Jain Dharm Prakash 1923 Pustak 039 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533455/1

Page #1

जैन धर्म प्रकाश.
जं कल्ले कायव्वं, तं अज्जंचिय करेहु तुरमाणा । बहुविधो हु मुहुत्तो, मा अवरहं पडिरकेह ॥ १ ॥ “જે કાલે કરવું હોય ( શુભ કાય) તે આજેજ અને તે પણ ઉતાવળે કર, કારણકે એક મુત્ત (બે ઘડી) પણ ઘણા વિઘ્નવાળુ હોય છે, માટે બપોર સુધી પણ ખમીશ નહીં” ( વિલંબ કરીશ નહીં. )
XOXO
પુસ્તક ૩૯ મુ. ] શ્રાવણ-સંવત ૧૯૭૯ વીર સંવત ૨૪૪૯. [અંક ૫ મે,
सतिस्त्रीनां सुंदर सौभाग्यभूषणो.
શણગાર સતિને પતિત્રતાના, સદા અગપુર સાહીએ; ફેશનનાં ગરકાવ ની, નિજ કુલીનપણું નવ ખેોઇએ. સાડી શિયળની જોઇએ, ચતુરાઇ ચાળી સાડ઼ીએ, મૃદુ વચન ભૂષણ મેહીએ,
સુંદર હોય જો ભલે પરાઇ, વસ્તુપર નવ માહીએ, શણગાર
વિનય વરણાગી વ્હેઇએ, વિદ્યાવિલાસમાં માહીએ, કંકણ સુકીર્ત્ત સાહીએ,
રસ્ટાચાર તૈય સર્વદા, સમયસૂચકતાં જોઇએ. શણગાર
સદ્ગુણ સંગી જોઇએ,
દૃષ્ટિ તા નિર્મળ સોહીએ, વિાર અંતર એ.

Page #2

શ્રી રન માં કાકા. દયામ નીતિ મર્યાદા માં અન પોઈએ; રાગાર અતિને પતિવ્રતાન. સદા પર નાખીએ:
ગુણાનુરાગ કારના ચાહીએ, ગુણવાન જીવાપર સંદેલ પ્રીતિ કરની દુરથી વાહવા દેતી દેખકે, પલ ન કરે તીસ્કી અનુમોદના કરની.
રાજપાળ મગનલાલ બાબરેચી અમૃતને ઘુંટડા
અરે ! શું માનવને અભિમાન - રાગ.
અરે ! આ અપ આયુ અવતાર, સલીલ સમ સરી જશે રે; ખરે જ્યમ મેઘવિધત ચમકાર, મુહૂર્તમાં વીતી જશે રે,
અરે આ૦ રઝળી રખડી ભવકાન્તા, નરભવ પામ્યા ગુણવા, પૂજ્ય જિનેશ્વર જયવંતા, ધર્મદંડ કર ર. અરે-આ૦ દુધે ભવ સાગર જેને, અન્તર મછતણાં ઘર જેને, દંડ વિના મૃત્યુ ડર જેને, નહીં ખસતાં જરીવાર. અરે આવે શ્રી વીતરાગતણું શુબ પૂજન, સશુરૂ સેવન ને ગુણનું જન; કેફિલ સમ થઈ કરીએ કૂજન. આત્મતણે ઉદ્ધાર. અરે આ શુભ્ર મને તપ જપ વ્રત કરીએ, પાપપંથ પ્રતિદિન પ્રતિકમીએ શાંતિ ફમા દયમાં વિહરીએ, ધરીએ અઠ્ઠા પ્રભુ પર ગાર. અરે આવે ઉદય અરત અવેલેકન કરીએ. ચંચળ લમીત મદ ત્યજીએ; હરદમ કર્મ અશુભથી ડરીએ, લહીએ વીરશર સુખકાર.
અરે ! આ અપ અણુ અવતાર

Page #3

ચેતવણી.
દુર્લભ મનુષ્યભવને નિરર્થક કરતાં જીવોને
ચેતવણી. ?? ધરે નહિ આવું, ચેતનજી ! ઘટે નહિ આવું. એ આંકણી દલભ મનુષ્યાકું પાચકે, ઘસી હાથ જાવું, ચેતનજી ઘટે નહિ આવું. કાગ ઉડાવન અનુપ રત્નકુ, ફેકી ખુશી થાવું-ચેતનજી- ૧ માત્ર તનસુખ કારણ નરભ, નિરર્થક કરી જાવું-ચેતનજીસાર્થકને શું મનુષ્ય ભવની, નહિ પ્રશ્ન એ થાવું-ચેતનજી-૨ મMશિરોમણિ છેલ છબીલા, ભવ હારી જાવું-ચેતનજીખાન પાન વ્યવહાર કુશળ, ગીતે તેનું જ ગાવું-ચેતનજી- ૩ થયો મગ્ન તું જગ એઠવાડે, સદા એઠ ખાવું-ચેતનજીપરભાવે ગયે કાળ અનંતે. છતાં તેજ હાવું-ચેતનજી- ૪ નિલજ ખોટી તુજ પ્રવૃત્તિ, અહિતથી ન્હાવું-ચેતનજીઆત્મધર્મને નવિ પિછા, આયું ગયું ચાલ્યું-ચેતનજી ૫ પરસંગથી કે તું દુઃખી, ભાન ને નાવ્યું-ચેતનજીનિવાર્યો નાથે પરસંગને, તુજ મન તેમાં ધાયું-ચેતનજીદ વિભાવથી સંસારે ફળે. વિભવ તુજ લાવ્યું-ચેતનજીવિકા રાગ ઉપસ્તિ કારણ, ચિત્તે નહિ લાવું-ચેતનજી-- ૭ મેહરાયની એહ લંઠતા. હું નહિ એ ગ્રાહે ચેતનજીવિપરીત દષ્ટિ થકી તુજને, અપય તે ભાવ્યું-ચેતનજી- ૮ ફેંકી રત્ન પસ્તા શેઠજી, તિમ હારૂં થાવું-ચેતનમૂકી પિક છાતી ઘણું કુટી, ગયું રત્ન નાબું-ચેતનજી- ૯ રે! મૂઢ એ દ્રષ્ટાંત દેખકે, મ કર મોહ ફાવ્યું-ચેતનકાળ અનંત થયા તું રખડે, ભવ પાર નાવ્યું - ચેતનજી - ૧૦ લાગ્યું હોય જો થાક ભ્રમણનો, વિરમી ઝટ જાવું-ચેતનજી - કર પ્રવૃત્તિ આત્મશુદ્ધિની, જીમ કુંદન તાવ્યું–ચેતનજી- ૧૧
ધર્મવિના કાંઈએ સુધરવાનું નથી.
( કવાલી ) સહના કાર્યની સિદ્ધિ, થાય છે ધર્મ કરવાથી ધમલે રમ છોડીને, નથી કોઇએ સુધરવાનું

Page #4

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વૃક્ષના મૂળમાં વનિહ; લગાડી આશા જ કરીએ નેર પુ' ને ફળની, નથી કોઇએ સુધરવાનું. -ર જગતના જીવને જગમાં વિચરતાં સુખ મેળવવા પુણ્યની સહાયતા છેડી, નથી કોઈએ રાધરવાનું. -૩ અત્યારે વિશ્વમાં બહુધા, થયા છે ધર્મના પી; પરંતુ આમ કરવાથી, નથી કોઈએ સુધરવાનું. -૪ ઉત્તમ ધી શ્રી અને જીવન, મળ્યાં જે ધર્મ પરતાપે પરમુખ થઈ વિચરવાથી, નથી કોઈએ સુધરવાનું. --૫ વિપત્તિઓ વધી જ્યાં જ્યમ, વિસારી ધર્મને ત્યાં ત્યમ; વળીને વિપરીત વાટે, નથી કોઈએ સુધરવાનું. - ૬ ધર્મના છાંયડે રહીને, સુધારો સાધવે જોઈએ; ધર્મથી ભ્રષ્ટ થઈ જઈને, નથી કોઈએ સુધરવાનું. -૭ તમારી દુર્દશા કયમ થઈ, વિચારો કાં ન ઉર એવું કર્યો ના ધર્મને તેથી, નથી કોઈએ સુધરવાનું. - ૮ ધર્મની લાગણી છેડી, ક્રિયારૂચિ કરી ઓછી; પતિત થઈ ધર્મશ્રદ્ધાથી, નથી કોઈએ સુધરવાનું. –૯ પ્રભુપૂજા સ્મરણ સેવા, તજી પ્રભુભક્તિના પશે; અનિધર વાદી બનવાથી, નથી કોઈએ સુધરવાનું. -૧૦ અતિ અલ્પજ્ઞ થઈ પિતે, વિશેષરોની ઉક્તિમાં બતાવે ભૂલ ખુશ થઈને, નથી કાંઇએ સુધરવાનું. - વધારી ભૂલ પોતાની, સુધારે અન્યને કરવા હૃદયમાં હામ ભીડેથી, નથી કાંઇએ સુધરવાનું. અવજ્ઞા પૂજ્ય ગુરૂજનની કરીને કાર્ય કરવાને; કરે ઉદ્યમ ઘણે તોએ, નથી કોઈએ સુધરવાનું. - ૧૩ કથન શ્રી વીરનું મરડી, તુતિનું પાત્ર ને પ્યારૂ રમ્યાથી રંગભૂમિમાં, નથી કોઈએ સુધરવાનું. વિસારી ધર્મની ભૂમિ, જગતઉદ્ધારના પથમાં; યત્નથી પણ વિચરશે તેવું નથી કાંઇએ સુધરવાનું. -૧૫
(મુનિ કસ્તુરવિજય)
-૧૨

Page #5

જૈન પારિભાષિક શબ્દોના પછા. કેટલાએક સાંકેતિક અને અપરિચિત जैन पारिभाषिक शब्दोना स्पष्टार्थ.
( પ્રોફ અયાસી માટે ખાસ ઉપયોગી.) દહે–દયાન કરવા લાયક, પરમેશ્વર, પરમેષ્ઠી પદ વાચક અક્ષર, શાસ્ત્ર પ્રારંભ
કરતી વખતે શુદ્ધ મનથી સંભારતાં પ્રારંભિત શાસ્ત્રની સારી રીતે વ્યુત્પત્તિ
પષ્ટીકરણ કરાવનાર થાય છે. અરિહંત–રાગ, દ્વેષ અને મહાદિક અંતરંગ અરિ એટલે શત્રુઓનો જે છે
સદંતર નાશ કર્યો છે એવા જિને પરમાત્મા. અસત–જન્મ મરણકારી કર્મબીજ દગ્ધ કરવાથી જેને પુનર્જન્મ લેવાને
નથી એવા જિન દેવ.. અરઃ —જેનાથી કંઈ પણ રહસ્ય છાનું રહેતું નથી, એવા સર્વજ્ઞ વીતરાગે
જિનેશ્વર ભગવાન. અવધિ—પાંચ જ્ઞાન પૈકી ત્રીજું જ્ઞાન, રૂપી દ્રવ્ય વિષયિક, મતિજ્ઞાન અને શ્રત
જ્ઞાનથી પ્રત્યક્ષજ્ઞાન હોવાથી ચઢિયાતું. સમકિતવંત દેવોને નિ હોય અને મનુષ્યાદિકને સમકિત સહિત ત૫યોગે કર્મના ક્ષયપશમથી (અવધિ
જ્ઞાનાવરણ દૂર થયેથી ) થાય છે. અવિધિષ–ધર્મશાસ્ત્રવિષ્ઠિત ક્રિયાકાંડ કરવા માટે કથિત માગથી વિ
પરીત આચરણે. મતિજ્ઞાન-મન અને દાંદ્રિય સાપેક્ષ થતું હોવાથી પરોક્ષ જ્ઞાન, તેના ૨૮,
પ્રકાર કહ્યા છે. અસંખ્ય–સંખ્યાતીત, ઉત્કૃષ્ટ સંગાથી અધિક, જેના અસંખ્ય ભેદ હોઈ શકે છે. અનંત–જેને અંત આવે નહિ, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યથી પણ અધિક, કેવળજ્ઞાની
નેજ ગમ્ય હોઈ શકે. તેના જઘન્ય મધ્યમાદિક અનંત ભેદ થઈ શકે છે. તજ્ઞાન–પાંચ જ્ઞાન કી બીજું જ્ઞાન ઇન્દ્રિય સાપેક્ષ હોવાથી મતિજ્ઞાનની પરે
પરોક્ષ છતાં સ્વપરપ્રકાશક છે, તેથી અન્ય જ્ઞાન કરતાં વધારે ઉપકારી છે. મન પર્યાવજ્ઞાન–-પાંચ રાન પછી છું જ્ઞાન અપ્રમાદી એવા નિથ સાધુને
જ પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી અઢી ને બે સમુદ્ર અંતર્વર્તી સંજ્ઞા મનુષ્ય
તથા નિર્ધાના મનોગત ભાવ ( અધ્યવસાય ) ને જાણી શકાય છે. કેવળજ્ઞાન દન-(કેવડય)-કેવળ-અસહાય (જેને અન્ય ઇન્દ્રિય સાપેક્ષ
કૃતજ્ઞાનાદિના હૃાયની જરૂર નથી) અથવા અદ્વિતીય, સંપૂર્ણ અલિત, અખંડ, પરિપૂર્ણ, લોકલાક પ્રકાશક-જ્ઞાન દર્શન જે જ્ઞાનાવરણી દર્શના. વર કનીય અને આંતરાય રૂપ ચારે ઘાતાંકને ક્ષય થયે તે

Page #6

શ્રી કન ધર્મ પ્રકાશ.
આતામાં ક્ષાયિક ભાવે પ્રગટ થાય છે, જે દેદિતજ રહે છે. સંપૂર્ણ
કળા સાથે સદાય પ્રકાશમાન રહે છે. કદાપિ અસ્ત થતાં નથી. દાં- આચારાંગ પ્રમુખ દ્વાદશ અંગ પછી કોઈ તીર્થકર ભગવાનના મુખ્ય
શિખ્ય–ગરે રચેલ સશાસ્ત્ર. ( આગમ ) ગપ્રવિષ્ટ-પૂર્વોકત ગણધર મહારાજ વિરચિત શાસ્ત્રઅંતર્ભત કોઈ શાસ્ત્ર. સંતદ્વીપ-ગુગલીઆના રહેડાણવાળાં શાસ્ત્રોકત પર સ્થાન (લવણ સમુદ્રમાં છે.) અંતર કરણ–ઉપશમ રામકિત પ્રાપ્ત કસ્તી વખત આત્માને પ્રયત્ન વિશેષ. અંતરદષ્ટિ-અંતરાત્મા–વિવેકવંત, સમકિત જેને પ્રાપ્ત થયેલ હોય તે. , આતચાર–અંગીકાર કરેલો વ્રત નિયમમાં થતી ખલના. અગાર (અણગાર)- -ઘર વાસ તજી સાધુવૃત્તિને ભજનાર મુનિ મહાત્મા. અન્તરાય કર્મઘાતી કમ પછી એક પ્રકારનું કામ, જેથી દાન, લાભ, ભગ,
ઉપભોગ, અને સહજ શકિત (વયમાં આત્માને આડખીલ નડયાં કરે તે. અનંતર ફળ–અંતર રહિત, સાક્ષાત્ (ફળ) અનાહત નાદ–સ્વાભાવિક, આત્મધ્યાન ના અભ્યાસી યોગીને ઉઠે છે તે. - ડહં એડહું એવા અપ્રતિબદ્ધ નાદ. અનાકાર સામાન્ય ઉપગ—દશન. સાકાર વિશેષ ઉપગ-નાન. અનાચાર-શાસ્ત્રવિહિત આચાથી વિપરીત આચાર તે અનાચાર. અનિવૃત્તિ કરણ--અપૂર્વ વીલ્લાસથી મેથીનો ભેદ કરીને જે અખ
લિત પ્રયત્નવિશેષથી ઉપશમ કે પશમ સમકિત પ્રાપ્ત થાય છે તે. અનિવૃત્તિ (ગુણસ્થાન)–૧૪ ગુણસ્થાન પકી ૯ મું. અપૂર્વ કર—સમકિત ગુણ પ્રાપ્ત કરવાને રાગ કપમય ગાઢી મોહગ્રંથી ભેદવા
અપૂર્વ વિલાસ. સમકિત યા સમ્યક્ત્વ – થાય તવ દર્શન–આત્મતત્ત્વ પ્રતીતિ--આત્મ
વિધાસ યા શ્રદ્ધાન. મિથ્યાત્વ—અ યા અનાત્મ શ્રદ્ધા-તત્ત્વ (બુદ્ધિ ) વિપર્યા-વિપરીત શ્રદ્ધા
આદ્યા યા વિશ્વાસ. કર્મ કાન મિશ્નાવ કષાય છેઅને અવિરત પ્રમુખ વિશિષ્ટ બંધહેતુ
આથી કરાય તે. કપાય – સંવાચકનિણ વધારનાર કે. હુંકાર, માયા-કપટ અને લેભા . યોગ-જિક કર્યા વગરના- સંવરેલા–એક કોડાને પાન કાયા. વ્યાપાર-પ્રવૃત્તિ. અવિરતિદિનાદિક પાપસ્થાનકોથી નહી રિવું, રાધા કે અશથી પણ ત્રત પ
અાકવું- એકલી વૃત્તિ.

