Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
EGISTERED No. B. 156.
-
-
- - -
-
"ી છે :*
'
કે
-
મ
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
મારા નામ નકશાન
- ના
ये जीवेषु दयालवः स्पृशति यान् स्वल्पोपि न श्रीमदः દાંતા છે તે પાપનો ઘંતિ કે પાવિતા / ૧
स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयमहाव्याधिकोपेषु ये ... - તે શોત્તાવિત્રવારિતા શ્રેણાં તિ શુ છે.
“જે જીવોને વિયે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યનો મદ સ્વ-૫ પણ સ્પર્શ કરતો નથી, જે પરોપકાર કરવામાં થાકતા નથી, જે યાચના કર્યા સતા ખુશી થાય છે, પવનના ! ઉપ મહાવ્યાધિને પ્રાપ થયે સંતે પણ જે સ્વસ્થ રહે છે; એવા લોકોત્તર આશ્ચ- કાર માહર ચરિત્રવાળા 22 કેટલાક જુ મનુષ્ય હોય છે અથૉત બહુ અલ્પ હોય છે.”
સુનમુક્તાવલિ પુસ્તક ૨૮ મું. શ્રાવણ, સંવત ૧૯૬૮. શાકે ૧૮૩૮. અંક છે ,
પ્રગટ કર્તા. શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા. ભાવનગર.
: - ક ભાવેના. - પણ વિચાર ...
...
અનધિક-હીનાક્ષર શ્રત..., ઉલ અવતાર. .. .
.
: : : : : : : :
છે આ દીશામહોત્સવ.....
શ્રી “સરસ્વતી” છાપખાનું –ભાવનગર, મૂલ્ય રૂ ૧) પટેજ રો ૦-૬-૦ ભેટ “સાયે.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
માત્ર
અમારી સભા તરફથી છપાતા, છપાવાના ને તૈયાર થતા ગ્રંથા જૈનવર્ગ માં હજી વાંચનના શેખ બહુ અલ્પ છે તેમજ જ્ઞાનાભ્યાસ નામના છે અને તે સાધી ખર્ચ કરવાના અભિલાષીની સંખ્યા, પણ બહુ ઓછી છે તેથી જો એક ગ્રંથ એ જગ્યાએ છપાય તે તેથી વિશેષ લાભ નથતાં એક ન ગ્રંથ છપાતા અટકે. તેટલા માટે. જે જે જૈન સથાઓ તરફથી ગ્રંથા પ્રગટ કરવાનું કામ ચાલે છે તેમણે પેતા તરફથી છપતા કે છપાવાનાં ગ્રંથેનું લીસ્ટ આપવાની પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી છે તે બહુ ઉપયેગી છે. અમે પણુ તે હેતુી આવી નોંધ આપ્યા કરીએ છીએ.
d
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હાલમાં છપાતા ગ્રંથા.
આ ૬ શ્રો કર્મગ્રંથ ટીકા વિભાગ ૨ જે. (પાંચમા, છઠ્ઠા તથા સસ્કૃત ક ગ્રંથ) શેડ જીવણાઇ જેચંદ તથા રતનજી વીરજી તરફથી.
૨ શ્રી પચાશક ટીકા ( શ્રી હરિભદ્ર સુકૃિત ૧૯ પચાશક) શેડ સેભાગચંદ્ર કપુરચંદ્ર મુખર્કવાળા મારત
* ૩ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ. સંસ્કૃત પદ્યબંધ ( શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત. ) માજી સાહેબ બુધિસ હજી બહાદુર તથા શેઠ વીરચંદ દીપચંદ તરફથી. ૪ શ્રી પઉમરિયમ્ ( માગધી ગાથાળ ધ પૂર્વાચાર્યકૃત-અપૂર્વ ગ્રંથ ) જે ગૃહસ્થ ઇચ્છા જણાવશે તેના તરફથી.
૫ શ્રી જ્ઞાનસાર (અષ્ટક). પન્યાસ ગબીર વિજયજી કૃત ટીકા યુક્ત, બેન રામભા આણુંદજી તરફથી.
૬ શ્રી કાચડી ગ્રંથ શ્રીમલયગિરિષ્કૃત ટીકા યુક્ત. જે ગૃહસ્થ ઇચ્છા જણાવશે તેના તરફથી.
પ્રમેયરત્નકા ( ન્યાયને અપૂર્વ ગ્રંથ )
. ઝવેરભાઇ ભાઇચંદ ભાનગરવાળા તરફથી.
૮ શ્રી પાર્શ્વનાથ ચિત્ર સંસ્કૃત ગદ્યાધા પન્યાસ ચતુરવિજયજી મારફત એક ગૃહસ્થ તરફથી
આ ૯ શ્રો ધનપાછળ ચાધિકા સાથ તથ તીર્થીના કલ્પો સાર્થ, શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશના ગ્રાહકો માટે. સંભા પરથી, તૈયાર થયેલા તથા થતા ગ્રંથે.
૬ શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રંથ. પન્યાસ ગાર વિજયજી કૃત ટીકા યુક્ત ૧૧ શ્રી અધ્યાત્મસાર સીકનું ભાષાંતર
ત્રી કુવલયમાલા ભાપાંતર ( ઘણી સીક ને ચમત્કારિક કા ) બે શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ધ મૂળ અભ~ જી હજી કૃત પ પદે વિવેચન યુક્ત પ શ્રી ઉપાતિ ભવ પ્રપંચ ભાષાંતર
આવી ભબા થી દા વ્નમાં અલ ડૉ.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री जैन धर्म प्रकाश.
तत्र च गृहस्थैः सङ्गिः परिहर्तव्योऽकल्याणमित्रयोगः, सेवितव्यानि कल्याण मित्राणि, न लवनीयोचितस्थितिः, अपेक्षितव्यो लोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः, नवितव्यमेतत्तत्रैः, प्रवर्तितव्यं दानादी, कर्तव्योदारपूजा जगवतां, निरूपणीयः साधु विशेषः , श्रोतव्यं विधिना धर्मशास्त्रं, नावनीयं महायत्नेन, अनुष्टेयस्तदर्थो विधानेन, अवलम्बनीयं धैर्य, पर्यालोचनयायतिः, प्रावलोकनीयो मृत्युः, नवितव्यं परलोकप्रधानः, सेवितव्यो गुरुजना, कर्तव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तद्रूपादि मानसे, निरूपयितच्या धारणा, परिहर्तव्यो विवेपमार्गः, प्रयतितव्यं योगशुधौ, कारयितव्यं जगवद्गुवन बिम्बादिकं, लेखनीयं नुबनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गलजपः, प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गर्हितव्यानि पुष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशलं, पूजनीया मंत्रदेवताः, श्रोतव्यानि सच्चेष्टितानि, जावनीयमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझानेन, ततो जविष्यति जवतां साधुधमानुष्ठाननाजनता ।।
उपमितिनवप्रपञ्चा कथा.
५स्त २८ भु.
श्रा५५. सं. १८४८.
१८३४.
. . २. ५ मी.
जे अँई नयस्तत्त्वज्ञाय. एकत्व भावना.
SEENSE
राम-मागोडी. - म 1ि1, प्रभु०' थे . આવ્યો જીવ એકાકી, જવું એકલું મુકીને બાકી. / એ ટેક. મધું સંચય કરી દાન ન દીધું, ખાધું ન, રાખ્યું બાકી; લુંટનારે પછી લુંટી લીધું, પગ ઘસતી રહી માખી. જવું. ૧. સ્વજન સબંધી કઈ ન સાથી, પુણ્ય પાપ દેય સાખી; સુખ દુઃખ સહે જીવ એકાકી, લે નહીં માવિત્ર કોકી. ० २.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જૈનધમ પ્રકાશ
આખી;
પરણી ડહેલીલી લી, સ્વજન સગાં વળે થાકી; કાયા હારી ગ, અને કર્મ ક્ષય લઈ હાંકી. રણુમમાં લઇ હવે હારી, કરાર કરી વસુતિ હિર ચકી એકાકી વાવ, ચાલ્યા. પૃથ્વી પાખી. પ શ્રીપતિ ભૂપતિ કઇક ગયા પણ, રિધસિંધ રહી અહીં બાકી; ખાલી હાથ ખંખેરી ગયા કઈ, કઇક ગયા ધૂળ ફાકી. અભિમાની રાવણ ન રહ્યા જગ, કિરતિ રામે રાખી; અવસર આવ્યે જવું એકલુ, કાળ ફળ દે તાકી. મિથિલા પતિ નમિરાજ વય તેમ, ત્યાગી થયે એકાકી; લહેર ભાવના ભવન કાર્ગો, કુળદે ભાગી
૧ સ્વ. ૨. ફરી. દને. હું પ્રત્યેકપુર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्रकीर्ण विचार.
( લેખક્ર-સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી )
આપણી ચાલુ સ્થિતિમાં સુધારા કરવાની ખાસ જરૂર,
કેળવણી---દારીર સબંધી, નીતિ બધી, અને ધર્મ સ’અધી સારા પાય ઉપર સંગીન શિક્ષણ દરેક વ્યક્તિને આપવું એ અત્યંત જરૂનુ છે, કારણ આપણે પ્રગટ જેઈએ છીએ તેમ આપણામાં શરીરબળ, નીતિબળ અને ધર્મબ દિન દિન ઘટતું ચાલ્યું જાય છે. ભીત શબ્દમાં બાલિયે તે આપણે ગમે તે અનિષ્ઠ પરિણામવાળાં કારણેાવડે પ્રતિદિન શરીર સ ંપત્તિમાં, ન્યાય-નીતિના રણમાં તેમજ તાત્ત્વિક ધર્મ પ્રાપ્તિમાં પાછળ પડતા જઇયે છીએ; એટલે કે આ આપણા મનુષ્ય જીવનને સાર્થક કરવા ખાસ જરૂરનાં શરીરબળ, નીતિખળ અ ધર્મબળને નિયમિતપણે પ્રાપ્ત કરી વધારવાને બદલે દિનદિન તેનાથી વેગ જઈ નિળ બનતા જયે છીએ. આવુ અનિષ્ઠ પરિણામ આવવાનું અને ટકી રહેવાનુ તેમજ તેમાં નિરા થવાનું મુખ્ય કારણ આપણી પ સ્થિતિ સંબંધી આપણું વન અજ્ઞાનપદું અને તેને લીધે આપણું લક્ષ ૬ઃ રનુ વર્તન એ છે. મન શબ્દમાં આલિયે તે આપણી બગડતી જતી સ્થિિ
૩ પૃથ્વી. પૃ વાસુદેય. ૫ પૃથ્વી વિના પૃથ્વીને અહીં
For Private And Personal Use Only
જવુ૦ ૩.
જવું॰ ૪
જવું .
જવું ?
વુ.૦ ૭
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકીર્ણ વિચાર.
૧૩૧ ખરું કારણ શું છે? તે સંબંધી આપણે તદ્દન અજ્ઞાત રહિયે છીએ, અને ખરા જ્ઞાની મહાત્માના વચન પ્રમાણે નહિં પરંતુ એથી ઉલટા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને લક્ષમાં લીધા વગર આપ ઈચ્છાએ પ્રાયઃ પ્રતિકૂળ વર્તન કરીયે છીએ. આ કારણથી આપણું અનિષ્ટ સ્થિતિ સુધરવાને બદલે દિનદિન બગડતી જતી જેવામાં આવે છે એ અત્યંત ખેદકારક બીના છે. જ્યારે હાની હેટી બીજી બધી કેમે. સવેળા જાગૃત થઈ પિતપોતાની કેમમાં પડેલા સડા દૂર કરવા અને તેને ઉન્નતિના કમમાં ગોઠવવા ચાંપતા ઇલાજ લે છે, ત્યારે એક જૈન જેવી માતબર કેમ તે સંબંધમાં કંઈપણ જીવ સરખું ન કરે અને કેવળ અખાડા જ કર્યા કરે એ શું ઓછું શરમાવા જેવું છે ? હા હા ! ! બહ૪. દરેક કામમાં તેના હિતાહિત માટે મુખ્યત્વે કરી જવાબદાર તરીકે તેના અગ્રગણ્ય આગેવાનોને જ ગણવામાં આવે છે. એ છે કે સાચું છે તે પણ દરેક કોમની ઉન્નતિ કે અવનતિને નિર્ણય તે તે તે કેમના પ્રાયઃ પ્રત્યેક જનના સારા કે માઠા આચાર અને વિચાર ઉપર જ અવલંબી રહે છે, એ કંઈ ઓછા મહત્ત્વની વાત નથી. - જે કોઈ પણ કામે અવનતિના ખાડામાંથી પોતાને ઉદ્ધાર કરે જ હોય અને ઉન્નતિના મુખ્ય માર્ગ ઉપર ચઢવું જ હોય તે તે તેમના અગ્રગણ્ય આગેવાન વિદ્વાન સાધુઓએ તેમજ ગૃહએ એકમના થઈ પિતાની જેમ જે જે અનિષ્ટ કરવાને લીધે અવનતિના ઊંડા ખાડામાં ગબડી પડી હોય અથવા તે ગબડી પડતી જણાતી હોય તે તે કારણેને બારીકીથી શોધી કાઢીને વિલંબ વગર તે તે અનિષ્ટ કારણોને દૂર કરવા બુદ્ધિ-વૈભવને પિતાપિતાથી બને તેટલો ખંતથી ઉગ કરે જોઈએ. તેમજ તે પરોપકાર રસિક અગ્રગણ્ય જનોના ઉત્તમ આચાર વિચારને અવલંબ. કેમનું હિત-શ્રેય ઈચ્છનાર કોમના બીજા બધા સુજ્ઞ જનોએ
તત્કાળ તેમના પોતે પગલે પ્રીતિપૂર્વક ચાલવું જ જોઈએ.
કેળવણીનાં ખરાં સાધન–શરીર સંબંધી, નીતિ સંબંધી તેમજ ધર્મ સંબંધી કેળવણીની બીજ રૂપ શરૂઆત જન્મ થયા અગાઉ તેમજ જન્મ થયા. પછી બચપણમાં મુખ્યપણે માતાથી જ અને ગણપણે પાલન કરનાર પિતાદિક વકીલ ન પ્રમુખ પરિવારથી થાય છે. મતલબ કે માતા પિતાદિક અતિ નિકટના સંબંધી જનવડે બાળ-બચ્ચાઓની ઉક્ત કેળવણીનાં બીજ વવાય છે. જે નિતપિતાદિક પિતે જ શુભ સંરકારી હોય એટલે કેળવણી પામેલા અને તેનાં ઉત્તમ ફળને સમજનારાં હોય તેથી પિતાનાં બાળ બચ્ચાને ચગ્ય રીતે કેળવવામાં લગારે ગફલત ન કરતાં જેમ તેમનું ભવિષ્ય સુધરે તેમ ઊડી કાળજી રાખી સ્વસુખના ભેગે પણ તેમને કેળવવા માટે સોદિત પ્રયાસ કરે. અને
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૨.
નધર્મ પકાશ.
તે થાય તે બાળપણમાં માતપિતાદિક સાનુકુળ સંબંધથી મળેલી અવરાર ઉચિત કેળવણીથી અ૯પ પ્રયાસે તે બાળબચ્ચાં શુભ સંસ્કારી બની આગળ ઉપર તેવાજ સાનુકુળ શુભ સંયેગને પામી પિતાનું ભવિષ્ય જરૂરી સુધારી શકે છે. એટલે બચપણમાં બીજ વવાયેલી કે નવી નકમે શુભ સિંચગે ઉત્તમ ફળ આપે. ઉક્ત કથનનું ફલિતાર્થ એ છે કે પ્રથમ તો બાળ બચ્ચાને પેદા કરનાર અથવા તેમનું રક્ષણ કરનાર માતપિતાદિક સહ એવી સારી રીતે કેળવાવાં જોઈએ કે તેઓ સંતોષવૃત્તિથી વીર્ય પ્રમુખનું સંરક્ષણ કરીને પિતાનું શરીર-આરોગ્ય ઉત્તમ પ્રમાણમાં જાળવી શકે; પરંતુ વિવિધ વિષય વાસનાને વશ થઈ સ્વવીર્ય પ્રમુખને નકામે વિનાશ કરી નાંખી નિર્બળ, નિમાલ્ય અને કેવળ રેગિલાં થઈ ન જાય; કેમકે નિર્બળ, નિમાલ્ય અને રેગિલાં માબાપથી જન્મેલાં બાળકો પ્રાયઃ તેવાંજ બળવગરનાં, નમાલા અને રગિલાંજ નીપજી શકે છે. પોતાનું અને પિતાની થનારી સંતતિનું ભલું ઇચ્છનારા માબાપ પ્રમુખ હિતવી વર્ગે આ વાત ખૂબ લક્ષમાં રાખવા લાયક છે. એ ઉપરાંત અન્ય આચાર વિચાર રમાં પણ એમણે અધિક કાળજી રાખવાની ઘણું જરૂર છે.
