Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'phirA ka' gorakhapurI kumArapALa desAI paricaya pustikA pravRtti 618 rU. 1-50 Serba
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevI 600 pustikAo pragaTa thaI ? je chaso pustikAonuM prakAzana thayuM che tenuM viSayavAra pRthakraNa A pramANe thaI zake : arthazAstra, Arogya, AMtararASTrIya, rAjakaraNa, itihAsa, bhUgoLa, kaLA (citra, saMgIta, zilpa ane anuvAda), kAyado, gAMdhI sAhitya, ghara ane kuTuMba, jIvanaWA, tattvajJAna, dezavideza, dharma ane saMskRti, patrakAratva, pazupaMkhI, purAtattva, rAjyabaMdhAraNa, bhASA, sAhitya (lagabhaga tenI samagratAmAM), mAnasazAstra, ramatagamata, rAjakAraNa, vanaspatisRSTi, vahIvaTI taMtra, videzI saMbaMdho, vijJAna (bhautika, rasAyaNa, avakAza vagere), vepAra-udyoga, zikSaNa, samAjazAstra, saMsthAo tathA sAmAnya jJAna-ATaATalA viSayone lagatI pustikAo te te viSayanuM UMDuM jJAna dharAvatI siddhahasta vyakti pAse, vAcakane viSayanuM Avazyaka jJAna ane mAhitI acUka maLI rahe ane te pratye tenI prabaLa jijJAsA tathA rasa jAge e dRSTi paNa jaLavAya e rIte, samayasara ane mApasaranA pramANamAM lakhAvavI ane sAmayika saMdarbha paNa jaLavAya e rIte prasiddha karavI te aMtaranI sUjha ane Ayojana-kauzala vagara azakya che. (kRSNavIra dIkSita, 'janmabhUmimAM)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti - on : - : , 'phirAka gorakhapurI kumArapALa desAI SC | saMpAdaka : vADIlAla DagalI paricaya TrasTa, muMbaI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka cazavata dezI paricaya TrasTa mahAtmA gAMdhI memoriyala bilDiMga, netAjI subhASa reDa, muMbaI- 400 002 ka jitendra ThAkorabhAI desAI navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda - 380014 (c) kumArapALa desAI pahelI AvRtti 1984 rU. 150 mukhya vijetA navajIvana varu che. navajIvana, amadAvAda - 380 014 zAkhA 130, zAmaLadAsa gAMdhI mArga muMbaI- 400 002
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gorakhapurI uddhanA pragatizIla zAyarenI muMbaImAM mahephila jAmI hatI. saradAra jApharI, jAM nisAra akhatara", "sAhira' udhyAnavI, jaiphI AjhamI jevA zAyare emanI zAyarI zi karatA hatA. phirAka gerakhapurIe bulaMda avAje eka zera piza karyo mota Ika gIta zata gAtI thI jigI jhama jhUma jatI thI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazrciya pustikA pravRtti A zera sAMbhaLatAM ema lAgyuM ke phizaka jiMdagI karatAM mAtane vadhu prAdhAnya Ape che, AthI mahephilanA raMgamAM ozabharyA avAje alI saradAra jApharIe kahyuM, "phirAka sAhakha ! gustAkhI mApha karanA. hame Apazera sunAI ce, bakavAsa nahIM." phirAka kaMI gustAkhI mAph kare kharA! emaNe tarata ja vaLatA pratyuttara ApyA, maiM te zera hI sunAtA huM. bakavAsa tA Apa karate haiM. ,, ATaluM kahIne phirAka gArakhapurIe zera-zAyarIne badale AkhIya mahephilane jiMdagI ane meAta vizenI tAttvika vicAraNA evI chaTAdAra khAnImAM kahI ke mahephila zAyarIne badale phirAkanA ciMtananA raMge raMgAI gaI ! A prasaMga krikanA vyaktitvanA sUcaka che. phirAka ALA svabhAvanA hatA. peAtAnI TIkA sahI zakatA nahIM. paNa jyAre te khIjAnI TIkA karatA tyAre emanAmAM kvacit kaTutA paNa AvI jatI. Ama chatAM aDadhI sadI sudhI pAtAnA sarjanakAryethI phirAka gArakhapurIe urdU kavitAne evI utkaTa saMvedanAthI sajAvI che ke urdU sAhityanI tavArIkhamAM e aneAkhI chApa mUkI gaI che. phirAkanA janma I. sa. 1896nI 28mI augastya uttara pradezanA gerakhapuranA zrIvAstava kAyastha parivAramAM thayA hatA. zrIvAstava kAyastha jJAti chellAM sADA cArasA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ "phirAka" gorakhapurI varSathI gorakhapura jillAmAM vase che. phirAkanA pUrvajone zerazAhe pAMca gAma bheTa ApyAM hatAM, AthI phirAkanuM kuTuMba e pAMca gAmanA kAyastha tarIke oLakhAtuM hatuM. phirAkanuM bALapaNa bIjA bALakanI jema