Page #7

૧૪૧
ગુમતિ અને સુશીલનો ધ-સંવાદ. સુમતિ અને સુશીલનો ધર્મ–સંવાદ
સમતિ–ભાઈ સાહેબ ! આજ કાલ શાણી લેખાતી આપણે સમાજમાં જ્યાં ત્યાં કુસંપ અને કલેશ-કજીઆ દેખી મારું દિલ બળી જાય છે. એને કઈ રીતે અંત આવે એવો સદુઉપાય આપ કૃપા કરી બતાવશે. .
સીલ–ભાઈ જે સમાજમાં અજ્ઞાન અને મિથ્યાભિમાન વધી પડે છે, હિતાહિત કૃત્યાકૃત્ય, ભક્યાભઠ્ય, ગણ્યાગમ્ય અને ગુણ દેવનું ભાન ભૂલાય છે, ન્યાય નીતિ અને પ્રમાણિકતાનું ધોરણ તજીને અન્યાય અનીતિ અને અપ્રમાણિકતાનું રણ આદરવામાં આવે છે, તે સમાજમાં કલેશ કુસંપ ને કજીઆ સહેજે વધી પડે છે. સ્વાર્થધતાનું જ એ પરિણામ છે. જે સમાજમાં વધી પડેલા અજ્ઞાન અને મિથ્યાભિમાન દૂર કરવા સમયોચિત વયવહારિક નૈતિક અને ધાર્મિક કેળવણીનો મૂળથી માંડી વિવેકસર પ્રચાર કરવામાં સમાજનું હિત હૈયે ધરનાર સજીને પૂરી કાળજી રાખવા પિતાનું બળ-વીય વાપરે તે જાતે દહાડે આવી દુઃખદાયક સ્થિતિ સુધરવા આશા રાખી શકાય ખરી; પરંતુ જે તેઓ નિરાશા ધારણ કરી તેની ઉપેક્ષા કર્યા કરે તે સમાજસુધારણાની આશા રાખવી વ્યર્થ છે.'
સુમતિ–દયા પર પકારશીલ જ એવી ઉપક્ષા કરવી કેમ પસંદ કરે વારૂ ?
સશીલ–અનેક વાર ઉપાય કરવા છતાં ફળ પરિણામ સારૂં નહીં આવવા થી. સુમતિ-પરિણામ સારું કેમ નહીં આવતું હોય ?
સશીલ-સમાજનાં ભાગ્ય અને ચેતાની ભારે ખામીને લીધે એમ થવું સંભવિત છે.
સમતિ–સમાજ ભાગ્ય ખીલે અને સાથે ચોગ્યતા આવે એ ઉપાડ્યું પ્રથમ કર્તવ્ય છે.
સશલ- આજકાલ સમાજ જે પોતાના સમય દ્રવ્ય અને વીર્યને વ્યય બધા અંધશ્રદ્ધાથી કે સ્વછંદતાથી કરે છે તે જ સમયરા જ્ઞાની સજનની જરરી સલાડુ કે શિખામણ પ્રમાણે વિવેકસર કરતાં શિખે તો સમાજનું ભાગ લે. વળી આજકાલ પારકાં ખુદરા (દ્રિ) શોધવાની ટેવ વધી છે, અને ગુણ દેખી પ્રહણ કરવાની ટેવ ઘટી છે; તેમજ કામ, ક્રોધ, મેહ, મદ, મત્સરાદિકને વશ પડી સર્વ ગુમાવી દેવામાં આવે છે. તેના બદલે તે અંતરને જીતવા પોતાની શકિતને ઉપયોગ કરવામાં આવે તે ધર્મ. ) જર્ન એ. ના જે ભાવે. એવે સમાજમાં જ છે -

Page #8

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ્ર.
રહેવા દે
સહેજે ઘટે અને ક્ષમા, નમ્રતા, સરલતા, સંતવાદિક
સમનિ-–જેવો ધમનિમિત્ત ઘણા કટ સહન કરે છે, છતાં તે કેમ --શાન્તિ પામી શકતા નથી ? શું કરવાથી સુખ-શનિ પામી શકાય ?
સુસીલ-બા ભાવ (ઉ-સાડ ) વગર કરેલાં કઇ સફળ થઇ શકતા નથી. ચિત્તની શુદ્ધિ વગર ખરો ભાવ-ઉત્સાહુ પ્રગટ નથી. ત્ય, દ્રષ અને ખેદ પ્રમુખ દે દૂર કરવા પૂરતી કાળજી રાખ્યા વગર ચિત્તની શુદ્ધિ થઈ શકતી નથી. તેથી ઉક્ત દેને યથાર્થ સમજી શિદ્ય દર કરવા થન કરવું જોઈએ.
સનાતે—એ દો કયારે અને શી રીતે દૂર થઈ શકે ?
સુશાલ– છેલ્લા પુદ્ગલપરાવર્તમ તથા પ્રકારના પ્રયત્નવિશેષથી-કાળસ્થિતિ પાકવાથી-ભવપરિણતિના પરિપાકથી ઉક્ત દેજે ટળે છે, અને રૂડી વિવેકદ્રષ્ટિ ખુલે છે, એટલે સાચા માગે સંચરાય છે.
સુમતિ–રૂડી દ્રષ્ટિ ખુલ્યાથી શું થાય છે?
સુશીલ––પાપ તાપથી દૂર રહેનારા સંત-સુસાધુ કહો કે સજીને સમાગમ કરે ગમે છે, મનની મલીનતા દૂર થાય છે અને પવિત્રતા વધે છે. એટલે વિચાર વાણી અને આચારની સહેજે શુદ્ધિ થવા પામે છે, અને વિષમતા ટળે છે.
સુમતિજેમનામાં ભય દ્રપ અને એક જેવા દે પ્રબળપણે વર્તતા. હોય છે તેમને સંસારમણ કેટલું સમજવું ?
સુશીલ–જેને અંત આવવાજ મુકેલ એટલું બધું-અનંત. સુમતિ—અતિ સંકિલષ્ટ પરિણામવાળા સ્વપરહિત કરી શકે ખરા? સશીલ–એ વાત અસંભવિતજ લાગે છે. સુમતિ–તેમની ઉન્નતિ શી રીતે થઈ શકે ?
સુશીલ–-અનંતાનુબંધી ફોધ-માન-માયા અને લેભ સાથે મિથ્યાવાદિક મેહનીયને સસમાગમગે સદુપદેલાવ કે સ્થિતિ પાકવડે સહેજે વિલય થાય ત્યારે સમ્યકત્વ ( યથાર્થ ત દ્દાનરૂપ ) નો ઉદય થવા પામે છે. પછી જેમ જેમ સદુપદેશ-સિંચનાદિકવરે કષાયની મંદતા થતી જાય તેમ તેમ હિંસાદિક કાપ-દોષનો ત્યાગ અને અહિંસાદિક વ્રત-નિયમન અંશથી કે વથા સ્વીકાર કરાય છે. પછી વિતિગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ જેમ સાચા ધર્મ અને ધર્મનો પ્રત્યે અધિક પ્રેમ પ્રગટે છે, તેમ તેમ ઉન્નતિમાં રહેજે વધારો થવા પામે છે.
(કવિ) -::

Page #9

જિનચૈત્ય-પ્રતિમાહિક સંબધે કંઈક
૧૪૩
જિન-પ્રતિમાદિક સંબંધે કંઈક. ૧ આજકાલ ઓછી થઈ ગયેલી અને ઓછી થતી જતી જેનોની રાખ્યાના પ્રમાણમાં ઘણાં દેરાસરો વિદ્યમાન છે. તેની યથાવિધિ સાર સંભાળ કરવાની ચીવટ પણ ઓછીજ જણાય છે. તેમ છતાં હજારે બલકે લાખ રૂપિયા લગાવીને નવાં ચે કે કઈ સ્થળે તૈયાર થયાં કે થતાં સંભળાય છે. પૂર્વે લાખ કે કરોડે દ્રવ્ય ખર્ચા કઇક જગ્યાએ ભવ્ય જિનમંદિરે ભાવિત ભાગ્યશાળી જનોએ-જા મહારાજા અાત્ય કે શ્રેણી પ્રમુખે બનાવેલા તેની દેખરેખ સરખી ભાગ્યેજ રાખી શકાય તેવે સમયે નવા ચેતયે બધા દેખાદેખીથી તૈયાર કરાવવા કેમ પાલવે ? ભવિષમાં તેની સારસંભાળ કે કેવી રીતે કરશે એ વિચાર ડહાપણ કરી ચવા ધારેલી રકમને ઉપયોગ જ્યાં જરૂરી જણાય ત્યાં જ દ્વારા કરવામાં કે એવાં જ અન્ય કેઈક શાસનશેભડકારી કામમાં થવા પામે તે સુસંગત ને વ્યાજબી લેખાય. જિનચૈત્ય-પ્રતિમા કેવા નિર્દોષ પાસે કરાવી શકાય ? શાસ્ત્રોકત તેને કે વિધિ છે? અને નવું ચેત્ય કરાવવા કરતાં જર્જરી ગયેલ-જીર્ણ થયેલ દેરાસરને વિવેકસર ઉદ્ધાર કરવામાં કેટલા ગણો વિશેષ લાભ દાખે છે? એ વાત જાણવાના ખપી ભાઈ બહેનએ શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરિસ્કૃત પડશકાદિક કાળજીથી વાંચવા સાંભળવા ને મનન કરવા યોગ્ય છે. તેમાં ન્યાયનીતિથી ધન કમાયેલ લોકપ્રિય અને રાજ્યમાન્ય ઉદાર દીલના દ્રઢ શ્રદ્ધા રાખી પ્રમુખને ચેત્યનિર્માણાદિક માટે એગ્ય અધિકારી લેખ્યા છે. તેવા દરેક શુભ કાર્યના આરંભપ્રસંગે તે હદયની કોમળતાથી કેટલી બધી દયા–જયણ કે અનુકંપને આદર કરે છે તે હકીકત સહ કઈ ભવ્યજનોએ જરૂર લક્ષ્યમાં રાખવા ગ્ય છે. આજકાલ તેવા પ્રત્યેક કાર્ય પ્રસંગે યથાર્થ વિધિને આદર ઓછોજ કરાય છે અને બહુધા બાહ્ય આડંબર કરવા વધારે લક્ષ્ય રહે છે. આવાં પરમાર્થિક કામ તે કેવળ વિવેકદ્રષ્ટિથી યથાવિધિ કરવામાં ખરો લાભ રહેલે થી તેને અવશ્ય ખપ કરવો ઘટે છે.
૨ વય–નીતિથી દ્રવ્ય કમાનાર કે ભવ્યાત્માને આવો ભાવ પ્રગટે અને તે કુમાીિનો ઉપગ પર આત્મઉન્નતિ થાય તેવા અનેક સત્કાર્યોમાં કરીને ખરો આત્મસંતોષ મેળવે.
૩ શટથ રહિત સુંદર જગ્યામાં આરપાસ કશી ગંદકી કે અનિટ આશાતનાદિક ઉપદ્રવ ન થાય તેવી રીતે અગમચેતી વાપરી શુભ લગ્ન પૂરું ઉમાદથી કેવળ આત્મકથાણા સ્વાતિઅનુસારે આવાં પુણ્યકાર્ય આદરે અને ખંતથી ને ટેકથી તેને માં રે.

