્વાસપાત્ર ગણાવવી જોઈએ એવી બુદ્ધિવાદી જનતાની માન્યતા હોય છે. પોતાની બુદ્ધિમાં જે ઘટના નહીં બેસે તે ઘટના બનવી અશક્ય છે એવી માન્યતા તેમના મનમાં ઘર કરી બેસેલી હોય છે. એકાદ જાદુના ખેલ કરનાર જ્યારે એકની પાછળ એક વિલક્ષણ કૃતિઓ કરે છે ત્યારે આપણે આશ્ચર્યચકિત થઈએ છીએ. પણ વચમાંની કડીઓને ઉકેલ મેળવી લેતા તે ચમત્કાર મટી સામાન્ય ઘટના બની જાય છે અને ચમત્કારને પડદો દૂર થઈ જાય છે. જાદુઈ ચમત્કાર બતાવનારની પોલ ખુલી થઈ જાય છે ત્યારે પ્રભુ મહાવીર જેવા મહાન્ આમાએ સંબંધી પણ ચમકારોની વાત આવતાં તેમને પણ સામાન્ય કેટીના માનવોની પંક્તિમાં ગણવાની તેમને ઇચ્છા થાય છે. અને તેને લીધે જ પ્રભુ મહાવીરનું ચરિત્ર લખનારાઓએ ચમત્કારની વાતે પાછળથી ઉમેરી દીધી હોવી જોઈએ એવી માન્યતાને તેઓ પ્રચાર કરતા જાય છે. પિતાના ધર્મગુરુની મહત્તા વધારવાની લાલચે ચરિત્રકારોએ ખોટી વાત ઉમેરી દીધી હશે એવી કલ્પનાના તેઓ ભોગ બની જાય છે !
બાલ્યાવસ્થામાં ભયંકર સપને હાથે ઝાલી ફગાવી દે, દેવતાએ વિશાલકાય રૂ૫ ધારણ કરતાં તેને મુતવડે દાબી દેવો, મેરુપર્વતને પિતાના બાલ અંગૂઠાવડે હલાવ એવી વાત બધી ખોટી જ હોવી જોઈએ. એ તે ભક્તોએ પિતાના ગુરુની અવાસ્તવ સ્તુતિ કરેલી હશે વિગેરે વિચાર–પ્રવાહે બુદ્ધિવાદી પંડિતમાં વહેતા રહેલા છે. બની શકે તે એવી કપનાને આપણે ઉકેલ મેળવવા પ્રયત્ન કરીએ. . નાટકના સ્ટેજ ઉપર જ્યારે જુદા જુદા અદભુત દેખા રજૂ થાય છે ત્યારે અદશ્ય ભાગમાં અનેક માનવે એ ઘટના સફળ કરવા માટે અનેક જાતની સામગ્રી લઈ એ દેખાવને પોષણ આપે છે. એકાદ બે માનવોને એમાં હાથ નથી પણ કેટલીએક વખત સેંકડો માનવેના જુદા જુદા રૂપમાં પ્રયત્નો તેમાં કામમાં લાગેલા હોય છે. એ બધાને એકત્ર મેળ એટલે જ એ સ્ટેજને દેખાવે હેાય છે. એટલે અદશ્ય ભાગમાં જે ઘટનાઓ થાય છે તે બાહ્ય દેખાવથી તે અદષ્ટ જ રહે છે. તેને હિસાબમાં લેવામાં આવે તે જ સ્ટેજની દેખાતી ઘટનાઓને સાચો ઉકેલ મળી આવે. પ્રભુ મહાવીરની જીવન ઘટનાઓને પણ આપણે એવી જ રીતે વિચાર કરવું જોઈએ.
માનવ જીવનની પાછળ અનંત ભવોની ઘટમાળ હોય છે. માનવે કરેલા અનેક કમેને મહાકાય પર્વતે જેટલો સમૂહ એકત્રિત થયેલ હોય છે. એ સમૂહ અત્યંત જાજવલ્ય અને કાર્યક્રવણ હોય છે. એમાંના કેટલાએક ભાગ એગ્ય સમય પાકવાની રાહ જોઈ રહ્યો
( ૧૨૦ )
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચમત્કારમય મહાવીર જીવન.
૧૨૧
હાઈ સુપ્ત અવસ્થામાં પડી રહેલા હોય છે. આત્માની શક્તિની કોઈ મર્યાદા બાંધી મૂકે નહીં. તે અનંત હોય છે એ દીવા જેવી વાત છે. ફક્ત એ શક્તિ ખીલવવા માટે યોગ્ય દિશાએ પ્રયન થવો જોઈએ. પ્રભુ મહાવીર જેવા મહાન આત્માઓ જે એની છેલી સિદ્ધિઓ પહોંચેલા હોય છે તેમના અનંત જન્મોથી પ્રયત્ન કરેલ શકિતઓ એકત્રિત થયેલી હોય એ સ્વાભાવિક વસ્તુ છે. એ શક્તિઓને આવિષ્કાર થતા સામાન્ય માનવદષ્ટિને અદભૂત લાગે એમાં શંકા નથી. મતલબ કે દરેક ઘટનાની પાછળ જેને આપણે દેવી શક્તિ કહીએ એ સતત કાર્ય પ્રવૃત્ત હોય છે. એ વસ્તુ રવીકાર્યા પછી પ્રભુના બાલ્યાવસ્થામાં જણાતા ચમત્કારો એ તદ્દન નાની વસ્તુ સિદ્ધ થાય છે. મહાવીર પ્રભુની શક્તિ તે એથીએ અને તગણી હોય એ સ્પષ્ટ સિદ્ધ થાય છે
બુદ્ધિવાદી પંડિતો જ્યારે કોઈ પણ વસ્તુને નિમ્ય ઉચરે છે ત્યારે ફક્ત પૂલ જતા દેહ કે સામાન્ય પંક્તિના માનવની જ ભૂમિકાને વિચાર કરે છે. ચર્મચક્ષુએથી દેખાતી વાતે જ સત્ય હોય એમ માનવા પ્રેરાય છે. પણ દરેક જીવમાત્રને ચૂલ જતા શરીર કરતા પણ વધુ પ્રભાવશાલી વૈક્રિય શરીર હોય છે. મનઃશરીર ઉપરાંત બુદ્ધિનું મહાન તત્વ તેની પાછલ પ્રબલ રીતે કામ કરે છે એ વસ્તુ ભૂલવી જોઈએ નહીં. અંતિમ સિદ્ધિની નિકટ આવેલા આત્માઓ એ બધી આત્મસમૃદ્ધિ સાથે વિરાજિત થયેલ હોય છે. એ જરૂર વિના પિતાની અતુલ શક્તિને આવિષ્કાર કરવા લલચાત પણ નથી. કારણુ એમના માટે એ સામાન્ય રમત જેવી વરતુ હોય છે. એમને દરેક વસ્તુથી છૂટા થવાનું હોય છે અર્થાત મુક્ત થવાનું હોય છે. એટલે આપણું દષ્ટિમાં જે અદ્દભુત ચમકાર જણાય છે તે એવા મુક્તિનિકટ આત્માઓને જરાએ વધુ પડતી વસ્તુ નથી, એવા ચમકારોને અસત્ય માનવાને લલચાનારા આત્માઓએ પિતાની જ બુદ્ધિનું અપzવ જેવાનું છે.