dhIMgAmastImAM vItyuM, paraMtu bALapaNamAM emane keTalIka bAbate vizeSa AkarSatI hatI. sUryodaya, sUryAsta, samIsAMjanuM tApaNuM, hariyALAM khetare, aMdhakAramaya rAtri - e badhuM emane khUba gamatuM hatuM. kalAka sudhI prakRtine joyA ja karatA. nizALanA eka zikSaka roja rAtre tulasIdAsanI rAmAyaNane pATha karatA hatA. phirAkanAM bhAIbahenene AmAM rasa nahotuM paDatuM. paraMtu dasa varSanA phirAka te meDI rAta sudhI zikSakanI rAmakathA sAMbhaLatA. enI temanA citta para ghaNI UMDI chApa paDI. teo rAmanA pUjArI na banyA, paraMtu jIvanabhara tulasIdAsa ane emanI rAmAyaNanA pUjaka banI rahyA. A samaye maulavI ismAIlanAM pAThayapustakamAM AvatuM pRthvIrAja ane gherI vaccenuM yuddha-varNana emane bahu gamatuM. premacaMdanI vArtAo paNa eTalI ja hoMzathI vAMcatA. phirAkanA pitA musI gerakhaprasAda ibaratanA upanAmathI zAyarI lakhatA. A samaye pAThyapustaka ane anya pustakamAMthI athavA loko pAsethI je urdu kavitAne phirAkane paricaya thate temAMthI ghaNuM te emane zuSka ane karNakaTu lAgatI. paraMtu emAM jyAM kyAMya madhuratA jevA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA prApti maLatI tyAM emanuM hRdaya vigalitavedyAntara (bIjA kazAmAM rasa na rahe tevuM thaI jatuM. pitAnA pitAnI theDI najama ane gajhala paNa meDha thaI gaI hatI. Ama chatAM pitAne gaLathuthImAMthI zAyarI maLI hatI evI rUDhigata vAtane phirAka asvIkAra kare che. phirAka pahelAM maoNDarna skUlamAM, pachI mizana skUlamAM, tyAra bAda jyubilI hAIskUlamAM abhyAsa mATe gayA. navamA dhoraNamAM hatA tyAre aMgreja kavi genI karuNaprazasti eTalI badhI gamI gaI ke mahinAo sudhI enuM raTaNa karatA rahyA. 14-15 varSanI uMmare svAmI rAmatIrthanAM aMgrejI bhASaNe vAMcyAM. emAM vedAnta para AdhArita dharmasiddhAMtenI je tarkabaddha rajUAta hatI te khUba gamI. phirAka dasamA dhoraNamAM AvyA tyAre emanAthI vadhu guNa meLavanArA thoDAka vidyArthIo hatA kharA, paraMtu lAMbA lAMbA aMgrejI phakarAone eka zabdamAM saMkSepa karI zake tevA AkhAya vargamAM ekalA phirAka ja hatA. A samaye emanA pheInA dIkarA rAjakizora sahara sAthe gADha dastI thaI. rAjakizora phirAkane tyAM ja rahetA hatA ane teo moDI rAta sudhI phirAkanI sAthe gulajhAra-enasImanAM kAvyonuM paThana ane arthaghaTana karatA. vaLI amIra mInAI ane bIjA kavionA seMkaDo zera paNa kahetA. A vAtAvaraNamAM phirAkanI kAvyaruci khIlavA lAgI.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zika gorakhapurI eka divasa rAjakizora sahara kavi dAgane eka zera laIne AvyA. zera jarA kaThina hatuM ane tene marma rAjakizorane te nahIM, paNa emanA guru mijha phahIma gerakhapurIne paNa samajAtuM nahote. zera A pramANe hato: dila hI to hai na Ae , dama hI to hai na jAe kaco, sujha ke khudA ja sabra de , tujhako hasI anAe kayo? ' phirAka A zerane artha samajI zakyA. temaNe kahyuM ke ahIM premI premikAnA vartanathI khUba duHkhI ane asaMtuSTa banI gayo che. ene cIDavavA mATe premikA majAkamAM kahe che ke bhagavAna tane sabUrI Ape. tyAre premI kahe che ke Izvare tane ATalI suMdara kema banAvI che jene kAraNe tene kahevuM paDe che ke dila che te kema AvatI nathI ane amAre dama kema tUTato nathI! phirAkanuM A arthaghaTana sAMbhaLIne rAjakizora emane bheTI paDyA. 1913mAM phirAka skUla lIviMga sarTiphikeTanI parIkSAmAM bIjA vargamAM uttIrNa thayA ane allAhAbAdanI mera senTrala kolejamAM praveza meLavyo. A samaye ItihAsa, tarkazAstra ane tattvajJAnamAM phirAkane ruci thaI. 1914mAM phirAkanAM lagna thayAM. phirAkanA parivArane dage karIne A saMbaMdha nakkI karavAmAM Avyo hate. e strI mAtra dekhAvathI ja nahIM, paraMtu svabhAvathI paNa kurUpa hatI. phirAka patnIne