Page #10

શ્રી કૌન ધર્મ પ્રકાશ.
પ્રતિમા તયાર કરાવતાં અને તે તૈયાર થતાં જ ભારે ઉત્સાહપૂર્વક કોઈ સુવિદિત સાધુ પાસે શુભ મુહર્ત લઈ તેની મહાપ્રતિષ્ઠાદિક ક્રિયા યથ:વિધિ કરાવવા કેવી ઉદારતા ડાખવવા તેમાં સૂચન છે તે વિચારવા અને તેવાજ કાવ્યોગ અને હોય તો તેને પૂરો લાભ લેવા યોગ્ય છે.
પ આગળ જતાં તે ચિત્યાદિકનું સંરક્ષણ અને પ્રભુ ભક્તિમાં કશી ખામી આવવા ન પામે તેવા શુભ પ્રબંધ પ્રથમથી જ કરે. યોગ્ય છે.
: આવાં દરેક પુર્વકાર્ય કરવાના પવિત્ર હેતુ પ્રમુખની ઠીક માહિતી મેળવવા સાથે તે સફળ કરવા કેટલું બધું લક્ષ્ય રાખવાની જરૂર છે ?
૭ શક્તિ ઉપરાંત કામ કરવા જતાં તે થઈ શકતાં નથી–અધર લટકે છે, કરેલું ખર્ચ નકામું થઈ પડે છે, અને વિધિને અનાદર કશ્તાથી ઉલટો ખેદ પ્રગટે છે, તેથીજ દીર્ઘદ્રષ્ટિ વાપરી યથાશકિત ને યથાવિધિ ધર્મ, કાર્ય કરી સંતોષ પકડે. ઇતિશય્
( સ. મુ. ક. )
દિય-જયણા ચા અનુક્ર ૫. ૧ સર્વ કઈ જીવોને આત્મ સમાન લેખી તેમની સાથે પ્રસંગો મળતાં મૈત્રીભાવ સાથે દીલજી ભરેલું અનુકૂળ આચરણ કરનાર દયાળુ લાગી જનાજ જયણા યા અનુકંપાને લાભ મેળવી શકે છે. સુખશીલતા યા તુર વાર્થવશ બની મને ઇચ્છિત મેળવવા મથનાર સદભાગી જને તેવા લાભથી વંચિત રહે છે. જેનામાં સહનશીલતા હોય છે તે તે વેઠી લે છે પણ અન્ય જીવોને કઇ ઉપજાવતા નથી. જે કંઇ ખાચરણ આપણને પોતાને પ્રતિકૂળતા ભર્યું અનુભવાય તેવું દુરાચરણ બીવન કોઈ પ્રત્યે કરવાનો આપણને શો અધિકાર હોઈ શકે ? ક્ષણિક ને કહિપત તુ સુખ મેળવવા જતાં મુગ્ધ જ વાર્થ અંધ બની બીજા કઈક જોને ભારે હાનિ પહોંચાડે છે. તેનું કડવાં ફળ તેમને અને ભવિષ્યમાં વેડવાં પડે છે. જે મુઝ ભાઈ બહેનો મન અને દરિયેને લગામમાં રાખી સર્વ ઉચિત આચરણજ આદરે છે તેમને ભવિષ્યમાં દુઃખી થવું પડતું નથી. સ્થૂલ કે રકમ શરીરધારી સહ કોઈને સુખ ને જીવિતવ્ય વડવું લાગે છે. મણના ભયથી જે આ કંપતા હોય છે. તેવા જીવને મદ, વિષય, કપાયાદિક પ્રમાદવશ બની ક્ષણિક ને કપિન ઇ સુખ મળવવા મદાંધતાથી જે હેરાન કરે છે, તેમને તેનાં કડવાં ફળ ગમે ત્યારે ને ગમે તે રીતે ભોગવવા પડે છે, તે વાતની ખરી ખાત્રી દુનિયામાં અનેક સ્થળે નજરે
| વિકમ પર વિચાર કરવાથી મારી શકે છે. કઇક થી માંડી,

Page #11

પ્રશ્નોત્તર
૧૪૫
નિરોગી સુખી ને એક સરખી છતાં
>
રંગીલાંને દીન દુ:ખી દેખાય છે, ત્યારે કેઇક જીવા તદ્ન સદભાગી હોય છે. બહારની બીજી ખધી આકૃતિ પ્રમુખ તેમનામાં જણાવેલી વિષમતા હોવાનું ખાસ કારણ તેમની સારી નરસી કરણીજ લેખવા ચેાગ્ય છે. ‘ દેવુ એવુ' લેવુ અને વાવવુ એવુ લણવું. ' એ તે અટળ કુદરતી નિયમ છે. પોતાની નબળી કરણીથી દુઃખી અવસ્થા થયા બાદ પણ જે તેનું કારણ સમજી ચેતી શકાય તે ભવિષ્ય સુધરી શકે છે. તેમજ પૂર્વની સારી કરણી ચેગે સુખસંપત્તિ પામી તેનું મૂળ કારણ વિસરી જઇને મદાંધ થઇ તુચ્છ વવશે અન્ય જીવોને સતાવવામાં આવે તે! તેથી ભવિષ્ય જરૂર આ ગડવા ધામે છે. આ બધું દીવા જેવું સ્પષ્ટ સમજાય એવુ હોઇ સુખના મી જનાએ મદાંધ બની સ્વાર્થવશ કોઈ જીવને સંતાપવા જોઇએ નહીંજ કઈક મુગ્ધ જને! હાલતાં ચાલતાં, બેસતાં ઉડતાં, ખાતાં પીતાં, ખેલતાં કે સૂતાં દયા કે જયણાને વિસારી મૂકી પોતાનું ભવિષ્ય બગાડે છે. તેઓ ધારે તે તેવા દે ષથી સહેજે અચી શકે. જે રાહુનું હિત કરવા સાવધાન રહે છે, તેનું હિત સહેજે ચાય છે, સહુ સંગાથે મૈત્રીભાવ રાખનાર પ્રત્યે દુશ્મનાઈ કાણુ કરશે ? કાં સુધી કરશે ? તે આપોઆપ ડરી જશે અને પોતાની ભૂલ સુધારી લેશે, ફરી વધારે સાવધાનતા રાખો. શાણા સજ્જનને પસ્તાવાને વખતજ ન આવે એવું સર્વ કાઇ પ્રત્યે દયા ને ઢીલસોજી ભર્યુ અનુકૂળ વતનજ આચરવાનું હાઇ તેમને ખીજા મુગ્ધ જનની જેમ ભવિષ્યમાં દુઃખી થવું નથી પડતું. સહુના હૃદયમાં કોમળતા વસા, ઇતિશ ( સ. મુ. કૅ. )
પ્રાત્તર.
( પ્રતકાર- જૈનયાચક ગીરધરલાલ હેમચંદ, )
પ્રશ્ન ૧-તુલસીદાસે કહેલા નીચેના દુહા મધ્યસ્થ ભાવના માટે જૈન દનના શ્રદ્ધાળુએ માન્ય કરી શકાય ?
તુલસી આ સંસારમેં, સબસે મિલિયે ધાય; ના જાનુ કિસ ભેખમે, નારાયણ મિલ જાય. ૧
ઉત્તર-આ દુહો મધ્યસ્થ ભાવ સૂચક છે, તે સામાન્ય ઉપદેશમાં કહી શકાય, માની શકાય, પણ તેમાં મિથ્યા ભાવ હોવાથી તેની વિશેષ પ્રવૃત્તિ કરાય નહીં. પ્રશ્ન ૨--ઉપદેશરત્નાકરના કર્તા શ્રી મુનિસુ`દરસૂરિજી તે ગ્રંથમાં વિનયના અધિકારમાં મતિજ્ઞાનને વિનય કરવા જણાવે છે, તેથી વમાનમાં મતિજ્ઞાનના

Page #12

૪૨
શ્રી જૈન ધર્યું પ્રકાશ
મેપામમાં જે વિશેષતા ધરાવનાર હોય તેના વિનય કરવામાં કાંઇ બાધ છે ? ઉત્તર-મતિજ્ઞાનીના વિનય અત્યારે પણ કરવા, પણ મતિઅજ્ઞાનીને નહીં. મિથ્યાત્વયુક્ત મતિવાળા તે મતિઅજ્ઞાની છે.
પ્રશ્ન ૩-સારાં નિમિત્ત ને પુષ્ટ આલઅન પુન્ય વિના મળી શકે ? ઉત્તર-સારાં નિમિત્ત ને પુષ્ટ આલેખન પુન્યના યાગેજ પ્રાપ્ત થાય. પ્રશ્ન ૪-પુન્યને ઉંચ ગણી તેનાં કારણે! સેવવાનું બંધ કરવું ઘટે ? ઉત્તર-પુન્યને ય ગણવાના અવસર પ્રાપ્ત થાય ત્યારે ય ગણાય. અત્યારે તે તેને ઉપાદેય ગણી તે ઉત્પન્ન કરવાના પ્રશસ્ત નિમિત્તા જેમ બને તેમ વધારે વવા તે ચેાગ્ય છે, બધ કરવાના હોયજ નહિ.
પ્રશ્ન પુ-જિનપૂજાદિ ભાવદયાને પ્રસંગે થતી દ્રવ્યહિસાને! પશ્ચાત્તાપ કર ઘટે ? ચેાગ્ય ગણાય ?
ઉત્તર-ભાવદયાના પ્રસંગોમાં થતી સ્વરૂપહિંસાના પશ્ચાત્તાપ ન ઘટે. આકી તે પ્રસગોમાં જેમ બને તેમ યુતના ને વિવેક વધારે વાપરવા જોઇએ. કદી પ્રસાદયાળે અયતના થઇ જાય તે તેના પશ્ચાત્તાપ કરવા ઘટે.
પ્રશ્ન દ્-દ્રવ્યયા-ખીલાડી પાસેથી ઉંદરને છેડાવવા વિગેરે તે અવસરે ભાવદયાને-સામાયિક લેવા વિગેરેને પ્રયત્ન પ્રશસ્ત ગણી શકાય ?
ઉત્તર-દ્રા પાળવાને અવસરે તા તેનીજ મુખ્યતા સમજી દ્રવ્યદયા પાળવી—હિંસા અટકાવવી. સામાયિકમાં પણ એવા થયા તે પાળવી પડે છે, તેને માટે એકાંત નથી. અવસર આળખવા બ્લેકએ.
પ્રશ્ન છ-આત્માના દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ચિતવવાનુ જ્ઞાન હૈના અભ્યાસ કરવાથી સારી રીતે થઈ શકે ?
ઉત્તર–આત્માના દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયનું જ્ઞાન તત્ત્વાર્થાધિગમાદિ શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરવાથી સારી રીતે થઈ શકે.
પ્રશ્ન ૮-૪સવિલાસના સાતમા પદ્મની ચોથી ગાથા આ પ્રમાણે છેઃપૂર્વ યુધન સબહી ધસતુ હૈ, રતન મુલ બટાઈમેં;
તામે તુજ કેસે બની આવે, નય વ્યવહારકે દાવમે. છઠ્ઠુ લાગી રહ્યો પરભાવને, સજ્જ સ્વભાવ લખે નહીં અપને, પિરચો સહજામે. ૯૬૦ આ ગાયોના અર્થ લખશે.
ઉત્તર-- ગાધાનો અર્થ પૂર્વાપર સંબંધ ધ્યાનમાં રાખવાથી બેસે તેમ છે. એ ગાથામાં એવી મતલમ છે કે- પ્રાણી મેહુજ તળમાં પડ્યો સત્તા પેાતાને સહજ સ્વભાવ વિચારી શકતા નથી અને વ્યવહાર નયના દાવમાં પડો

Page #13

-
પ્રશ્નોત્તરી
રહીને પૂર્વ ભવનું લાવવું પુણ્યરૂપી ધન તમામ ખર્ચી નાખે છે; મૂળ ધન પણ વટાવ તરીકે રહેતું નથી, તે પછી તેવી રીતે વર્તવાથી તારૂં શ્રેય શું બની શકશે ? ત્યારે તું વ્યવહારને છેડી નિશ્ચય નય તરફ દષ્ટિ કરી તારા સહજ સ્વરૂપને ઓળખીશ અને તે પ્રગટ કરવા પ્રયાસ કરીશ ત્યારે તારી કાર્યસિદ્ધિ થશે. આ તાત્પર્યાર્થ છે.
પ્રશ્ન-૯ જેન સિદ્ધાંતકાર બંને નન્ય (વ્યવહાર ને નિશ્ચય) સરખા માને છે તેનું તાત્પર્ય શું છે ? - ઉત્તર-જૈન સિદ્ધાંતકાર બંને નય સરખા માને છે, તેમ -મૂનાધિક પણ માને છે. વ્યવહારને અસરે વ્યવહાર નયની અને નિશ્ચયને અવસરે નિશ્ચય નયની પ્રાધાન્યતા ડરાવેલી છે અને એ પ્રમાણે વર્તવાથીજ શિવસુખ મેળવી શકાય છે. આમાં અપેક્ષાઓ બહુ સમજવાની છે તે અહીં ટુંકાણમાં સમજાવી શકાય તેમ નથી.
પ્રકા ૧૦-સાક્ષાત્ પરમગુરૂની ઓળખાણ પણ યોગદષ્ટિવાનાજ કરી શકે એમ જણાય છે, નહીં તો પ્રભુ મહાવીરના પરિચયમાં કાળસીરિક, ગોશાળક, જમાળી વિગેરે આવ્યા છતાં પણ તેનામાં કેમ કોઈ ફેરફાર થયે નહીં ? સદગુરૂ આદિ પ્રત્યક્ષ પુછાલ બનનું માહાસ્ય પણ તેને કેમ કાંઈ અસર કરી શકયું નહીં ?
દત્તર-સદગુરૂ આદિ પુછાલ બનથી પણ જીવની યોગ્યતા હોય તોજ ઉપકાર થઈ શકે છે. ગમે તેવા પ્રવીણ કારીગર પણ રાણીયા ડુંગરના પથ્થર ઉપર આરા જેવી કારીગરી કરી શકે નહીં, પણ તેમાં કારીગરને દોષ નથી, પથ્થરને દોષ છે. તે પ્રમાણે આમાં પણ સમજવું. તેથી પ્રથમ યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયાસ કરો.
ક્ષ-૧૧ ભવિતવ્યતા જેવા જગ મેળવી આપે તેને અનુસાર પ્રયત્ન કરી શકાય કે બીજી રીતે બની શકે ? બની શકે તો શી રીતે ?
ઉત્તર-ભવિતવ્યતા હોય એમજ બને એ ખરી વાત છે, પણ તે છેવટની છે. આપણે તો તેનાથી અજાયા છીએ, તેથી ઉદ્યમને પ્રાધાન્યતા આપી સહુધમવડેજ કાર્ય સિદ્ધિ માનવાની છે. જો કે એ સદુદ્યમ પણ ભવિતવ્યતા અનુકુળ હોય તોજ બની શકે છે. પ્રતિ હેય તે ઉમાગે શમન કરવાની બુદ્ધિ થાય છે, પણ આપવો તે વાત પર લક્ષ્ય ન આપતાં ને રો સિવિ, વાર્તા નિ મને એ ધ્યાનમાં રાખવું.
પ્રશ્ન-૧૨ કાં જઈએ તો કાર્ય સિદ્ધ કરી શકીએ તેનો નિર્ણય થઈ શકે? ઉત્તર-દરેક કાર્ય સિંદ્ધિ માટે દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કળ ભાવ નિમિત થયેલા દેય છે.