આપણે ઉપર કહી ગયા તેમ બાળકે બચપણમાં તેમના નિર્દોષ-નિરૂ પાધિક-શુદ્ધ સરલ અંતઃકરણને લીધે જે આસપાસના સંગે શ્રેષ્ઠ હોય તે અલ્પ સમયમાં અપ પ્રયાસે બહુજ સારૂં શિખી શકે છે, કેમકે તેમને તેવું અવલેહન કરવાની સ્વાભાવિક રીતે ઘણી સારી ટેવ હોય છે; પરંતુ જે કમનશીબે તેમની આસપાસના ગે બેટા હોય અને જે તે નિદા-નિરપરાધી-સરલ શુદ્ધ અંતઃકરણનાં બાળકોને વારંવાર નકામા દહીવડાવવામાં આવે, તેમને નાહક ધમકીઓ આપવામાં આવે, શત્રુઓની જેમ તેમને ખોટો વાસ આપવામાં આવે, તેમને ગાળો ભાંડવામાં આવે અને કપાયને વશ થઈ તેવાં નિર્દોષ બાળકોને કેવળ મૂખની પરે માર મારવામાં આવે અને આવા અનેક પ્રકારના જુલમ ગુજારી તે બાપડાં નિરાધાર બચ્ચાઓને ત્રાહી ગાડી પાકરાવવામાં આવે તો તેમને જન્મ આપનાર અને પાલન પોષ કરનારાં માબાપ પ્રમુખ બધાં તે નિર્દોષ બાળકનું જરાપણ હિત કરવાને બદલે કલાતેમના કટ્ટા શત્રુનીપરે તેમનું અહિત કતાં નીવડે છે. એટલે તેવાં આગવડ માપ વિગ તેમનાં બાળ બચ્ચાને શત્રુની જ ગરજ સારે છે. જે બાળકો આવા વિષમ સંગેમાં ઉછરેલાં હોય છે તેમની પાછળથી ઘણા માડા હતા થાય છે. તેમનું ભવિષ્યનું પરિણામ તપાસતાં ઉપર કહેલી વાતની
હે કેઈને ખાત્રી થઈ શકશે. જો કે માબાપ વિગેરે વડીલ વર્ગ પાનાનાં બાળ બચ્ચાંનું ' ભલું થાય એમ અંતરથી તે ઈછતા હોવા જોઈએ, પરંતુ તદ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકીર્ણ વિચાર.
૧૩૩ નુસારે તે બાળ બચ્ચાં પ્રત્યે જોઈએ એવી કાળજી નહિ રાખતાં બેદરકારી બતાવવાથી પિતાનાં બાળબચ્ચાં સારી રીતે સુધરીને ભવિષ્યમાં રત્ન જેવાં નિવડે, તેવી સંચિત કેળવણી આપવાની સંભાળ રાખવાને બદલે તેમને ગાળો ભાંડી, અસભ્ય વચને શિખવાડી, વારંવાર નકામા વારા બતાવી, તેમની જાતિ હિંમતને તેડી પાડી, અથવા વિષય કપાયને વશ થઈ તેમને રોતાં રડવડતાં રખડતાં રેલી, તેમને પજવી, કે માર મારી નાહક નિંભરા કે રસાળ બનાવી મૂકવાથી તે નિરાધાર નિરપરાધી બચ્ચાં બચપણમાં શુભ સંસ્કારોથી બનશીબ રહે છે અને તેથી બાળકને સાચું શિક્ષણ શિખવાનો અમૂલ્ય વખત નકામે જાય છે, તેને ખ્યાલ ગરબે પણ મૂર્ણ માબાપના મનમાં આવતો નથી. તે માબાપ વિગેરે વડીલ વર્ગ પોતાના ઉગતા છેડને એટલો બધો અન્યાય આપે છે કે જે લખી શકાતા નથી. જે સહદય જને બારીકીથી આ બાબતમાં અવેલેકન કરતા હશે તેમને જતિ અનુભવ થયે હશે કે અત્યારે ભારતવર્ષમાં સેંકડે નવાણું ટકા માબાપ વિગેરે વડીલ વર્ગ બાળબચ્ચાંની બચપણની કેળવણીની રીતથી કેવળ અજ્ઞાત હોય છે. હવે વિચારવું જોઈએ કે બુજ વગરના કેવળ અણઘડ માબાપે શુઓની પેરે પાશવવૃત્તિથી સંખ્યાબંધ બાળબચ્ચાંઓ પેદા કરે પરંતુ તેમને ખરે અવસરે જોઈએ તેમ લગા કેળવણી ન આપે ત્યારે તેવા બાળબચ્ચાંથી તેમનું, તેમને સંતતિનું, કુટુંબનું, જ્ઞાતિનું, કેમનું, કે સમાજનું શ્રેય શી રીતે થઈ શકે ? ન જ થઈ શકે. આમ હોવાથી જ કેળવણીના ખરા હિમાયતી અને પકારી પોકારીને કહે છે કે તમે પ્રથમ માતાઓને ખાસ કેળવે. માતા જે કેળવણીને રસ-સ્વાદ જાણતી હશે તે તેની ગોદમાં દિન રાત આળોટતા બાળકને તે માતા પોતાની કેળવણીને શુભ રસ-સ્વાદ જરૂર ચખાડશે. અને બચપણ માં જ જે બાળકને માતાપિતાદિક પોતાના વડીલ વગ તરફથી ઉત્તમ કેળવણીનું અમૃતપાન મળ્યું હશે, તે બાળક ભવિષ્યમાં એક અદ્રભૂત રત્ન પાકશે. આવાં ઉત્તમ રત્નવડે જ આપણું ઉન્નતિ થઈ શકશે. એ વાત જે ગળે ઉતરતી હોય તે વર્તમાન સમયના માબાપોએ પિતાનાં નિર્દોષ બાળબચ્ચાંને નાહક સંતાપવાને બદલે તેમને સુધારવા માટે ખૂબ સંભાળ રાખવાની જરૂર છે. તેમનું શરીર નિરગિલું રહે તેવું પથ્ય ખાનપાન આપવાવડે, તે મારા સભ્ય અમૃત વચન બેલતું થાય એવાં સારા સભ્ય અમૃત ઉપદેશ વચન સંભળાવવાવડે અને તેમનું ચિત્ત (મન) સુપ્રસન્ન રહે તેટલા માટે તેમની દરેક જ ઈચ્છાને ચગ્ય ઉત્તેજન આપવાવડે (કદાચ કંઈક વિપરીત ઈચ્છા
લી જણાય તો તે યુક્તિવડે સમજાવી ફોસલાવી સુધારવાવડે ) પોતાનાં વહાલાં
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
#
ધર્મ પ્રકાશ
બચ્ચાંને બધી રીતે કેળવવા એછી સાવધતા રાખવાની જરૂર નથી. ખરુ રાવધાન રહી જે પોતાનાં અન્યોને સારી રીતે કેળવી શકે છે તે તેમને ભવિષ્યમાં રત્ન જેવાં અમૂલ્ય થયેલાં જોઈ પોતાની આંખો ડારી શકે છે, અને બીજા પણ બહુ પ્રકારના લાભ એ ઉત્તમ કેળવણીના પ્રતાપે થયેલા પાતે અનુભવી શકે છે. પોતાનાં નિર્દોષ બાળકોને ઉત્તમ રીતે બચપણથી જ કેળવવાની યુઝ અને શક્તિ જેમને પ્રાપ્ત થયેલી ન હોય તેવાં અણઘડ કાટલાં પાતે માળાપ થવાને એટલે બાળબચ્ચાંને પેદા કરવાને અને તેમનુ પાલન કરવાને ખીલકુલ લાયક જ નથી. જે પાતે બાળબચ્ચાંને જન્મ આપીને તેનુ યોગ્ય રીતે ( કેળવણી આપી ) પાલન પોષણ કરવા કેવળ અશક્ત છે, તે જો કઇ રીતે તેમનાં ખાળબચ્ચાં બચપણ થીજ જયાં સારી રીતે સઘળી મય્યતની જરૂર પડતી કેળવણી મેળવી શકે ત્યાં તેમને જરૂર પૂરતી કેળવણી લેવા દે તો તે પક્ષ પણ રૂડો લેખાય તેવા છે. તેમ પણ નિહ કરતાં જેઆ બેદરકારીથી ખચ્ચાંઓની જીંદગી બગડે તેવુ કરે છે તેએ તો કેવળ પશુ આની પેરે પોતાનુ જીવન પૂરૂજ કરવા જીવે છે એમ માનવુ યુક્ત જણાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હવે સારા નશીબે જેમને મૂળથી જ માતપિતાર્દિક શુભ સંસ્કારવાળે સપ્ટેગ મળી આવેલ હોય છે, એવાં ભાગ્યશાળી ખાળબચ્ચાંઓની હૃદય ભૂમિમાં શરૂઆતથી જ શુભ કેળવણીનાં ખીજ વવાય છે અને તેને અનુક્રમે શુભ સંસ્કારવત પાક, મિત્રો તથા વ્યવહારિક અને ધાર્મિક શિક્ષકાદિદ્વારા ઉત્તમ શિક્ષણ રૂપ અમૃતસચન મળે છે, જેથી તેઓ નીતિના નમુના રૂપ અને ધર્મપ્રિય અને છે. આ અધેા પ્રભાવ કેળવણીના જ ાણવા. ત્યાં સુધી બાળબચ્ચાં કંઇક સમ જણાં થાય અને ચગ્ય ઉમરનાં થાય ત્યાં સુધી તે ખેટી સેાબતમાં ચડી ખરાબ થઇ ન જાય તેટલા માટે તેમનાં માબાપાએ કે તેમનું પાલન કરનારાઓએ ખાસ કરીને દેખરેખ રાખવી જોઇએ એટલું જ નહિ પરંતુ અવારનવાર તેમને ગમ્મત સાથે જ્ઞાન મળે એવા નીતિના ટુચકા શિખવવા ોઇએ; તેમજ તેમને પ્રિય મધુર અને સભ્ય સત્ય વચન બેલતાં, સહુ સાથે મીલનસારપણે વતાં, કઈપણ ન્તતની અનીતિથી દૂ રહેતાં અને જેમ બને તેમ બહુજ સુશીલ થતાં સારાં સારાં દૃષ્ટાંત દઇને પૂર્ણ કાળજી શિખવવુ જોઈએ. મળ-કોમળ વયમાં તેમને સારી રીતે કેળવવામાં જેટલું ખંત રાખવામાં આવે તેટલી ઓછી સમજવાની છે. કેમકે તે કુમળા છેડવા કેળવવા જેટલી મહેનત વેળા લેવામાં આવે છે તે બધી બહુધા સાર્થક જ થાય છે. બચપણમાંથી જે શુભ સંસ્કારો તેમનામાં પડે છે. તે એવા ચિરસ્થાય (ટકા) ખતે છે કે તે પ્રાયઃ કદાપિ ભુંસાઇ જતા નથી. તેવાં સુશીલ પ્ર આળકને દેખી દુશ્મનનું પશુ દીલ કરે છે. દેશ કાળ ભાવ પ્રમાણે કેળવાયેલું
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગૃહસ્થના કતવ્ય.
૧૩૫ નિર્દોષ બાળક પ્રેમાળ, સાદાં, વિનીત, નીતિવંત અને ધર્મપ્રિય બનવાથી સને પ િવહાલાં લાગે છે. આગળ ઉપર તેમને જેમ જેમ સમયેચિત વ્યવહારિક, નનિક અને ધાર્મિક શિક્ષણ અધિકાધિક પ્રમાણમાં મળે છે, તેમ તેમ તેમનામાં તથા પ્રકારની પાત્રતા હોવાથી તે શિક્ષણ શુભ પરિણામને પામે છે. જે ઘડારી મારીને તૈયાર કરેલી રિસા જેવી શુદ્ધ ભીંત ઉપર જે ઉત્તમ ચિત્ર પાડવામાં આવે છે તે આબેહબ બીલી નીકળે છે અથવા સારી રીતે ધોઈને સાફ નિર્મળ કરેલા વસ્ત્ર ઉપર જે ખરે સુંદર રંગ ચઢાવવામાં આવે છે તે બરાબર ચળકી ઉઠે છે, તેમ નિર્દોષ મનના શુભ સંસ્કારવાળા બાળકોને જે સમયેચિત વ્યવહારિક, નૈતિક અને ધાર્મિક શિક્ષણ કાળજીપૂર્વક આપવામાં આવે છે તેનું ઘણું જ રૂડું પરિણમન થાય છે. તેથી તે બાળકે અનુક્રમે વન વય પામી પિતાના ઉત્તમ વર્તનવડે પિતાની, પિતાના કુટુંબની, જ્ઞાતિની, કેમની તથા આખા જનસમાજની પણ ઉન્નતિ સાધવા સમર્થ થઈ શકે છે. કેમકે તેઓ સમયોચિત શિક્ષણના પ્રભાવે ચંચળ-પ્રમાદ રહિત, પરગજુ (પરોપકારશીલ), વાર્થ ત્યાગી અને કર્તવ્યપરાયણ બને છે, અને એવા ઉચ્ચ વર્તનથી તેઓ પિતાનું અને પરનું હિત સુખે કરી શકે છે. આ લેકમાં સુખ, યશ, પ્રતિષ્ઠાદિક પામી પરલોકમાં ઉચ્ચ અધિકાર પ્રાપ્ત કરે છે તથા છેવટ અન્ય જનને પણ ઉચ્ચ દષ્ટાંત રૂપ થાય છે. ઇતિ શમ્.
गृहस्थनां कर्त्तव्यो.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૫૧ થી) સાધુધર્મની ગ્યતા મેળવનારને માટે સત્તાવીસમું વાંકય તિચાને નાનિ દુકૃત્યની ગઈણ (નિંદા ) કરવી એ કહેલું છે. આમાં છવીશમું સત્તાવીસમું ને અડૂાવીશમું વાક્ય જે કહેલ છે તે આરાધના પ્રકરણમાં મોક્ષમાર્ગની આરાધના માટે જે દશ પ્રકાર બતાવેલા છે તે પૈકીના છે. તેની અંદર કે ચાર શરણ અંગિકાર કરવા, દુષ્ણની નિંદા કરવી અને સુકૃતોની અનુકદના કરવ–આ ત્રણ પ્રકારે બતાવેલા છે. આની અંદર પણ એજ પ્રમાણે
કે જે ત્રણ વા છે. એટલા ઉપરથી એ કર્તવ્યોની કેટલી આવશ્યકતા છે તે સમજી શકાય છે. દુષ્કૃત્યની નિંદા કરવાનું ખાસ કારણ એ છે કે તેની વાર
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
૧૩૬
વાર નિંદા કરવાથી તેનાપર અભાવ આવે છે, અને તેના પરની તીરસ્કારની ધારણા દઢ થાય છે, તેથી તેવાં પ્રસ`ગ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તે કરવાથી મન પાછું ડે છે, કરી શકાતા નથી, કરવાને મન પણ વધતુ નથી. આ એનું રહસ્ય છે. આ પ્રાણીએ આ ભવમાં અને પાછલા લવેમાં જુદા જુદા અનેક પ્રસગને લઇને અનેક પ્રકારનાં પાપકમાં કરેલાં છે કે જેનુ વર્ણન કરતાં પાર આવે તેમ નથી, તેપણ તેમાંના કેટલાક પાપકમાં ખાસ લક્ષમાં લેવા જેવાં છે. આ ભવમાં કે પરભવમાં જીવહિંસા કરી હોય, અસત્ય ભાષણ કર્યું... હાય, ચારી કરી હોય, ગ્રેન સેવ્યુ. ય, પત્રિની પૃછા કરી હોય, પરિ‚ મેળવવા માટે અનેક પ્રકારના પાપારભ-કર્માદાન વ્યાપારાદિ કર્યાં હાય, ઇંદ્રીઆના વિષયની પુષ્ટિ માટે અશક્ય ભક્ષણાઢિ અનેક પ્રકારના દુષ્કૃત્ય આચર્યા હોય, ઉત્સૂત્ર પ્રરૂપણા કરી હેય, અનેક પ્રકારના અધિકરણે મેળવ્યા હોય કે જેનાવર્ડ કાયમ જીવહિંસા થયા જ કરે, ઉપરાંત ચારે કષાય કર્યાં હોય ને કરાવ્યા હોય. કોઇને કલક આપીને, કાઇની ચાડી ખાઇને, કોઇની નિંદા કરીને તેમને ખેદ ઉપજાવ્યા હોય, મર્મઘાત કર્યો હોય, પ્રાણદ્યાન કરી નાખે તેવી સ્થિતિએ પહોંચાડ્યા હોય, કોઇ ઉપરના રાગથી અને કોઈ ઉપરના દ્વેષથી અવિરત આચરણાએ કરી હોય, તેવાજ કારણથી જુદા જુદા પ્રકારના કલહે ઉત્પન્ન કર્યા હોય, સુખમાં નિમગ્ન અને દુઃખમાં ઉદ્વિગ્ન થઈ પાપકામાં પ્રવૃત્તિ કરી હોય, અનેક પ્રકારની માયા કેળવી અસત્ય બેલી બેંકને છેતર્યાં હાય, મિથ્યાત્વના કારણે સેવ્યા હોય, કુદેવ કુગુરૂ ને કુધર્મને યુદેવ ગુરૂ તે સુધર્મની બુદ્ધિએ આરાધ્યા હોય, સુદેવ સુગુરૂને સુધર્મની ઉપર અભાવ આપ્યા હાય, તેને તીરસ્કાર કર્યાં હાય, અવગણના કરી હોય, અરૂચિ ઉપજાવી ઢાય——એમ અનેક પ્રકારેવર્ડ અઢારે પાપસ્થાનકા સેવ્યા હોય, પાપકર્મવર્ડ પરિવારની પણા કરી હાય, પાપ કરીને આનંદ માન્યા હોય, પાપકાને ન તરીકે બચુ હાય ને બીજાને તેમ સમાવવા પ્રયત્ન કર્યો હોય, પાપશાસ્ત્રની અભ્યાસ કરી તેના ઉપદેશવટે અનેક જીવોને પાપકામાં પ્રવૃત્તિ કરાવી હોય, અનેક-અસખ્ય-અનત જીવોની વિરાધના કે હિંસાવાળા કાર્યની શરૂઆત કરી હેય, તેની આવશ્યક્તા સમાવવા અને તેનાવડે ઉન્નતિ થવાનું મનાવવા પ્રયત્ન કર્યાં હોય, કરાવ્યા હોય, કરનારને ઉત્તેજન આપ્યુ હાય-તેની પ્રશંસા કે અનુમેન્ટના કરી ડેય-તે સર્વને સભારી સભારીને તેની નિંદા કરવી, તેન પશ્ચાત્તાપ કરવા, હવે પછી તે પ્રકારના દુષ્કૃત્યે ન કરવાને! મનમાં નિશ્ચય કરવો. આ સાધુ ધર્મની ચગ્યતા મેળવવાને ઇચ્છનારા ગૃહસ્થનુ ખાસ કર્તવ્ય છે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગૃહસ્થનાં કર્તા છે.