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti sAcI jIvanasAthI ane jiMdagInA sahArA mAnatA hatA. paraMtu pramAdI ane aNughaDa patnIne kAraNe phirAkanuM lagnajIvana bhAMgI paDyuM. lagna pachI eka varSa sudhI tee zatre UMghI zakayA nahIM. mAnasika ane zArIrika durdazAne kAraNe phirAkane saMgrahaNInA rAga thayA. AvI kaparI paristhitimAM paNa Aike epha.e.nI parIkSA ApI ane AkhA prAMtamAM sAtamA krame AvyA. peAtAnA A kaparA samayane yAda karIne phizaka ema kahetA ke khALapaNamAM je vidyA taraphanI ruci hatI tene kAraNe ja te A AkarI tAvaNImAMthI saphLapaNe pasAra thaI zakayA ane peAtAnuM citta svastha rAkhI zakayA. saMgrahaNInI cikitsAne mATe bI.e.nI parIkSA eka varSa ApI nahIM. 1918mAM tee khI.e. thayA ane emanA prAMtamAM ceAthA krame AvyA. trIjA krame haiM. jhAkirahusena hatA. bI.e.nuM pariNAma jAhera thAya te pahelAM ja phirAkanA pitAnuM avasAna thayuM. pitAnA . avasAna agAu nAnI ahenanI sagAI thaI cUkI hatI. zokagrasta phirAkane nAnI ahenanA lagnanI taiyArI karavI paDI. bI.e.nuM pariNAma AvyA pachI phirAkanI DepyuTI kalekTara tarIke varaNI thaI. A vakhate prathama vizvayuddha thatAM AI,sI,esa.mAM kevaLa inTaravyUthI bharatI karavAnI sarakArane jarUra UbhI thaI. phirAke lakhanaumAM inTaravyU ApyA ane emAM prathama
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pirA gerakhapurI sthAna prApta karyuM. paraMtu gAMdhIjInA prabhAva heThaLa emaNe asahakAranI laDatamAM jhaMpalAvyuM. svAtaMtrya saMgrAmamAM bhAga levA mATe emane deDha varSanI keda thaI. bIjA rAjakIya kedIo sAthe emane AgrAnI jelamAM mokalavAmAM AvyA. A kArAvAsa kAvyazALAmAM palaTAI gaye. ahIM sAptAhika muzAyarA thatA ane pravacane paNa yojavAmAM AvatAM. A samaye phirAkane paisAnI jarUra paDI. gharanI sthiti te evI hatI ke gherathI te kazuM magAvI zakAya nahIM. AthI emaNe hindI sAmayike mATe keTalAka lekha lakhIne vikhyAta vArtAkAra premacaMdane mokalyA. judAM judAM sAmayikamAM e prasiddha karIne theDI rakama meLavavA mAgatA hatA. premacaMde yegya rIte ja mitradharma adA karyo. A samaye Tamasa hADa, cArlsa Dikansa, sara vesTara skeTa ane joje eliyaTanI kRtio tema ja varDjhavartha, kITsa ane TenisananI aMgrejI kavitAno abhyAsa karyo. eka vAra javAharalAla neharu phirAkane tyAM atithi thayA. emaNe phirAkanI Arthika bhIMsa pArakhI lIdhI. tarata ja neharue phirAkane kahyuM ke tame allAhAbAda AvIne akhila bhAratIya keMgresa kamiTInA sahAyaka saciva tarIke kAma saMbhALe. mahinAne aDhIse rUpiyAne pagAra nakkI thayo. cAreka varSa sudhI phirAka gorakhapurIe sahAyaka sacivanuM kAma karyuM. A samaye emaNe kAvyaracanAo ochI karI,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti paraMtu uttama pustakaeNnuM adhyayana karyuM. emAM paNa prinsa kapakinanuM "myucyuMala eDa nAmanuM pustaka vAMcyuM, jeNe mAnavajIvana ane mAnavatA vize phirAkamAM navI zraddhA jagAvI. phirAkanA keTalAka lokapriya zera A samaye racAyA. jema ke, hama se kathA ho sakA muhammata meM aura tumane tA bevaphAI kI, garaja ke kATa die jindagI ke dina e dosta che vi terI yAda meM hai yA tu bhulAne e. 1927mAM keMgresanuM kAryAlaya madrAsa gayuM tyAre paM. javAharalAla neharu yuropanA pravAse gayA hatA. emaNe videzathI phirAkane patro lakhyA. pAchaLathI phirAkane e bAbatane ghaNe aphasesa thaye ke pite e patre sAcavyA nahIM. phirAka hajI mAMDa bI.e. thayA hatA tyAM emane lakhanaunI krizciyana kaoNlejamAM epha.e. varganA adhyApaka tarIke niyukti maLI gaI. e pachI aMgrejI viSaya laIne ema.e.mAM prathama vargamAM uttIrNa thayA. allAhAbAdanI yunivarsiTImAM phirAkanI aMgrejInA adhyApaka tarIke nimaNuka thaI trIsa varSa sudhI aMgrejI sAhityanuM adhyApanakArya karIne 158mAM e nivRtta thayA. A samaye keTalAMya sAMskRtika ane vicArettajaka pustakone abhyAsa karyo. zikSaka tarIke phirAka vidyArthIone mAtra mAhitI ke vigate ApavAne badale e kalAkRtinI AMtarika anubhUtinA vizvamAM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gorakhapurI laI jatA. zikSaNa sajIva bane te mATe judI judI vidyAo sAthe