Page #14

શ્રી જૈન ભ્રમ પ્રકાશ.
વા માટે મહુશ્રુતપણાની જરૂર છે. આપણે તે આપણી અલ્પ બુદ્ધિ કાણે કાર્યને અનુકૂળ સ્થાન મેળવવું તે એ.
પ્રશ્ન-૧૩ કાર્ય સિદ્રિ થાય તેવા સ્થાને જવાની હિંમ્મત, બળ, પાકમ, ધૈર્યાદિ જોઇએ તે શી રીતે પ્રાપ્ત થઇ શકે ?
ઉત્તર તેને માટે સદ્ગુરૂ ને સાસ્ત્રનો પરિચય કરવા-તેથી કાર્ય સિદ્ધિને અનુકૂળ હિમ્મત વિગેરે પ્રાપ્ત થઇ શકશે.
પ્રશ્ન-૧૪ બાહ્ય ક્રિયા ને અતર ક્રિયા વિજ્ઞાનિમિત્તે થઇ શકે ? ઉત્તર-બાહ્ય ક્રિયા ને અતર ક્રિયામાં નિમિત્ત તા જોઇએ, પણ મારાં જો એ, તેથી સારાં નિમિત્તો મેળવવા અહર્નિશ પ્રયત્ન કરવા.
પ્રશ્ન-૧૫ ઉઠરના પુરૂષાર્થનું દષ્ટાંત આત્મહિતાર્થીને લાગુ ન પડે ? ઉત્તર-દૂરના પુરૂષાર્થ નુ દ્રષ્ટાંત આત્મહિતાર્થીને લાગુ પડે. ઉંદરમાં તે અજ્ઞાનપણું છે તેથી ઉદ્યમ કરીને તે ઉલટી હાનિ મેળવે છે; આત્મહિતાર્થી તે દીર્ઘ દર્શી -પરિણામદર્શી--જ્ઞાની હોય છે, તેથી તેના ઉદ્યમ તો શ્રેષ્ઠ ફીજ મેળવ એ નિઃસાય હકીકત છે.
પ્રશ્ન-૧૬ નિમિત્ત સારાં પુન્ય વિના મળી શકે ?
ઉત્તર-સારાં નિમિત્ત પુન્ય વિના મળી ન શકે. તે મેળવવામાં અને પછી તે નિમિત્તે સેવવામાં તેમાં પુન્યને યોગ ોઇએ.
પ્રો. (૨)
૧ દેરાસર નીચે ઉપાશ્રય હોય છે ત્યાં સામાયિક પ્રતિક્રમણમાં સઝાય બેોલાય છે ને દેરાસરમાં ખેલાતી નથી તેનું શું કારણ ?
૨ પ્રતિક્રમણ કે સામાયિક વખતે દીવા ન રાખવાનું શું કારણ ? ૩ શ્રાવકને સિદ્ધાંત વાંચવાને અધિકાર નથી તે પછી તેને છપાવનાર તેનજ છાપનાર તા વાંચે તેનુ કેમ ? તેથી આજ્ઞાભંગ થાય કે નિહ ? પ્રશ્નોના ઉત્તર.
૧ દેરાસરમાં તો પત્મિાની સ્તુતિ, તેમના ગુણાનુવાદ, પ્રાર્થના અને અનેિદા જેમાં હૈય એવા સ્તવન ચૈત્યવંદનાદિ ભેલી શકાય. સઝાયે.માં સુનિએ અથવા સીઆને થયેલા ઉપસર્ગો વિગેરેની અથવા વૈરાગ્યની હકીકત હાય છે તેથી તે દેરાસરમાં ખેલવા ચેગ્ય નથી. રંગમંડપની બહારના ભાગમાં બેસીને કેટલેક સ્થાને રાત્રીએ સઝાયા ખાલાય છે તેના નિષેધ નથી.
૨ પ્રતિક્રમણુ કે સામાયિકમાં દીવા રાખવા
તેની ઉજેી આપણી

Page #15

પ્રક્ષેત્તર
૧૪૯
ઉપર પડે છે અને તેથી તેમાં રહેલ તેઉકાય જીવોની વિરાધના થાય છે, તેથી તેને નિષેધ કરેલો છે.
૩ ઇપનાર નેકરો ત્રાદિ વાંચે છે, સુધારે છે, તે બાબત જુદીજ છે. કરાવકને વાંચવા તે તેમાં કહેલો ભાવ સમજવા માટે છે, તે ગુરૂ પાસેથી જ સમજવા ગ્ય છે. માટે શ્રાવકને સ્વતંત્ર વાંચવાનો નિષેધ છે. છાપનારાઓ કાંઈ સમજવા માટે વાંચતા નથી, તે તો અક્ષર ફેરફાર ન થવા માટે વાંચે છે, તેનો નિષેધ નથી. આથી છપાવવાની પ્રવૃત્તિ આધુનિક હોવાથી તે બાબત શાસ્ત્રમાં વિવેચન કરેલ નથી.
પ્રશ્ન-(3) પ્રશ્ન-૧ બદરીકેદારે આપણે જેનતીર્થ હતું અને હાલ વૈષ્ણવતીર્થ થઈ પડયું છે. મૃત્તિ તો આપણી જ છે તે પછી આપણે એ તીર્થની યાત્રા કરી શકીએ કે કેમ ? કરવાથી ફળ થાય કે કેમ? અને આપણે જઈએ તે અન્ય દર્શનની તીર્થયાત્રાને અતિચાર લાગે કે કેમ ?
પ્રશ્ન-૨ શ્રી કુંવરવિજયજી કૃત અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં પહેલી ધુપ પૂજા અને પછી પુષ્પપૂજા છે. અને શ્રી વીરવિજ્યજી કૃત પ્રજામાં પહેલી પુપપૂજા છે તો તે ભૂલ છાપનારની થઈ હશે કે કેમ ? "
પ્રશ્ન-૩ શ્રી દેવવિજયજી કૃત અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં પહેલી ફળપૂજા ને પછી નૈવેદ્ય પ્રજા છે અને શ્રી વીરવિજ્યજી કૃત અષ્ટ પ્રકારી પ્રજામાં પહેલી નૈવેદ્ય પૂજા અને પછી ફળ પૃજ છે, તેનું શું કારણ? એમાં પહેલી કઈ પૂજા કરવી?
પ્રશ્ન-૪ અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં અક્ષત પૂજા વખતે અક્ષતની ત્રણ ઢગલી અને સ્વસ્તિક કહે છે, તે સિદ્ધશિલા ન કાઢવાનું શું કારણ?
પ્રકા–પ નવપદજીની પૂજામાં કેટલાક મંડળ કાઢીને પ્રજા ભણાવે છે અને કેટલાક મંડળ કાઢયા વિના નવ વસ્તિક પાટલા ઉપર કાઢી નવ કેબીમાં નવ નાલીએ વિગેરે રાખી પૃજ ભણાવે છે, તો તેમ કરવામાં કંઇ બાધ છે કે નહિ ?
પ્રશ્ન- પૂજ ભણાવવામાં કેટલાક ફળ ચાવલ ધોઈને વાપરે છે, ને કેટલાક એમ ને એમ વાપરે છે તે ફળ ચાવલ છેવા કે કેમ ?
પ્રશ્ન-૭ આપણી કે વેતાંબર જૈન મૂત્તિ હોય ને દિગંબરીઓના તાબામાં જવાથી જ તેઓ કરતા હોય, ચક્ષુ તે લોકોએ કાઢી લીધો હોય તો આપણે તેની પૂજા કરી શકીએ કે નહિ? અને ખાસ દિગંબરી મૂત્તિની પૂજા આપણે કરી શકીએ કે કેમ?
પ્રશ્ન-૪ દેવદ્રવ્ય બાવાવાળા સાતમી નરકે જાય છે તે પૂજારી વિગેરે ખાય તેનું શું થાય?
જીવનલાલ રામચંદ્ર શાહ –== – કરકમ ઓફીસર--બનેડા

Page #16

શ્રી જૈન ધ
પ્રકાશ.
ઉપરના પ્રશના ઉત્તરે
૧ બદકેદાર જે હાલ અમતિનું તીર્થ છે તેની યાત્રા કરવા જવું યોગ્ય નથી. આથી જેન થિની યાત્રાને લાભ મળી શકે નહીં. અન્ય તીર્થી એ ગ્રહણ કરેલા અરિહંતના ચિત્યને નમસ્કારાદિ કરવાનો શાસ્ત્રમાં નિષેધ કરેલ છે. આનંદ શ્રાવકને સમકિત ઉશ્ચરાવવાને પાડ શ્રી ઉપાગ દશાંગ સૂત્રમાં છે તેમાં એ પાડ પ્રગટ છે.
૨ કુવરવિજયજી કૃત અષ્ટ પ્રકારી પૂજમાં છપાયેલ છે ? અમારા જોવામાં આવી નથી. બાકી ત્રણ અંગ પૂજા કર્યા પછી જ પાંચે અશ પૂજા કરવાની હોવાથી પુપપૂજા કર્યા પછીજ ધુપ પૂજા કરવી છે.
૩ ફળ પૂજા પહેલી અને નેવેદ્ય પૂજા પછી અથવા નેવેદ્ય પૂજ પહેલી અને ફળ પ્રજા પછી એ બંને પ્રકાર છે. એ બંને પ્રકારમાં કોઈ બાધાકારક નથી. બેમાંથી જે પ્રકારે કરે તે પ્રકારે ચેપગ્ય છે.
૪ અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં અક્ષત પૂજા વખતે સ્વસ્તિક ને ત્રણ ઢગલી કરે તે સિદ્ધશિલાની આકૃતિ પણ કરાય અથવા એકલે સ્વસ્તિક કરે એમાં કાંઈ બાધક નથી. - પ નવપદજીની પૂજ ભણાવતાં મંડળ પૂરવા તે ઉત્તમ છે. તેવી જોગવાઈ ન બની શકે તો પછી પાટલા ઉપર સ્વસ્તિક કરી શ્રીફળ વિગેરે ચઢાવે એમાં કોઈ બાધક નથી.
દ પૂજ ભણાવવામાં ફળ તે ધોઇને વાપર્વા તે ચગ્ય છે. ચાવળ ધોવાની જરૂર નથી.
૭ વેતાંબરીની મૂત્તિ દિગંબરી એ હુણ કરી હોય ને ચક્ષુ ઉતારી નાખ્યા હોય તો પછી આપણે ( કે વેતાંબરી ) તે પ્રતિમાની પૂજા ભક્તિ કરી ન શકીએ; પણ જ્યાં વિરોધના કારણથી તેવું બન્યું હોય, માલેકીને વાં હોય અને પ્રતિભા પ્રકાવિક હોય ત્યાં આવા નિ ચ ચાલી શકતા નથી. ખાસ દિગંબરીની મૂત્તિની વાત તો આપણાથી ભોજ કરાય.
૮ દેવદ્રવ્ય અનીતિએ ખાઈ જાય તે દુગતિએ વય: સાતમી નરકેજ જાય એવો નિરધાર નથી અને નોકરી કરીને દેવદ્રવ્યમાંથી પગાર લેનાર તે પંક્તિમાં ગણાતા નથી. તેને માટે દુગતિગામન કહેલ નથી.
તંત્રી
-
-
-
-

Page #17

શ્રી હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
श्री हितशिक्षाना रास, रहस्य.
( અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૨૦થી ) બે સ્ત્રીના ભત્તરને કેટલીક વખત ભુખ્યા તરસ્યા રહેવું પડે છે, એક બીજી વાદમાં રાંધતી પણ નથી, પાણી પીવા માગે તે આપતી પણ નથી, પગ દેવા પાણી મળતું નથી. પહેલી કહેશે કે બીજી આપે ને બીજી કહેશે કે પહેલી આપે, તેમાં પણ હેરાન થાય છે. વેરની પણ વૃદ્ધિ થાય છે. કર્તા કહે છે કેએ સ્ત્રીના સંગમાં રહેવા કરતાં દેશાંતર જવું સારું, ભાખશી (અગ્નિ)માં પડવું સારું અને છેવટે નરકે જવું સારું, પણ બે સ્ત્રી સાથે રહેવું સારું નહીં. તેના સંસર્ગમાં રહેવાથી પારાવાર દુઃખ ને કર્મબંધ થાય છે.”
કદાચિત પુત્રાદિકની લાલસાથી કે કોઈ પણ તેવા કારણથી બીજી સ્ત્રી કરવી પડે તે પછી બંને ઉપર સર. રાગ રાખો, પહેલીને કાઢી મૂકવી કે જુદી કરવી તે શોની જ હોય પણ તેને વારે પણ લેપ નહીં. ભેજન પણ સરખું આપવું. કદી બેમાંથી કે ઈનો વાંક આવે તો તેને માટે શીખામણ દેવી પણ પાછી તરત મનાવી લેવી; કેમકે કદાપિ ક્રોધે ચડી જાય તો સ્ત્રી જાતિને કૂવે પડતાં પણ વાર લાગતી નથી. એવા બહુ દાખલા જોયા સાંભળ્યા છે. માટે એ બાબતમાં બહુ વિચારીને બેસવાનું રાખવું.
નીતિશાસ્ત્રમાં એક વાત કરી છે કે-“ચાર મોટા પંડિત હતા. તેમાંથી એક સવાલાખ કલેકનું વીશાસ્ત્ર રચ્યું. એકે નીતિશાસ્ત્ર રચ્યું. એકે વૈદ્ય કશાસ રચ્યું અને એ કે બારશાસ્ત્ર ( કામશાસ્ત્ર ) રચ્યું. પછી તેઓ કોઈ રાજ પાસે ગયા અને પિતાના શાસ્ત્રી સાંભળવા વિનંતિ કરી. ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે-“તમે કહે છે તેટલા પ્રમ:ણવાળા શાત્રે સાંભળવાનો તો અમને અવકાશ નથી. પણ જો તમે તમારા ચારના શાસ્ત્રાનો સાર એકેક પદમાં લાવી એક કલેક કહિ તો તે સાંભળવાનું બની શકે તેમ છે. તે પદમાં તમારું નામ પણ લાવજે.” રાજાની આ પ્રમાણે આજ્ઞા થતાં ચારે પંડિતાએ એક લેક બનાવ્યું.
बृहस्पतिरविश्वासः, पांचालः स्त्रीषु मार्दवम् ।।
अजीण भोजनत्यागः, कपिलः प्राणिनां दया ॥ १ ॥ નીતિશાસ્ત્રકાર બહપતિ નામને પંડિત કહે છે કે-“આખા નીતિ:અને સાર એ છે કે-કેઇનો વિશ્વાસ ન કરે. નજરે જેવાય, પૂરાવાથી સાબીત
• કપ મા તન નાય - પણ પડ છે. એનો અર્થ અને પંડિત કહે છે કેપ્રથમ ખાધેલું ઇર્ષ થયા પછી-પા પછી બીજું ખાવું.