સામાન્ય રીતે જગતમાં આપણે જોઈએ છીએ કે-એક જ ગુરુ પાસે ભણુનારા અનેક વિદ્યાર્થીઓ જુદા જુદા ગુણો ધરાવતા હોવાને લીધે જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં ચળકી નિકળે છે. એક વકીલ થાય છે તે બીજો ન્યાયાધીશ થાય છે. એક સૈનિક થાય છે તે બીજે ડકટર થાય છે. એક સુતાર થાય છે તો બીજાને અવઈયે થાય છે. એક ગણિતમાં અપૂર્વ સિદ્ધિ મેળવી નવા સિદ્ધાંત સ્થાપન કરે છે તે બી જે સામાન્ય સરવાળે ગણુતા અનેક ભૂલ કરી બેસે છે. એક મુસદ્દી થાય છે ત્યારે બીજે મેટર ડાઈવર થાય છે. એક મહેલમાં આનંદ ભોગવે છે ત્યારે બીજે ટપાથ ઉપર ગુજર ચલાવે છે. આ બધું થાય છે એમાં અકસ્માત નથી પણ કડીબંધ કાર્યકર છે. સષ્ટિના કર્મસિદ્ધાંતને એ સ્પષ્ટ આવિષ્કાર છે. એ બધી અપૂર્ણાની હકીકત છે. જે આત્માને બધા જ બંધનો શિથિલ થયા હોય તેને અનેક સિદ્ધિઓ મળવી એ વિલક્ષણ કે અસ્વાભાવિક ધટને નહીં પણ શંખલાબદ્ધ ઇતિહાસ છે. એ દૃષ્ટિથી જોઈએ ત્યારે પ્રભુ મહાવીરના જીવનની આસપાસ જે ચમત્કારોની ગુંથણી જણાય છે તેમાં આવું માનવાની જરાએ જરૂર નથી અને એમાં અસત્યને અંશ હશે એવી કેઈએ પણ કપના કરવા જેવી વસ્તુ પણ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨ બ રન ધર્મ પ્રકાર.
[ ચિત્ર આત્માની પૂર્ણતા મેળવવાને અર્થાત્ આત્માની સુપ્ત અનંત શક્તિઓ જાગૃત કરી બધા બંધનોથી મુક્તિ મેળવવાને દરેક આત્માને હક છે. એ મેળવવામાં જેટલી શિથિલતા જીવ દાખવશે એટલે તેને વિલંબ થશે. એટલે વિલંબ કે શીધ્ર ગતિ એ આપણા હાથમાં જ છે. પ્રભુ મહાવીરના છેલા સુપ્રસિદ્ધ સત્તાવીસ જવાને ઈતિહાસ જોતાં એ આત્માએ કેવી ઉન્નતિ મેળવી તેમજ અનેક વખત વિકારવશ થઈ પિતાની સિદ્ધિઓને કેવી દૂર અને સુદૂર ધકેલી મૂકી એને અભ્યાસ કરતા જીવાત્માઓ ઉપર પાજિત કર્મો કેવું સામ્રાજ્ય ભોગવે છે એ ખૂલું પડી જાય છે. અવંકાર આવે છે અને અનંતા જન્મ મૃત્યુના ફેરાઓ ઉત્પન્ન કરી દે છે. ક્રોધ આવે છે અને અત્યંત દૃઢ નિકાચિત કર્મને બંધ થાય છે. ધણુએ શુભ કર્મોમાં પણ વચમાં વચમાંથી એકાદ રફુલિંગ પ્રજવલિત થઈ કમની જવાલા પ્રગટ થાય અને આત્મસિદ્ધિ એ દૂર ને દૂર ધકેલી મૂકે એવા બનાવે એ મહાન પવિત્ર આત્માના કડી બંધ ઈતિહાસ ઉપરથી જાય છે, આપણી દૃષ્ટિ જે વિકૃત હોય તે આપણને નિર્મળ સત્ય સમજાતા વિલંબ થાય માટે આપણી દૃષ્ટિ પૂર્વગ્રહ-દૂષિત નહીં હેવી જોઈએ અને તેની સાથે જ સત્ય જાણવાની વિકારરહિત ભાવિક શુદ્ધ વૃત્તિ હેવી જોઈએ કેઈ આતમા સંબંધી વિચાર કરતી વેળા પ્રસ્તુત જીવનને જ નહીં પણ અનાદિ કાળથી ચાલતી જન્મપરંપરાને ઇતિહાસ નજર સામે ધરે જોઈએ, તે જ સાચી કપના આપણે મેળવી શકીએ.
પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં જે અદ્દભુત જણાતી ઘટનાએ જણાય છે તે ઉપજાવી કાઢવાની કોઈને કાંઈ પણ જરૂર ન હતી. તેમજ એવી ચમત્કારની ઘટનાઓનો ઇતિહાસ પ્રસિદ્ધ કર્યું ન હતું તે પ્રભુનું ચરિત્ર ફિકકુ પડી ગયું હેત એમ પણ નથી અને જે મહાનુભાવોએ એ ચરિત્ર લખ્યું છે તેમને દરજજે જોતાં અને એમના અન્ય ગ્રંથો જોતાં એ એકાદ શબ્દ પણ અસત્ય લખે એવું માનવાને જરાએ કારણ નથી; ઉલટું એવી કલ્પના કરવી એ એક મહાન પુરુતમની અશાતના કરવા બરાબર છે, એને જરૂર વિચાર કરવો જોઇએ.
મતલબ કે પ્રભુ મહાવીરના જીવનમાં જે અદ્દભૂત ૨૫ ઘટનાએ વર્ણવી છે એ પ્રભુના આત્માની સ્વાભાવિક સિદ્ધિએ.ના પર પાક છે માટે એ શ્રદ્ધેય વસ્તુ તરફ આપણે સરલ દષ્ટિથી જ જોવું એ ઉચિત છે. પ્રભુ મહાવીરની જન્મજયંતિના પ્રસંગે એ મહાન વિભૂતિ તરફથી શુભ પ્રેરણા મળે એટલું કહી વિરમું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ ભગવંત મહાવીરની ભાવના. . తెలంగాణ
લેખકઃ શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી - પ્રતિવર્ષ ચૈત્ર શુકલ ત્રયોદશી આવતાં જ, અંતિમ શાસનપતિ શ્રી મહાવીર પ્રભુને જન્મદિન યાદ આવે. એ નિમિત્તે વિવિધ કાર્યક્રમ જુદા જુદા પ્રદેશમાં જાય અને આ પવિત્ર દિનની ઉજવણી થાય. આ જાતના જયંતિ મહોત્સ-ઊગતી પ્રજામાં ચેતના પ્રગટાવે, પિતાના ધર્મપ્રણેતાના પવિત્ર જીવનમાં અવગાહન કરવાની તક પ્રાપ્ત કરાવે અને ઇતર સમાજમાં જૈનધર્મ સંબંધી જ્ઞાન પ્રસારવામાં કારણરૂપ બને-એ અર્થે જરૂરના છે.