satata saMparka rAkhatA. zikSaNanI pravartamAna sthiti joI ne ghaNI vedanA anubhavatA. vidyAthI padavI meLave che, paNa e pachI bekArIne bhaya ene satata udAsIna rAkhe che. dezanA yuvAnonI A durdazA joIne phirAka belI UThayA: riyoja-e-dahara meM kI haMsI hajI hamane dekhI hai, gulistAM dara bagala hara guMcA khaDA nahIM hatA. riyAja e hiMda ke no gula basa jAta hai khilate hI, yaha hAthe meM kabhI AInA-e-zabanama nahIM hete. phirAkane adhyApanakArya svIkAryAne ATheka varSa thayAM hatAM. A samaye eka vAra majanU gorakhapurI ane premacaMdanI sAthe phirAka gAmaDAmAM rahyA hatA. phirAke emanA citta para chAI gayelA navalikAnA kathAvastunI vAta karI. banyuM evuM ke thoDA samaya bAda A kathAnaka para AdhArita gahanA" nAmanI navalikA majanU gorakhapurIe lakhI. saMjogavazAt premacaMdajIe paNa A kathAvastune najaramAM rAkhIne "AbhUSaNa navalikA lakhI. sAhityarasikane mATe e samasyA UbhI thaI ke A bemAMthI kaI navalikA pahelAM lakhAI che ane koNe bIjAnA kathAnakane upayoga karyo che? majanU gerakhapurIe jAhera karyuM ke A navalikAnuM kathAvastu emanuM ke premacaMdanuM keInuM nathI, paNa phirAka gorakhapurInuM che !
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 paricaya pustikA pravRtti I. sa. 1916mAM phirAka gerakhapurIe pahelI gajhala lakhI. zarUAtamAM be-cAra gajhala hajarata vasIma maurAbAdIne batAvI. e pachI kyAreya koInuM mArgadarzana levAnI jarUra na paDI. vizeSa te phirAkanI sAhityika kArakidI para majanuM gerakhapurI, premacaMda ane gadyakAra hajarata niyAjha phattehapurInI asara jovA maLe che. phirAka gAliba pAsethI jIvananuM nItaryuM darzana pAmyA. vedanAnA lAvArasane dhagadhagate anubhava mIra pAsethI maLyo ane Urmine UchaLate Avega musahaphI pAsethI pAmyA. pahelAM te zera kahevA e phirAkane zekha hatuM. paNa pachI e jiMdagInI talAzanuM eka mAdhyama banI gayA. emanI kavitAmAM vicAranI dakatA ane hadayanI bhAvukatAne vilakSaNa sumeLa sadhAye. eka bAju AMtarika saMgharSa ane bIjI bAju jIvananI viSamatA- ema AMtara-bAhya bhAva emanI kavitAmAM tANAvANAnI mAphaka gUMthAI gayA. emanI kavitAmAM kyAreka preyasInA virahane sUra saMbhaLAya che te kyAreka vizvanI saMvedanA zabdadeha dhAraNa kare che. phirAkanI zAyarImAM je vaizvikatA maLe che te viSaya, bhAva, zabdapasaMdagI ane svara dhvanionA upagathI sarjAya che. urdU sAhityamAM phirAka je svaravanine upaga bhAgye ja bIjA keIe karyo haze. juga" kAvyamAM phirAka tIvratAthI mAtRprema pragaTa kare che. mAtAvihoNuM bALaka dAIonA hAthe UcharyuM che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zika" gorakhapurI A dAIoe ene ema kahyuM che ke varSARtumAM AkAza ghanaghora vAdaLAMthI chavAI jAya tyAre - saMdhyAkALe UDatA AgiyAo bhaTakatA AtmAonA bhemiyA bane che. mAtAnA AtmAne bhemi banavAnI bALakane IcchA cheH te mAM kI bhaTakI huI 2ha ke dikhAtA zaha. mAM mai jisakI muhammata ke phUla cuna na sakA ve mAM meM jisake suhAta ke bAla suna ne sakA ve mAM ki bhIMcake jisake kabhI meM se na sakA me jisake acalame muMha chipA ke re na sakA va mAM ki ghuTane se jisake kabhI lipaTa na sakA ve mAM ki sIne se jisake kabhI cipaTa na sakA AvI mAtAnI pAse pahoMcIne enA bhaTaktA AtmAne gharane raste batAvuM, mArAM ramakaDAM, mArI kitAba ane mArA ekaDiyA-DhaMkaDiyA batAvuM evI bALakanI khvAhiza hatI. meTA thatAM bALakane khyAla Ave che ke A te mAruM mana manAvavA mATe AyAoe karelI banAvaTa hatI. e pachI te ene jaTha mAne che tema chatAM e jUTha hasIne lAge che. manamAM ema thAya che? mai juganU bana ke te tujhe taka pahuMca nahIM sakatA je kucha he sake eN mAM tU tarIkA batA - jisake pA le che kAgaja uchAla dUra kaise ye najama meM tere kadama meM DAla dU kaise? phirAkanI kavitAmAMthI paNa mAtA jevI hUMpha ane dhabakatI AsAyeza pragaTe che. emaNe eka vAra kahyuM hatuM ke