Page #18

શીન ધ પ્રકા,
ને જ અન્ય માનવું.” શુંગાર (કામ) શાસકાર પાંચાળ નામને પંતે કહે છે કે “ કામશાસ્ત્રને સાર એ છે કે-જી પાસે સુકુમાળી થવું-કક
, ઘર નારી રીતે ચાલે અને કલેશ કંકાલ ન થાય.' વૈદ્યકશાકાર આય પંડિત કહે છે કે – આખા વૈદ્યકાવ્યોનો સાર એ છે કે-અજીર્ણ ડાય ત્યારે પહેલું બહુ પચ્યું ન હોય ત્યાંસુધી ભોજનને ત્યાગ કોપાવું નહીં. એવી રીતે વર્તે તેને વ્યાધિ થાય નહીં અને એવધ ખાવું પડે નહીં. ” ચા ધર્મશાસકાર કપિલ નામનો પંડિત કહે છે કે આખા ધર્મશાસ્ત્રને સાર એ છે કે–પ્રાણી માત્ર ઉપર દયા કરવી.” સર્વ ધર્મનો પર દયામાં આવી જાય છે. બધા ધર્મના પ્રકાર દયાના સંરક્ષણ માટે જ છે. સર્વથા દયા પાળવાનું ચાહનાર કોઇ પ્રકારનો અધર્મ કરી જ શકતો નથી.
આની અંદરથી આપણે પ્રસ્તુત તે હકીકત કામશાસ્ત્રનો સાર ગ્રહણ કરવાને લગતી છે. તેનો સાર સ્ત્રી સાથે કોમળતાથી વર્તવાને છે; કેમકે ઘર તો ઘરણી (સ્ત્રી) થીજ શોભે છે, એમાં પુરૂષ કામ આવતો નથી. જે સ્ત્રી સાથે કલેશ કરીને પુરૂષ પતિ હાથે જમવાને થાળ કે રાંધવાની તલડી ધોવા બેસશે તો તે સારું લાગશે નહિ અને સે હસી કરશે, માટે જેમ વર્તવાથી ઘરમાં કલેશ કંકાસ બીલકુલ ન થાય તેમ વર્તવું કે જે થી રાવ પ્રકારની અદ્ધિમાં વૃદ્ધિ થાય અને આબરૂ ઈજત બની બની રહે.
પુરૂષ સારી બુદ્ધિશાળી હોય તેણે સ્ત્રી સાથે બહુ વિચાર કરવા નહિ. તેની સાથે તો કામ પૂરતી જ વાત કરવી. જે ઘરમાં પુરૂષનું કામ સ્ત્રી કરે છે તે ઘર વિનાશ પામે છે. આ પ્રસંગ ઉપર એક દષ્ટાંત છે.
ધારાનગરી કે જ્યાં અન્યાય તે નામ માત્ર થતો હતો. ત્યાં ભોજરાત રાજય કરતા હતા. તે નગરીમાં એક સાત ભૂમિવાળે આવાસ હતો તેની અંદર કંઇક બતે વાત કરેલ હતો. તે ઘરમાં જે રહેવા આવે તેને વ્યંતર કહેતો કે* મારા ચાર અને જે ઉત્તર આપે તે આ ઘરમાં રહે. એટલે તેના ચાર પ્રશ્નનો ઉત્તર ન આપી શકવાથી તે ઘરમાં કેઇ ર૭ કાકતું નહોતું. કન્યા તે નગરીમાં રહેવા એક શારદા કુટુંબ આવ્યું. આ કુટુંબમાં માતા, પિતા, પુત્ર પુત્રી, પુત્રવધુ ને સેવક સુધાં વિદ્વાન હતા. તેમણે નગર બહાર રહીને ભેજરાજાને કહેવરાવ્યું કે- આપની આરતા હોય તો અને આ નગરીમાં રહેવા આવીએ.” એટલે રાજાએ દુધથી ભરેલું કાળું મોકલ્યું. તે ઉપરથી એમ સૂચવ્યું કે-જેમ આ કચેલું દુધથી લારપૂર છે તેમ ધારાનગરી મનુએથી લારપૂર છે. આ કાળમાં જેમ જરા પણ જગ્યા ખાલી નથી તેમ આ નગરીમાં પણ કાઈ મકાન કે જગ્યા ખાલી નથી તે. તમે કયાં રડશો ? ” આ

Page #19

શ્રી હિતશિક્ષાના રસનું રહસ્ય.
ઉપર
ના જવાબમાં તે દુધ ભરેલા કાળામાં ખાંડનાં પતાસાં નાંખી તે કશું પાછું કરવું અને એમ સૂચવ્યું કે “ જેમ આ દુધમાં ખાંડ સમાઈ ગઈ એ મ અમે નગરીમાં રાઈ જશું ? એની સાથે વિશેષમાં કહેવરાવ્યું કે
ધારાનગરી બધી માણસોથી ભરેલી છે તેથી તેમાં જગ્યા નથી એમ ક હેવરાવો છો, પણ જરા જેવા વિદ્વાન પણ ચૂકે છે. તેને ધ્યાનમાં એ વાત આવતી નથી કે સર્વ મનુષ્ય સરખા હોતા નથી. મનુષ્ય મનુષ્યમાં કમે કરેલો પારાવાર અંતર હોય છે. પથ્થર પથ્થરમાં પણ અંતર હોય છે. એક પ
સ્થર ' નિરંતર કેશરચંદનથી પૂજાય છે, તેનાથી ભરપૂર રહે છે, અને એક પથ્થર ઉપર પગ મૂકે છે, એટલું જ નહીં પણ જે તેની ઠેશ વાગે તો તેની ઉપર કવાય પણ થઈ જાય છે. હાથી હાથીમાં પણ અંતર હોય છે. એકની ઉપર ગધેડાની જેમ ભાર લાદવામાં આવે છે અને એકની ઉપર સેનાની ઘુઘરીઓવાળી કશબી ઝલ નાખવામાં આવે છે અને આરતી ઉતારાય છે, પૂલ ચઢાવાય છે. પ્રધાન ધાનમાં અંતર હોય છે. એક શ્વાન ઘરમાં પેસતાં લાકડી ખાય છે અને એક તેના પાણી સાથે પાલખીમાં કે ઘેડાગાડીમાં બેસે છે, ગાદી પર પણ બેસે છે. પક્ષી પક્ષીમાં પણ અંતર હોય છે. કાગડો બોલે છે ત્યારે તેને કાંકરે મારી ઉડાવાય છે અને કોયલ બોલે છે ત્યારે તે પૂજાય છે. એ તેના વચનમાત્રને મહિમા છે. મનુષ્ય મનુષ્યમાં પણ અંતર હોય છે. એક રત્નાદિકના આભૂષણથી અલંકૃત રહે છે અને એક હાથમાં લોઢાની વીંટી પણ હોતી નથી. એકને સે પાસે બેસાડે છે અને એકનાથી સે છેટા રહે છે. એક રેશમી – હરાવળ વસ્ત્રાને જ નિત્ય પહેરે છે અને એકને પહેરવા ફાટેલ ધોતીઉં પણ હોતું નથી. એકને રાજસભામાં અહિથી બોલાવાય છે અને એકને ધકકા મારીને બહાર કાઢવામાં આવે છે. એક અજાણ્યા સ્થાનમાં પણ સન્માન પામે છે અને એક જતા સ્થાનમાં પણ સમાતેનથી -- કે રહેવા દેતું નથી. આ પ્રમાણે સર્વ જોમાં મેઅંતર હોય છે તે નિજરાજા કેમ સમજી શકતા નથી ? ” .
આ પ્રમાણે કહેવરાવતી તમામ હકીકત શાના માણએ ભોજરાજને કહી અને દુધનું કરો. પાસા નાખેલું આગળ ધર્યું, એટલે ભોજરાજ
રાજુ ટળને ધારાનગરમાં રહેવાનો આદેશ આપો. તે કુ એ પણ નગરમાં પ્રવેશ કર્યો. એ જરા એ કહ્યું કે--તમને જ્યાં સ્થાન મળે ત્યાં ખુશીથી નિવાસ કરો. શારદા કુટુંબ નગરમાં મકાન જોવા માટે ફરવા લાગ્યું. તેવામાં તેને એક વ્યકિા મળી. શારદા કુટું છે તેને પૂછયું કે- “ હે બહેન ! તું કેની દીકરી ? એટલે તે બેલી કે

Page #20

૧૧૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
पर्वताग्रे रथो याति, भूमौ तिष्टति सारथिः । चलति वायुवेगेन, तस्याहं कुलवालिका ॥ १ ॥
>
પર્વત ઉપર થ ચાલે છે ને સારથી જમીન ઉપર રહ્યા રહ્યા ચલાવ છે. રથ વાયુવેગે ચાલે છે, તે સારથીની પુત્રી છું.' એટલે વિદ્વાને સમજી ગયા કે− આ પ્રજાપતિ (કુંભાર) ની પુત્રી જણાય છે. ” કુ ંભારનું ચક્ર અમુક પદાર્થ ઉપર ઊંચુ રાખેલુ ચાલે છે, કુંભાર જમીન ઉપર ઉભેા રહે છે, ચક્ર વાયુવેગે ફરે છે, તેની એ પુત્રી છે.
આગળ ચાલતાં ખીજી એક ખાળિકા મળી. તેને પૂછતાં તે એલી કેअजीवा यत्र जीवंति, निःश्वसंति मृता अपि । કુટુંવાદો પત્ર, તારૂં ચાહિતા ॥ ૨ ॥
શ્વાસ
· જ્યાં જીવ વિનાના પણ જીવે છે અને મૃત્યુ પામ્યા છતાં પણ લે છે, તેમજ જ્યાં કુટુ બકળહુ પ્રવર્ત્યા કરે છે તેની ટુ પુત્રી છું. ' એ લુહારની પુત્રી છે એમ શારદા કુટુંબ સમજી ગયુ. તેડીએ જીવ વિનાના જીવે છે ને શ્વાસ લે છે એમ કહ્યું તે લુહારની ધમણને માટે કહ્યું અને કુટુ ખકળહુ તો લોઢા લેઢાને માટે કહ્ય-લાતુ તપે ને લોઢા ઉપર લોઢાના પ્રહાર પડે એ કુટુબકળહુ જાણવા,
આગળ ચાલતાં વળી એક ખાળિકા મળી. તેને પૃછતાં તે ખેલી કે-शिरोहीना नरा यत्र, दिवाहुकवर्जिताः ।
નીમંત નર મક્ષતિ, તસ્યા વાજિદા / રૂ|
'
“ જ્યાં મનુષ્યા માથા વિનાના હોય છે, એ બાહુ હોય છે પણ અંદર કર (હાથ) àાતા નથી અને જીવતા નરને જે ગળી જાય છે તેની ુ પુત્રી છું.’ આ ઉત્તરથી તેને દરજીની પુત્રી નણી. દરજી અંગરખા કે કોટ બનાવે છે તેમાં મસ્તક હાતુ નથી-બે બહ્યા હોય છે પણ અંદર હાય હાતા નથી અને જીવતા માણસ પહેરે છે એટલે તેને કેટ ગળી જાય છે એમ સમજવુ. મળી તેને પૂછતાં તે બેલી કેप्रतिग्राही न जीवति । तस्याहं कुलवालिका ॥ ४ ॥
આગળ ચાલતાં ચેાથી ખાળા जलमध्ये दीयते दानं दातारो नरकं यांति,
પાણીમાં જે દાન દે છે, તેના લેનારા-ખાનારા જીવતાં નથી અને દાન
દેનાર દાતાર નરકે જાય છે. તેની હું પુત્રી છું.’ આને માછીમારની પુત્રી જા ણાં; કારણ કે માછીલેાકેા પાણીમાં લોઢાના કાંટા સાથે લોટ વિગેરેની ગોળી ભરાવી

Page #21

શ્રી હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
૧૧૫
ને પાણીમાં મૂકે છે, તેને ખાવા જનાર મચ્છુ તે કાંટામાં ભરાઇ જવાથી મરણ પામે છે અને એવું પાપ કરનાર માછીમાર નરકે જાય છે. એ ભાવાર્થ સમજવા.
આવી રીતે ત્યાં કુંભાર, લુહાર, દરજી ને માછીમારની પુત્રીએ પણ વિદ્વાન હતી એવા શહેરમાં ફરતાં કરતાં તે પેલા વ્યંતરવાળા ઘર પાસે આવ્યા અને તે ઘર ખાલી જોઇને તેમાં રહેવાને! વિચાર કરી અંદર પેડા, એટલે અંદર રહેલા ન્યતર મેલ્યા કે- પ્રથમ મારા ચાર સવાલના જવાબ આપે, પછી અહીં રહેા; નિહ તે ચાલ્યા જાઓ.' આવેલ કુટુબના મુખ્ય પુરૂષે કહ્યું કે‘કહા, તમારા ચાર સવાલ શું છે ?’ વ્યંતર એસ્થે-જે સહુની પાસે હોય છે તે શુ ?”
શરદ.કુટુંબ-‘સુમતિ ને કુમતિ-એ સૈાની પાસે છે. સુમતિ સુખ સંપ ત્તિ આપનારી છે અને કુમતિ દુઃખ આપનારી છે. પાણિનીય વ્યાકરણમાં જયાં એ પદ્મ આવે છે ત્યાં એવા અ કરેલા છે. ’
આ અર્થ સાંભળી વ્યંતર રાજી
થયા. પછી ખીજે સવાલ કહ્યો.
વ્યંતર–આખા ગાત્રમાં એક પુરૂષ ભલેા કહેવાય તે કેવા હોય ? ’ ઉત્તર-જે આખા કુટુંબના નિર્વાહ કરે તે એક પુરૂષ આખા કુટુંબમાં શ્રેષ્ઠ ગણાય. બીન્ત દરિદ્રી જેવા કે જે પાતાનું પેટ પણ ભરી ન શકે તે શા કામના ? કહ્યું છે કે
ન જોઈએ તે લાખ, જોઇએ તે એકજ નહિ,
એક એકજ લાખ, લાખે મળે એકજ નહિ. ૧.
ન જોઇએ તેવા લાખ મળે અને જોઇએ તે એક પણ ન મળે. એક પણ એક લાખ જેવા હાય, તે એક લાખથી પણ ન મળે.' વળી કહ્યું છે કે
હંસા કેરે બેસણું, બગલા બેડા વીશ;
જે કિરતારે વડા કિયા, તે શુ કેહી રીસ ? કયુ કીજૈ અરષ્ટ, વર્ષે જે બારે માસ; જળધર વરસે એકજ ધડી, પૂર્વે જનની આશ. ૩ કાળે ન ચઢ એરંડ તું, દેખી ગિ પત્ર; ફહુ ધડક્કા જે ખમે, તે તે તવર અન્ન. ४
જે એક છતાં પણ લાખના પેટ ભરે છે, જે પુરૂષથી આંગણુ ગાભે છે તેજ એક ભલા છે. આ જવાબ સાંભળીને વ્યંતર પ્રસન્ન થયા.
""
તેણે ત્રીજો પ્રશ્ન કહ્યો કે-વૃદ્ધોએ શુ ન કરવું ? ' તેના ઉત્તરમાં કહેવામાં આખ્ખુ -‘ વૃદ્ધોએ પરણવું નહીં; કારણ કે નાની આવેલી સ્ત્રી કોઇ યુવાનના પરિચયમાં આવે કે તરતજ તેની સાથે લુબ્ધ થઇ જાય છે. પછી