૧૩૭
આ કર્તવ્ય કરવાથી જ પાપથી પાછા આસરાય છે અને સત્કાર્યમાં આગળ વધી શકાય છે.
ત્યાર પછી અઠ્ઠાવીસમું વાક્ય અનુપવિઘ કુશળ કે સારા કાર્યો તેની અનુમોદના કરવી એ કહેલું છે. આ વાકયમાં બતાવેલા કર્તવ્યની પણ ઉપરના વાક્ય જેટલી જ આવશ્યકતા છે કે તેથી વધારે પણ છે. આ કર્તાવ્યની આચરણ કરતાં પહેલાં કુશળ કર્મ×સત્કાર્ય-સુકૃત્ય કેને કહેવાં તે સમજવાની જરૂર છે. શાસ્ત્રકારે ખાસ સત્કાર્યો આ પ્રમાણેનાં બતાવ્યાં છે. દેવદર્શન ને જિનપૂજા દરરોજ કરવી, જિનચૈત્ય કરાવવાં, નવા બિંબ ભરાવવાં, રથયા
દિ મહાસો કરવા, રામાયિક પષધ પ્રતિકમણાદિ કિયામાં સાવધાન રહેવું, યથાશક્તિ તપસ્યા કરવી, સતતુ જ્ઞાનાભ્યાસ કરવો, જ્ઞાનનાં સાધને વધારવાં, તીર્થયાત્રા કરવી, દરેજ ગુરૂવંદન કરવું, ધર્મશાસ્ત્ર સાંભળવું, સાધુ સાધ્વીની ભક્તિ કરવી, શ્રાવક શ્રાવિકાનું બહુમાન કરવું, તેમની સંભાળ લેવી, તેમને
દાવા ન દેવા, સ્વામીવળે કરવાં, સુપાત્ર દાન દેવા માટે અહર્નિશ તત્પર રહેવું, અનુકંપાદાન અવશ્ય આપવું, બ્રહ્મચર્ય સર્વથા પાળવું અથવા વિદા સંતોષી થવું, ઉત્તમ ભાવનાઓ ભાવવી, સારી સારી વિચારણા કરવી, શાસનાતિના ને આમેતિના કાર્યો કરવામાં મન, વચન ને કાયાના છતા બળ વીર્યને ફેરવવું, પરોપકાર પરાયણ થવું, લોકપ્રિયતા મેળવવી, સમકિતની વિશુદ્ધિ થાય તેવા પ્રયત્ન કર્યા કરે, પર્વ તિથિને ઓળખી તેના આરાધનામાં પ્રવૃત્તિ કરવી, અનેક પ્રકારના વ્રત નિયમ કરી આત્માને ઉજત સ્થિતિએ પહોચાડે, વિષય કષાયની વૃત્તિ જેમ મંદ પડે તેમ કરીને સત્કા
ની પુષ્ટિ કરવી, ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે સત્કાર્ય તરીકે શાસ્ત્રકારે ઓળખાવેલા છે. તેમાંથી આ ભવમાં કે પરભવમાં પિતે જે આદયી હોય તેને સંભારી સં. બાફીને તે તે કાર્યોની અનુમંદના કરવી. જે કાર્યો ન કરી શકાયું હોય તે કવાની વૃત્તિને સતેજ કરવી. પૂર્વે કરેલાં સત્કાર્યોની વારંવાર અનુદના કરવાથી તેવાં કાર્યો કરવાની વૃત્તિ જાગૃત થાય છે, તેથી તેવાં કાર્યો સવિશેષે કરવામાં આવે છે અને સત્કાર્યની પુષ્ટિ થઈ એટલે સ્વતઃ દુકૃત્ય તરફથી વૃત્તિ પછી હઠે છે. આ કર્તવ્યને આચરતાં પહેલાં સત્કાર્યને ઓળખવાની બહુ જરૂર છે અમ પહેલાં કહેવાઈ ગયું છે. કેટલીક વખત મિથ્યા વાસનાવાળા તેમજ અજ્ઞાની અને ધર્મબુદ્ધિવિનાના, સંસારની આસક્તિવાળા તેમજ સંસારની પછિને જ આતમન્નતિ માનનારા મનુષ્યના પ્રસંગથી અકાર્ય પણ સત્કાર્યની પતિમાં દાખલ થઈ જાય છે—ઘુસી જાય છે અને જમાનાને અનુસરવાના મહા
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
જૈનધર્મ પકાશ. વાક્યને તેમાં જોડી દેવામાં આવે છે. આવી ભૂલ ન થવા માટે ઉત્તમ મુનિ મહારાજાના, વિદ્વાન બ્રાવકના તેવાજ સશાસ્ત્રના પરિચયથી સ ઓળખવા અને તેની અનુમોદના કરવી. જે ભૂલથી સત્કાર્યને બદલે પાપકાર્યની અનુમદના કરવામાં આવે તે તેની પુષ્ટિ થાય અને તેમાં પ્રવૃત્તિ થવાથી આત્મા - ગમન કરવાની સ્થિતિને પ્રાપ્ત થઈ જાય. માટે બરાબર સમજીને મુનિધની ચોગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છક ગૃહસ્થ આ કર્તવ્યમાં પ્રવૃત્તિ કરવી કે જેથી ઘણા અપકાળમાં મુનિધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ શકે.
- ત્યાર પછી એ ગણત્રીશમું વાક્ય પૂનર્નવા મંત્રવતા: નવકાર મંત્રના અને ધિષ્ઠાયક દેવતાની પૂજા કરવી એ કહેલું છે. આ કર્તવ્યની આવશ્યકતા એટલા માટે છે કે જે મંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવતાની પૂજા થાય તે મંત્રમાં સૂચવેલા દેવની પૃ ભક્તિ સવિશે થાય તેમાં તો આશ્ચર્ય જ શું ? અગાઉ પચશમા વાક્યમાં લખાઈ ગયું છે કે નવકાર એ મહામંત્ર છે, સત્કૃષ્ટ મંત્ર છે, તેની અંદર સર્વ ઉત્તમ પુરૂનો સમાવેશ થઈ જાય છે. એ મહામંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવતાઓ એ મંત્રનું સ્મરણ કરનારના મનવાંછિત પૂરે છે. અને તેની પૂજા કરનારનું સમકિત પણ નિર્મળ થાય છે; કારણ કે એ મંત્રદેવતાઓ સમકિતદષ્ટિ જ હોય છે. આ વાકયમાં કહેલા મંત્રદેવતા શબ્દને અર્થ મંત્રના અધિષ્ઠાતા–તેમાં સૂચવેલા દેવ અરિહંત સિદ્ધાદિકની પૂજા કરવી એ પણ થાય છે, પરંતુ અગાઉ ભગવંતની પૂજા કરવા સંબંધી કર્તવ્ય આવી ગયેલું હોવાથી અહીં તે અર્થ લેવામાં આવ્યું નથી. નવકાર મહામંત્રને અધિષ્ઠાયક દેવતા કોણ છે? અને તેની પૂજા કેવા પ્રકારે કેવી ? ઇત્યાદિ હકીકત એ મહામંત્રના કપાદિકથી જાણી લેવી. અહીં તે ખાસ એ લક્ષમાં રાખવાનું છે કે મુનિધર્મની યોગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છક ગૃહ મંત્ર દેવતાની પૂજા કરવી કે જેથી તેને વહેલી - ગ્યતા પ્રાપ્ત થવામાં તેઓ સહાયક થઈ પડે. શ્રાદ્ધ પ્રતિકમણ સૂત્ર વિગેરેમાં સમ્યગ દષ્ટિ દેવતા પાસે સમાધિ ને બોધિ (સમ્યકત્વ) ની માગણી કરી છે તે તેઓ તેની પ્રાપ્તિમાં સહાય કરે, વિશ્વ વિસરાવળ કરે, ગુરૂ વિગેરેની જે વાઈ કરી આપે ઇત્યાદિ હેતુઓ થીજ કરી છે. તેમ અહીં પણ સમજવું.
ત્યાર પછી ત્રીશમું વાક્ય શ્રોતાનિ સાતાને સત્ ચરિત્રનું શ્રવણ કરવું અથાત્ સત્પના ચરિત્રનું ગુરૂમુખે શ્રવણ કરવું એ કહેલું છે. મુનિ ધર્મની યોગ્યતા મેળવવામાં એ પરમ શ્રેષ્ઠ કારણ છે. પુરૂના ચરિત્રનું શ્રવણ આપણી ઉપર ગુણ અસર કરે છે. સામાન્ય ધર્મદેશનામાં કેટલાક જીવને એકાએક રૂચિ ઉત્પન્ન થતી નથી, પરંતુ પુરૂના ચરિત્રે–તેમની કથાઓ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગૃહસ્થનાં કર્તવ્ય.
૧૩૯ સાંભળવામાં તે સને-આબાળ વૃદ્ધને રૂચિ ઉત્પન્ન થાય છે. સ્ત્રીઓ તે કથા સાંભળવાની રસિક જ હોય છે. જે અસર બીજી રીતે થઈ શકતી નથી તે આ રીતે થાય છે. કારણકે મેટી મટી ત્રાદ્ધિના ધણી, અનેક પ્રકારની સુખ સંપત્તિ વાળા, દુઃખ તે જેણે દષ્ટિએ પણ જોયું ન હોય તેવા, એકાંત સુખી દેખાતા પુરૂષે પણ જ્યારે ખરેખરો ધર્મોપદેશ સાંભળે છે ત્યારે પિતાને પ્રાપ્ત થયેલ તમામ સુખને અનિત્ય જાણી, આ સંસારને જન્મ, જરા, મરણ, રોગ, વિયેગને શેકાદિથી ભરપૂર સમજી તેને એકદમ તજી દે છે અને વીતરાગ પ્રણિત સદ્ધર્મને સ્વીકારે છે, મહા ગ્રહણ કરે છે અને પ્રાણાંત ઉપસર્ગમાં પણ ચલિત ના થતાં નિરતિચારપણે તેનું આરાધન કરે છે જેથી છેવટે તેઓ શાશ્વત સુખનામહાનંદ સુખના ભક્તા થાય છે. આ પ્રમાણેની હકીકતે ચરિત્રમાં આવતી સાંભળે છે ત્યારે તેની પણ સંસારપછી આસક્તિ ઘટે છે. પિતાને પ્રાપ્ત થયેલ સાંસારિક સુખને અપ, તુચ્છ અને અનિત્ય માને છે અને તેને ત્યાગ કરવાના વિચાર પર આવે છે. આ પ્રમાણે સત્પરૂપના ચરિત્રથી અનેક પ્રકારની સારી અસર થાય છે. બાલ્યાવસ્થામાં ચારિત્ર ગ્રહણ કરેલ મહા પુરૂના ચરિત્રે સાંભળી તે ઑઢ વયને પામ્યા છતાં સંસારમાં ખેંચી રહ્યા છે એમ જાણું મનમાં લજાય છે-શરમાય છે અને તેને તજવા ઈચ્છે છે. કેટલાક રાજઓએ માત્ર એક જ છે પળી આવેલ ઈ-પિતાના પૂર્વ પુરૂએ પળી આવ્યા અગાઉ સંસાર છોડી દીધું હતું એમ સાંભળી તરતજ પિતાને પૂર્વ પુરૂથી હિન સત્વવાળા માની રસંસાર તજી દીધું છે. આ બધે સરચરિત્રના શ્રવણને પ્રતાપ છે. કેટલીક મહાસતીઓ કે જેણે પ્રાણાંત કઈમાં પણ પિતાના શીયળરનને જાળવી રાખ્યું છે અને અનેક પ્રકારના અસહ્ય કષ્ટ સહ્યા છે, તેમના ચરિત્ર સાંભળી શિથિળ વૃત્તિવાળી સ્ત્રીઓ પણ શિાળ પાળવામાં દઢ બને છે. ટૂંકામાં પુરૂષોના ચરિત્રે સાંભળવાથી અનેક પ્રકારના લાભ થાય છે. ટંકાઈ રહેલ આત્માના ગુણો–આત્મ શક્તિ પ્રકટ થાય છે, અને નહીં ધારેલ શુભ પ્રકાર બની આવે છે, માટે મુનિધર્મની ગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છકે સત્પના ચરિત્ર કે જેમાં તેની વર્તણુકની તમામ હકીકત સમાવેલી હોય–તેમણે આચરેલા સદાચારેનું વર્ણન હોય તે અવશ્ય સાંભળવા કે જેથી પિતાના હૃદયમાં મુનિધર્મ અંગીકાર કરવાની ઉત્કંઠા વૃદ્ધિ પામે અને તેની યોગ્યતા વહેલી પ્રાપ્ત થાય.
ત્યાર પછી એકવીશ વાકય જ્ઞાવના ઉદાર વૃત્તિ રાખવી, ઉદાર લિવાળા થવું એ કહેલું છે. જેના હૃદયમાં તુચ્છતા છે તેનામાં ઉત્કૃષ્ટ ગુણ કદાપિ દાખલ થઈ શકતા નથી. પણ જેનું દિલ ઉદાર છે, જેના વિચાર ઉંચા
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધમ પ્રકાશ.
૪
છે, જેની મનોવૃત્તિ પરોપકાર કરવામાં તત્પર છે, જેનું મન સર્વ મનુષ્યના દુઃખે દૂર કરી શકાય તે તેમ કરવાને તલસે છે, આવા ઉદાવૃત્તિવાળા મનુગેાજ મુનિધની યોગ્યતા મેળવી શકે છે. જેએના હૃદય તુચ્છ છે, જેના વિચાર ટુંકા છે, જેએ પારકા અપરાધ સહન કરવામાં મોટા` દીલવાળા થઈ રાતા નથી, નાની નાની પારકી ભુલાને જે એટુ રૂપ આપનારા છે અને તેને આગળ ધરનારા છે, તેનામાં મુનિધર્મ કે જે પ્રાપ્ત થવા મહા મુશ્કેલ છે તેની યોગ્યતા ઉદ્દભવતીજ નથી. એ મહાન્ લાભ મેળવવાના ઇષ્ટકનુ મન તે વિશાળ હાવુ જોઇએ. તેઓ પારકી ભૂલ સામુ તો જોનારાજ ન હેાવા જોઈએ, નિરતર તેઓ તા પોતાના આત્મા તરફ ષ્ટિ રાખી પાતાની ભુલ જોઇ તે સુધારવાની તત્પરતાવાળાજ હોવા જોઇએ. આ વાકયમાં રહસ્ય બહુ સમાયેલુ છે. ઉદારતા બાવવી-ઉદાર વૃત્તિ રાખવી એ વાકય તે નાનુ સરખુ છે, પણ એમાંસા ઘણા છે. એવા ઉદાર વૃત્તિ ભાવવાવાળા મનુષ્યા બહુ અલ્પ દેખાય છે. ઘણા જીવે તે તુચ્છ વૃત્તિવાળાજ હાય છે કે જેમને પાતાનામાં અનેક ગુણ દેખાય છે અને બીજાના ગુણા વાંધાવાળા દેખાય છે. બીજાના વિચાર ભૂલ ભરેલા લાગે છે, બીજાઓના આચરણુ ખોડ ખાંપણવાળા દેખાય છે, ખીન્શઆને ઉદારવૃત્તિ વિનાના દેખે છે અને પાતાને બીજા કરતાં સમજી, ડાહ્યા અને સર્વગુણ સ’પન્ન માને છે. આવા મનુષ્યા ઉચ્ચદાને મેળવી શકતા નથી. તેના વિચારની તુચ્છતા આળસતી નથી, તેના મનની સંકડામણ મટતી નથી. ઉદારતા રાખવી અને ઉદાર વૃત્તિ રાખવી એમાં પણ ખડુ અંતર છે. ઉદારતા તો માત્ર દ્રવ્ય સાથેજ સબધ રાખે છે. તેથી તેવી દ્રવ્ય સંબધી ઉદારતા ધરાવનારા તે ઘણા મનુષ્કા ષ્ટિગોચર થાય છે; પરંતુ ઉદાર વૃત્તિ રાખવી એ અનેક બાબતો સાથે સંબંધ ધરાવે છે. સદાચરણ માત્રનો એમાં સમાવેશ થઈ શકે છે. એવી ઉદાર વૃત્તિ ધરાવનારા પુરૂષો બહુ અલ્પ દેખાય છે. અહીં મુનિધર્મની ચોગ્યતા મેળવવાના ચ્છિક માટે તેની ખાસ આવશ્યકતા અતાવવામાં આવી છે. માટે જેમ મને તેમ હૃદયમાંથી તુચ્છતાને દૂર ખસેડીને ઉદારવૃત્તિને તેનુ સ્થાન આપવા પ્રયત્ન કરવા કે જેથી મુનિધની યોગ્યતા સત્વર પ્રાપ્ત થાય,
ત્યારપછી છેલ્લું બીશત્રુ વાકય એ કહ્યું છે કે-વાસંતમુત્તમજ્ઞાનન ઉત્તમ પુરૂપે!ન! દષ્ટાંતે ચાલવું અર્થાત્ ઉત્તમ પુરૂષી જેમ વત્યાં હાય-વર્તતા હાય તે પ્રમાણે વર્તવું એ કહેલુ છે. આ વાકય ત્રીશમા વાકય સાથે સો ધરાવે છે. સત્પુરૂષના ચિત્રો સાંભળવાની આવશ્યકતા ત્રીશમાં વાકયમાં બતાવી છે તે આ વાકયને ફળિતા કરવા માટેજ બતાવેલી છે. ઉત્તમ પુરૂષોના ચિત્રો
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રથમ કd.