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti dardabharyA avAjamAM je sukUna na hoya te te kAvya bane kharuM? e te mAtra cIsa banI jAya che. mahephila jhUmI jhUmIne vAha vAha pikArI UThe evI sapATI paranI janamanoraMjananI kavitA phirAkamAM nahIM maLe. enI pAsethI te sadAya tasallI maLatI rahe che. kavi kahe che: karate nahIM kucha to kAma karanA kyA Ave jIte cha ja se gujaranA kayA. sAye re re ke mauta mAMganevAle ke chanA nahIM A sakA te maranA kyA Ave? phirAkane pAMtrIsa varSa sudhI jiMdagI vizenuM keI spaSTa darzana maLatuM nathI. kyAreka citta para mAnavIya praNayanI asara thAya, paraMtu enI sAme jIvananI vedanA ane mRtyunI bibhISikA dekhAya. jeTalI adhika mahebUta thatI eTalI ja adhika napharata thatI. jIvananI zarUAtamAM ja gabharATa, vivazatA ane tanahAIne eTale tIvra anubhava hite ke ghaNA lAMbA samaya sudhI zuM karavuM, tene nirNaya te karI zakelA nahIM. prAraMbhanAM pAMtrIsa varSanI pitAnI jiMdagInI jhAMkhI be-cAra azaAramAM pragaTa karI che : IsI dilakI kismatame tanhAIyAM thI? kalI jisane apanA-parAyA na janA. hajAra gama ho, nahIM cAhatA keIlekinaki isake badale keI aura jiMdagI hatI. ye sAkinAne-dahara yaha kayA jitarAba hai? ItanA kahAM kharAba jahAne-kharAba hai. 1. paMktio
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ phizaka' gArakhapurI 15 phirAkanA aMgata jIvanamAM nIrava ekAMta hatuM. eka mAtra putre yuvAnImAM AtmahatyA karI. e putrIomAMthI eka mRtyu pAmI ane bIjI emanAthI ghaNI dUra rahetI hatI. nasIba sAme phirAkane satata jhajhumavuM paDayuM. jIvananI parIkSAmAM uttama kAmayAkhI hAMsala karI tema chatAM khuzI teA hAthatALI ja ApatI rahI. teo kahetA ke bhale huM parIkSAmAM pharsTa klAsa pAsa thatA hAuM, paNa mArA karatAM vadhu lAbha tha klAsamAM pAsa thanArane maLe che. siddhi ane khuzI e phirAkane mATe jindagImAM kayAreya ekasAthe cAlanArI mAkhata manI nahIM, Ama chatAM vivAdAspada ane saMghaSaeNmaya jIvananI sAme phirAka Akhara sudhI jhajhUmatA rahyA. gajhalamAM peAtAnI A khumArI pragaTa karatAM te kahe che : na nasIbe mustAke zAneka jhiMjhoDa' sakatA huM, tilaspe gaphalata kAnUna tADa sastA huM. pRSTha hai merI majabUAiMse kathA akSIyatAMkI lAI mADha saDatA huM ukhala paDe abhI AbehayAtI' thasera zAzaka saMgakA ja aisA nicoDa satA hUM, sakhI, 2. sUtelA nasIkhane 3. khabho 4. DhaMDhALavuM pa. jAduI . pramAda 7. baMne lAka - A leAka ane paraleAka 8. zakti 9. daivI irAdAo 10. phUTI nIkaLaze 11. amRtajaLanA 12. jharaNAM 17. cinagArI 14. paththarane
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti - phirAkanI AgavI jIvanazailI, Akramaka ke Takora vartaNuka, naitikatAnA svIkRta khyAlane anAdara ane dArUnuM ati sevana jevI bAbate emanI AsapAsa satata vivAda jagAvatI rahI. aphavAo ane kaubhAMDo mahAna kavi tarIkenI emanI pratiSThAne pIche pakaDatAM rahyAM. emanuM jIvana jaIne keIne skara vAIlDanuM jIvana yAda AvI jatuM, joke phirAka AvI badhI aphavAone gaTara rUmara' tarIke phagAvI detA ane kayAreya enAthI akaLAtA nahIM. A moTA gajAnA mAnavInuM kevaLa vyaktitva ja vivAdAspada nahetuM; emanA abhiprAye paNa sAhityamAM satata vivAda jagAvatA rahelA. kavi ke kavitA vize ja nahIM, balake bhASA, dharma, rAjakAraNa ke samakAlIna sarjake vize phirAkanA abhiprAya rasaprada, uttejaka ane vivAdAspada hatA. dareka bAbata vize Aga abhiprAya dharAvatA phirAka pitAnA vicAranA samarthanamAM vAkachaTA sAthe joradAra dalIla karatA. aMgrejI viSayanA adhyApaka tarIke teo atyaMta lokapriya hatA. emanA bhUtapUrva vidyArthI ane AjanA agragaNya pAkistAnI vivecaka mahamada hasana askarI kahe che ke phirAka bhAgye ja abhyAsakramane najaramAM rAkhIne kazuM zIkhavatA hatA, paraMtu temanAM vyAkhyAne tamane sAhitya ane jIvanamAM evI UMDI dRSTi Ape, je samayasara kersa pUro karatA adhyApakenI kalpanA bahAra hAya ! nivRttinAM traNa varSa agAu emane "riDaranI jagyA ApavAmAM AvI hatI. phirAka kyAreya prophesara