Page #22

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૧૫:
તેને લઇને પેલા પુરૂષ ભાગી લય છે, એટલે લેકમાં ઇજત ઘટે છે; માટે વૃદ્ધાએ ભુલેચુકે પરણવાના વિચાર કરવા નહીં. ' આ જવાબ સાંભળી વ્યંતર ખુશી થયા. પછી તેણે ચોથા પ્રશ્ન કર્યા કે-જે ઘરમાં શ્રી પુરૂષનું કામ કરે તેનું શું થાય ??
શારદાકુટુંબ કહે કે તે કુટુબ વિનાશ પામે. જે પુરૂષ ગુહ્યની વાત સ્ત્રીને કહે તે પુરૂષનું ઘર વિનાશ પામે.’ આ પ્રસગ ઉપર એક કોળીનું દૃષ્ટાંત છે તે આ પ્રમાણે
અપૂર્ણ
સંવત્સરી અને ખમતખામણાના પત્રો.
મહેરબાન જૈન ધમ પ્રકાશના અધીપતિ સાહેબ !
નીચેની હકીકતને આપના પત્રમાં સ્થાન આપવા કૃપા કરશે, સવત્સરી ખમતખમણા સંબંધે જે પત્ર લખાય છે તે સંબંધમાં ચાલતા જમાનામાં ઉહાપોહ થાય છે અને તે વાત સર્વ બંધુઓના તણુવામાં છે, છતાં થોડા વખત પછી પર્યુષણ પર્વ આવનાર હોઇ યાદદાસ્ત તાજી કરવા આ હકીકત જાહેર કરૂ છું.
સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ કરતાં જગતના ચારાશી લાખ જીવાનિ સાથે આપણે ખમતખમણા કરીએ છીએ. આ ખમતખમા શુદ્ધ અંતઃકરણથી થતા હશે કે કેમ ? જો શુદ્ધ અંતઃકરણથી થતાં હોય તે! પછી દરેક સ્થળે પત્રા લખવાનુ પ્રચાજન શું ? આપણે ડાહ્યા અને બુદ્ધિશાળી ગણાતા હોવા છતાં રૂડીના ગુલામ બની ગાડરિયા પ્રવાહ માફક દેખાદેખીથી કાર્યાં કરીએ છીએ; જૈન ધર્મ પાળનારને રાગદ્વેષની મિષ્ટ હાયજ નહિ. દરેક પ્રત્યે સમભાવ હોવા જોઇએ; છતાં જો ન્યૂનાધિકપણુ હોય તો જૈન નામને આપણે સાર્થક કરતા નથી એમ મારૂં માનવુ છે.
બધુએ ! આપને પૂછું છું કે આવા પત્રા લખવા બેસે છે. તે વખતે કાઈના પ્રત્યે રાગ દ્વેષ કે વૈવિરોધ હોય તેને! ત્યાગ કરે છે કે કેમ ? અન્ય સામાના પ્રત્યે તમારા નિ પ્રેમ છે કે શી રીતે છે ? તે તેવા પ્રેમ ન હોય અને વિરોધભાવને વિસરી નહીં તા પછી પત્રો લખવાથી સાર્થક શુ? ભુતકાળના આપણા વિડેલા સરળ પિરણામી હતા અને તેને અરસપરસ ભાતૃભાવ હૈ!ઇ આવા પત્ર લખવાની રૂઢી નહોતી. આજકાલ આપણે કેવા અન્યા છીએ તે વિષે લખવા જરૂર નથી. પણ ‘ઉપરકી અઢી, ભીતી સમજી જાણે એ કથનાનુસાર બાહ્ય દેખાવમાં મશગુલ બન્યા, પરંતુ ધર્મના ખરા સ્ફુર્યને

Page #23

સવત્સરી અને મતખમણાના પત્ર.
૧૫૭
તણી શકયા નથી એમ જણાય છે.
પૂજય મુનિમહારાજે-આપે સંસાર ત્યાગી ઇંદ્રિયા પર વિજય મેળળ્યે, સમભાવના શિખરે ચડડ્યા, દરેક જીવ પ્રત્યે સમાન દ્રષ્ટિવાળા હોવા છતાં આપને આવી ઉપાધિમાં પડવાનું કારણ શું ? માત્ર બાહ્ય દેખાવમાં તણાઈ શ્રાવક પાસેથી પૈસા કઢાવી નકામું ખર્ચ કરાવવાનું આપને શું પ્રયજન છે તે સમજી શકાતું નથી.
વ્હાલા બંધુઓ અને પૂજ્ય મુનિમહારાજો ! વિચાર કરો, જમાને બદલાતા ાય છે તે સાથે આપણે પણ વિચાર કરવાની આવશ્યકતા છે, તે પછી ખાસ વિચારપૂર્વક આ રૂઢી બંધ કરવી અને કરાવવી જોઇએ.
કાર્ડ કવરની કીમત બેવડી થઇ છે. રૂઢીથી લખાયેલ પત્રા જોઇને ફેંકી દેવાય છે અને પૈસા ખર્ચ ખાતે મડાય છે. જો તેવા નિરર્થક ખરચાતા પૈસાને બચાવ કરી આપ ધર્મપ્રેમી કે દેશપ્રેમી હા તે
તેને સદુપયોગ કા તા તે પૈસે વ્યાજ શીખે વા માગે તે વાપરી
રૂટીના રસ્તે ગયેલ પૈસાના અદ્દલાની આશા રાખશે નહીં,
સહુ પ્રત્યે નમ્ર ભાવે આ હકીકત ાહેરમાં મૂકું છું. આશા છે કે વાંચનાર બધુંઆ દરેક ઠેકાણે આવા ખર્ચે કમી કરવા અને કરાવવા બનતી. કાશીપ કરશે એવી આ સેવકની વિનતિ છે.
પુરૂષોત્તમ વીરચંદ સંઘવી, વનાળા.
મેળવી શકશે; પરંતુ
શ્રી ઋષભદેવનું ચૈત્યવંદન.
અ ૧
અરિહંત ના ભગવંત નમા, પરમેસર જિનરાજ નમે; પ્રથમ જિનેસર પ્રેમે પેબત, સિદ્ધાં સઘળાં કાજ નમે, પ્રભુ પારંગત ધરમ મહેાદય, અવિનાશી અકલંક ના; અજર અમર અદ્ભુત અતિશય નિધિ, પ્રવચન જલધિમયકનમા અ તિહુઁયણુ ભવિયન મનવષ્ટિય-પૂરણ દેવરસાલ નમા; લળી લળી પાય નમું હું ભાળે, કર જોડીને ત્રિકાળ નમે. સિદ્ધ બુદ્ધ તું જગ જન સજ્જન, નયનાનદન દેવ નમે; સકળ સુરાસુર નવર નિયક, સારે અહેાનિશ સેવ નમે. તુ તિર્થંકર સુખકર સાહિબ, તુ નિષ્કારણુ બધુ ના; શરણાગત ભવીને હિતવત્સલ, તુહી કૃપારસ સિંધુ નમેા.
અ ય
જૈન શાસનથી મુત વ પમાડવામાં ચંદ્ર સમાન. ૨ દેવવૃક્ષ-કલ્પ વૃક્ષ કરે છે.
૧
૦ ૩
૦૪

Page #24

૧પ૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
અ૦ ૭
કેવલ જ્ઞાનદશે દશિત- લેકાલોક સ્વભાવ નમો. નાશિત સકળ કલંક કલુષગણ, દુરિત ઉપદ્રવભાવ નમે. અ. ૬ જગચિંતામણિ જગગુરૂ, જગહિતકારક જગજનનાથ નમઃ ઘર અપાર ભવાદવિારણ, તું શિવપુરનો સાથ નમો. અશરણ શરણ નિરાગ નિરંજન, નિરૂપાધિક જગદીશ નમે બેધિ દી અનુપમ દાનેસર, જ્ઞાનવિમલ સૂરીશ નમે. અ. ૮
અર્થ. અરિહંતને નમસ્કાર થાઓ, ભગવંતને, પરમેશ્વરને, જિનરાજને નમસ્કાર થાઓ. પ્રથમ જિનેશ્વર કષભદેવને પ્રેમવડે જેવા માત્રથી અથવા તેઓ આપણી સામે પ્રેમવડે જેવે તેથી સર્વ કાર્ય સિદ્ધ થાય છે એવા પ્રભુને નમસકાર થાઓ.1. પ્રભુ (સમર્થ), પારંગત (ભવન પારને પામેલા ), પરમ મહદયવાળા, અવિનાશી, અકલંક (કર્મ કલંકથી રહિત ), અજર ( જરા રહિત ), અમર (મૃત્યુ રહિત ), અદ્દભુત અતિશયોના નિધાન (સ્થાન) એવા અને પ્રવચન તે જૈનશાસન તદ્રુપ સમુદ્રને ઉલ્લસિત કરવામાં મૃગાંક (ચંદ્ર) સમાન એવા પરમાત્માને નમસ્કાર થાઓ. ૨. ત્રણ ભુવનના ભવ્ય જેના મનવાંછિત પૂરવાને કલ્પવૃક્ષ સમાન એવા પ્રભુને ચરણે હું લળી લળી નમસ્કાર કરું છું. હે ભવ્ય ! તમે પણ હાથ જોડીને તેમને ત્રિકાળ નમસ્કાર કરે. ૩. સિદ્ધ, બુદ્ધ, જગતમાં રહેલા સજજન મનુષ્યના નેત્રને આનંદ પમાડનારા હે દેવ ! તમને નમસ્કાર કરું છું. વળી સર્વ સુર અસુરને મનુષ્યના નાયક (અને રાઓ) જેમની અહેનિશ (રાત્રિદિવસ ) સેવા કરે છે તેમને નમસ્કાર થાઓ. ૪. હે પ્રભુ ! તું તીર્થકર છે, સુખકર સાહિબ -- સુખને આપનાર સ્વામી છે, નિષ્કારણ બંધુ છે અને શરણે આવેલા ભવ્ય જીવોના હિતવત્સલ – હિતને વાત્સલ્ય કરનારા છે, તેમજ કૃપારસના સમુદ્ર છે, એવા હે પ્રભુ ! તમને નમસ્કાર થાઓ. ૫. કેવળજ્ઞાનરૂપ આદર્શ વડે કલાકના સ્વભાવ દેખી રહ્યા છે એવા આપને નમસ્કાર થાઓ. વળી જેમન. સકળ કલંક ને કલુષભાવ નાશ પામ્યા છે એવા અથવા ભવ્ય જીવોના સર્વ કમકલંક ને. તેમજ કલુષિત ભાવને નાશ કરનારા, વળી દુરિત (પાપ)થી ઉત્પન્ન થયેલા ઉપદ્રવનો પિતે નાશ કરનારા એવા તમને નમસ્કાર થાઓ. ૬ જગતમાં ચિંતામણિરત્ન સમાન (વાંછે: પૂરક), જગતન: ગુરૂ, જગતના હિત કરનાર અને જગતમાં રહેલાં મનુના
૧ કેવળજ્ઞાનરૂપ આદર્શ—કાચવો. ૨ કપ કલંક અને માફા અવસાયના સમૂહને નારા કરનાર. ૩ ઉભા રહિત-અનુપમ એવી બધિ-સંમતિ.

Page #25

શ્રી ઋષભ દેવનું ચૈત્યવંદન.
૧૫૯ નાથ એવા હે પ્રભુ! તમને નમસકાર. હે સ્વામી ! તમે ઘોર ( ભયંકર) અને અપાર એવા આ ભવસમુદ્રમાંથી તારનાર છે અને મેલનગરે જવાના સાર્થવહ છે. તમને હું નમસ્કાર કરું છું. ૭ અશરણને શરણ, વીતરાગ, નિરંજન (કર્મરૂપ અંજન વિનાના), સર્વ ઉપાધિ વિનાના અને જગતના ઈશ (સ્વામી) ! તમને નમસ્કાર થાઓ. હે પ્રભુ! આપ મોટા દાનેશ્વરી છે, તેથી મને અનુપમ એવી બેધિ (સમકિત) આપો. આપ જ્ઞાનવડે નિર્મળ છો અને પૂજ્ય જનમાં શ્રેષ્ઠ છે, તેવા આપને નમસ્કાર થાઓ. આમાં કર્તાએ પિતાનું જ્ઞાનવિમળસૂરિ એવું નામ સૂચવ્યું છે. ૮
શ્રી સિદ્ધાચળનું ચૈત્યવંદન,
(અર્થ સહિત) વિમલ કેવલ જ્ઞાન કમલા, કલિત ત્રિભુવન હિતકરે; સુરરાજસસ્તુતચરણપંકજ, નમે આદિ જિનેશ્વર. વિમલ ગિરિવર શૃંગમંડન, પ્રવર ગુણગણ ભૂધરે; સુર અસુર કિન્નર કેડિ સેવિત, નમે આદિ જિનેશ્વર.. કરી નાટક કિન્નરીગણ, ગાય જિનગણ મનહર નિર્જરાવલી નમે અહોનિશ, ન આદિ જિનેશ્વર, પુંડરીક ગણપતિ સિદ્ધિ સાધી, કેડી પણ મુનિ મનહરે; શ્રી વિમલ ગિરિવર શૃંગ સિધ્યા, નમે આદિ જિનેશ્વર.. નિજ સાથ સાર્ધક સુર મુનિવર, કેડિનંત એ ગિરિવર મુકિનારમણી વર્યા રંગે, ન આદિ જિનેશ્વર, પાતાલ નર મુરલોકમાંહી, વિમલ ગિરિવરને પરં; નહિ અધિક તીરથ તીર્થ પતિ કહે, નમે આદિ જિનેશ્વર. એમ વિમલ ગિરિવર શિખર મંડન, દુઃખવિહંડણ બાઈએ; નિજ શુદ્ધ સત્તા સાધનાર્થ, પરમ જ્યોતિને પાઈએ. જિત મેહ કહ વિ છહ નિદ્રા, પરમપદસ્વિત જયકર;
ગિરિરાજસેવાકરણતત્પર, પદ્મવિજય સુહિતકર." ૧ નિર્મળ કેવળજ્ઞાનરૂપી લક્ષ્મીને વરેલા, ત્રિલેકવાસી સહને હિતકારી અને ઈન્દ્રએ જેના ચરણકમળ સેવ્યા છે એવા આદીશ્વરે પ્રભુને નમસ્કાર.
૨ વિમલાચળ તીર્થરાજના શિખરને શોભાવનાર, શ્રેષ્ઠ ગુણરત્નના ધારક અને કરોડે ગમે દેવ, દાનવ ને કિન્નરવડે સેવાયેલા આદીશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર
૧ નાનરૂપી લટ મી. ૨ દેવતાઓની શ્રેણિ. ૩ પાંચ ક. ૪ થવીર. ૫ અનંતા કોડ. ૬ ગિરિરાજ થકી. ૭ મોક્ષને.'