પણ જે યુગમાં આપણે જીવી રહ્યા છીએ અને દિવસે દિવસે જે રીતે શોધખોળ આગળ વધે છે એ જોતાં આપણાથી ન તો પ્રભુના ગુણકીર્તન કરી બેસી રહેવાય કે ન તે પોપટની માફક તેઓશ્રીના જીવન અંગે રટના કરી જવાય. હવે યુગ હાકલ કરે છે કંઇક નક્કર કાર્ય કરવાની. માત્ર જૈનો જ નહીં પણ ઇતર પ્રજાજનો પણ ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવે પોતાના જીવનમાં અહિંસાનો સંદેશ પ્રસારવામાં, સત્યના મૂલ્યાંકન કરવામાં, ચાવૃતિના પરિહારમાં, બ્રહ્મચર્ય જેવા ઉત્કૃષ્ટ ગુણની સાધનામાં અને આરંભસમારંભમાંથી બચી જઈ અ૫ સાધનથી જીવનનિર્વાહ કરી, અન્ય માનવામાં જ માત્ર નહીં, પણું. સારી પ્રાણીસૃષ્ટિમાં “જી અને જીવવા દો ને કીંમતી નાદ ગુંજ કરવામાં, ઉપદેશદ્વારા જે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે તેને બરાબર અભ્યાસ કરી શક્તિ અનુસાર અસારવામાં કટિબદ્ધ થઈએ એવી આશા સેવે છે.
ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવની ભાવના શું હતી? ‘સવિ છવ કરું શાસનરસી” એ જ કે બીજી કંઈ? જે એ જ હતી અને એ વાત દીવા જેવી સ્પષ્ટ છે કે આજના સમયમાં આપણી દરેકની ફરજ શી હોઈ શકે ?
અહીં એ સંબંધમાં કહેવાનું કે પ્રભુ શ્રી મહાવીર કેવદ્રય-પ્રાપ્તિ પછી જે ઉમદા રહસ્ય પિતાને લાગ્યું. એ જનસમૂહમાં વિસ્તારવા, દેવી કેડ બાંધી નીકળી પડ્યાં એ તરફ દષ્ટિપાત કરીશું તે–અરે! કર્મો ખંખેરવા કેવા વિષમ સ્થળામાં વિચર્યા એ જોઇશું તેઘડીભર સ્તબ્ધ થઈ જવાશે. સહજ ભાવના કૂરશે કે આજના અનુકુળતાભર્યા યુગમાં - સાધતાની સંગીન સામગ્રી વારસામાં પ્રાપ્ત થયેલી છતાં આપણે કંઈ જ કરતા નથી. ઉપરછલા દેખાવમાં જ પ્રભાવના માની રહ્યા છીએ. તેઓશ્રીએ સંયમ સ્વીકાર્યા પછી જે જે પ્રદેશોમાં વિહાર કર્યો છે તેના નામ ૫ણું પૂરા જાતા નથી! શ્રી ક૯૫મૂત્ર તેમજ શ્રી ભગવતીસૂત્ર આદિ અંગોમાં આવતાં વર્ણન પરથી શ્રમણ ભગવાન મહાવીર નામના હિંદી પુસ્તકમાં પુરાતત્વવેત્તા ૫, શ્રી કલ્યાણુવિજયજી ગણિએ જે નેધ તૈયાર કરી છે એ વાંચતાં હરકોઈ જૈનની છાતી ફલે તેમ છે અને એનાથી અભ્યાસી હૃદયને અતિ આહૂલાદ જન્મે તેમ છે. એ સ્થાનેના નામ કાળ વળે ભુંસાઈ જવા આવ્યા છતાં, પરિવર્તન પામ્યા છતાં, એ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
મી
ન ધર્મ પ્રકાશ.
[ચત્ર
અંગેના વર્ણન પરથી અને આસપાસના ઉલેખો અનુસાર આજે પણ આંકડા સાંધી શકાય છે. ગણિ મહારાજશ્રીએ અકેડ મેળવી અકારાદિના કમ મુજબ લંબાણ કે મંથના પ્રાંતભાગે આપેલ છે. એ દિશામાં વધુ માહિતી મેળવવા સારુ, એક સમયના એ પ્રદેશ કેમ નામશેષ થઈ ગયા, ત્યાં આજે કેવા ચિન્હ અસ્તિત્વમાં છે એ જાણવા સારુ આપણે જાગ્રત થવાની જરૂર છે.
જેની પાછળ ઈતિહાસની શંખન્ના મજબૂત રીતે સંકળાયેલી છે એ સ્થાન, એ ધર્મ કે એ સાહિત્ય આજે વિદ્વાનોમાં અતિ મહત્વનું સ્થાન મેળવે છે. એ સારા વિશ્વનું આકર્ષણ કરી શકે છે. શાંતિની પ્રબળ ભૂખ લાગી છે એવી આજની દુનિયાને ખરેખર એ અમીરસના પાન સમ નિવડે તેમ છે. અહીં તે માત્ર એ નામોની યાદી આપેલ છે. એ કયાં આવ્યા અને એ અંગે આપણા સાહિત્યમાં કદ મળે છે એ જાણવાની જિજ્ઞાસુએ તે એ પુસ્તક વાંચવું જરૂરી છે.