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gorakhapurI pada pAmI zakyA nahIM. nivRtti pachI paNa teo jIvanaparyata yunivarsiTInA baMgalamAM ja rahyA. e baMgalAmAM rahIne emaNe udde kavitAnAM sUra (Tena) ane AbehavA badalI nAkhe tevI gajhalo lakhI. kAvyadhArAne vicAra ane kalpanAnA navA pradezamAM vahevaDAvI. teo ema kahetA ke chellAM pacAsa varSathI anidrAthI pIDAu chuM. emanI moTA bhAganI kavitA madhyarAtri pachI racAyelI hatI. phirAkanA Agamana pahelAM urdU kavitA praNayanA lAgaNuMveDAthI nItaratI hatI ane jIvananI nakkara vAstavikatAthI ghaNuM vegaLI hatI. mAtra zarAba ane zabAba(sauMdaryanA sAMkaDA viSayavartuLamAM ghUmatI hatI. phirAka zAyarIne vyaktigata jIvananI DAyarI mAnatA nathI. bhAvanI ekAdI avasthAnuM tIvratAthI gAna karavAthI zAyarInuM kAma saratuM nathI. phirAkanA mate te zAyarImAM ApaNe zuM chIe te nahIM paNa ApaNe zuM thavA mAgIe chIe te pragaTa thavuM joIe. husna ke izkanI vyaktigata bhAvanAonuM manahara varNana karavA mAtrathI kavitA banatI nathI. Ama phirAka premane gaharAIthI paze che. emane mATe prema e sthaLa anubhUti ja nahi, balake jIvanasAdhanAnI bhaThThImAM tapI tapIne taiyAra thayeluM kuMdana hatuM. AthI ja phirAkanI kavitA svakIya daInI vedanAbharI abhivyaktine badale samaSTinA sauMdaryanI khojane avirata prayAsa banI rahI che. jiMdagIne akhilAIthI jete A kavi kahe cheH
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti e jiMdagI-e-gama terI vahaza15 dekhI terI nairagI-etabIyata dekhI khulate nahIM tere bheda, mene tujhameM haMsa dene kI te-rAte Adata dekhI. jhiMdAdila zAyara jiMdagInI vedanAne jue che. jIvanamAM Dagale ne pagale ene anubhava thAya che. kyAreka teo cIse pADIne kahe che: te hai agara jAna le che tene je je meM jAye vo hai lene de Ika umra paThI hai sabra bhI kara leMge isa vakta te che bhara ke re lene de. kavi mAne che ke hastInI A rAta pasAra karavAnI ja che. jiMdagI e mahephila nathI, paNa ujajaDa ke verAna che. mAtra vedanAnI abhivyakti para ja phirAka aTakatA nathI. jIvananAM sukha-duHkhanAM jhAMjhavAMnI pele pAra AvelA AtmavizvAsane oLakhIne kahe che? kaida kyA, rihAI kyA, hai hamI meM hara Alama cala paDe te saharA hai, ruka gaye te jindA hai. atizaya zaMgAra Alekhate dAga phirAkane game nahIM. eka kALe phiAnI badAyUnI darda ane duHkhane sahuthI moTe zAyara kahevAte, paNa emAM rahevuM ane taDapavuM vizeSa 15. gabharAmaNa 16. vicitratA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gorakhapurI 19 hatuM. AvI urdU kavitAne joIne eka vAra te phirAka belI UThayA ke urdU kavitAmAM zarAba che, zarabata che paNa amRta nathI. ene a-mRtatatva tarapha vALavAne phirAke prayAsa karyo. zAyarInuM phalaka saMskRtinA vividha AyAmone paze teTaluM vyApaka banAvyuM. eka arthamAM phirAka samanvayavAdI saMskRtine pratinidhi che. eNe enI gajhala ane najamamAM hiMdInA pracalita zabdane sAhajika rIte svIkAra karyo. kALA ghanaghera AkAzamAM vIjaLInI camaka kavine kRSNa tarapha AMkhane izAre karatI rAdhA jevI lAge che? A che re raMgenajhArA, 2 khijali kI lapaka, ki jaise kRSNa e rAdhAkI AMkha IzAre kare. A samanvayavAdI kavie hindI sAhityanA rasavidhAnane urdU sAhitya sAthe ekarUpa karIne taddana navIna sauMdaryadhanuM sarjana karyuM. urdU bhASA e be saMskRtienA samanvayanI prakriyAonuM pariNAma che te phirAka e samanvayane paripAka che. hindI sAhitya pAsethI kAvyarUpe ane saMskRta sAhitya pAsethI zRMgAranirUpaNanI asara jhIlavA uparAMta phirAkanI kavitAmAM bhAratIya purAkalpane ane pratIkane sabaLa viniga che. bhAratIya vicAra ane philasUphIne moTo prabhAva phirAkanA sarjana upara paDyo che. keTalAka te emanI lokapriyatAnA eka kAraNa tarIke