Page #26

૧૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૩ કિન્નરીએ જ્યાં નાટક-નાટારંભ કરતી પ્રભુના ગુણગાન કરે છે અને દેવોના સમૂહો સદા પ્રભુને પ્રણમે છે તે આદીશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર.
૪ પાંચ કરોડ મુનિએ સગાથે પુંડરીક ગણધરે ( પ્રભુની અનુમતિથી ) વિમલાચળ ઉપર અણુરાણ કરી આત્મકલ્યાણ સાધ્યું-સુંદરમોક્ષપદ વચ્ચે તે આદીશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર.
૫ આત્મકલ્યાણ સાધનારા કરોડોગને શુરા મુનિવરે જેના આલખને રત્નત્રયીનું આરાધન કરીને સહજે શિવસુંદરીને વર્યા તે આદીશ્વર પ્રભુને નમસ્કાર.
૬ ત્રણે ભુવન-સ્વર્ગ મૃત્યુ ને પાતાળમાં વમળાચળથી ચિઢયાતુ કાઇ ખીજું તીર્થ નથી એમ તીના નાયક સ્વમુખે કહે છે તે શ્રીઆદીશ્વરપ્રભુને નમસ્કાર.
૭ એ શ્રી વિમળાચળ તી રાજના શિખરને શેાભાવનાર, દુઃખ દારિદ્રને ચૂરનાર શ્રીપરમાત્મપ્રભુનું ધ્યાન ધરીએ અને પરમાત્મ સમાન નિજમાનું ( અવરાયેલુ –ઢંકાયેલું )સ્વરૂપ પ્રગટ કરવા નિમિત્તેજ સાચું લક્ષ્ય સાધીને એવુ· ધ્યાન ધરીએ તે પરમાત્મદશા પામીએ.
૮ મેહ, ક્રોધ, વિžાભ અને નિદ્રા-આળસ વિકથાદિ પ્રમાદને જીતીને જે ભવ્યાત્મા પરમપ-મેાક્ષ પમાડનાર શ્રીવિમળાચળ તીરાજની સેવા કરવામાં તત્પર રહે છે તે ઉત્તમ પ્રકારે સ્વહિત સાધી શકે છે. એમ પદ્મવિજયજી મહારાજ આ ગિરિરાજને આદીશ્વર મહારાજના ચૈત્યવંદનમાં સ્તવે છે. એવુ· લક્ષ્ય જાગ્રત થાએ! ! -::-~~ઇતિશમૂ.
લગ્નપ્રસંગના રહસ્યમય મુદ્રાલેખા.
( અનુસંધાન પૃષ્ઠ-૬૪ થી. )
ખરૂં લગ્ન શુ છે ? :–લગ્ન પ્રાણવિકાસનું વ્રત છે. સ્વર્ગ પંચનું પગથિયુ છે. માનવ ખાલના ધ માર્ગ છે, પરણવું એટલે પ્રભુતામાં પગલાં પાડવાં છે. વર કાણુ ? -આત્મા ઓળખે તે વર, ને ન ઓળખે તે પર. કન્યા કેવા વરની વાંચ્છના કરે છે ? :
નિહુ અધુરા નિહ સમાવડા, પણ પ્રાણેશ્વર જીવન નિયન્તા, જેના આદેશગમ ઉંચું જોઇ, નેત્રધારી પ્રણય તેા કરૂ. સંસારસાગરમાં મ્હારી નાકા, જેના કરાશલ્યમાં ધરૂ, એવા રસવીર નાવિક, મ્હારા આત્મજેતા યશસ્વી સ્વામિન્. મ્હારા આશાકેન્દ્ર હૃદયનાથ, મ્હારા પૃથ્વી ઉપર પ્રભુ, અહારાત્ર નમન કરવા, પ્રેમથાળ ભરી પૂજવા, મ્હારે ગૃહદેવ ોઇએ છે. સપ્તપદીના સાત માના અર્થ:-(આ મંત્રેા કાણુ સમજે છે ? ) મ્હારો આત્મા ત્હારા આત્મા સાથે જોડું છું,

Page #27

જૈન ભાઈઓ જાગશે કે ?
૧૬૧ મહારા પ્રાણ હારા પ્રાણ સાથે જોડું છે. મ્હારાં અસ્થિ ન્હારાં અરિ સાથે જોડું છું. મહારૂં માંસ હારા માંસ સાથે જોડું છું. હારી ત્વચા તારી ત્વચા સાથે જોડું છું. ભર્તી સંતુષ્ટ ભાર્યાથી, ભાર્યા ભર્તાથી તેમજ;
સદાયે કુળમાં જેહ, ત્યાંજ કલ્યાણ શાશ્વત. છેવટની શીખામણ –
એ નેહના હૃદય ઉજવળ પુત્ર પુત્રી, મા ભૂલશે કદી તમે નિજ કુળધર્મ સહુમારૂ સહુ ભદ્રજ નેહલગ્ન, ને લગ્ન સ્નેહમાંહી દિવ્ય વિલાસ શેભા.
- જૂE:- યંતિલાલ છબીલદાસ,
जैन भाइओ जागशो के ? જમાનાની બલિહારી છે. આપણા શાસ્ત્રો પણ ફરમાવે છે કે દેશ, કાળ અને ભાવને માન આપીને ચાલવું. કોણ જાણે અમારા વડીલોના મનમાં શુંએ વાત આવી હશે કે જેથી ભવિષ્યને વિચાર કર્યા વગર કચ્છી દશા વીશા ઓસવાળ જૈન ભાઈઓ સાથે જ્ઞાતિજનવ્યવહાર બંધ કર્યો હશે? કદાચ તે વખતે તેમના મનમાં ગમે તે કારણે હશે, પરંતુ જ્યારે જમાને પોકારી પિકારીને કહી રહ્યું છે કે “તમે ઐકય કરો ” તમારી અધોગતિનું કારણુજ તમારી આપસની ફૂટ છે. સેંકડો વરસો થયા હિંદુ મુસલમાન નાહક લડી મરતા હતા અને પારણામ એ આવ્યું કે તે બન્ને કેમ પાયમાલ થઈ ગઈ. એક જમાને હતો કે જ્યારે મુસલમાન બાદશાહો પૂર્ણ સત્તાવાન હતા તેમજ એક જમાને હતું કે હિંદઓનું રામરાજ્ય હતું. આ પણ જમાને છે કે જેમાં એ બન્ને કોય ગુલામીમાં સબડી રહી છે. તેમજ એક જમાને હતું કે જેનો રાજ્ય કરતા હતા, જેને મેટા મેટા અમાત્યા હતા, આ જમાને છે કે જેનો રાજ કાજમાં શું સમજે? ચેડા નાના નાના હિંદુ મુસલમાન રાજાઓ છે, પરંતુ તેઓ તે સામાન્ય પ્રજાજનના કરતાં વધારે ગુલામીમાં સપડાયેલા છે. આટલી પ્રસ્તાવના કર્યા બાદ હું મારા મૂળ વિષય ઉપર આવું છું
કચ્છી શા વિશા ઓસવાળ જૈન ભાઈઓ મોટી મોટી બાદશાહી સખાવતોને માટે જગપ્રસિદ્ધ છે. સિદ્ધગિરિ ઉપર શેઠ કેશવજી નાયકની ટુંક, આલીશાન ધર્મશાળાઓ, બાળાશ્રમો સાક્ષી પૂરે છે. તેમજ કરોડોના વ્યાપારમાં આ ભાઈઓ એક્કા ગણાય છે. આવી માતબર કે મથા બીજા જૈન ભાઈઓને જુદા

Page #28

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. રહેવું કેમ પરવડે છે, તેની સમજ પડતી નથી. આજે આપણાં લગભગ બધાં તીર્થો ભયમાં આવી પડ્યા છે. અમારા વડીલોએ આવા કરોડની કિંમતના દેવાલ અને વારસામાં આપ્યા છે, જે જોઈને દુનિયાના મુસાફરો હેરત પામે છે. તેવા દેવાલય બનાવવાની અમારામાં તાકાત છે? બનાવીએ તે શું પણ તે સાચવવાની પણ અમારામાં તાકાત છે ? હરગીજ નહી, છતાં અમારા મજાજનો પાર નથી.
જૈન ભાઈઓ, હવે તે ચેતે, હવે તો અધોગતિની અવધિ થઈ છે, હજી પણ નહિ ચેતીએ તે દુનિયામાં આપણી હસ્તી પણ રહેવી મુશ્કેલ છે. હવે તો આપ આપસના મતભેદો છેડી દે. આપણા મુંબઈ ભાયખાળાના મંદિરની કરોડ રૂપિઆની કિંમતની જમીન ઈમ્પમેન્ટ ટ્રાટે છીનવી લીધી છે, ગીરનાર ઉપર આપણી માલીકીનો બંગલો નવાબસાહેબે છીનવી લીધું છે, કાંકરોલીના કૌન દેવાલયના મૂર્ખ લોકેએ ચૂરેચૂરા કરી નાખ્યા છે. શ્રી સિદ્ધગિરિ ઉપર પાલીતાણાના ઠાકોર સાહેબ ને ઈચ્છવા જોગ દખલગીરી કરી રહ્યા છે, શ્રી આબુજી ઉપર આપણે સીધો રસ્તા ગેરદેવે પચાવી બેઠા છે અને આપણને આપણા લબાચા લઈને ડુંગરનાં આડા રસ્તે જવું પડે છે. આ કરતાં વધારે છેગતિ શું હોઈ શકે ? આપણે હિંદુસ્તાનની તમામ કેસમાં એક અગ્રગણ્ય વેપારી કોમ ગણાવાનો દવે કરીએ છીએ, છતાં આપણી આવી બુરી દશાનો એક પળવાર પણ વિચાર કર્યો છે ? હવે સમય પાકી ગયે છે, એય કરે, એક્ય કરે, દશા વિશા ઓસવાળ ભાઈઓ સાથે મસલત ચલાવે, સંપ કરો. તમે મટી મોટી મીલે ચલાવે છે, કરોડના ઝવેરાતના વેપાર કરી છે, તે શું તમે પિતાના ઘરનો ઝગડે દૂર ન કરી શકો ? શેઠ નરોતમદાસ ભાણજી, શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈ, તમે સુધારક છે, વિલાયતની મુસાફરી કરી છે, મોટા દીલવાળા છે, તમારા ઉપર લક્ષમીદેવી તેમજ સરસ્વતી દેવીની સંપૂર્ણ કુપા છે, તમે ધાર તે કરી શકે તેવા છો, તમો મહાત્મા ગાંધીના ભક્ત છો, છતાં પણ આપણા પિતાના ઉદ્ધારને વિચાર પણ તમારા મનમાં નથી આવતો? લાલભાઈ ગયા, મનસુખ ભાઈ ગયા, હવે અમે અમારી દ્રષ્ટિ તમારા ઉપર ન ફેંકીએ તે કેના ઉપર ફેંકીએ? કુંવરજીભાઈ કે જમનાભાઈ શેડ તો હવે વૃદ્ધ થયા છે, છતાં આપના મનમાં તો તેઓ ઉભા જ રહેશે. માટે સમય ઓળખ હવે કેમ સેવાના કામ કરે, સોનામાં સુગંધ મળશે. તમારી સુવર્ણમય કતિ શી થી નીકળશે. ૧
શા પોપટલાલ ત્રીભવનદાસ
- એ. સે. જૈન યુવક મંડળ. ૧ તા.-.-હેવાની જરૂર નથી કે આ ઓસવાળ બાદ અન્ય જે બાદ કરતાં ચારિત્ર કે આચારમાં કે પગ રીતે ઉતરતા નથી.
--
--

Page #29

શ્રી જેને ધમ પ્રકાશ.
- ૧૬૩
હિતશિલા. ૧ “એકડે એક ને બગડે બે” અર્થાત એકથી થાય તેવા કાર્યમાં બે મનુષ્ય પડે તો તે કાર્ય ચોકસ બગડેજ, માટે કોઈ પણ કાર્યમાં બે જણાએ તા પડવું જ નહીં.
આનો સાર એ નથી કે બીજાની સહાય ન લેવી, જે કાર્ય પિતાથી બને તેવું ન હોય તેમાં ખુશીથી બીજાની સહાય લેવી, પણ ઈર્ષ્યા તરીકે એકે કામ શરૂ કર્યું તે બીજાએ પણ તે કાર્ય હાથ ધરવું નહીં. એવો આ હિતશિક્ષાને સાર છે.
૨ “પરોપદેશે પાંડિત્ય તજી દેવું.” અર્થાત્ પરને ઉપદેશ દેવામાં પંડિત ન બનવું. પિત કર્યા પછી તે કાર્ય વિષે બીજાને કહેવું. બીજાને કરી દેખાડિવું. આવી સજજનોની રીતિ હોય છે. ૩ ઉત્તમ જનોએ આ સંસારની સ્થિતિ સમજીને શું વિચાર કરે તે કહે છે
માટે મનમાં સમજીને, વિચારીને કર વેંત કયાંથી આવ્યું ક્યાં જવું?, ચત! ચેત !નર ચેતી શુભ શીખામણું સમજીને, પ્રભુ સાથે કર હેત; અંતે અવિચળ એજ છે, ચેત!ચેત ! નર ચેતા
: વહેરા. રાજપાળ મગનલાલ ખાખરેચી,
એક પ્રશ્ન. કોઈ વ્રતધારી શ્રાવિકાને ધાવણું બાળક હોય અને તે પુત્રી હોય તે તેને પિષધમાં ધવરાવાય કે નહીં? જો ન ધવરાવાય તો તેનાથી પિષધ થઈશકતા નથી અને દરવર્ષે અમુક સંખ્યામાં પિષધ કરવાનો તને નિયમ છે તેને ભંગ થાય છે. તેનું શું કરવું ? કોઈને બાળક સંપાય તેવી સ્થિતિ નથી. બાળક બીજા પાસે રહે તેવું પણ નથી. ઉપરાંત બાળક પુત્ર હોય તે શું કરવું? આ પ્રશ્નને ઉતર મુનિ મહારાજ કે સૂરીશ્વરએ જૈનધર્મ પ્રકાશના તંત્રી ઉપર લખી મોકલવા કૃપા કરવી.
>_ /
એક શ્રાવિકા. એક સાવચેતી. હાલ ચાંદીના સિદ્ધચક બનાવવાની પ્રવૃત્તિ બહુ વધી ગઈ છે, કોઈ કોઈ તે ચાંદીના પ્રતિમાજી અને અષ્ટમાંગલિક પણ બનાવે છે. પ્રથમ તે પંચધાતુ પીતળ વિગેરેના બનતા હતા, તેમાં જોખમ ન હતું, આમાં જોખમ છે. ઘણી જગ્યાએથી ચેરાઈ જવાના ખબર આવે છે અને તેને પરિણામે તેની મહા આશાતના થાય છે. તેથી પ્રથમ પ્રમાણે પંચધાતુના બનાવાય તે શ્રેષ્ઠ છે. ચાંદીના બનાવનારા બંધુઓના તે શુભ ભાવ છે, દ્રવ્યને વ્યય પણ વિશેષ કરે છે, છતાં ઉપરના કારણથી આ બાબતમાં સાવચેતી રાખવા માટે લખવાની જરૂર પડી છે. રાજજો તેને રેગ્ય ઉપગ કરશે.