૧ અંગ ૨ અને ૩ અનાર્ય દેશ ૪ અપાપા ૫ અબાધ ( અબાહ ) ૬ અંબાલચેય. ૭ અચે.પા. ૮ અતિ ૯ અરિથયામ ૧૦ અહિચ્છત્ર ૧૧ આમલક૯પા ૧૨ અલંભિકા વા આલભિયા ૧૭ આવત્તમામ ૧૪ ઉનજયિની ૧૫ ઉત્તરકાસલ ૧૬ ઉત્તરવાયાલી ૧૭ ઉત્તરવિદે ૧૮ ઉદલપુર ૧૯ ઉનાગ ૨૦ ઉ૯લુકાતીર ૨૧ જુલિકા (જુવાલિયા) ૨૨ સભપુર ૨૩ કનકખલ ૨૪ કણપુર ૨૫ કદલીસમાગમ ૨૬ કયંગલા ૨૭ કર્ણસુવર્ણ ૨૮ કર્મારક. ૨૯ કલંબુકા ૩૦ કલિંગ ૩૧ કાકદી ૩૨ કાંચનપુર ૩૩ કાસ્પિલ્ય ૩૪ કલાકસંનિવેશ ૩૫ કાશી ૩૬ કિરાતદેશ ૩૭ કુંડમામ ૩૮ કુસ ૩૮ કુનાલ (કાલા) ૪૦ કુમારસંનિવેશ ૪ કુરુ ૪૨ કરુજાંગલ ૪૩ કુશાર્તા ૪૪ કૂપિક સંનિવેશ ૪૫ ફર્મગ્રામ ૪૬ કકય ૪૭ કટિવ ૪૮ કેમિલા ૪૮ કલાકસંનિવેશ ૫૦ કેશલ ૫૧ કેસલા પર કોશાલી ૫૩ કૌશિકી ૫૪ ક્ષત્રિયકુડપુર ૫૫ ક્ષિતિ પ્રતિષ્ઠિત ૫૬ ગંગા ૫૭ ગજપુર ૫૮ ગંડકી ૫૯ ગુગશીલ ૬૦ ગોકુળ (ત્રજગામ) ૬ ગેબમ ૬૨ ૫ ૬૩ ચેદી ૬૪ ચોરાક સંનિવેશ. ૬૫ ૭માણુ ૬૬ જંબુસંડ ૬૭ જભિયગામ ૬૮ તામ્રાકસંનિવેશ ૬૯ તામ્રલિપ્તિ ૭૦ તૃમિક સ નિવેશ ૭૧ ૮મિયાનગરી ૭૨ તેલગામ ૭૩ પૂણુગ સંનિવેશ ૭૪ દક્ષિકોશલ ૭૫ દક્ષિણ બ્રાહ્મગુડપુર ૭૬ દક્ષિણવાયાલા ૭૭ દશાણું ૭૮ દશાર્ણપુર ૭૯ દઢભૂમિ ૯૦ ઠારવતી ૮૧ નંગ લાગાંવ ૮૨ નન્દીગ્રામ ૮૩ નન્દીપુર ૮૪ નાલંદા ૮૫ ૫ત્તક લક ૮૬ પંચાલ ૮૭ પાડલિખંડ ૮૮ પાદ્રા ૬૯ પાવા ( આ નામની ત્રણ નગરીઓ હતી) ૯૦ પાલકમામ ૯૧ પુરૂવર્ધન ૯૨ પુરિમતાલ ૯૩ પૂર્ણકળશ ૯૪ પૃષ્ટચંપા ૯૫ પઢાલગ્રામ ૯૬ પિતનપુર ૯૦ પિલાસપુર ૯૮ પ્રતિષ્ઠાનપુર ૯૯ બનારસ ૧૦૦ બકસાલમામ ૧૦૧ બ્રાહ્મણગ્રામ ૧૦૨ ભંગિ ૧૦૩ ભક્રિયા ૧૦૪ ભક્િલનગરી ૧૦૫ ભાગપુર ૧૦૬ મગધ ૧૦૭ મર્યાદેશ ૧૦૮ મદુરા ૧૦૯ મર્દના સંનિવેશ ૧૧૦ મધ્યમાં ૧૧૧ મલયગ્રામ ૧૧૨ મલયદેશ ૧૧૩ મલદેશ ૧૧૪ મહાપુર ૧૧૫ માકન્દી ૧૧૬ માલવ ૧૧૭ માલપુરી ૧૧૮ મિથિલા ૧૧૯ મિંઢિયા ૧૨૦ મૃગમામ ૧૨૧ કૃતિકા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભગવત મહાવીરની ભાવના.
૧૨૫
વતી :૧૨૨ મેંઢિયગાંવ ૧૨૩ મોકાનગરી ૧૨૪ મીરાકસંનિવેશ ૧૨૫ મોસલિ ૧૨૬ મિર્ચ સંનિવેશ ૧૨૭ રાજગૃહ, ૧૨૮ રાઢ લાઢા) ૧૨૯ રૂપિવાલુકા ૧૩૦ રોહીડકનગર ૧૩૫ લહાર્મલા ૧૩૨ નંગ ૧૩ વજભૂમિ ૧૩૪ ૧૬ ૧૫ વત્સ ૧૩૬ વરણું ૧૩૭ વર્ધમાનપુર ૧૩૮ વાણિજયમામ ૧૩૯ વાળુકાકામ ૧૪૦ વિજયપુર ૧૪૧ વિદેહ ૧૪૨ વિરાટ ૧૪૩ વિશાખા ૧૪૪ વિતભય ૧૪૫ વીરપુર ૧૪ વૈશાલી ૧૪૭ સરવણુમામ ૧૪૮ શાંડિલ્ય ૧૪૯ શાલિશીષ ૧૫ શ્રાવસ્તી ૧૫૧ તામ્બિકા ૧૫ર સાકેત ૧૫ સાનુલઠ્ઠિયગ્રામ ૧૫૪ સાવંજની ૧૫૫ સિંધુદેશ ૧૫૬ સિદ્ધાર્થપુર ૧૫૭ સિનપલ્લી ૧૫૮ સુષનગર ૧૫૯ સુમંગલા ૧૦ સુરભિપુર ૧૬૧ સુવર્ણખળ ૧૬૨ સંસમાર ૧૬૩ સુરસેન ૧૬૪ સગંધિકા નગરી ૧૬૫ સૌરાષ્ટ્ર ૧૬૬ સૈર્યપુર ૧૬૭ સૈવીર ૧૬૮ હલિદુકમામ ૧૬૯ હરિતનાપુર ૧૭૦ હસ્તિશીર્ષ.
છે. ક–ઉપરના નામમાં કેટલાક સ્થળે ભગવંત શ્રી મહાવીર દેવ વિચર્યા તેમ એવું ખાત્રીપુર્વક નથી કહી શકાતું, છતાં વર્ણનમાં કેટલાક ઉલેખો આવતા હોવાથી નધિમાં સમાવેશ કર્યો છે.
આ રીતે લંબાણું પાડી આપવાનું કારણ એક જ છે કે–દેશકાળ સામે રાખી આપણે જેને પ્રભુસ્થાપિત ચતુર્વિધ સંધના-સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા-દરેક અંગે, એ દિશામાં જનતા વધુ રસ લેતી થાય એવા માર્ગોની વિચારણામાં એકચિત બનીએ અને પ્રભાવનાના સાચા રસ્તે સ્વશક્તિ અને દ્રવ્યને વ્યય કરીએ.
ચરમ તીર્થપતિના શાસનમાં, તેઓશ્રીના જન્મદિન જેવા પવિત્ર અવસરે પ્રતિજ્ઞા કરીએ કે
અમે સંગઠિત બની ભગવંત! આપશ્રોને સંદેશ
વિશ્વને શાસનરસી ' કરવારૂપ અમલી બનાવીશું. છે એ સારા પ્રભુજીના પ્રત્યેક વિહારી પાછળનો ઈતિહાસ એકઠા કરવામાં, આજે જે સ્થાને જીર્ણ-શીર્થ દશામાં મરવાના વાંકે જીવી રહ્યા છે તેને ઉદ્ધાર કરવામાં, અને ભારતવર્ષના ચારે ખૂણામાં જે અનુપમ વારસ-અદ્દભુત કારીગરી અને ઉત્કૃષ્ટ શિપના ધામ એવા દેવાલરૂપે નજર સામે છે એને સુરક્ષિત રાખવાને એક કેન્દ્રસ્થ સંસ્થા દ્વારા પ્રબંધ કરીએ. વિશેષમાં એ રમણીય મંદિરોમાં વિરાજમાને વિવિધ પ્રકારી પ્રતિમાઓનું મેગ્ય રીતે પૂજન થાય તેવી ગોઠવણ કરીએ. હજારો ઉપાસક્રેડના ત્યાં ગમનાગમન ચાલુ રહે એવી એજના ઊભી કરીએ અને જે આગમરૂપે સાહિત્યનો અણમૂલો ખજાને પ્રાપ્ત થયું છે એ માત્ર ભંડારમાં પૂરી ન રાખતાં, આજના સાધનો દ્વારા જગત એનું પાન કરે અને એ દ્વારા સાચી શાંતિ મેળવે એવો પ્રચાર કરવા સારા પ્રમાણમાં ધન ખરચીએ. સરળ વાણીમાં અને સુરક્ષિત રીતે એ સાહિત્યનું પ્રકાશન કરીએ.