૧૪૧
સાંભળીને એક કાનેથી બીજે કાને કાઢી ન નાખતાં તે પ્રમાણે વર્તવા માટે પૂરતા પ્રયાસ કરે ગ્ય છે. કદિ શારિરીક કારણોને લઈને તપસ્યા કરવાનું કે ઉપસર્ગો સહન કરવાનું એવા શ્રેષ્ઠ સંઘયણ વિના બની શકે નહિ એ જુદી વાત છે, પરંતુ બીજી અનેક બાબતે તે આ શરીરથી પણ બની શકે તેમ છે. શીળા ધર્મ અને ભાવ ધર્મ તે સર્વ કાળે સરખે આરાધી શકાય છે. દાન ધર્મનું આરાધન કદિ તેવી મહાન દ્રવ્ય સંપત્તિ ન હોવાથી તેટલું ન થઈ શકે પરંતુ પિતાની શક્તિના પ્રમાણમાં તો થઈ શકે તેમ છે. દાનધર્મના આરાધનમાં કાંઈ દ્રવ્યની સંખ્યા ઉપર લાભની ગણત્રી મુકાયેલી નથી, તેમાં તે શુદ્ધ ચિત્ત, વિત્ત ને પાત્ર એ ત્રણ બાતિની આવશ્યકતા છે. ઉત્તમ મુનિ મહારાજને શુદ્ધભાવથી અડદના બાકુળા વહેરાવનાર ચંદનબાળાનું પણ કાર્ય સિદ્ધ થઈ ગયેલું છે. માટે અનેક ઉત્તમ પુરૂના દBતેનું અનુકરણ કરવા અહર્નિશ તત્પર રહેવું, યથાશક્તિ અનુકરણ કરવું અને વારંવાર તે સંબંધી વિચારણા કર્યા કરવી કે જેથી પિતામાં તેવા પ્રકારની શકિત કે જે અનાદિ કળથી અવરાઇ રહેલી છે તે પ્રકટ થશે અને પિતે પણ તેવા ઉત્તમ પુરૂની પંક્તિમાં મૂકવાને પાત્ર થશે. મુનિધર્મની યોગ્યતા મેળવવાના ઈચ્છકને તે ઉત્તમ પુરૂષના દwતે ચાલવાની પરિપૂર્ણ આવશ્યકતા છે. એવું વિશુદ્ધ વર્તન રાખવાથી એવા અમૂલ્ય મુનિધર્મની યેગ્યતા મેળવી શકાય તેમ છે. આ છેલ્લું વાક્ય સર્વ વાક્યના રહસ્યને એકઠું કરીને કહેવામાં આવેલું છે, કારણકે જે મનુષ્ય ઉત્તમ પુરૂના દષ્ટાંતે ચાલે તે અ૫ કાળમાં ઉચ્ચ દશાને પ્રાપ્ત થાય, તેનામાં મુનિધર્મની યોગ્યતા ઉદ્ભવે અને ગુરૂની જોગવાઈ મળે મુનિધર્મની ગતાની પરીક્ષામાં પાસ થઈ તે ધર્મને પ્રાપ્ત કરે છે જેથી પ્રાંતે શાશ્વત સુખનું ભાજન થવાય.
અહીં આ વિષયની સમાપ્તિ કરવામાં આવે છે. વિદ્વાન લેખક આ વાક્યમાંથી ઘણું રહસ્ય ખેંચી શકે તેમ છે. અહીં તે યથામતિ ટુંકાણમાંજ એ
સ્થ બતાવવામાં આવ્યું છે. તેટલા ઉપરથી પણ જે ભવ્ય પ્રાણી એ વાક્યને પિતાના હૃદયમાં ધારણ કરશે અને એમાં બતાવેલા કર્તવ્ય આચરવા તત્પર થશે તે અવશ્ય આત્મહિત મેળવી મુનિધર્મને પ્રાપ્ત કરશે. આ લેખકનો પ્રયાસ " ત્યારેજ સફળ થશે.
તથાસ્તુ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૨
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
अनधिक-हीनाक्षर श्रुत.
ગત અંકમાં આપેલા દ્રવ્યાવશ્યકના લેખમાં બતાવ્યા પ્રમાણે અભ્યાસ કરેલું શન કાંઇ પણ અધિક કે હિન અક્ષરવાળું ન હોવું જોઈએ. જે અધિક કે હીન અક્ષરવાળું હોય છે તે તેથી અર્થનો અનર્થ થાય છે, સ્તુતિની નિંદા થાય છે, લાભને બદ્દલ નુકશાન થાય છે અને બીજી અનેક પ્રકારની હાનિ થાય છે. તેની ઉપર શાસ્ત્રમાં અનેક દષ્ટાંતો આપેલા છે. બિંદુ માત્ર અધિક થવાથી કુણાલનામના રાજપુત્રને હાનિ થયાનું દષ્ટાંત છે. હીનાક્ષર પાઠથી વિદ્યાધરાદિને હાનિ થયાનાં દષ્ટાંત છે, ભાવાધિયથી વાનરને હાનિ થયાનું દૃષ્ટાંત છે, તેમજ હીના માત્ર કે અતિ માત્ર ભેજનથી બાળક મૃત્યુવશ થાય છે અને હીન માત્ર કે અતિ માત્ર ઔષધથી રોગી મૃત્યુવશ થાય છે. માટે સર્વ કાર્યમાં જેમ અધિક કે હન હાનિકર્તા છે તેમજ શ્રતાભ્યાસમાં પણ અધિક કે હન અક્ષર કે કાને, અને માત્ર બિંદુ (અનુસ્વાર) પણ હાનિકર્તા છે. અથૉત્ જે તેમ કરવામાં આવે તે તેથી અત્યંત હાનિ થાય છે.
આ હકીકતને પુષ્ટ કરવા માટે ઉપર જણાવેલા ત્રણ દષ્ટાંત શ્રી વિશેષાવશ્યક સૂત્રમાંથી અહીં બતાવવામાં આવે છે.
કુણાલ રાજપુત્રનું ઉદાહરણ પાટલીપુત્ર નગરમાં મૅર્યવંશમાં અશકશ્રી નામે રાજ થઈ ગયા છે. તેને એક રાણીથી કુણાલ નામે પુત્ર થયે હતો. તેને આજીવિકા તરીકે રાજએ ઉજયિની નગરી આપી હતી. કુણાલ કુંવર ત્યાં જ રહેતું હતું. તે આઠ વર્ષને થયે ત્યારે તેની સાથે રાખેલા અમાત્યે અશકશ્રી રાજાને લેખવાહક સાથે પત્રમાં તે હકીકત નિવેદન કરી કે આપને પુત્ર આઠ વર્ષનો થયેલ છે. તે પત્ર વાંચીને રાજાએ અંતઃપુરમાં બેઠા બેઠાજ પિતાને હાથે કુમારની ઉપર પત્ર લખે. તેમાં એમ લખ્યું કે “ નાથપતાં માર: ” હવે કુમારે ભણવું. આ પ્રમાણે લખી લેખને ત્યાંજ મુકીને રાજા દેહશિતા માટે ઉડયા. તેમના ગયા પછી એક રાણીએ તે લેખ હાથમાં લઈને વાં. તેણે ચિંતવ્યું કે-“મારે પણ પુત્ર તો છે, પણ તે નાનો છે ને આ કુણાલ મટે છે; એટલે રાજને ચે તે છે, મારે પુત્ર નથી. તેથી એવું કરું કે જેથી કુણાલ રાજ્યને અગ્ય થાય. તેને માટે અત્યારેજ અવસર છે.” આ પ્રમાણે વિચારીને તેણે તરતજ શંકવડે આ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનધિક-દીનાક્ષર શ્રત,
૧૪૩
મ
કરેલી નેત્રમાં અંજન જવાની સળીવડે અકારની ઉપર બિંદુ કરી દીધો. એટલે “ગ્રીવતાં કુમાર:* કુમારે આંધળા થવું-એમ થયું. આ પ્રમાણે કરીને તેણીએ પાછો તે લેખ ક્યાં હતો ત્યાં મુકી દીધો. પછી રાજાએ ત્યાં આવીને વગરવાએજ તે પત્ર વીડીને લેખવાહકને આપી દીધો. લેખવાહકે કાગળ ઉજયિની લઈ જઈને કુમારની પાસે બેઠેલા અધિકારીને આવે. તેણે વાંચી જતાં પ્રત્યક્ષવિરૂદ્ધ હકીકત જણાવાથી પ્રગટ ન વાં. કુમારે બહુજ આગ્રહ કર્યો એટલે તેણે વાંચ્યું. તેમાં લખેલી હકીકતને અર્થ સમજીને કુમારે કહ્યું કે- મૈર્યવંશમાં ઉત્પર થયેલા એવા જે અમે તેની આજ્ઞા આ પૃથ્વી પર કોઈ ખંડિત કરતું નથી તે શું હુંજ મારા પિતાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન કરું? એ વાત બને જ નહીં.” એમ કહીને તરતજ પરિજનવર્ગે અનેક પ્રકારે નિવાયા છતાં તેમના હાહાકાર વચ્ચે તેણે તપાવેલી લેતાની સળી બંને આંખમાં આંજી દીધી, જેથી તે તરતજ બંધ થઈ ગયું. ત્યાર પછી તે વ્યતિકર રાજાએ લો એટલે તેને ઘણે ખેદ થે. પણ બની ગયેલી હકીકતમાં નિરૂપાયાપણું હેવાથી કાંઈ કરી શક્યો નહિ. પછી યુવરાજયોગ્ય ઉજ્જયિનીમાંથી ફેરવીને તેને યોગ્ય કોઈ બીજું ગામ આપી ત્યાં રહેવાની ગોઠવણ કરી. તે ગામમાં રીને કુણાલકુમારે અતિ ઉત્કૃષ્ટ ગીતકળાને અભ્યાસ કર્યો. તેને અન્યદા પુત્ર થ. પછી પુત્રને રાજ્ય અપાવવા માટે કુણાલકુમાર પાટલીપુત્રે ગયે. અને શહેરમાં ગાયન કરતે ફરવા લાગ્યો. તેની ગીતકળાની બહુ પ્રશંસા સાંભળીને રાજાએ તેને બોલાવ્યા. ત્યાં જઈ પડદામાં રહીને તેણે પિતાની ગીતકળા બતાવી; તેથી રાજા બહુ પ્રસન્ન થયા. એટલે તેણે કહ્યું કે- માગ, તું જે માગીશ તે હું આપીશ” એટલે કુણાલકુમાર બ.
चंदगुत्तपपुत्तो छ, विंदुसारस्स नत्तुन । असोगसिरिणो पुत्तो, अंधो जायइ જાળ ! “ચંદ્રગુપ્તને પ્રવ, બિંદુસારને પત્ર અને અશકશ્રીને પુત્ર જે અંધ છે તે કાકણ માગે છે. ક્ષત્રિીની ભાષામાં કાકણ એટલે રાજ્ય થાય છે એટલે રાજ્ય માગે છે. ” પાટલીપુત્ર નગરમાં ચાણકયે સ્થાપન કરેલ પ્રથમ મિર્યવંશી રાજા ચંદ્રગુપ્ત, તેનો પુત્રબિંદુસાર અને તેને પુત્ર અશેકશી હોવાથી કુણાલે કહ્યા પ્રમાણે તે ચંદ્રગુપ્તને પ્રપલ, બિસારને પાત્ર અને અશોકથીને પુત્ર થતું હતું. કુશાલે કહેલી ગાથા સાંભળીને રાજાએ તરતજ પડદો દૂર કરી નાખ્યો અને પોતાના પુત્ર કુણાલને જોઈ આશ્ચર્ય પામી તેની સવિશેષ હકીકત પૂછી એટલે તેણે પિતાને તે વ્યતિકર કહ્યા. રાજાએ તેની વાત સાંભળીને પૂછયું કે “તું રાજ્ય માગે છે તે હું આપીશ પણ તું અંધ હોવાથી રાજ્યને શું કરીશ?”
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ, તેણે કહ્યું કે-“હે દેવ ! મને રાજ્યને એગ્ય પુત્ર થયેલ છે. ” રાજાએ પૂછ્યું કે “કયારે ? ” કુણાલે કહ્યું કે- “સંત (હમણાજ) ” રાજાએ તે વખતે તેનું નામ સંપ્રતિ પાડ્યું ને તેને રાજ્ય આપ્યું.
આ ઇન ઉપથી સાર એ હગ કરવાનો છે કે અકારની ઉપર એક બિંદુ માત્રા વધી જવાથી કુણાલ કુમારના નેત્ર ગયા. તેમજ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ( શાસ્ત્રાભ્યાસમાં) પણ બિંદુ વિગેરે અધિક થવાથી અર્થાતર થવાને લીધે અનેક પ્રકારના અનર્થને સંભવ છે.
ભાવના અધિકપણા ઉપર એક વાનરનું લકિક ઉદાહરણ છે તે પણ જાણવા જેવું હેવાથી અહીં આપવામાં આવ્યું છે.
વાનરનું દૃષ્ટાંત, કેઈક અટવીમાં એક સરોવર હતું. તેને લેકિકમાં કામ કતીર્થ કહેતા હતા. તેના કીનારા ઉપર એક વંજુલનું વૃક્ષ હતું. તેની શાખા ઉપર ચડીને જે કઈ તીર્ચચ સરોવરના જળમાં પડતું તો તે તે તીર્થના માહાસ્યથી મનુષ્ય થઈ જતું, અને જો કોઈ મનુષ્ય પડતું તે તે દેવ થઈ જતું. ઉપરાંત લેબ કરીને જે કઈ બીજો વધારે લાભ મેળવવા પડતું તે તે પાછું પૂર્વ જેવું હતું તેવું થઈ જતું. અચદા એક વાનરમિથુનના દેખતાં એક મનુષ્યનું યુગળ (સ્ત્રી પુરૂષ) વંજુલ વૃક્ષની શાખા ઉપર ચડીને સરોવરમાં પડ્યું એટલે તે દેદીપ્યમાન શરીરવાળું દેવયુગળ થઈ ગયું. તે જોઈને પિલું વાનરમિથુન તેવી જ રીત સરોવરમાં પડ્યું એટલે તે પ્રવર રૂપવાળું નયુગળ થઈ ગયું. પછી નર થયેલા વાનરે સ્ત્રીને કહ્યું કે-આપણે બીજી વાર પાછા પડીએ કે જેથી આપણે દેવયુગળ થઈએ. સ્ત્રીએ નિવારણ કર્યું કે-“હવે વધારે લાભ કરે નહીં કારણકે આપણે જાણતા નથી કે આમાં બીજી વાર પડવાથી શું થાય છે? માટે આપણે મનુષ્ય થયા તેટલાથી જ બસ છે. અતિ લેભ કરવાનો સર્વ શાસ્ત્રમાં નિષેધ કરેલો છે. ” આ પ્રમાણે નિવારણ કર્યા છતાં પણ તે નર થયેલ વાનર ફરીને પડ્યા એટલે તે વાનર થઈ ગયો. અને પેલી રૂપવંત સ્ત્રીને તે તરફ ફરવા નીકળેલ કે ઈ રાજા લઈ ગયો. તે તેની રાણી થઈ અને રાજાને વલ્લભ થઈ પડી. પિલા વાનરને કેઈએ પકડ્યા અને તેને નાચતાં શીખવ્યું. અન્યદા પિલી રાહસથે બેઠેલા રાજા પાસે જ તે વાનરને લઈ આવ્યા. વાનરે રાણીને ઓળખી, રાણીએ વાનરને પણ ઓળખે. પછી વાનર તેના માલીકે પકડી રાખ્યા છતાં પણ વારંવાર રાણીની સન્મુખ તેને પકડવા માટે દોડવા લાગ્યું. તે જોઈને રાણી બેલી કે –
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનધિક-હીનાકાર શ્રુત,
૧૫ जो जया वट्टए कालो, तं तहा सेव वानरा ! । मा वंजुलपरिभट्ठो, વાન પvi સર ! “જે વખતે જેવો કાળ (અવસર ) હોય તેમ હે વાનર ! વર્તવું. વળી હે વાનર! વંજુલ ઉપરથી (બીજી વાર ) પડ માં એમ મેં કહ્યું હતું તે કાર, ”
આ દષ્ટાંત ઉપરથી સાર એ લેવાનો છે કે જેમ અધિક લેભ કર્યો તે વાનરને અનર્થને માટે થયે, તેમ ત્રાદિકથી અધિક સૂત્ર પણ અનર્થને માટે થાય છે.