Page #30

પુસ્તકની પહોંચ
पुस्तकोनी पहांच.
૧ આબુ જેનમંદિરેકે નિર્માતા આ નામની બુક પન્યાસજી શ્રી લલિતવિજયજી મહારાજે તૈયાર કરેલી તે શ્રી આત્માનંદ જૈન સભા અંબાલા તરફથી છપાઈને પ્રગટ થઈ છે. બુકની અંદર ઘણી હકીકતે આવશ્યકતાવાળી સમાવેલી છે. અબુદગિરિ કલ્પ આપે છે. ખાસ કરીને વિમળશાહ ને વસ્તુપાળ તેજપાળને અંગે ઘણું લખાણ છે. પ્રાસંગિક બીજી બહુ વાત આપી છે. ખાસ વાંચવા લાયક છે. ભાષા હિંદી છે. ટાઈપ શાસ્ત્રી છે. કિંમત આઠ આના છે. ભાવનગર શ્રી જેન આત્માનંદ સભામાંથી પણ મળી શકશે.
૨ સિંદુર પ્રકર કિંવા સૂકતમુક્તાવાળી. આ શતાર્થિક શ્રી સેમિપ્રભસૂરિકત કાવ્ય કે જેમાં દરેક વિષય પર ચાર ચાર વૃત્ત આપેલા છે, તે ગુજરાતી અર્થ સાથે તૈયાર કરીને શ્રી મુંબઈ પિનાલાલ જૈન હાઈસ્કૂલના ધાર્મિક શિક્ષક શાહ માવજી દામજીએ બહાર પાડેલ છે. અંદર કર્તાનું ચરિત્ર આપ્યું છે. લેકને અકારાદિકમ બતાવ્યું છે અને આ કાવ્યમાં આવેલા જુદા જુદા ૧૩ વૃત્તાના લક્ષણે શ્રતધમાંથી આવ્યા છે. તેના અર્થો પણ આપ્યા છે. કિંમત પાંચ આના રાખી છે. પ્રયત્ન ઉત્તમ છે. બીજી આવૃત્તિ વખતે હજુ વધારે લક્ષ્ય આપીને સુંદર બનાવવા યોગ્ય છે.
૩ નકાર ને કરેમિભંતે. આ બે સૂત્ર સંબંધી ઘણી હકીકતોનો સંગ્રહ કરીને આ બુક પરભુદાસ બેચરદાસ પારેખે તૈયાર કરી છે અને શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ગ્રંથાવલીના સેક્રેટરી વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદે પ્રગટ કરી છે. જાણવા લાયક ઘણી હકીકતનો સમાવેશ કર્યો છે. કિંમત રાખવામાં આવી નથી. નમસ્કારના સંબંધમાં પ્રારંભના ૩૬ પૃટમાં પ્રશ્નોત્તર રૂપે ઘણી હકીક્ત આપી છે. ત્યારપછી પર પૃષ્ટમાં કરેમિ ભંતેને લગતી હકીકત જુદા જુદા મથાળા નીચે લખી છે. તેમાં સામાયિકનું સ્વરૂપ બહુ સારી રીતે સમાવ્યું છે. વાંચવા સમજવા મનન કરવા લાયક છે.
- ૪ ભારતકીર્તન અને ૫ હિંદુસંસાર ચિત્ર.
આ બે બુકે જેના લેખક મોરબી નિવાસી વલ્લભજી ભાણજી મહેતા છે, તેના પ્રકાશક જુદા જુદા ગૃહસ્થ છે. બંને બુક વાંચવા લાયક છે. આપેલા નામને શોભાવે તેવી છે. બંને બુક પદ્યબંધ રચનાવાળી છે. પહેલી બુકની કિંમત ચાર આના રાખી છે, બીજી બુકની કિંમત રાખવામાં આવી નથી. બીજી

Page #31

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૧૬૫
બુકમાં મોરબીના દાનવીર શેઠ અંબાવીદાસ ડોસાણીને ફોટો અને તેનું ચરિત્ર આપવામાં આવેલ છે. તે સાથે તેમણે કરેલી લાખ રૂપીઆ ઉપરાંતની સખાવતનું લીસ્ટ આપવામાં આવ્યું છે. તે દ્રવ્યવાનને માટે અનુકરણીય છે. અમને એ બંને બુક જયંતિલાલ છબીલદાસ તરફથી ભેટ મળી છે તે આભાર સાથે સ્વીકારીએ છો.
૬ સુબોધ ભજન સંગ્રહ. આ બુક સંઘવી પુરૂષોત્તમ વીરચંદ ઉનાળાવાળાએ પતે બનાવીને પ્રસિદ્ધ કરી છે. ભજને અસરકારક છે. વાંચવા લાયક છે. પૃષ્ટ જેટ છે. કિંમત ચાર આના રાખી છે, પણ જૈનધર્મપ્રકાશના ગ્રાહકેને માત્ર રિટેજનો અર આને મોકલવાથી મોકલવા લખે છે.
- ૭ ધર્મપરીક્ષા ગ્રંથ. સટીક.
શ્રીમદ્યશવિજય ઉપાધ્યાય વિરચિત આ ગ્રંથ પણ વિવરણવાળે હેવાથી ઘણાજ ઉપયોગી છે. ખાસ વાંચવા લાયક છે. અનેક બાબતોના શાસ્ત્રાધાર સાથે ખુલાસા કર્યા છે. પંડિત ભગવાનદાસ હરખચંદે શોધેલ છે અને શ્રી પાટણ હેમચંદ્રાચાર્ય સભાએ છપાવેલ છે. કિંમત લખી નથી. પ્રયાસ ઉત્તમ કર્યો છે પણ છાપનાર પ્રેસે તેને સફળ થવા દીધું નથી. ઘણું ટાઈપ ઉક્યા નથી. આ બાબતમાં હવે પછી બહુ સાવધાની રાખવાની જરૂર છે. સંસ્કૃતના અજ્યાસીને આ ગ્રંથ ખાસ વાંચવાની ભલામણ કરીએ છીએ.
૮ કેળવણીના અખતરા. આ બુક શ્રી દક્ષિણામૂક્તિ ભવન, ભાવનગર તરફથી બહાર પડેલ છે. તેની અંદર કેળવણીને લગતી ઘણી હકીકત સમજાવી છે, કેળવણીની વૃદ્ધિના ઈચ્છકોએ ખાસ વાંચવા લાયક છે. ખરી કેળવણી શેનું નામ? તે આ બુક વાંચવાથી સમજી શકાય તેમ છે. પ્રયાસ સ્તુત્ય છે. કેળવણીને અંગે આ ખાતું બહુ સારું કામ કરે છે. કામ કરનાર બંધુઓ નિ:સ્વાર્થ પ્રયત્નશીલ હોવાથી અમે તે ખાતાની ફતેહ ઈચ્છીએ છીએ. "
૯ જોતિષ સાર સંગ્રહ પ્રાકૃત,
હિંદી અનુવાદ સહિત. આ નાનો સખે પણ ઉપયોગી ગ્રંથ પંડિત ભગવાનદાસ જૈને હિa અનુવાદ કરીને બહાર પાડે છે. ગ્રંથકર્તાએ પિતાનું નામ જણાવેલ નથી, પરંતુ મંગળાચરણ ઉપરથી ન જણાય છે. તિષ વિષયના જીજ્ઞાસુઓને પ્રવેશક છે, ઉપયોગી છે. કિંમત બાર આના રાખી છે. અનુવાદક પાસેથી બીકાનેરમાં મળી શકે છે.

Page #32

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર.
૧૦ શ્રી અષ્ટાપદ તીર્થ પ્રજા. નિરજ કી વલુભવિજયજીની બનાવેલી આ પળ હલ થી હરાવિજયજી કી લાઈબ્રેરી અમદાવાદ તરફથી બહાર પાડવામાં આવી છે. પૂજા 'સુંદર બની છે. દેરાસરોમાં પાસ ભણાવવા લાયક છે. કિંમત રાખી નથી.
૧૧ શ્રી પ્રવિજયજી કૃત નવપદની પૂજા તથા
1. શ્રી રૂપવિજયજી કૃત પંચકલ્યાણકની પૂજા - આ બે પૂજા શ્રાવિકા વર્ગને ભણાવવામાં બહુ અનુકૂળ પડતી હોવાથી ગુરૂજી લાભશ્રીજીના ઉપદેશથી શ્રાવિકા ખાઈ હરકોરે ભાવનગરમાં છપાવી છે. શ્રાવિકાવગે સહાય આપી છે. ભેટ આપવામાં આવે છે. કિમત રાખેલ નથી,
જૈન બંધુઓ ! સહાય આપે.
શ્રી મુંબઈમાં ચાલતા શ્રીવર્ધમાનતપ આયંબીલ ખાતાને સં ૧૯૭૮ના જેઠથી. સં. ૧૯૭૯ના બીજા જોડ સુધીને હિસાબ ને રીપોર્ટ મંજુર કરવા અસાડ શુદિ ૧મે મળેલી મીટીંગને હેવાલ અમને મળે છે. તે ઉપરથી અધિક માસ સહિત તેર માસમાં સદરહુ ખાતામાં રૂ૩૪૦૦) ને ખર્ચ થયાનું જણાય છે; અને સદરહુ ખાતું નીભાવવા માટે ત્રીશ હજાર લગભગનું ફંડ થયું છે. તેના વ્યાજ ઉપરાંત બીજી સહાય મળ્યા કરે છે. આ ખાતુંજ એવું છે કે એમાં સહાય મળ્યાજ કરે. આ મીટીંગ વખતે પણ ઉદારદિલ શેઠ મોતીલાલ મુળજીભાઈએ રૂપ૦૧) આપવાની પહેલ કરવાથી રૂ૫૧૮૬)ની સહાય મળી છે આ ખાતાની શરૂઆત ના સં.૧૯૭૭માં કરવામાં આવેલ છે, પરંતુ સં. ૧૯૭૮ના વૈશાખ સુધી તે શેડ અમીચંદ છોગમલજી તરફથી ખચ આપવામાં આવેલ છે. ત્યારપછીથી શ્રી સંધ તરફથી એક વ્યવસ્થાપક કમીટી નીમીને આ ખાતું ચલાવવામાં આવે છે. તેના સેક્રેટરી છે. ૨. ચીમનલાલ જેસંગભાઈ પટવા છે. અમે એ ખાતાની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીએ અને યથાવ્ય સહાય આપવા જૈન બંધુઓને સૂચના કરીએ છીએ.

Page #33

થા. સ્થ ́ભ ૧૯થી૨૪.
ગ્રંથ પણ થયા છે, એની
શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ, ભા ભાગ ૪ કિંમત ત્રણ રૂપી, આ ભાગ હાલમાં મહાર પડ્યો છે. એમાં અંદર સહાય બીલકુલ મળેલી નથી. છતાં અનેક સંસ્થાઓને તેમજ મુનિમહારાજને અને સાધ્વીજીને ભેટ અપાયેલ છે, જે મગાવે તે સર્વને ભેટ આ પવાનું બની શકતુ નથી, તેથી કેટલાક મુનિરાજને ખોટુ લાગવા જેવું થાય છે, પણ અમે નિરૂપાય છીએ. લાઈફ મેમ્બરના કિમતમાં એક રૂપી આ ૪ આઠ આના લાગે છે. બહજ ઉપયોગી છે.
હૈયામાં આવે છે.
શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાક
૨૫: ચરિત્ર ભાષાંતરના દરો પત્ર મળી શકે છે. દરેક જૈન બંધુએ રાખવા લાયક છે,
વિભાગ લે. પૂર્વ૧૨ શ્રી સુષભદેવ અજિતનાથ ચરિત્ર.
વિભાગ ૨ જો. પ ૩ થી ૬ શ્રી સ ભવનાથ જેથી મુનિસુવ્રત સ્વામી સુધીના ચરિત્ર, વિભાગ ૩ જો. ૫ ૭૮–૯ જૈન રામાયણ અને ૨૧-૨૨-૨૩ મા પ્રભુના ચરિત્ર. વિભાગ ૪ થા. પ ૧૦ સુ શ્રી મહાવીરસ્વામી ચરિત્ર, ચારે વિભાગ સાથે મગાવનાર પાસેથી રૂા. ૧૧ લેવામાં આવરો પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર પણ આના સબધવાળું જ છે, તેમાં શ્રી જખસ્વામીનું ચરિત્ર ૧૯ કથાએ સાથે અને ખીજા આચાર્યનાં ચરિત્રા છે... ૧-૮-૦ શ્રી પ્રિયંકર નૃપ ચરિત્ર ભાષાંતર,
આ
ઉવસગ્ગહર સ્તાત્રના પ્રભાવ ઉપર આપેલું ચરિત્ર છે, તેની આ બીજી આવૃત્તિ છે. બહુ રસીક છે. વાંચવા માંડ્યા પછી પૂરૂ કર્યા શિવાય મૂકાય તેમ નથી. પ્રાંત ભાગમાં વધારે ગાથાના ઉવસગ્ગહર આપેલા છે. કિમત આના રાખેલ છે. પોસ્ટેજ ૦૧
શ્રી પાક્ષિક સૂત્ર, શ્રમણ સૂત્રાદિ સંગ્રહ (સ’સ્કૃત છાપા ને ગુજરાતી અર્થ સહિત)
આ પ્રતાકારે બહાર પાડેલ બહુ ઉપયાગી પુસ્તક છે. ગુરૂણીજી લાભશ્રીજીને એમાં ઘણા પ્રયાસ છે ને શ્રાવિકાસમુદાયની આર્થિક સહાય છે. સાધુ સાધ્વીને કુંજ હુંજ ઉપયોગી છે. આ ટીકાને આધારે વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે. ચાર પાક્ષિક ખામણા ને આહારના ૪૭ દોષ પણ આપેલ છે. કિંમત રાખવામાં આવી નથી. સમુદાયના અગ્રણીના પત્રથી જરૂર પૂરતી ભેટ મેાકલાય છે. પોસ્ટેજ ચાર આના લાગે છે તે મગાવનારે શ્રાવકદ્વારા મોકલવું પડે છે. આ ખાખત પત્ર ગુરૂણીજી શ્રી લાભશ્રીજી ઉપર રાંધણપુરી બજારમાં ઉપાશ્રયે. ભાવનગર. કરીને લખવે,

Page #34
अमारं पुस्तकाप्रसिद्धि सातुं. 1 ઉપાય છે. 1 કી રાસા કાકુમ. આવૃત્તિ ત્રીજી. . શિતિ ભવપ્રપંચ કથા. ભાષાંતર-વિભાગ 2 જે. : :: દેશ માાદ ભાષાંતર. વિભાગ ૧લે. આવૃત્તિ ત્રીજી. છે . પણિ કાલકા પુરૂષ શરિત્ર ભાષાંતર. પર્વ 7-8-9 (આવૃત્તિ ત્રીજી.) 2 જ વર્ધમાન દેશના. પ્રાકૃત, સંસ્કૃત છાયા સાથે. 6 શ્રી હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય (જૈનધર્મપ્રકાશમાંથી) ૧તૈયાર થાય છે. 7 શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. 8 શ્રી પ્રકરણ પુષ્પમાળા. વિભાગ 2 જે. (નાના નાના પ્રકરણ-સાથે.) 9 શ્રી ભેજ પ્રબંધ ભાષાંતર 10 ચારે દિશાના તીર્થોની તીર્થમાળા. (સાથે). બોય સત્તરી પ્રકરણ. ભાષાંતર સહિત. ગાથા 125 અર્થ સહિત અને તેમાં આવેલા અનેક વિષયોની અનુકમણિકા મા સભા તરફથી, છપાવીને બીજી આવૃત્તિ તરીકે હાલમાં બહાર પાડવામાં આવી છે. સાધુ સાધવીને તેમજ સંસ્થાઓ વિગેરેને ભેટ આપવા માટે નકલ પ૦૦ આ સભાના પ્રમુખ કુંવરજી આણંદજીએ તેમના સદ્દગત પત્ની રૂપાળીના શ્રેયા રાખેલી છે. મંગાવનાર સંસ્થા વિગેરેએ પિસ્ટેજ એક આનો મેકલ. સભામાં દાખલ થયેલા નવા મેમ્બરે. આ લાઇફ મેમર, 1 મોદી બબલચંદ કેશવલાલ પ્રેમચંદ, 2 શેઠ કેશવલાલ મગનલાલ ઠાકરશી. 3 શા-ચુનીલાલ કમળશી. હળવદવાળી. 4 શેઠ મેહનલાલ મેણેકચંદ ભાણજી. પહેલા વર્ગના મેમ્બર, 1 શા મંગલદાસ છોટાલાલ. 2 શેડ રતનચંદ મગનલાલ. 3 શા વીરચંદ રતનશી. અમદાવાદ અમદાવાદ, હાલ મુંબઈ ભાવનગર ખંભાત અમદાવાદ માંડલ For Private And Personal Use Only