ભગવંત-ભાવિત અહિંસા જેટલા વધુ પ્રમાણમાં વિસ્તરશે એટલા બહોળા પ્રદેશમાં
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
SKUBUS CATALOGHI LEGO NEXSCHAUMOU S EPAHANG ALINLUEIL છે શ્રી વીરસ્મરણ અને આપણું કર્તવ્ય છે K MUHID Casino GE R INEVATELE ORALE ANNUALESTIR
લેખક-મુનિરાજશ્રી ચંદ્રપ્રભસાગરજી. ધર્મ, રાષ્ટ્ર અને સંસ્કૃતિની પ્રગતિમાં સદા બબ્બે કદમ આગળ ફાળ ભરનાર , જેનસમાજ આજે આટલે પાછળ કેમ પડી ગયો છે ? તે વિચારવાની તસ્દી એના નાયકે આજે કેમ લેતા નથી? " ઈતિહાસનાં પાનાં સાક્ષી પૂરે છે કે-જે વિરલ અને વિરાટ કાર્યો જેનાચાર્યો, જૈન મહામંત્રી અને સુશ્રાવ કરી ગયા છે, તે વિરલ અને વિરાટ કાર્યો આજના માનવ માટે પથદર્શક છે !
આજને જૈનસમાજ તે જ માનવ-મૂર્ધન્ય શ્રી મહાવીરને સંતાન છે કે જેને પુનિત જન્મ આજથી ૨૫૫૦ વર્ષ પૂર્વે ચૈત્રસુદ તેરસના યાદગાર દિને, આ પવિત્ર ભારતભૂમિમાં થયો હતો, અને જેમણે વિશ્વમાં અહિંસા અને સમ્યજ્ઞાનનો મહાસરિતાઓ વહેતી કરી હતી. છતાં એને જ સંતાન એવો જૈનસમાજ સ્વાર્થ અને અજ્ઞાનની અંધારી ગલીઓમાં અથડાઈ રહ્યો છે. આ કેવી દુઃખદ અને વિષમ ઘટના છે. આ અંધારી ગલીએમાં પરિભ્રમણ કરતાં કેટલાક માનવને એટલું ભાન નથી કે જેનોની ઝળહળતી સંસ્કૃતિ-અપૂર્વ આદર્શ જેવા જિનાલયે; આજે જડતાના તૂફાની મહાસાગરમાં ડોલતી. નકાની જેમ ભયગ્રત બન્યાં છે !
જે મદિરોના સર્જન પાછળ અઢળક સંપત્તિઓ ખર્ચાણી હતી અને જે જિનાલયોના રક્ષણ માટે સ્વાર્પણ કરાયાં હતાં, તે મદિર અને જિનાલયે, આજે નાપાકના અપવિત્ર ચરણોથી અપવિત્ર બની રહ્યાં છેપવિત્રમાં પવિત્ર ગણાતાં તીર્થધામે આજે અસંસ્કૃત
સાચી શાંતિ પ્રસરશે. તેઓશ્રીને અનેકાંત સિદ્ધાંત જેટલે અમલી બનશે, એટલે જીવનકલહ ઓછો થશે, રગડઝઘડા શમી જશે. આજના યુગમ-દરેક વિષયમાં સમન્વય દષ્ટિ જ કારગત નિવડશે. એ દૃષ્ટિના મૂળ સ્વાદાદ મત સિવાય અન્યત્ર શોધ્યા જડે તેમ નથી જ. તીર્થ કરદેવોએ તેથી જ એકાંત માર્ગોને બાજુએ રાખી, અનેકાંત દર્શનને િિડમનાદ ગુંજતો કર્યો છે. વિશ્વને એ પ્રતિ આકર્ષવા સારુ “પ્રેમ” ને માર્ગ દાખવે છે. પણ આપણે આજે નજર કરીશું તે એ કીમતી આદેશ ખુદ આપણે જ જેને ભૂલી ગયાં છીએ. આજના પવિત્ર દિને પુનઃ એને સ્મૃતિમાં તાજો કરી, જીવનમાં ઉતારવાનો નિશ્ચય કરીએ. આપણું આચરણની અસર આસપાસ વિસ્તર્યા વિના નહીં જ રહે. ભગવંત શ્રી વર્ધમાનસ્વામીની ઉત્કૃષ્ટ ભાવના એથી બર આવશે અને જૈન જયતિ શાસનમ ને નાદ દુનિયાભરમાં ગુંજી ઉઠશે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વીરરમરણ અને આપણું કર્તવ્ય.
૧૨૭
માનવરાક્ષસાના ભયંકર લેખંડી પંજાઓમાં દિન-પ્રતિદિન બદ્ધ થતાં જાય છે. અને પાકિસ્તાન જેવા પ્રદેશમાં તો, ભગ્ય જિનાલયોમાં આજે ઘેર ખોદાઈ રહી છે અને મારવાડમાં બનેલા બનાવો માનવીનાં હાડ ધ્રુજાવે છે. છતાં આપણે સ્વાર્થતામાં છેષ કરશું અને નિર્માલ્યતા દાખવીશું તે સમયનું એંધાણ સૂચવે છે કે-તમારી અપૂર્વ સંસ્કૃતિ પર કાળને ગાઢ અંધકારમય પડદે સમયની મર્યાદા માટે છવાઈ જશે !
આ યુગમાં સ્વાર્પણ કર્યા વિના, આત્મભોગ આપ્યા વિના, સ્વાર્થોધતા છોડ્યા વિના અને આત્મિક બળ કેળવ્યા વિના, સ્વમાનભેર જીવી શકાય એમ નથી; અને સંસ્કૃતિનું રક્ષણ પણ કરી શકાય એમ નથી ! આ જવલંત યુગમાં વાતે શું કે વકતૃત્વ શું ? ભાષણે શું કે શબ્દજાળ શું? એથી કાંઈ વળે એમ નથી. આજને ક્રાંતિકાર યુગ તો માગે છે, વાસ્તવિક જગતનાં નક્કર કર્તા છે.
માટે તમારા ધર્મના રક્ષણ ખાતર, તમારી જ સંસ્કૃતિની સલામતી ખાતર, તમારા તીર્થોના અસ્તિત્વ ખાતર, અને તમારા સિદ્ધાન્તની હૈયાતી ખાતર ૫ણ જાગે!
ધર્મ, સંસ્કૃતિ, તીર્થો અને સિદ્ધાન્તો પર આપત્તિઓની કાળી વાદળી તૂટી પડે, એના પૂર્વે જ જાગી જવું, એમાં જ દીર્ધદર્શીનું ગૌરવ અને કલ્યાણ છે !