અક્ષરાદિકથી હીન સૂવપાઠ પણ કઈને માટે થાય છે તે ઉપર વિદ્યાધરનું દષ્ટાંત છે તે આ પ્રમાણે
વિદ્યાધરનું દૃષ્ટાંત, રાજગૃહ નગરમાં ભગવંત શ્રી મહાવીર સ્વામી સમવસર્યા. તેમની પાસે દેશના સાંભળીને પર્ષદા ઉડ્યા પછી ઘર તરફ જતાં શ્રેણિક રાજાએ દૂરથી એક વિદ્યાધરને દીઠે કે જે પાંખ છેરાયેલા પક્ષીની જેમ ઉંચે ચડત હતા અને પાછો પડતે હ. તે જોઈને કેતુક ઉત્પન્ન થવાથી શ્રેણિક રાજા પાછા વળ્યા અને સમવસરણમાં આવે તેને સર્વ વ્યતિકર ભગવંતને પૂ. ભગવંતે કહ્યું કે-“તેને આકાશગામિની વિદ્યાનું એક પદ વિકૃત થયું છે, તે તેને બરાબર સાંભરતું નથી, તેથી તે ઉંચે ચડે છે ને પડે છે. ” આ વાત પાસે બેઠેલા અભયકુમારે સાંભળી, એટલે તેણે વિદ્યાધર પાસે જઈને કહ્યું કે-“જો તું મને આકાશગામિની વિદ્યા જેટલી તું જાણે છે તેટલી શીખવ ને સમાન સિદ્ધિવાળો કર તે ૮ તને ભૂલી ગયેલે એક અક્ષર મેળવી આપું.” વિદ્યાધરે તે વાત કબૂલ કરી અને અભયકુમારને તે વિદ્યા શિખવવા માંડી એટલે પદાનુસારી લબ્ધિથી તેણે ભૂલેલે અક્ષર પૂરે કરી દીધું. બેચરે તેને આખી વિદ્યા આપી, અને પિતે કરાળકોમે તાસ્ત્રગિરિ પર પિતાને સ્થાને પહોંચે. ત્યાં અનેક પ્રકારના સુખને ભાજન થશે.
આ પ્રમાણે જેમ એક પણ અક્ષરવડે હીન વિદ્યા કુરતી નથી અને અનર્થ કાળી થાય છે તેમ સૂત્ર પણ અક્ષરહીન હોય તો હાનિ કરે છે, માટે સૂ
ચાર પરિપૂર્ણ કરે, હીન કરે નહીં. ન હુન ને અધિક બંને પ્રકારના સૂરચારની ઉપર પ્રથમ સૂચવ્યા પ્રમાણે વકનું ને રોગીનું દૃષ્ટાંત જાણવું. કોઈ રેગીને તીખું, કડવું કે કસાયેલું ઓષધ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
આપવામાં આવતું હોય તે તેને ચતું ન હોય તેથી જે માતા પિતા કે વૈદ્ય એમ વિચારે કે-“આવું ઔષધ પીતાં આ પીડાય છે માટે તેને આછું ઔષધ આપ.” આ પ્રમાણે વિચાર કરીને ઓછું એવધ આપે છે તેથી રોગી વહેલું આરોગ્ય મેળવો નથી. વળી કઈ કારણથી એકદમ આરામ થઈ જાય તે ઠીક એમ ધારીને અધિક ઔષધ આપવામાં આવે છે તે રોગી અવશ્ય મૃત્યુને વશ થાય છે. બાળક પણ માતપિતા રાગદશાથી જે આ છે કે વત્તા આહાર તેને આપે છે તે કણને પામે છે. એ જ પ્રમાણે સૂત્રને વિષે પણ હીનાધિક ઉપચારથી દેત્તિ જાણવી.
હીનાધિક ઉચ્ચારથી શું દેષ પ્રાપ્ત થાય એવી પૃછાના ઉત્તરમાં કહે છે કે-માત્રાદિ હીનાધિકથી સૂત્રભેદ થાય, સૂવભેદ થવાથી અર્થમાં વિસંવાદપણું થાય, અર્થના વિસંવાદથી ક્રિયારૂપ ચારિત્રમાં વિસંવાદ થાય, ચારિત્રના વિસં. વાદથી મેશને અભાવ થાય અને મેક્ષાભાવે દીક્ષાનું વૈફલ્ય થાય-નિષ્ફળપણે થાય. આ પ્રમાણે દેની શ્રેણિ પ્રાપ્ત થવાનું લક્ષમાં રાખી યથાસ્થિત-પૂર્વે દ્રવ્યાવશ્યકના વિષયમાં લખી ગયા પ્રમાણે વિશુદ્ધ સૂત્રોચ્ચાર કરો કે જેથી સૂત્રભેદ, અર્થ વિસંવાદ, ક્રિયા વિસંવાદ, મેક્ષાભાવ અને દીક્ષા વૈફલ્ય ન થાય. ઈતિ.
दश अवतार.
અન્ય મતવાળાઓએ પ્રભુના દશ અવતાર માનેલા છે. તે સંબંધી હકીકતથી આપણે જૈનવર્ગ ઘણે ભાગે અજ્ઞાત છે. જ્યાં સુધી બીજાઓની માન્યતા કેવી છે તે બરાબર જાણવામાં ન આવે ત્યાં સુધી સર્વ ભાષિત જૈનદર્શનમાં ને અન્ય દર્શનમાં કેટલું અંતર છે તે બરાબર સમજી શકાય નહિ. તેટલા માટે ચાલુ વર્ષના
જૈનશાસનના છ અંકમાં આચાર્ય શ્રી વિજયધામ સૂરીશ્વરજીએ આપિલ દશ અવતારની રક્ષિત હકીકત તેમાંથી અહીં ઉતારી લેવામાં આવી છે.
શીતીર્થકર દેને જન્મ ઇતર લાકિક દેની માફક જગની વિટન વોવા સારૂ થતા નથી. ફક્ત પૂર્વ જન્માન્તરમાં વીશ સ્થાનક તપની આરા ધના કરી જે પુણ્ય પ્રક" એકડા કરેલ, તેને જોરથી બાંધેલા તીર્થકર નામ કર્મને ખપાવવા સારૂ તે થાય છે. જન્મથી લઈ નિવાણુ પર્યત તેઓનું ચર્ચિ મનન કરવાલાયક છે. ઈતર દેવેનું ચરિત્ર તે જન્મથી લઈ પરલોક ગમન સુધ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દશ અવતાર,
૧૪૭
કીડા વિનોદ તથા પરસ્પર વિરોધ વાક્યાદિથી અપ્રમાણિક રીતે જાય છે. આપણે અહીંઆ દશાવતારનું સંક્ષિપ્ત રીતે અવલોકન કરીએ, જેથી વાંચકવર્ગ સમજી શકશે કે પૂર્વોક્ત વાકય મનઃકલ્પિત નથી.
वेदानुदरते जगन्निवहते भूगोलमुविभ्रते दैत्यं दारगते बलिं छलयते क्षत्रक्षयं कुर्वते । पौलस्त्यं जयते हलं कलयते कारुण्यमातन्वते म्लेच्लान् मूर्छयते दशाकृतिकृते कृष्णाय तुभ्यं नमः ।। मत्स्पः कूर्मो वराहश्च नारसिंहोऽथ वामनः ।
રામ રામ ચ યુદ્ધ છે જે તે શ ! પ્રથમ કેક દેવે ગીતગોવિન્દમાં આપેલ છે, તેમાં દશ અવતારનું પ્રોજન બતાવેલ છે. પરંતુ જ્યાંસુધી પ્રત્યેક અવતારનું ટુંક વૃત્તાંત ન અપાય ત્યાંસુધી વાંચકવર્ગને સ્પષ્ટ રીતે સમજણ પડે નહિ.
નદ્રા એ વાકય અભ્યાવતારનું વૃત્તાના સૂચવે છે. શંખ નામે દૈત્ય ચારે વેદને લઈ રસાતલમાં પૈઠે, ત્યારે પૃથ્વી નિર્વેદ થઈ. હવે દેવે વિચાર્યું જે દુઇ દૈત્યે અનર્થ કર્યો. માટે શંખને નાશ કરે; તથા વેદોને પાછા પૃથ્વીતલ ઉપર લાવવા. એમ વિચારી મલ્યાવતાર ધારણ કરી રસાતલમાં જઈ, દૈત્યને મારી, વેદને પાછા પૃથ્વી પર લાવ્યા, એ પહેલે અવતાર.
એક વાર પૃથ્વી પાતાલમાં જવા લાગી ત્યારે ભગવાને કુર્મ અવતાર ધારણ કરી તેને પીઠ પર ધારણ કરી, અને વરાહ રૂપ ધારણ કરી બે દાઢથી પકડી રાખી. તે કારણથી કૂર્મ અને વરાહ અવતાર લીધે. એ બી અને ત્રીજો અવતાર.
હિરણ્યકશિપુ દંત્ય નાશ કરવા નારસિંહનો અવતાર, તેનું વૃત્તાન્ત આ પ્રમાણે પ્રાયઃ શિવભક્ત હોય છે, તેઓ શિવની આરાધના કરે છે. કઈ વાર હિરણ્યકશિપુ દૈત્યે શિવની સંપૂર્ણ રીતે ભક્તિ કરી. તેથી શિવે પ્રસન્ન થઈ વર આપે કે તારૂં મૃત્યુ સુકાથી યા લીલાથી, અગ્નિથી યા પાણીથી, અથવા તે દેવ દાનવ યા તિર્યંચ કેઈથી પણ થઈ શકશે નહિ. હવે હિરણ્યકશિપુનો પ્ર-લાદ નામને પુત્ર વિષ્ણુભકત થયો. તે વાત હિરણ્યકશિપુના જાણવામાં આવવાથી પિતાના દેવ શિવનો લોપ કરવાના અપરાધમાં તેણે પ્રહલાદને ખૂબ માર્યો, બળે તેમજ ફટયો. પરંતુ તે તે વિષ્ણુ વિષ્ણુ” એમજ બેલત હોવાથી તેના
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
શરીરમાં પ્રહાર લાગ્યા નહિ. વિષ્ણુએ તેના સત્વથી ખુશી થઈ વરદાન આપ્યું કે તું ઇન્દ્ર થઈશ. તે ઇન્દ્ર થયે, છતાં તેને તે પીડા કરવા લાગ્યો, એટલે ભગવાને નરસિંહનું રૂપ ધારણ કર્યું. મુખ સિંહનું તથા શરીર પુરૂષનું કરી હિરણ્યકશિપુ દૈત્યને હાથના નખવટે પગ નીચે દબાવી વક્ષસ્થા. ચારી મારી નાંખ્યો. મલ્ય, કુર્મ, વરાહ તથા નારસિંહ આ ચાર અવતાર કૃતયુગમાં થયા.
હવે પાંચમા વામન અવતારની વાત વિચારશી વાચકવર્ગની આગળ રજુ કરું છું. બલિ નામને દત્ય ઇન્દ્રપદની પ્રાપ્તિ માટે સે યજ્ઞ કરવા પ્રયત્ન કરતા હતા, તેની અન્દર ૯૯ યજ્ઞ નિર્વાિદ પૂર્ણ થયા. સેમો છેલ્લે યજ્ઞ શરૂ કર્યો ત્યારે દેવે વિચાર્યું જે મેં પ્રલાદને ઈન્દ્રપદ આપેલ છે તેને ઉડાડી આ તે પદ લઈ લેશે. તેથી મનમાં ગુસ્સે ઉત્પન્ન થયું. પછી બલિને શિક્ષા કરવા સારૂ વામન રૂપ ધારણ કરી યજ્ઞથાન પ્રત્યે આવી કહ્યું “હે દાનેશ્વર બલે ! યજ્ઞવિધાયક ! દાન કરવાની વેળા હમણુંજ છે.” બલિ બેલ્યા, “હે બ્રાહણ ! શું માગે છે?” વામને કહ્યું–‘રહેવાને માટે સાડા ત્રણ ડગલાં જમીન. બલિએ તે આપી. તેટલામાં કેઈએ બલિને કહ્યું “મહારાજ! આ અસલ બ્રાહ્મણ નથી, પરંતુ વિષ્ણુએ વામન બ્રાહ્મણનું રૂપ કરેલ છે. તે વાત જાણી બલિ ગુસ્સામાં આવ્યું, તેટલામાં વામનાવતાર ધારણ કરનાર દેવે ત્રણ કમથી રામ "વી લઈ લીધી. અધ ડગલા માટે બલિને કહે છે “રે દુખ ! પીઠ પર.” એમ કહી પીડ પર પગ દીધે. તેથી બલિ પાતાલમાં ગયો. મરતી વખતે બલિ બોલ્યો “લોકે કેમ
થશે કે બલિ આવા પ્રકારને થે. માટે કાંઇક યાદગીરી હોવી જોઈએ. ત્યારે વિષ્ણુએ કહ્યું કે “દીવાળીના ચાર રેજ સુધી તું રાજા અને હું દ્વારપાળ” એવું વરદાન આપ્યું. ઇત્યાદિ.
છડું અવતાર રામ અથાત્ પરશુરામનો થયો. તેનું વૃત્તાન્ત આ પ્રમાણે છે – સહજાર નામનો ક્ષત્રિય થયો. તેની બહેન રેણુક હતી. તે રેણુકાને બલાકારથી જમદગ્નિ વ્યાપિ પર. હવે સહસાર જમદષિના આશ્રમે ગયે. ત્યાં
નેને બોલતાં સાંભળી સસ્સાર ક્ષત્રિય હોવાથી કુદ્ધ થયે. સ્વાભાવિક રીતંજ ક્ષત્રિા શાય નવાળા હોય છે. તેથી જમદગ્નિને રતા, તથા રથને દુ:ખી કરી. એટલા સારૂ દેવે તેને ઘેર જન્મ લઈ પરશુરામ થઈ સહુન્નારને મારી એકવીશ વાર નિઃ ક્ષત્રિય પૃથ્વી કરી.
રાવણ દત્યે પૃથ્વી પર ભારે ઉપદ્રવ કથા ત્યારે દેવે રામને અવતાર લઈ રાવણને માર્યો. વામન, પશુરામ અને રામ એ ત્રણ અવતાર ત્રેતાયુગમાં થયાં.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દશ અવતાર.
કંસાદિ દેને મારવા ભગવાન કૃષ્ણઅવતાર ધારણ કર્યો. દ્વાવતાર શીતલ રૂપ થયા. તેણે ઑછોનાં મન્દિર વધાર્યા. કૃષ્ણાવતાર તથા બુદ્ધાવતાર દ્વાપરયુગમાં થયા.
પ્લેનો નાશ કરવા કલિયુગમાં કચ્છી અવતાર થયે.
પૂર્વોકત દશ અવતાર ધારણ કરનાર સર્વર, ઈશ્વર, સર્વ શક્તિમાન, જગ૯ત્તાં, અવિરધવક કહી શકાય કે નહિ ? તેનો વિચાર પક્ષપાત રહિતપણે કરે તેમાં નિંદા કે વિકથા નથી. વસ્તુનો વિચાર કરવો તે મનુષ્યને ધર્મ છે.
મસ્ય, કર્મ, વરાહ અને નારસિંહ એ ચાર અવતારની મીમાંસા મધ્યસ્થ ભાવથી કરીએ. શંખ નામે દંત્ય વેદને લઈ પાતાલમાં ગયા. તેથી તેને પૃથ્વી પર લાવવા સારૂ ભગવાનને માછલીના પેટમાં જન્મ લેવો પડે ! ભલા, સર્વસ તથા જે સર્વશક્તિમાન હોય તેણે પ્રથમથી વિચાર કરવાનું હતું કે શંખ નામે દંત્ય ઉત્પન્ન થશે તે સવાધાર વેદને ઉપદ્રવ કરશે, મારે જન્મ લેવે પડશે. તેના કરતાં બહેતર છે કે શંખ નામે દૈત્યને જન્મજ થવા દે નહિ. કારણકે જગકર્તુત્વ ધર્મ, અવતાર ધારણ કરનાર દેવની અન્દર છે, એ પ્રમાણે તે દેવને માનનારાઓ માને છે. પ્રથમ તે મૂળ વાતજ ઠીક છે કે નહિ ? તેમાંજ શકે છે, કારણકે શંખ નામ દંત્ય વેદને પાતાલમાં લઈ ગયો તે ભલા, અર્થ રૂપ વેને લઈ ગયે કે શબ્દાત્મક? અથવા તે પુસ્તકાકાર વેદને? ધારે કે અર્થરૂપ વેદ લઈ ગયે, તે તેથી કાંઈ મૂળ વેદની હાનિ થતી નથી. અને શબ્દાત્મક તે લેવાય તેમ નથી, કેમકે શબ્દ તે ક્ષણિક છે. હવે ધારે કે પુસ્તકાકાર વેટ લઈ ગયે તો હજારો પ્રતિ લખેલ છે. તેમાંથી એક લઈ શકે તે શું હાનિ ? ઇત્યાદિક વિચાર કરતાં મલ્યાવતારનું પ્રયોજન ઠીક માલૂમ પડતું નથી.