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti Ane gaNAve che. emanI rubAIomAM saMskRta sAhityamAM maLatA zaMgArane anubhava thAya che. emane hetu te bhAvakene darde-hayAtane anubhava karAvavAnuM che? hara eba se mAtA ki judA le jAe, kyA hai agara InsAna khudA le jAe. zAyara ke te kAma basa e hai, kucha darde-hayAta ora sivA ho jAe. urdU zAyarInI preyasI hatI bevaphA vezyA. phirAke ene koThA parathI nIce utArI. enA Azikane rAtadivasanI vedanA, viraha, talasATa ane AMsumAMthI bahAra kADhayo. phirAkane Azika phariyAda kare che, paNa pitAnuM gaurava jALavIne. agAune kavi preyasI mATe taDapatuM hatuM, paNa enI sAthe kazuM tAdAmya sAdhyuM hatuM. enI priyatamA pitAnA priyatama pratye berukhI(upekSA)ne bhAva dAkhavatI hatI. Azika mAzukAnI eka najara mATe taDapate hite, paNa eNe pitAnI priyatamAne najIkathI nihALI nahotI, hRdayathI jANa nahotI, buddhithI nANI nahotI. phirAka priyatamA sAthenA tAdAmyanuM manabhara gAna kare che. e ene nihALato ja nathI, balake sparze che. AthI ema kahevAya che ke phirAke Adhunika urdU gajhalane navI mAzukA ApI. enI mAzukAtuM Alekhana kRtrima nahIM, paNa kalAtmaka che. niprANuM nahIM, balake jIvaMta che. A jIvaMta preyasInA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikArakhapurI nakha, keza, svabhAva ane premanuM phirAka sajIva citraNa kare che. teo kahe che: rasame DUba huA laharAtA badana kyA kahanA, karavaTe letI huI subahacamana kyA kahanA. madabharI AMkI asalAI najara pichalI rAta, niMdameM DUbI huI cakirana kathA kahanA. dilake AIne meM Isa taraha utaratI hai nigAha, se pAnameM lacaka ye kirana kayA kahanA. terI AvAja saverA terI bAte taha16, AkhuM khUla jAtI hai ejAjhesabunI" kyA kahanA. urdU sAhityamAM praNaya vize ziSTa ane saMketanI bhASAmAM vAta thatI. saMskRta sAhityanuM AkaMTha pAna karanAra phirAkanuM zaMgAra-nirUpaNuM urdU sAhityamAM taddana juduM paDe che. keTalAke AmAM kalAmayatA joI te keIne vAstavaAlekhanane hiMmatabharyo prayAsa dekhA. phirAkanI AvI kavitA para azlIlatAne Arepa mUkavAmAM AvyuM. Ama chatAM phirAka praNaya vizenI pitAnI vibhAvanA kAvyasarjana mAraphate satata pragaTa karatA rahyA. phirAkanA kahevA pramANe emaNe Alekhelo praNaya e pleTenika ke AdhyAtmika praNaya nathI, emAM zArIrika tattva paNa che. kyAMka phirAka praNayanuM vyaMjanarahita sIdhesIdhuM Alekhana kare che. teo kahe che? 17. bAganI savAra 18. bapora 19. camatkAranI vAta
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA prati yaha bhIgI mane rUpakI jagamagAhaTa yaha mahakI huI rasamasI mukurAhaTa tu hIMcatara1 vata nAjuka badana para vaha kucha jamaye narmakI sarasarAhaTara ciha vastakAra hai karizamA ki husna jAga uThA, tere badanakI kaI aba khuda Aga hI che. jarA visAla ke bAda AInA te dekha e sta, tere jamAlakIra dezIjagIra nikhara AI. phirAka praNayane jiMdagInI nakakara vAstavikatA ane vaizvika saMdarbhamAM rajU kare che. AmAM koI zikavA ke zikAyata nathIH sAga viga kI kahAnI na uThA pAnI meM bhIgata kaMvala ke dekhA bItI haioMgI suhAga rAte kitanI lekina hai Aja taka kuMvArA nAtA. 20. rasabharI 21. AliMgana 22. narama vastro 23. sUsavATe 24. milana 25. milana pachI 26. sauMdaryanuM 27. kaumAryAnuM
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ phizaka gerakhapurI phirAka hI susAphira hai tU hI maMjhila bhI kidhara calA hai mohabbata kI khAye hue. phirAkanA kahevA pramANe praNayanI zAyarI racavA mATe bhAvukatA, hRdayanI kamaLatA ke Azika athavA zAyara thavuM ja pUratuM nathI, balake praNayanI uttama zAyarI mATe svayaMbhU preraNA, vyApaka jIvanadarzana ane saMskRtithI ghaDAyelAM dila ane dimAga hovAM joIe. premane e mAnavInI sauthI moTAmAM moTI sakriyatA mAnatA hatA. paraMtu saMga ke vipralaMbha praNayane kAvyanA viSaya tarIke rAkhavAne badale praNayanuM eka anubhava lekhe skUla ane sUkSama ema baMne prakAranAM rUpe pragaTa karyA. phirAkanA praNaya-AlekhananI