આમ જુઓ! સમય અને પ્રવાહ થંભ્યા નથી, થંભતા નથી અને થંભશે પણ નહિ; માટે બનતા સમયમાં સચેત અને જાગૃત બની સ્વરક્ષણ કરી લેવું એ પ્રત્યેક સમજ માનવીની પ્રથમ ફરજ છે. એ ફરજમાં જે માનવી જેટલે પાછળ રહેશે, તેટલાં તે માનવી પોતાની જાતને, રાષ્ટ્રને અને ધમ'ને દ્રોહી ગણાશે. આવા દ્રોહને પ્રાચીન અને અર્વાચીન ઇતિહાસ કર્ણપટને ફાડી નાખે એવા શબ્દોમાં વ્યક્ત કરી રહ્યો છે. છતાં આ વાતને નહિ સાંભળવા માટે કોઈ પિતાના કાનમાં આંગળી નાખશે, તેટલા માત્રથી કાંઈ જગત બહેરુ બનનાર નથી.
બહેરા તે બનશે કાનમાં આંગળી નાખનાર !
માટે, કાનના પડદાને દૂર કરી, સમય અને શ્રી વીરની હાકલ સભિળે અને સમય સાથે મકકમ કદમ ભરે. તમો શ્રી વીરના સંતાન છે તે વીર બને, ધીર બને. કલ્યાણકારી શ્રી વીરતા પુનિત જન્મ-કલ્યાણુક દિવસે એમના અનિર્વચનીય ગુણેને સાંભળી પ્રેરણાની બક્ષીસ મેળવી રહે. એમના સંદેશની અમૃતવર્ષા આ દાઝેલી દુનિયા પર વર્ષોવી રહી. તમારી સંસ્કૃતિની અને સિદ્ધાન્તોની રક્ષા ખાતર અમર બલિદાનને અર્ધી રહે, અને શાંતિના કુવારા છોડતે શ્રી વીરને અમર ઉપદેશ યુગ યુગ જીવંત રહો !!! એ જ એક શુભેચ્છા !!!
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જળ-વિહેણ સરોવરની માટીમાં જેમ અનેક તડ-ફાડ પડે છે તેમ માનવતા-વિહેણા ધર્મમાં પણ અનેક તડ-ફાડ પડે છે. -ચિત્રભાનું.
વિદ્વાનોને ધમની ચર્ચા કરવા બેસાડીએ તે કદાચ દિવસના દિવસે સુધી તેને અંત નહિ આવે. સામાન્ય માનવીને જ પૂછીએ કે તમે ધર્મનું આચરણ કરે છે તે એ પણ પોતે જે ધર્મનું જે રીતે આચરણ કરે છે તેની વાત કરતા થાકશે નહિ, પણું ધર્મ એ ચર્ચા કરવાનો વિષય નથી કે વાત કરવાનું ક્ષેત્ર નથી. એ તે છે જીવનમાં ડગલે ને પગલે આત્માની સાથે વણી લેવા જેવું આચરણ.
આ વાત આજે સમજે છે કેટલા? કોઈ કહેશે ધર્મથી મોક્ષે જવાય માટે ધર્મ કરે. કાઈ કહેશે તેનાથી સદૃગતિ મળે, આનંદ મળે માટે ધર્મ આચર. કોઈ કહેશે તેનાથી દૈતિક સુખ અને મોજશોખ મળે માટે ધર્મ આચરે. પણ એ બધા ધર્મની વાત કરનારા કે તેના બાહ્ય સ્વરૂપમાં રસ લેનારા જ નજરે ચડે છે.
' પ્રશ્ન એ થશે કે ધર્મનું હાર્દ શું ? ધર્મને આમા કો? ધર્મનું મૂળ શેમાં ? આ પ્રશ્નને તમે કદી વિચાર્યો છે ખરો ? જો આ પ્રશ્નને શાંતિથી વિચાર કરવામાં આવે તો ધર્મને નામે થતા જણાતા અનેક ઝઘડા અને મતભેદોને સહેલાઈથી અંત લાવી શકાય. પણ મૂળમાં ઊંડું ઉતરવું છે જ કેને? સને જોઈએ છે આડંબર, માત્ર આઠબર, ધમના આત્મા વગરનું ખેળીયું. તે આત્મા વગરનું ખેળીયું ઉદ્ધાર કઈ રીતે કરે? આત્મા વગર બોળીયાનું શું થાય? એ કહેવાની જરૂર નથી. જળ વગર સરોવરની માટીની શી દશા થાય છે? એવી જ ખરાબ દશા ધર્મના આત્મા વગરના ખેાળીઆની થાય છે, માટે એ આત્માને આપણે પીછાણવો જોઇએ.
ધર્મને આત્મા કે તેનું મૂળ છે:માનવતા. માનવતા વગર કો ધર્મ ટકી શકે? જેમાં માનવતા નથી એ ધર્મ નથી પણ અધર્મ છે. તે પછી આજથી હવે તમે જે કંઈ ધર્મ આચરે તે “માનવતા ને પહેલો વિચાર કરશે. અમુક આચરણમાં માનવતા કેટલા છે અને અમુક આચરણ માનવતા-વિરોધી કેટલું છે તેની ઉપરથી જ હવે ધર્મ છે અધર્મને નિર્ણય કરશે.
આટલું જે કરશે તે તમારા મનમાં ધર્મ અંગે કદાપિ ગુંચવણ ઊભી થશે નહિ. ધર્મના કાર્યોમાં આ કરું કે પેલું કરું એવી મુશ્કેલી તમને પડશે નહિ. “માનવતા ની ચાવી લગાવે. અને “ધર્મ' અંગેની મુશ્કેલીઓ કે કેયડાઓ તે તરતજ ઉકેલાઈ જશે.
હવે “ધર્મકરણી' માં માનવતાને મોખરે રાખશે. એ સિવાય એક ડગલું પણ ભરશો નહિ.
કાંતિલાલ જ. દોશી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1
-
-
-
-
-
1
- -
-
7
- - -
-
- - -
-
ને છેતરમા જન્મદિનની શુભેચ્છાઓ. |
આપણી સભાના પ્રમુખ શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી ગત માહ વદિ ૧૩. શનિવારના રોજ પંચોતેર વર્ષ પૂરા કરી છેતરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરતા હોઈ તેઓ શ્રીના
શુભેચ્છકો તરફથી એક મેળાવડો શ્રી દાદાસાહેબ જેન બર્ડીગમાં તે દિવસે બપોરે ચાર વાગે શ્રીયુત ભેગીલાલભાઈ મગનલાલ શેઠના પ્રમુખ પણ નીચે
જવામાં આવ્યું હતું, જે પ્રસંગે ઉપસ્થિતિ સારી હતી.
શરૂઆતમાં શ્રી ફત્તેચંદ ઝવેરભાઈના આવેલ શુભેરછાના સંદેશાના વાંચન બાદ આપણી સભાના સેક્રેટરી શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહે જણાવ્યું કે શ્રી જીવરાજભાઈએ શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર પાંજરાપોળ અને જેન બોડીંગને પિતાની સેવાને અવિરત લાભ આપ્યો છે. બેડીંગ માટે જે વીશ હજારનું નવું ફંડ એકત્ર કરવામાં આવેલ તે તેમના જ પ્રયાસનું ફળ હતું.