હવે બીજો તથા શ્રી ફર્મ તથા વરાહ અવતાર પૃથ્વી રસાતલ જઈ રહી હતી, તેને ધારણ કરવા સારૂ થયું. કુમેં પીડઉપર પૃથ્વીને ધારણ કરી રાખી; હવે સવાલ એ થાય છે કે ભલા, કૂર્મ કોના આધાર ઉપર રહ્યા? કદાચ કહેશે કે તે ઇશ્વર રૂપ હેવાથી સ્વતંત્ર નિરાધાર રહી શકે, કારણકે ઈશ્વરમાં સર્વશક્તિ છે. વાહજી ! જ્યારે ઈશ્વરમાં સર્વ શક્તિ છે તે અવતાર વિના પણ ઈશ્વર પૃથ્વી નિરાધાર રાખી શકત, તે શા માટે ગર્ભનાં દુઃખ તેમજ તિર્યંચ નિમાં ઉત્પન્ન થવાની કોશીશ કરી? તેને વિચાર સ્વયં વાંચક વર્ગે કર.
જ્યારે વરહ પૃથ્વીને પિતાની બે દાઢમાં પકડી રાખી ત્યારે પૃથ્વીને પકડનાર તે વરાહ ક્યાં ઉભા હતા ? તેનો વિચાર કરવા જેવું છે. કારણ કે પૃથ્વી તે તેની દાઢમાં રહેલ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૫૦
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
નરસિંહ અવતાર ધારણ કરી શિવભક્ત હિરણ્યકશિપુને માર્યો તથા પ્રહ્ લાદને ઇન્દ્ર પદ આપ્યું તો આને વિચાર કરતાં એમજ સિદ્ધ થાય છે કે ભક્ત બંનેને પદપ્રદાન કરનાર અને અભક્તોના તો બ્લેન લેનાર વીતરાગ ગણી શકાય નહિં, પ્રદ્યુત પૂર્ણ રાગદ્વેષી સિદ્ધ થાય છે. વામન રૂપ ધારણ કરી અલિને સાથે તેના કરતાં કદાચ બલિને જન્મ ન આવ્યે હોત તે શું હતું? વામન રૂપ ધારણ કરવું, ભિક્ષા માગવી, ત્રણ ડગલે પૃથ્વી લઈ લેવી, બલિની પીડ ઉપર પગ મૂકી તેને પાતાલમાં પહોંચાડવા, વળી તેના મરણ સમયે વરદાન આપવું જે દીવાળીના સમયે તારી પૂન્ન થશે, ટુ દ્વારપાળ થઈશ, ઇત્યાદિ અસબહૂં વૃત્તાન્ત સર્વજ્ઞ ભાવમાં શંકા ઉત્પન્ન કરે છે. પરશુરામ નામને અવતાર ક્ષત્રિયોના નાશ માટે થયો તેજ કારણથી બ્રાહ્મણ ક્ષત્રિયામાં વૈરભાવ થયે, તેને લઈને ૨૧ વાર નિ:ક્ષત્રિયી પૃથ્વી થઈ. વળી અવાન્તરમાં અબ્રાહ્માણી પૃથ્વી થવા પામી. એક ભારે જુલમ થયા. જગ્નિને જુલમ વિચારી તેને દડ દીધા હોત તે પૂર્વોક્ત અનર્થ થવા પામત રહે. આવા પ્રકારનો જુલમ કરનારનો પક્ષ કરવા જન્મ ધારણ કર્યાં તે કથાથી સિદ્ધ થાય છે. જે અવતારની કથા સાચી હોય તો ભગવાન સર્વજ્ઞ તથા સર્વ શક્તિમાન સિદ્ધ થઇ શકે નહિ. સર્વજ્ઞ હાય તે તે પરસ્પર વિરોધી કાર્યને પ્રથમથી જોઈ લે; વળી સશક્તિમાન્ જન્માદિના કુથલામાં પડે નહિ. એક સામાન્ય પુરૂષ પણ થોડા કાર્ય માટે મેોટા અન કરે ખરે ? કાય નહિ. સ્વયકર્તા જ્યારે કાર્યરૂપ થાય તે પછી અન્ય કત્તાં કાણુ ગણાશે ? તેવા પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે. તે કર્તા પણ કાર્યરૂપ થાય તે અનવસ્થા દૂષણ અનાયાસ ઉપસ્થિત થાય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખીજા અવતારે પણ દૈવની મહત્તા સૂચવતા નથી. ઉલટું અલ્પજ્ઞતા અને અવિવેક્તિા સમજાવે છે. રાવણને મારવા રામના અવતાર થયે!. રાવણ સીતા મહાસતીનું હરણ કરી ગયે, રામચન્દ્રજી ઠેકાણું ઠેકાણું તપાસમાં નીકળ્યા, કથચિત્ ખબર મળી, અન્ય એકઠું કરી રાવણને માર્યો ઇત્યાદિક વાતાથી સિદ્ધ થાય છે કે અવતાર ધારણ કરનાર દેવમાં સર્વજ્ઞાતા હતી નહિ. હા, રામચન્દ્રજીએ વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કરી ચારિત્ર લીધું. ત્યારદ તપસ્યાવડે કર્મનો ક્ષય કરી કેવળી થય!, તે વાત જૈન સિદ્ધાન્ત અનુસાર ઠીક છે. અન્ય વાતા અવિ વિકતા સૂચવે છે.
ક'સને મારવા કૃષ્ણાવતાર, યુદ્ધાવતારના કાર્યોને દૂર કરવા કી અવતાર થયા. અહીં વાંચકે વિચાર કરવે જોઇએ કે મુદ્રાવતારને શીતલ સ્વરૂપ માનેલ છે. તેણે મ્લેચ્છના મન્દિર વધાર્યા એ વાત કેમ ઘટે? વળી એક એવતારે Àòનાં મન્દિર વધાર્યા ત્યારે મીને અવતાર થશે તે સ્વેના નાશ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલે કન.
૧૫૧
કરશે, તે પણ પરસ્પર વિરોધી વાત સમજાય છે. જે વતારની વાત કલ્પિત હરે તે તમામ મહિમા કલ્પિત ડરે. જો અવતારની વાત સાચી હાય તો ઇશ્વર થઇ પ્રાકૃત પુરૂષોની માફક દુઃખ પરપરા વારે છે તેમ માનવામાં કાંઇ હરકત નથી. જન્મ, જરા મરણાદિનાં દુઃખો દૂર કરવા ઈશ્વરનું સેવન, તેની ભક્તિ, તથા તેનાં વચન પર વિશ્વાસ રાખી મનુષ્ય ધર્મધ્યાન કરે છે, તેજ ઇશ્વર જો જન્મ મરણાદિ દુઃખોથી પીડિત હાય તા અન્ય ભકતાનાં જન્મ મરણાદિ દુઃખ દૂર કરવા શક્તિમાન થઈ શકે નહિ. જેનામાં રાગ, દ્વેષ, મેહ, અજ્ઞાનાદિ દશે! નથી તે જન્મ મરણાદિ કલેશથી પીડિત નથી. તેનાં વચન પર વિશ્વાસ રાખનાર જન્મ મરણાદિ કલેશેાથી મુક્ત થઇ શકે છે. રાગ દ્વેષાદિ ણાથી દૂષિત પુરૂષો જરૂર જન્મ ધારણ કરે છે. જન્મ મરણાદિ કરનાર ઈશ્વર ગણાય નહિ. ઇશ્વર કોઇનું ભલું ભૂંડુ કરતા નથી. માત્ર કેવળજ્ઞાન સમયે જેવા ભાવ દેખે તેવા કથન કરે છે. જીવને હિતકર ઉપદેશ કરે છે, તે પણ અતીત, અનાગત તીર્થંકરેાથી ફારફર નિહ. ફાફેર વાકયે! તે અલ્પજ્ઞ, અવીતરાગ, અસોનાં હોય છે, પરંતુ સર્વજ્ઞ સર્વદર્શી વીતરાગ ભગવાનનાં હેતાં નથી. કારણ કે તેમને ત્રિકાળનું જ્ઞાન હોય છે તેથી તમામ જિનવરા મુક્તિના મા સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રનેજ બતાવે છે. તેના પર શ્રદ્ધા કરનાર સભ્યકત્લી અની નિયમિત કાળમાં મુકત થાય છે.
ग्रंथावलोकन.
( શ્રી તત્વપ્રકાશ પાડ઼માળા, ભાગ પહેલા. ) રચનાર---યવિ મનસુખલાલજી નેમચંદજી-જૈનમદિર-હાણા,
આ બુક તેને પ્રસિદ્ધ કરવામાં સહાયક શેડ ક’કુચદ મુળચંદ તરફથી અવલોકનાથે મળી છે. તેની અંદર ભાષાદોષ ને વ્યાકરણ દ્વેષ તે ઘણા છે. પરંતુ તે કરતાં તેની બંદર આપેલા ૬૦ પાઠાની અંદર જે જે હકીકત જૈનશાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ આવેલી છે તે ભદ્રિકજને ભુલાવામાં ન પડે તેટલા માટે લખવાની વધારે જરૂર છે. કારણ કે આ બુક ખાસ કરીને નવા વિદ્યાર્થી માટેજ લખવામાં આવેલી જણાય છે તેની અંદર તેા એવી ભૂલ ન જ થવી જોઈએ કારણ કે લઘુ વયમાં જે સંસ્કાર પડે છે તે આગળ ઉપર ફેરવવા બહુ મુશ્કેલ પડી જાય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાર.
૧ પૃષ્ઠ ૪ પંક્તિ ૩જીમાં સાતત્યસન ગણાવતાં પાપ નામનું વ્યસન લખેલું
છે તે સ્થાનકે પાપ અથવા શિકાર જોઈએ. ૨ પૃષ્ઠ ૪ પંક્તિ ૧૧ માં દશ પ્રાણ ગણાવતાં પ્રથમ શરીર લખેલ છે તેને
ઠેકાણે સ્પશેકી લખવી જોઈએ. આગળ પણ ઇટીએ ગણાવતાં સ્પ
શેકીને રથાને શરીર લખેલ છે તે ભૂલ છે. છે ! " પંકિા ૧૧ શ્રી વ્યાખ્યામાં “સ એટલે કે વાસને જાણે
અને લખ્યું છે બા મારા " ' . ૪ પૃષ્ઠ ૬ પંક્તિ પૃથ્વીકાયના ભેદ ગણાવતાં તેમાં મત ગણાવ્યા છે તે
ભૂલ છે. મોતી છીપમાંથી નીકળે છે તે અજીવ છે. પ . પકિર ૧૮ પૃથ્વીકાય જેનું આયુષ્ય કમામાં કમ બેઘડી લખ્યું છે
તે ભૂલ છે. અંતમુહ લખવું જોઈએ. એજ પ્રમાણે અકાય તેઉકાય
વિગેરેનું આયુષ્ય લખતાં પણ ભૂલે કરી છે. ૬ પૃષ્ઠ ૭ પંકિત ૧ લી પૃથ્વીકાયના ચાર પ્રાણું ગણાવતાં શરીર, ઇદ્રીય,
એમ બે જુદા જુદા લખ્યા છે. તેથી પાંચપ્રાણ થાય છે. તેમાં વચ્ચે અપ વિરામ મુકવાની ભૂલ થઈ ગણીએ તે પણ શરીરઇદ્રીયને સ્થાને
સ્પશેકી લખવી જોઈએ. આમ આગળ ઉપર પણ તેજ જાતની ભૂલો કરી છે. ૧૭ પૃષ્ઠ ૮ પંકિત ૧૧ અગ્નિકાયના ભેદ ગણાવતાં લખ્યું છે કે– કેટલાં
એક લાકડામાં અગ્નિ છે. જેવા કે વાંસનાં લાકડાં, અરણીનાં લાકડાં તેમાં પણુ અગ્નિ છે, કેટલાએક પથ્થરમાં પણ અગ્નિ રહે છે તેને ચકમકને પથ્થર કહે છે. તે અગ્નિને એક તણખામાં અસંખ્યાતા જીવ છે.” આમાં કાણને પથ્થર ગણાવ્યા છે તે ભૂલ કરી છે. તેમાં કાંઈ અગ્નિકાય જીવો છે નહિ. તેના ઘર્ષણાદિક સગથી અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે, પણ તેથી કાંઈ તે કાછ કે પાષાણ અગ્નિકાયના ભેદ તરીકે લખી કે કહી શકાય નહિ. પૃષ્ઠ ૯ પતિ ૧૬મીમાં વાયુકાય જીવોની વ્યાખ્યામાં લખ્યું છે કે “તે જીવને તમે દેખે છે છતાં હજી તમે તેને ઓળખતા નથી.આ લખવું ભૂલભરેલું છે. કારણકે વાયુકાય જે ચર્મચક્ષુને ગેચર હેવાથી તેને દેખે છે તેમ કહી શકાય જ નહિ. તેને પરવડે અનુભવે છે એમ
કહી શકાય. ૯ પૃષ્ઠ ૧૦ પંક્તિ ૮મીમાં પવન બધા જીવોનું જીવન છે” એમ લખ્યું
છે તે લખી શકાય નહિ. પવન જીવનને સહાયક છે. તેના વિના મુંઝાવાથી માણસ મરી જાય છે પરંતુ તેટલા ઉપરથી તેને બધા જીવેનું જીવન તરીકે જીવનું સ્વરૂપ ને ભેદ વિગેરે સમજાવતાં કહી શકાય નહિ, કેમકે
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૦
www.kobatirth.org
ગ્રંથાવલોકન
૧૪
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૩
જીવન તા તેના ચારથી માંડીને દશ સુધી પ્રાણ છે તે કહી શકાય અથવા આયુ કહી શકાય.
સાધારણ વનસ્પતિકાયના સ્વરૂપમાં નાની મોટી ઘણી તેનું સ્વરૂપ જે પ્રમાણે વિચારાદ્ધિમાં કહ્યુ છે તે જોઇએ. કેટલાએક જૈનશૈલીના શબ્દો હાય તેજ લખવા નઇએ, તેને બદલે ખીજા શબ્દો લખવા જતાં ભૂલેા થઈ ાય છે.
ભૂલે કરેલી છે. પ્રમાણે જ કહેવુ
પૃ ૧૬ પક્તિ માં “ જે જમીનના અંદરના ભાગમાં થાય છે તે કદ મૂળ–અન તકાય કહેવાય ” એમ લખ્યું છે; પરંતુ અન ંતકાય જમીનની મહાર પણ ઘણી જાતના થાય છે તેથી એ વ્યાખ્યા ખેટી છે.
પૃષ્ઠ ૧૩ પ`ક્તિ ૧૦મીમાં “ એક બટાટુ
એમ
અગર એક ડુંગળી તે એક શરીર કહેવાય અને તેવા દરેક શરીરમાં અનતા જીવ છે લખ્યું છે, પણ એક બટાટામાં તે અસ ખ્યાતા શરીર છે ને તે દરેકમાં અનતા જીવ છે તેથી લખેલ હકીકત ખેાટી છે.
પૃષ્ટ ૧૩ પ`ક્તિ ૧૬મીમાં‘ વધારે દિવસે સુકાય તેમાં વધારે જીવ ' એમ લખ્યું છે, એવી વ્યાખ્યા કોઇ જગ્યાએ શાસ્ત્રમાં કરેલી નથી તેથી એવી સ્વકાળ કલ્પિત વ્યાખ્યા કરી શકાય નહિ.
૧૧
પાઠ ૬-૭-૮માં વિકળેદ્રિમાં કમમાં કમ આયુષ્ય બે ઘડીનુ લખ્યુ છે ભૂલ છે, તેનુ જઘન્ય આયુષ્ય અતર્મુહૂનુ છે એટલે અસંખ્ય સમયનું છે, પણ તેનું પ્રમાણ એક શ્વાસેાશ્વાસથી પણ ઓછું થાય છે કેમકે અંતર્મુહુર્તોનો અર્થ એ ઘડીમાં કિચિત્ એછા સુધીના છે પણ તેના ભેટ
અસખ્યાતા છે.
૧૨
પૃષ્ઠ ૧૯ નારકીનુ સ્થળ બતાવતાં ‘મેરૂ પર્વતના મૂળમાં સંભૂતળા પૃથ્વી છે' એમ લખ્યુ છે એટલે શું ત્યાંજ સંભૂતળા પૃથ્વી છે, ખીજે નથી ? વળી ત્યારપછી દરેક નરકનું પ્રમાણુ આપ્યું છે પણ તે પ્રમાણુ દરેક નરકના જાડપાનુ છે. લંબાઈ પહેાળાઈ તેા અસંખ્યાત ોજન છે એમ લખવાની જરૂર હતી. તે વિના તેનુ' ખરૂં સ્વરૂપ લક્ષમાં આવી શકતું નથી. ૧૩ પંચેદ્રીમાં પણ તિર્યંચ ને મનુષ્યનું આયુષ્ય જઘન્ય બે ઘડીનું લખ્યુ છે તે ભૂલ છે. ત્યાં પણ અતવૃત્ત
જ લખવું જોઇએ.