તેઓ તંદુરસ્તીભર્યું દીઘાયુષ ભોગવી સેવાના શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી. કાર્યો વિશેષ ને વિશેષ કરે તેમ ઇચ્છું છું.
બાદ બી, અમરચંદ માવજી શાહે સ્વરચિત શુભેચ્છાદર્શક કાવ્ય વાંચી સંભળાવ્યું હતું,
બાદ શ્રીયુત છોટાલાલ ગિરધરલાલ શાહે જણાવ્યું કે–સેવામય વ ગાળવાં એ જ ખરેખરું ધન્ય જીવન છે. સેવામય તેમજ ન્યાયપરાયણ વિચારો ધરાવવા તે એક વાત છે અને તેને આચરણમાં મૂકવા તે બીજી વાત છે. શ્રી જીવરાજ ભાઇએ એ ન્યાયને દીપાવે છે તેની સાથોસાથ સેવાભાવનાને વિકસાવી છે. સભા અને બોડીંગનું હિત તેમને હંચે છે અને હું આશા રાખું છું કે–તેઓ બંને સંસ્થાને વધુ સુદઢ બનાવે.
શ્રી મણિલાલ મોહનલાલ પાદરાકરે જણાવ્યું કે-શ્રી જીવરાજભાઈ એક યોદ્ધા તરીકે ઝઝુમ્યા છે. તેઓની સેવાભાવના વિકસતી છે. તેઓને આપણું પ્રેમને કુંભ અપણ કરીએ, જેમાં સ્નાન કરીને તેઓ તંદુરસ્ત દીર્ધાયુષ ભોગવે. પુરુષને શોભે તેવું જીવન
૧૨૯ )બહુના
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
[ ચૈત્ર
વ્યતીત કરી તેઓ સેવાને મંત્ર અહેનિશ રહ્યા કરે તેમ ઈચ્છું છું, અને સાથે સાથ પ્રાણું છું કે-આવા વિરલ પુરુષે સમાજની વિશેષ સેવા કરવા દીર્ધાયુષી થાય. '
બાદ ભાવનગર કોર્ટના વધારાના સેશન્સ જજ શ્રી દોશી સાહેબે જણાવ્યું કેસાહિત્ય ક્ષેત્રમાં તેઓને ઉમદા ફાળો છે. ન્યાયપ્રિયતા સંબંધમાં તેમની પણ પ્રશંસા મેં સાંભળી છે. હું તેમનું દીર્ધાયુષ ઈચ્છું છું. * * શ્રી ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ શાહે જણાવ્યું હતું કે-શ્રી જીવરાજભાઇ શરીરે વૃદ્ધ થયા છે, પણ વિચારથી વૃદ્ધ નથી. તેમની આધ્યાત્મિક વિચારણિ, સ્યાદ્વાદ સંબંધી " જ્ઞાન અને ન્યાયખાતું તેમના હસ્તક હોવાથી પૃથક્કરણ કરવાની તેમની શકિત અવશ્ય અભિનંદનીય છે. તેમનામાં એક વિશિષ્ટ ગુણ છે કે-તેઓ કદી કદાગ્રહી બન્યા નથી.
બાદ શ્રી ભેગીલાલભાઇ મગનલાલ શેઠે જણાવ્યું કે–તેઓએ પંચોતેર વર્ષ પૂરાં કર્યા છે, હવે પચીસ વર્ષ કાઢી નાખશે તેવી અમારી હાર્દિક અભિલાષા છે. તમે પ્રસારક સભાના આત્મા તરીકે કાર્ય કરી રહ્યા છો તે અવશ્ય પ્રશંસા કરવા લાયક છે. હું તમારું તંદુરસ્ત દીર્ધાયુષ ઈચ્છું છું. '
પ્રતિ શ્રી જીવરાજભાઈએ પોતાના પ્રત્યે શુભેચ્છા વ્યક્ત કરવા બદલ સને આભાર માન્યો હતો. છેવટે અલ્પાહારને ન્યાય આપી સે વિખરાયા હતા.
વૃદ્ધાવસ્થા ભારરૂપ ન પડે અને તેને કેવી રીતે સદુપયોગ થઈ શકે, તેનું રહસ્ય સમજવા આ માસિકના સં. ૨૦૦૪ માં પ્રસિદ્ધ થયેલા પાના નં. ૭ર૧૦૨–૧૩૩ વૃદ્ધત્વમીમાંસાના લેખે ઉપર અમારા વાંચકોનું આ પ્રસંગે લય ખેંચીએ છીએ. તેમાં લખ્યું છે કે :
“સમગ્ર રીતે વિચાર કરતાં વૃદ્ધાવસ્થા દુઃખમય કે શાપરૂપ નથી. મનુષ્ય જીવનના કળશરૂપ છે. જીવનની પરાકાષ્ઠાએ વૃદ્ધાવસ્થામાં જ પહેચાય છે, ચારિત્રમાં શુદ્ધતા અને ડહાપણુમાં વિશાલતા વૃદ્ધાવસ્થામાં આવે છે. જીવનની પરિપાક દશા લાંબા જીવન પછી જ પામી શકાય છે.
“જીવનકાળનું માપ ગણિત પ્રમાણે કરવાનું નથી, પણ આધ્યાત્મિક ગુણેના ઉત્તરોતર વિકાસની દષ્ટિએ કરવાનું છે, અર્થાત્ અમુક વર્ષ માણસ છો એ
ખરા જીવનનું માપ નથી, પણ કેટલા આધ્યાત્મિક ગુણે તેનામાં વિકાસ પામ્યા , તે તેના જીવનનું માપ છે. ”
નથી, પણ કેટલા આદE અક વર્ષ માણસ જ
તે તેના જી.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ખાસ વાંચવા લાયક પુસ્તકા
૩૧ યુગાદિ દેશના
૩૨ ભુવનભાનુ કેળી ચરિત્ર ૩૩ પ્રાકૃત વ્યાકરણુ ૩૪ દ્રવ્યગુણપર્યામના રાસ ૩૫ વિવિધ પુષ્પવાટિકા ૩૬ સ્નાત્ર કળાદિ પૂજા
૩૭ પ્રભાવિક પુરુષા ભાગ 8 જો ૩-૯-૦
૩૮ દેવવંદનમાાર
૨-૪-૦
૧ આનદઘન ચાવીશી–સા ૧-૧૨-૦
૦-૧૨૦
૨ ઉપમિતિ પીઠળ"ધ-ાષાંતર ૩. આચારપ્રદીપ
૧-૪-૦
૪ આગમસારાદ્વાર
૦-૧૨૦
૧-૮-૦
1-6-0
૧-૦-૦
૧-૮-૦
૧-૦-૦
૧-૮-૦ ૪૦ સમ્યક્ત્રસ્વરૂપ ૪૧ સમકિતકૌમુદી ૪૨ વિદગ્ધમુખમંડન ૪૩ વિહારવણું ન
૫ વીશસ્થાનક તવિધિ
૬ કચ્છ ગિરનારની યાત્રા
૭ કલિંગનું યુદ્ધ ૮ ધનાશાલિભદ્રના રાસ
૯ નયપ્રદીપ, નયચક્ર
૧૦ ભાજપ્રબંધ ભાષાંતર
૧૧ શખેશ્વર પાર્શ્વનાથ
૧૨ હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય ૧૩ તાત્ત્વિક લેખસ ગ્રહ
૧૪ કપૂરવિજયજી લેખસ‘ગ્રહ
૧૫
23
'
૧૬ દાનધર્મ, પંચાચાર ૧૭ શ્રાદ્ધદિનકૃત્ય ૧૮ હેમચંદ્રાચાય ચરિત્ર
૧૯ યુરાપનાં સંસ્મરણે
(માક્તિક)
ભા. ૮ ૧-૧-૦
ભા ૯ ૧-૮-૦
૧-૦-૦
૨૦ અતિહુાસિક પૂર્વજોની
૧-૮-૦
૧-૮-૦
૨-૦-૦
૧-૮-૦
ગારવગાથા ૨૦૦-૦
૨૧ વિધિયુક્ત પંચ પ્રતિક્રમણ ર્-૦-૦ ૨૨ ૫ંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ ૧-૪-૦ ૨૩ એ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર અ વાળુ ૧-૧૨-૦
0-98-0
1-8-0
t-a-o
૨૪ તવસ્મરણુ ( ગુજરાતી ) ૨૫ જૈનેાના મહાન્ રત્ના ૨૬ જૈન ઐતિહાસિક રાસમાળા ૨૭ તપગચ્છીય પંચ
૨૮ દેવિવનેાદ . ૨૯ સિદ્ધાંત મુક્તાવલી ૩૦ ગુણુસ્થાન મારેાહુ
૦-૧૨-૦
૦ ૧૨-૦
www.kobatirth.org
પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ૧-૦-૦
1-૦-૦
૧-૦-૦
0.12.0
૩૯ જ્ઞાનસાર ( ભગવાનદાસ )
૪૪ પ્રિયંકર નૃપ કથા ૪૫ પટ્ટાવલી સમુચ્ચય ૪૬ ૫ંચપ્રતિક્રમણ (પેકેટ) ૪૭ ધમ પરીક્ષા
૪૮ જિનશતક
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર અષ્ટકપ્રકરણ (હરિમંદ્રસૂરિ)
૧૩ નવસ્મરણુ ( શાસ્ત્રી )
૫૪ સીમંધરશેાભાતર ગ ૫૫ વજ્રસ્વામી આખ્યાન ૫૬ વેરાગ્યશતક-સવિવેચન ૫૭ સ્વાધ્યાયરત્નાવલિ
૫૮ ઇંદુત
પ નિદ્ભવવાદ
૬૦ અખાત્રીજનેt મહિમા (૬૧ નિત્યસ્વાધ્યાયસંદેહુ
૦-૧૨૦
For Private And Personal Use Only
--.
૧-૮-૦
૧-૮-૦
૨-૦-૦
૦-૧૨૦
૧-૦-૦
૧-૦-૦
૧-૦-૦
૧-૮-૦
9-0-0
૧-૮-૦
૧-૮-૦
૦ ૧૨-૦
૪૯ જીવનપ્રભા
૧-૦-૦
૫૦ કાવ્યકલાલ
૧-૮-૦
૫૧ આદિનાથ ચરિત્ર ( સ.વાં) ૧-૮-૦
૰૧૦૦
01810
--૦
૨-૦-૦
૨-૦-૦
-૬-૦
૧-૪-૦
૧-૪-૦
૨-૦-૦
3-0-0
૦-૧૨૦
૩-૦-૦
૬૨ પ તિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય ૩-૦-૦ ૬૩ વિવિધ પૂજા સંગ્રહ 3-2-0
FO
* & 23 -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સ્વીકાર શ્રી ચંપકલાલ અમીચંદ ધ્રુવ તરફથી નીચેના બાર પુસ્તકે લાઇબ્રેરી માટે મળેલા છે, જેનો સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. - (1) શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર-ભાષાંતર (2) શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર-ભાષ તર (3) શ્રી દમયંતી ચરિત્ર-ભાષાંતર (4) શ્રી સંધતિ ચરિત્ર-ભાષાંતર (5) કાવ્યસુધાકર (6) લેખસંગ્રહ ભાગ આઠમ (7) જૈન સમાજને ઉતકર્ષ (8) જૈન મતકા સ્વરૂપ (9) અંતરની ઉર્મિ (10 ) નિહ્નવવાદ (11) આદર્શ જૈન ીરો અને (12) જ્ઞાન પ્રદીપ-ભાગ બીજે. પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી નાનચંદ્રજીસ્વામી તરફથી નીચેના દસ પુસ્તક લાઇબ્રેરી માટે ભેટ મળેલ છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. (1) જેન સિદ્ધાંત પ્રકરણ સંગ્રહ (2) ભજ ( પદપુપિકા (3-4-5) સંસ્કૃત કાવ્યાનંદ ભાગ 1-2-3 (6) સામાયિક સ્વરૂપ (7) ગર છાયારપઈયં (8) સંસ્કૃત તેત્ર સંગ્રહ (9) સુબોધકુસુમાવલિ ( 10 ) સ્નાત્ર પૂજા. - - શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહ તરફથી શ્રી અબુદાચલ પ્રદક્ષિણ-જેના લેખસંદોહ-સભાની લાઈબ્રેરી માટે ભેટ તરીકે મળેલ છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. XXXXXXXXXXXXXXXXXXLKE જ્ઞાનસાર (બીજી આવૃત્તિ) ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાર્ય શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયવિરચિત આ અપૂર્વ ગ્રંથ ઘણું વખતથી અપ્રાપ્ય હતો, તે તાજેતરમાં નવીન આવૃત્તિરૂપે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. ગ્રંથ નામ પ્રમાણે જ્ઞાનામૃતના સારરૂપ છે. 5 ન ઉપાધ્યાયજીએ પિતાની જ્ઞાનશક્તિના નીચેડરૂપ આ ગ્રંથ રચ્યા છે અને રે છે તેથી જ તે સર્વ કેઈની પ્રશંસાને પાત્ર બન્યો છે. અઢી સો લગભગ પૃષ્ઠ 9 ન હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા બે, પિરટેજ અલગ. લખ–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા- ભાવનગર. ખેદકારક સ્વર્ગવાસ શેઠ હીરાચંદ રામચંદ ગત મહા વદિ 14 ને રવિવારના રોજ અચાનક હાર્ટ ફેઈલથી સ્વર્ગસ્થ થયા છે. તેઓની વય 72 વર્ષની હતી. તેઓશ્રી ઉદાર મનના અને સ્વભાવે મિલનસાર હતા. તેઓશ્રીના શ્રેયે નિમિત્તે અને મુખ્ય જિનાલયમાં અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ કરવામાં આવ્યા હતા. તેઓ આપણું સભાના ઘણાં વર્ષોથી આજીવન સભ્ય હતા. અમો સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ ઇચ્છીએ છીએ. મુદ્રકઃ શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ–શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ–ભાવનગર. For Private And Personal Use Only