ચાર મહા વિગય પૈકી માખણની સમજણ આપતાં ધૃષ્ટ ૩૬ તે અંતે ને ૩૭ના પ્રારંભમાં લખ્યુ છે કે--તેને છાશમાંથી બહાર કાઢ્યા પછી એ ઘડીવાર સારૂં રહે છેઆ કથન મિથ્યા છે. છાશમાંથી બહુાર કાઢ્યા પછી અંતર્મુહૂત્ત તેમાં વાત્પત્તિ થાય છે એમ કહ્યું છે પણ તે અત
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ફ
www.kobatirth.org
જૈનધર્મ પ્રકાશ
બહુ નાનુ હોવાથી તે અલક્ષ્ય જ છે. છાશથી બહાર કાઢ્યા પછો ખાતાં ખાતાં પણ અસંખ્ય સમય જતા હોવાથી માખણ ભય છેજ નહીં. આ પાડને અંતે છેકરાએ કહ્યું છે કે હવે અમે એ ઘડીવાર પછીનુ માખણ કઢિ ખાણું નહીં' આવી માન્યતા તદ્દન ભૂલભરેલી છે. તેવી માન્યતા થાય તે અભક્ષ્યનું ભક્ષણ પ્રવર્તે ને તેથી મહાપાપના ભાજન થવાય. પૃષ્ટ ૪૦ પક્તિ ૧લીમાં લખે છે કે- આવી રીતે આઇસક્રીમ બનાવવામાં લાખા એકેદ્રીય જીવોના નાશ થાય છે. ’ અહીં લાખા ને ઠેકાણે અંસખ્ય જીવે લખવા જોઇએ.
'
૧૫
૧૯
પૃષ્ઠ ૬૩ પક્તિ બીજીમાં અસખ્ય કીડીએ લખી છે તે જૈનશૈલી પ્રમાણે લખી શકાય નહીં. વ્યવહારથી લેકે અસભ્ય કહે પણ જૈનબુકમાં અત્યંત અથવા ઘણી લખાય.
૧૯
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭
૧૮
પૃષ્ટ ૬૩ ચિળતરસની વ્યાખ્યામાં લખ્યું છે કે ' મીઠાઇ વાશી ખવાય છે.’ ગામ ન લખાય-વાસી મીડાઇ કહેવાતીજ નથી. ' એમ લખવુ જોઇએ. તેમાં પણ જલેખી, હલ વિગેરે વાસીપણાથી દોષિત મીઠાઇ ખવાય નહીં. પૃષ્ઠ ૬૬ પ ́ક્તિ ૧૨મીમાં લખ્યુ છે કે-‘ આટે ઘણા દિવસના થઇ જાય તે તેમાં જાળાં ખાખે છે. ’ અહીં તેના કાળનું પ્રમાણ લખવું જેઈએ અને તેથી વધારે દિવસ થાય તે તેમાં જાળાં આજે છે એમ લખવુ જોઇએ. પૃષ્ઠ ૬૯ પાક્તિ ૧૧મીમાં ‘ જલેબી ને હલવા તે મનતા સુધી નહીં વાપરતાં' લખ્યુ છે ત્યાં બનતા સુધી શબ્દ ન જોઈએ. તેમાખવાથી છેકરાઓના મન ઉપર ખાટી અસર થાય છે.
′′ પૃષ્ઠ ૭૩ પંક્તિ બીજીમાં વડી, પાપડ વગેરે વસ્તુ માટે લખ્યું છે કે · એવી વસ્તુ અશાડ શુદ્ધિ ૧૫ સુધીમાં ખાવી જ નહીં' ત્યાં અશાડ શુક્ર ૧૫ પછી ખાવી નહીં એમ જોઇએ. તે ચેમાસાના ચાર માસનુ પ્રમાણ લખવું જોઇએ.
૨૧
પૃષ્ઠ ૮૨ પક્તિ ૨૭માં ‘ તલનું તેલ ચેમાસુ` બેઠા પહેલાં આડ માસનું ભરી રાખવું ’ એમ લખ્યું છે. ત્યાં ફાગણ ચામાસું લખવુ જોઇએ. આગળ પક્તિ ૬ઠ્ઠીમાં લખ્યુ છે કે આઠ માસનુ તેલ અશાહ શુદ્રી ૧૫ પહેલાં લઈ લેવું. ત્યાં ફાગણ સુદી ૧૫ પહેલાં એમ લખવુ જોઇએ.
૨ પૃષ્ટ ૮૩ ને અંતે અશાડ શુદ ૧૫ થી કારતક શુક્ર ૧૫ સુધી સુકે મેવા ન ખાવાનું લખી તેના નામે લખ્યા છે, તેમાંની કેટલીક ચીજો તા ફાગણ શુદ ૧૫ થી અભક્ષ્ય થાય છે તેથી તેના બે વિભાગ પાડીને લખવાની જરૂર હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલે ન.
૧૫૫ ૨૩ પૃષ્ઠ ૮૭ પંક્તિ ૧ભમાં “કણસલામાં અસંખ્ય બેઇદ્રિય જીવો ”
લખ્યા છે તે ઘણા અથવા સંખ્યાબંધ લખવા જોઈએ. ૨૪ પૃષ્ઠ ૧૧૫ પંક્તિ ૧૩મીમાં અસ્તિપાપકર્મ લખ્યું છે તેમજ તે
પૃષ્ટને અંતે પણ તેજ પ્રમાણે લખ્યું છે તે ભૂલ છે. ત્યાં અસતિ પિઘણુ કર્મ લખવું જોઈએ. આવી ભૂલ બીજે ચાલી જાય પણ અહીં તો અર્થને
અનર્થ થઈ જાય તેવું છે. ૨૫ પૃષ્ઠ ૧૨૩ માં ચૂલો બુઝાવવા સંબંધી ઉત્તરમાં સળગેલાં લાકડા બહાર
કાઢી તેની મેળે ઠરવા દેવાનું લખ્યું છે. ત્યાં રાખમાં ઢાંકી દઈને બુઝાવવાનું લખવું એગ્ય હતું. કેમકે ખુલ્લા પડ્યા રાખવાથી તે અનેક વસ
જીવન વિનાશનું કારણ ઉત્પન્ન થાય છે. ૨૬ પૃષ્ઠ ૧૩૧ ના પ્રાંત ભાગમાં ચાર શરણ લખ્યા છે ત્યાં બધે ઘણુ શબ્દ
લખેલ છે તે અશુદ્ધ છે. શરણું લખવું જોઈએ. ર૭ સમતિના સડસઠ ભેદ પાઠ પ૭ માં બતાવવામાં આવ્યા છે, તેમાં પૃષ્ઠ
૧૩પમાં ચાર સદુહણા ને ત્રણ લિંગની ટુંકી વ્યાખ્યા આપી છે તે બરાબર નથી.
'પૃષ્ઠ ૧૩૬ માં ત્રણ શુદ્ધિમાં કાયશુદ્ધિ એટલે કાયાને શુદ્ધ રાખવી એમ લખ્યું છે. આનો અર્થ બાળઓ એમજ સમજે કે નહાઈ ધોઈને શરીર ચાખું રાખવું. પણ તેનો અર્થ એ નથી. તેનો અર્થ તો એ છે કે–ખોદિવડે છેદાd ભેદાતા છતાં અને બંધનવડે પડાતા છતાં પણ કીજિનેશ્વર વિના બીજા દેવને ન નમવું તે કાયશુદ્ધિ સમજવી.”
પાંચ દૂષણોની વ્યાખ્યામાં કાંક્ષા દૂષણ એટલે “અન્યધર્મીઓના વખાણ કરવાં તે.” આમ લખ્યું છે તે ખોટું છે. કાંક્ષા એટલે તે પરમતની અભિલાષા કરવી એ અર્થ છે. પાંચમાં દૂષણમાં પાખંડીઓનો ઘણો પરિચય રાખવે તે. એમ લખ્યું છે તેમાં ઘણો શબ્દ વધારાને છે તે લખવું ન જોઈએ.
પૃષ્ટ ૧૩૭ પાંચ લક્ષણની વ્યાખ્યામાં ત્રીજું લક્ષણ “નિર્વેદ એટલે દુઃખથી વિરક્તપણે ચાહવું ” એમ લખ્યું છે તે ઠીક નથી. નિર્વેદ એટલે સંસારરૂપી કારાગૃહને તજવાની દઢ બુદ્ધિ રાખવી એમ સમજવું.
પૃઇ ૧૩૮ છ પ્રકારની યતનાની વ્યાખ્યા તદન બેટી કરી છે. તેમાં લખ્યું છે કે-“ જયણ વંદન–પરતીથની સાથે વંદન કરવું તેમાં જતના રાખવી. ૨ નમન-નમસ્કાર કરવા–નમવું. તેમાં જતના રાખવી. ૩ પરતીથની સાથે થે ડું બેલતાં પણ જતન રાખવી. ૪ અનુદાન વારંવાર દાન આપવું તેમાં જતના રાખવી. " આલાપ-તેઓને અન્નાનાદિ આપતાં પણ જતના
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૬
જેનધર્મ પ્રયાસ.
રાખવી. દ તેઓને ગધ ,પાદિક આપવાની જતના રાખવી ” આ બધું શું લખ્યું છે? જતના રાખવી અને અર્થ શું? આવું વિપરિત લખાણ વાંચનાર ભદ્રિક એને ઘણું નુકશાન કારક છે. આ યાતનાઓ તે નીચે પ્રમાણે છે.
૧-૨ અન્ય તીર્થના દેવાનું તથા અન્ય ગ્રહણ કરેલ અરિહંતની મૃત્તિઓનું પણ વંદન પૂજન કરવું નહીં.
૩-૪ મિથ્યાત્વીઆની સાથે આલાપ સંલાપ કરવા નહીં. તેમને તમે કુશળ છે ? એમ એકવાર પૂછવું તે આલાપ અને તે પ્રમાણે નેહપૂર્વક વારંવાર પૂછવું તે સલાપ એ બંને વવા.
૫-૬ મિથ્યાત્વીઓને એકવાર અથવા વારંવાર અશનાદિક આપવું નહીં
આમાં વંદન, નમન, આલાપ, સંતાપ, દાન, અનુપ્રદાનને ચા નિષેધ છતાં તેમાં જતના રાખવી એમ લખ્યું છે ને તેમાં પણ છઠ્ઠી તે ચોથી લખી છે. આલાપન અર્થ ખોટો લખે છે. જેથી તે લખી જ નથી. પાંચમીના બે ભાગ પાડી પાંચમી છઠ્ઠી તરીકે લખી દીધી છે.
પૃષ્ટ ૧૩૯ છ સ્થાનકની વ્યાખ્યામાં “૧ જીવ સદાય છે. ૨ જીવ નિત્ય છે.” આમ લખ્યું છે તે ભૂલ છે. પેલા સ્થાનમાં સદાય શબ્દ ન જોઈએ તે લખવાથી તે પેલું બીજું સ્થાન એકજ થઈ જાય છે. પાઠ ૫૮માં ચાર ગુણસ્થાનક એટલે ચાદ પાડી (પગથીઆ) ની વ્યાખ્યા સમજાવતાં શ્યામ ને ઉજવળ વિગેરે જે કલ્પનાઓ બાળ જીવોને સમજવવા કરી છે તે બરાબર નથી. આવી કલ્પનાઓ કરવાથી ગુણસ્થાનકને ગંભી
રાર્થ રહેતો નથી. ૨૯ પૃ. ૧૪૬ની છેલ્લી પંક્તિમાં જંબુદ્વિીપ જેવા બીજ અનંત પિ છે
એમ લખ્યું છે તે ભૂલ છે ત્યાં અસંખ્ય દ્વીપ છે એમ લખવું જોઈએ. ૩૦ પૃષ્ઠ ૧૪૮ પાઠ ૬૦ મા માં કર્મભૂમિને અકર્મભૂમિની વ્યાખ્યામાં જ
વધારા પડતા લખે છે. ન પૃષ્ઠ ૧૪૪ માં મેરૂ પર્વતની આજુબાજુ હમ વય વિગેરે છ અકર્મભૂમિના ક્ષેત્ર છે એમ લખ્યું છે તે બરાબર નથી. ત્યાં એમ લખવાની જરૂર હતી કે “મેરૂની દક્ષિણે ને ઉત્તરે તેને અડતાં દેવકુફ ને ઉત્તરકુર નામના બે અકર્મભૂમિના ક્ષેત્ર છે. અને તેની બંને બાજુ પૂર્વ પશ્ચિમ જગતિના કેટસુધી લાંબા નિપધ ને લિવંત નામના બે પર્વત છે. તેની પછી રમ્યક ને હરિવર્ષ નામના બે યુગળિયાના ક્ષેત્ર છે. તે તેની પછી બંને બાજુ મહાહિમવતને રૂકિમ નામના બે પૂર્વ પશ્ચિમ લાંબા પર્વત છે. તેની પછી હિમવંત ને હરણ્યવંત નામના બે યુગળિયાના ક્ષેત્રે છે. ત્યારપછી ચુલહિમવંત ને શિખરી નામના બે પર્વત
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલે ક.'
૧૫૭
છે. તેની બંને બાજુ બે બે થઈને કુલ આઠ દાઢાએ લવણ સમુદ્રમાં નીકળી છે. તે દરેક દાઢા ઉપર સાત સાત અંતરકીપિ છે. કુલ પ૬ અંતરદ્વીપ છે તે પણ અકર્મભૂમિ છે. ત્યાં પણ યુગળિયાજ રહે છે. તે બે પર્વત પછી દક્ષિણે ભરતક્ષેત્ર છે. કે જ્યાં આપણે રહીએ છીએ ને ઉત્તરે એરવતક્ષેત્ર છે.” આ પ્રમાણે લખવાથી સ્પષ્ટતા થવા સાથે મેરૂની આજુબાજુ તેને લગતાજ છ અકર્મભૂમિ ક્ષેત્ર છે એમ સમજવા રૂપ ભૂલ ન થાત. અંતરીપ અકર્મભૂમિ છે એમ તે અંદર લખ્યું જ નથી.
ઉપર પ્રમાણે સદરહુ નાની સરખી બુકનું અવલોકન લંબાણથી કરવામાં આવ્યું છે તેનું કારણ એ છે કે એમાંનો ઘણે ભાગ જિનવાણીથી વિપરિત લખાયેલું હોવાથી બાળ જીવોને હાનિ કરે તેવું છે. તે હવે પછી ત્રીજી આવૃત્તિ થાય તે સુધારવાની આવશ્યકતા છે.
સદરહ બુકમાં વાણી, વિદળ, તિરસ વિગેરે અભની સમજણ સારી આપી છે. તિરસ માટે તે નવ પાઠ લખ્યા છે. તેમાં સારો પ્રયાસ કર્યો છે. હાલમાં વપરાતા સેડટર, લેમનેડ, બરફ, બીટ વિગેરે પદાર્થોના અભક્ષ્યપણ માટે ડીક સમજાવ્યું છે. કાંદાનના વ્યાપારનું ત્યાજ્યપણું સારૂં સમજાવ્યું છે અને શ્રાવકાચાર ઉપર છે પાઠ લખ્યા છે તેમાં પણ ઘણી ઉપયોગી હકીતે સમજાવી છે. એકંદર રીતે ઉપર જણાવેલી ભૂલ સુધારીને બુક વાંચવા લાયક છે.
આ અવકન બીજી આવૃત્તિ ઉપરથી કરવામાં આવ્યું છે. તેની પહેલી આવૃત્તિ જોવામાં આવી નથી. ભાઈ કંકુચંદ મુળચંદે પિતાની ઉદારતાને ઉપયોગ આવા શાનદાનના કાર્યમાં કર્યો છે તે યોગ્ય કયો છે ને બીજા શ્રીમંતોને અનુકરણ કરવા યોગ્ય છે.
બુકની કિંમત રાખવામાં આવી નથી. શેડ કંકુચંદ મુળચંદને મુંબઈ. પાટી પોસ્ટ નંબર. ૭ કરીને લખવાથી ભેટ તરીકે આપવામાં આવે છે.
આને બીજો ભાગ પણ છપાવવાના છે એમ તેના લેખ ઉપરથી સમજાય છે તે તે પ્રથમથી જૈન મુનિ મહારાજ કે જેન શૈલીના સમજનાર વિદ્વાન શ્રાવકને વંચાવીને બહાર પાડવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. કદિ કોઈ વાંચી ને તપાસી આપનાર તરતમાં ન મળે ને વિલંબ કરે પડે તે કરે પણ એવા વિદ્વાનની છાપ લીધા શિવાય એકદમ છપાવીને બહાર પાડવાનું સાહસ કરવું નહીં. કારણકે એમ કરવાથી લાભને બદલે ઉલટી હાનિ થાય છે. આ હિતશિક્ષા માત્ર આ બુકને માટે નથી પણ નવી રચના ગદ્યમાં કે પદ્યમાં કરીને છપાવવા ઈચ્છનારા સર્વ જૈન બંધુઓ માટે છે. તેને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે તે વપર કલ્યાણ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
જૈનત્વનાં પ્રકાશ
वैराग्य शतक.
અનુરાધાન પૃષ્ઠ ૧૧૯ શ્રી.
હું જીવ! આવે ધર્મ પામ્યા છતાં જેથી ભવરૂપી કુવામાં પડીને ફરીથી દુઃખ ભોગવવુ પડે એવા પ્રમાદ તુ કેમ કરે છે ? 43.
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હું જીવ ! જૈન ધર્મ પામ્યા છતાં પ્રમાદ દેષથી તે તેનું સેવન ન કર્યું. તેથી હું ! આત્માના વરી જીવ ! આગળ ઉપર તારે ઘણા પશ્ચાતાપ કરવા પડશે. પ૪,
ધ અને પ્રમાદને વશ થઇ આ જૈનધર્મનુ પાલન કર્યું નથી, આ બિચારા જીવો ગણુ પાસે આવે ત્યારે ઘણા દિલગીર ધાય છે. આ સસારને બેકાર દ્ગા, કે જેમાં દેવ શરીને તિર્યંચ થાય છે અને ચક્રવર્તી રાજા મરીને કાનમાં મળે છે. ૫.
ધન, ધાન્ય, આભૂષણ, ગૃહુ અને વજન કુટુંબને તજીને કર્મરૂપી પવનથી હણાયેલા દકાના પુષ્પની માફ્ક જીવ અનાથ ધઈ પરભવમાં જાય છે. ૫૬.
આ સૉંસારમાં પ્રયાણ કરતા જીવ પર્વતામાં, ગુજ્રમાં, સમુદ્રની મધ્યમાં અને ઝાડની ટોચે પણ રહેલા છે. ૨૭.
હું છલ ! તુ` કેટલીકવાર દેવ, કેટલીકવાર નારકી, કેટલીકવાર કીડા, કેટલીકવાર પતંગીયુ’, કેટલીકવાર મનુષ્ય, કેટલીકવાર રૂપવાન, કેટલીકવાર બેડોળ, કેટલીકવાર સુખી અને કેટલીકવાર દુ:ખી થયા છે. પૂ
હું જીવ ! તુ કેટલીકવાર રાન્ત થયા, ભીખારી થયે, ચાંડાલ થયા, વેદ જાણનાર મયે, રવાસી થયા, દાસ થયે, પૃ થયે, શ થયે, નિર્ધન થયે અને ધનવાન પણ થયે।. ૫૯.
આમાં કાંઇ નિયમ નથી, પણ પોતાના કર્મની પ્રકૃતિ જેની જેવી ગતિ કરે તે પ્રમાણે જીવ અનેક અનેક વેષ ધારણુ કરી નટની માફ્ક વર્તે છે. ૬૦. હે જીવ! નરકમાં તને અનેતવાર બહુ પ્રકારની, ઉપમા ન આપી શકાય તેવી અને દુઃખપૂર્ણ વેદના મળેલી છે. ૬૧,
દેવપણામાં અને મનુષ્યપણામાં પતંત્રપણું પાીને અન'તવાર હુ ખાનું નકર દુઃખ તે અનુભવ્યુ છે.
નિયત્ર જાતિમાં ઉત્પન્ન થઇ અનેક પ્રકારની ભયંકર વેદના હૈ ટલ ! તે અનુભવી છે; જન્મ મરણુની રેટમાળમાં તુ અનેક વાર ઊગે છે. ૬૩.
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાગ્ય શતક.
૧૫
શરીર સબધી અથવા મન સ`ધી જેટલાં દુઃખ છે, તે આ જીવે આ સસારરૂપી અરણ્યમાં અન તીવાર અનુભવ્યાં છે. ૬૪,
આ સ'સારમાં તારી એવી તૃષ્ણા અન ́તવાર હતી કે જે તૃષ્ણુા શાંત પમાડવાને સર્વ સમુદ્રનાં જળ પણ પૂરતાં ન થઈ શકે. ૬૫.
આ સંસારમાં અનંતવાર તારી ભૂખ એવી હતી કે જે મટાડવાને સર્વ પુલ ( જડ પદાર્થ ) સ્રગૃહ પણ પુરતા નથી. ૬૬.
અનેક જન્મ મરણની પરંપરા કરીને મહા મહેનતે મનુષ્ય જન્મ મળેછે, ત્યારે જીવ પેાતાનુ ઇચ્છિત કાર્ય ( કલ્યાણુ ) કરી શકે છે. ૬૭.
મનુષ્ય જન્મ બહુજ દુર્લભ છે, અને મનુષ્યત વિજળીના ચમકારાની માક ચપળ છે છતાં જે ધર્મને વિષે આળસુ રહેછે, તે કાયર પુરૂષ છે, પણ સંપુર્ણ નથી. ૬૮.
સસ્તુંસાર સમુદ્રના તટ રૂપ મનુષ્ય જન્મ પામીને, જેણે જિને દ્ર ભગવાને પ્રરૂપેલે ધર્મ નથી આચમાં, તે પુરૂષ દોરી તૂત્યે જેમ ધનુષ્યધારીને હાથ ઘસવા પડેછે, તેમ હર હાથ ઘસે છે. ૬૯.
હે જીવ! ખરાખર શ્રવણુ કર, ચંચળ સ્વભાવવાળા સઘળા બાહ્ય પદાર્થો તથા નવ પ્રકારના પરિગ્રહસમૂહને તારે મૂકવા પડશે. આ સ`સારમાં આ સર્વ ઇંદ્રજાળ સમાન છે. ૭૦,
હું મૂર્ખ ! પિતા, પુત્ર, મિત્ર, સ્રીવગેરેને સમુદાય આ લેકના સંબધી છે, અને તે સર્વ પેાતાનું સુખ મેળવવાના સ્વભાવવાળા છે, તુ એકલેજ નરક તિર્યંચ વગેરેના દુ:ખ સહન કરીશ, અને તે વખતે તારૂ કાઇ પણ રક્ષણ કરનાર નથી. ૭૧.
જેવી રીતે ઝાકળનુ બિન્દુ કુશના અગ્ર ભાગ પર ઘણાજ થ્રેડો વખત ટકી રહેછે, તેવીજ રીતે આ મનુષ્યેનુ' જીવિત છે. માટે હે ગાતમ ! એક સમય પણ તું પ્રમાદ કરીશ નહિ.
૭૨.
ભગવાન કહે છે કેઃ
યુઝે. ( મેધ પામે !) કેમ મુઝતા નથી ? (બેધ પામતા નથી ? ) મરણ પછી આવું મેાધીજ્ઞાન મળવું દુર્લભ છે. રાત્રિ દિવસ જે ગયા તે ફરી પાછ! આવતા નથી. ફરીથી આવુ જીવિત મળવુ' સુલભ નથી. હે બાલે ! હું વૃધ્ધે ! આંખ ઉઘાડીને જુએ. ગર્ભમાં રહેલા જીવા પણ મરણ પામે છે. જેવી રીતે બાજપક્ષી ચકલીને મારેછે, તેમ આયુષ્ય પુરૂ થયે જીંદગી નાશ
પામે છે. ૭૩. ૭૪.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
is
જૈનધમ પ્રકાશ,
ત્રણ ભુવનના મનુષ્યેતે મરતા જોઇ જે પોતાના આત્માને કલ્યાણ માર્ગમાં જડતા નથી, તેમજ પાપથી પાછે હડતા નથી, તેના નિર્લજ્જપણાને વિકા ધાએ
', '].
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
खंभातमां दीक्षामहोत्सव.
અશાડ શુદ્ધિ ૧૩ શનીવારે શ્રી ઝુનાગઢ નિવાસી શ્રાવક પ્રાણલાલ મગળજી જેએ હાલમાં શ્રી પાલીતાણે બાબુસાહેબ માધવલાલજી દુગડની ધર્મશાળામાં સુનીમ હતા, તેમણે પન્યાસજી શ્રી આણંદસાગરજી પાસે ઘણા ઉજવળ ભાવથી ચારિત્ર ચણુ કર્યું છે. તેમની વય હાલમાં ૨૯ વર્ષની છે. તેમણે સાત વર્ષથી ચતુર્થ વ્રત ગ્રહણ કરેલું હતું' અને ચારિત્ર ગ્રહુણ ન કરે ત્યાંસુધી સર્વ વનસ્પતિનો અને દુધવિગયને! સર્વથા ત્યાગ હતા. તેમને બે દીકરા છે, ત્રણ ભાઈઓ છે, સ્ત્રી છે, માતાપિતા છે, આ પ્રમાણે બહેાળા કુટુષી છતાં સર્વની પરવાનગી મેળવવાને તે ભાગ્યશાળી થયા છે, તે આ કાળને અંગે આશ્ચર્ય જેવુ થયુ છે. તેમની સ્ત્રી તા દીક્ષા પ્રસંગ ઉપર ત્યાં હાજર હતી, તેણે બહુ જ સમતા દર્શાવી છે. આવા વરાગ્યવાન્ અને સ'સારમાં સાત વર્ષ પર્યંત વિરક્ત વૃત્તિથી ટકી રહેનાર જીવા બહુ એછા દષ્ટિએ પડે છે, શરીરની વ્યાધિવાળી સ્થિતિમાં પણ તેમણે કોઇ પ્રકારની શિથિળતા જણાવી નથી. પેતાના નિયમમાં દઢપણે ટકી રહ્યા છે. દ્રષધ કરતાં ભાવઔષધ તરફ વિશેષ લાગણી બતાવી છે અને પ્રાંતે ભાવઔષધ મેળવી તેમાં લીન થઇ ગયા છે. નામ મુનિ પુણ્યસાગરજી પાડ્યું છે. પાછળના કુટુંબીઓની ઉપાધિ માત્ર તજી દીધી છે. સુશ્રાવકે એ તે સાધના ચિંતા દૂર કરાવી છે. આવા ભાગ્યવાન જીવા ધાર્મિક રદ્દભાગ્યને માટે અનુમેદન ચેાગ્ય છે. એએ અમારા વિશેષ પ્રસગમાં આવેલા હોવાથી તેમના દીક્ષા પ્રસગને લાભ લેવા માટે ખંભાત જવુ થયુ હતુ.. આ ક્રિયા થી હવા સાથે સ.નાભ્યાસમાં પણ સારા છે. કર્મગ્રંથ યંત પ્રકરણના આધ છે. લેખક પણ છે. અભ અનંતકાય વિચારની શ્રાવક ભાઇઓને અત્યંત ઉપયાગી જીક એમણે લખેલ છે. તેની બે આવૃત્તિએ થઈ છે. હવે જ્ઞાનાભ્યાસ વધારવાનું પ્રબળ સાધન પ્રાપ્ત થયુ છે તેથી પોતાનો અભ્યાસ વધારી તેના લાભ ઉપદેશદ્રારા તેમજ લેખે દ્વારા આપણને આપશે એવી આશા છે.
ZATI
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
' કરે
2
:
1"
ર
::
:
-
-
મેમ્બરના નામમાં સુધારો ગયા અંકમાં શા. રાયચંદ પ્રેમચંદ લખ્યા છે તે રામચંદ ફતેચંદ સમજવા.
ખુશી ખબર અમારી સભાના મેમ્બર મૂળ સુરતના પણ હાલ ભાવનગર નિવાસી શા. વ્રજલાલ દીપચંદ ડીસ્ટ્રીક્ટ લીડરશી પરીક્ષામાં પસાર થયા છે તેથી હપ પ્રદશિત કરવામાં આવે છે. અને હું પ્રમાણિકપણે કામ કરી સારી નામના મેળવશે એવી આશા રાખવા માં આવે છે.
0 ગ્રંથ પ્રસિદ્ધિમાં થયેલ વિલ બને અમે જે જાતિના કાગળે ગ્રંથમાં વાપરીએ છીએ તે થઈ રહેવાથી અને મુંબઈમાં તેવા કાગળે ન મળવાથી ખાસ ઓડર કરીને વિલાયતથી મંગાવવા પડ્યા તેથી તરતમાં બહાર પડવાના પ્રથમ બે ત્રણ મહીનાને વિલબ થઈ ગયો છે. હવે કાગળ આવ્યા છે તેથી જેમ બેશે તેમ તાકીદે બહાર પડશે. આટલે ખુલાસે કેટલાક મુનિરાજ તરફથી વારંવાર તાકીદના પગે આવવાથી કરવા પડ્યા છે.
ખાસ ખરીદે ને લાભ લ્યો : ' અમારી સભા તરફથી પ્રગટ થયેલા ભાષાંતર વિગેરેના ગુજરાતી ભાષાના ગ્રંથે પૈકી નીચેના ખાસ ખરીદ કરવા લાયક છે. વાંચનને આનંદ સાથે બોધ આપે તેવા છે. આ ૧ "ો ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરૂષ ચ િ (પર્વ ૧થી ૧૦૦) ભાગ ૫ ૮–૦-૦ ૨ શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદે ભાષાંતર. ભાગ ૫ ૩ શ્રી ઉપદેશમાળા ભાષાંતર. ૪ શ્રી ચરિત વળી. ભાગ ૩ - ૫ શ્રી વિજયચંદ કેવળી ચરિત્ર ભાષાંતર ૬ શ્રી પ્રબંધચિંતામણિ ભાષાંતર છ પ્રતિકમણના હેતુ, " " . ૮ શ્રી શત્રુંજય મહાત્મ ભાષાંતર
૨-૮-૦ ૯ શ્રી અધ્યાત્મ કપડુ વિવેચન યુક્ત ૧૦ શ્રી ઉમિતિ ભવપ્રપંચ પીઠબંધનું ભાષાંતર
૦-૧૨-૦ ૧૧ શ્રી ગૌતમ કુળક બાળાવધ. .૧૨ શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભાને જુબીલી એક ૧૩ શ્રી યશોધર ચરિત્ર. ૧૪ શ્રી રતનશેખર, રત્નાવતી કથા
--૪-૦ ૧૫ શ્રી જ્ઞાનસાર ભાષાંતર (બીજાનું) સસ્તી કિંમતે
આ ઉપરાંત બીજી બુકો સંબંધી બીજે પ્રસંગે લખશે
૦
૦
૦
૦
o
o
-ية
o
-
૮-૧૨-૦
o
-
o
o
o .
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir છપાઈને બહાર પડેલ છે. શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર. ભાગ 1 લો સ્થંભ 1 થી 4. વ્યાખ્યાન 6. શા જાગ પ્રધs બી જેન બંધુ તરફી અર્થ વિગેરેમાં ઘણીજ ભૂલવાળે છે. ર પટેલે , તે હાલ બીલકુલ મતે નથી. અમે તેનું શુદ્ધ ભાષાંતર કરાવી બર સુધારીને બહાર પાડેલ છે, તેની અંદર બતાવેલા શસ્ત્રાધારે તમામ અને આ છે દાખલ કરવામાં આવ્યા છે. આ પહેલા વિભાગમાં સમતિના 67 બેલ , ર તેમજ બી, પણું તેને અનુરારતી પુકળ કથા છે. આઠ પ્રભાવકના દ્વાર : રબી તેમજ બીજી પણ કેટલીક કથાઓ તે બહુજ રસિક છે. સમકિત શુધ્ધિના કે આ ભાગ અવશ્ય વાંચવાલાયક છે. સામાન્ય બુદ્ધિવાળાને આ આખે રથ પરમ ઉપકારી છે. આ ભાગની કિંમત રૂા. 1-8-0 રાખવામાં આવી છે, "કા અને સુંદર બાઈન્ડીંગથી બુક બંધાવવામાં આવી છે. - આ આખા ગ્રંથનું ભાષાંતર કુલ પાંચ વિભાગ કરીને અમારા તરફથી બને હાર પાડવામાં આવેલ છે. તેમાં 361 આખ્યાન અને 400 લગભગ કથાઓ છે. આપો ગ્રંથ મોક્ષાભિલાષી સરલ જેને ખાસ વાંચવાલાયક છે. બહુજ હિત ફરક છે. પાચે ભાગની જુદી જુદી કિમત રૂ. ૮-૮-થાય છે. પરંતુ સાથે શાળ એકડા લેનાર માટે રૂ. 7-8-0 રાખવામાં આવેલા છે. બહારગામવાળાએ પટેજ જુદું સમજવાનું છે. અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમ ભાષાંતર. ' આવૃત્તિ બીજી. વિવેચન યુકત. * બુકમી પહેલી આવૃત્તિ દુક મુદતમાં નો જવાથી તેની બીજી આ વૃત્તિ હાલમ બહાર પાડવામાં આવી છે. કિંમત પ્રથમ પ્રમાણે રૂ 1-4-0 આ રમવામાં આવી છે. રિટેજ જાડા ગામવાળાને ચાર આને વધારે લાગે છે. આ આવૃત્તિમાં કેટલેક સુધારા કરવા માં આવે છે. કાપડીઆ મોતીચંદ ર ધરલાલ સોલીસીટરે આ વખતે પણ એ બુક છપાવવામાં ઘણો પ્રયાસ કર્યો ક. 38 ફારની શપ બુકની કિંમત જાજ સ્વપ રાખવામાં આવી છે. જેને એ અને અન્ય વિદ્વાનોએ પણ પહલી આ વૃત્તિ વાંચીને એક સરખાં - દાહ કરેલાં છે. આમહિત ઇક જનોને ખાસ વાંચવાલાયક છે. ચિ. તાજીને સુધારનાર પરમ ઔષધ છે. 'મળવાનાં ઠેકાણાં. મુંબઈ. એન. એમ. ત્રિપાઠીની કું. પ્રીસ વી. શા. મેઘજી હરજી. પાયધણી-મુંબઈ. ભાવનગર. શ્રી જન ધન પ્રસારક સભા. . સશાની વર્ષગાંઠ. વણાદિ 3 જે સજાની કરી વર્ષગાંઠ હોવાથી તે દિવસે જિનભક્તિ વિજય યાદિ કરવામાં ભાગ લેવા પટે આ સભાન્ટા મેમ્બરોને આમંત્રણ કરવા માં આવ્યા છે. નાવનગર નિવાસી તમામ સભાસદે એ શુભ પ્રસંગ ઉજનવા વરતેજ મુકવો જવાના છે અને જિનશનિ વિગેરેમાં ભાગ લેવાના છે. For Private And Personal Use Only