mAphaka enA prakRtiAlekhanamAM AgavI vizeSatA jovA maLe che. vegIlI kalapanA dvArA e kudaratane dhabakAra jhIle che. bhAratIya vAtAvaraNanA parivezamAM emanuM prakRti-Alekhana jovA maLe che. AthI emanI upamA ane kalpanA urdU sAhityamAM AgavI sRSTi sarjI jAya che. puruSa ane prakRti emanA sarjanamAM vegaLAM rahetAM nathI. balake puruSa enA lehImAM prakRtine dhabakAra anubhave che. vizvanuM akhilAIthI darzana karatA phirAka ISTanI sAthe aniSTane paNa joI zake che. mAnavI e teja-aMdhAratuM pUtaLuM che. enAmAM Izvara ane zayatAna baMne vaselAM che. phirAka jeTalI utkaTatAthI kAvya mAM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya putika pravRtti AnaMdanuM gAna kare che eTalI ja utkaTatAthI viSAdanuM Alekhana kare che. paraMtu emane viSAda keI vyaktigata vedanAne sUra banavAne badale samaSTigata bhAva sAthe anusaMdhAna sAdhe che. Ama, phirAka gerakhapurInI kavitAmAM eka prakArane yugadha jovA maLe che. phirAkanA prAraMbhika kAvyasarjana para keTalAka kavione prabhAva jovA maLe che. "AsI" gAjIpUrInI rubAIothI prabhAvita thaIne te rubAIyata lakhavA lAgyA hatA. tyAra bAda joza malihAbAdI ane mominanA sarjanane raMga emanI kRtiomAM jovA maLatuM, paraMtu e pachI emanI - kAvyapratibhAe AgavuM ja rUpa dhAraNa karyuM. phirAka urdU kavitAmAM sendriyatA ane AvegazIlatAne badale bauddhikatA ane sUkSmatA lAvyA. phirAka urdU sAhityanA kalAsikala gajhalakAra gaNAya che. paNe mAtra gajhalamAM ja nahIM, balake rubAIyatamAM paNa emaNe anekhuM sarjana karyuM che. temaNe gajhalanI AhavA badalI nAkhI te rubAIyatane navuM rUpa ApyuM. jema ke, hai rUpameM ve khaTaka, ve rasa, ve jhaMkAra, kali ke caTakate vakta ne gulajhAra yA dUra kI ugati se dabI keI, e zabanamAha meM bajatI hai sitAra.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka" merakhapurI 25 pisAtA ane kacaDAtA mAnavI mATe phirAkanA dilamAM pArAvAra hamadardI che. bhavobhavathI bhaTakI rahelA A mAnavIne jiMdagInI nirdaya pachATe khAvI paDe che tema chatAM eNe parAjaya svIkAryo nathI. mAnavIya mathAmaNunuM phirAkane mana meTuM gaurava cheH hajAre khija pedA kara cukI che nasla AdamI kI, ye saba taslIma lekina AdamI aba taka bhaTakatA hai.' mAnavInI musIbatene e jue che, paNa ene sAmano karavAnA khamIra aMge phirAka AzAvAdI cheH maMjila ke jagA leMge jahAM pAMva dhare, hama jindA the, hama jindA hai, hama jindA raheze. phirAka kalA khAtara kalAmAM mAnanArA kavi che. jenuM aMtaraMga ane bahiraMga suMdara hoya te kavitA, ema te mAne che. vaLI A bhAvuka prakRtine kavi kyAreka praNayanA AvegathI dhasamasatI gajhala kahe che, te kavacit pAsanA jIvanathI prabhAvita thaIne ekAeka InkalAbI najama kahevA mAMDe che. vaLI evAmAM priyatamA yAda AvI jAya te premanI saravANuM phUTI nIkaLe che. pharamAyazI lakhANuM lakhavAnA teo vidhI che. hRdayamAM jAgele UrmidhabakAra zabdadeha dhAraNa karyA vinA rahI zake nahIM tyAre ja teo lekhinI calAve che. emaNe eka patramAM nijane lakhyuM ke, jema rudana karavAthI koI phAyado nathI, tema chatAM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti AMkhamAM AMsu UmaTI Ave che, tevI ja rIte majabUrI ane mAyusI(nirAzA)ne kAraNe gajhala racAI jAya che. ( phirAka gerakhapurIe emanI gajhala, rubAIo ane najamomAM navA navA zabda ApyA, anekhI upamAo ApI ane mugdha kare tevI kalpanAnI raMgalIlA AlekhI. AthI ja emanI kavitA para mohamila(arthahIna dudhatA)ne Arepa mUkavAmAM AvyuM. phirAke agaNita kavitA, gajhala, rubAI ane muktaka (kataAta) lakhyAM che. teo ucca koTinA samIkSaka paNa che, chatAM vizeSa te gajhalamAM, ane temAM paNa gajhalanA zeramAM emanuM pradAna viziSTa che. temanA zeranI saMkhyA seMkaDe sudhI pahoMce che ane tenI sAhityika guNavattA ghaNuM UMcI che. AvA keTalAka zera joIe? zAma bhI thI dhuo dhuA, husna bhI udAsa-udAsa, dila ke kaI kahAniyAM yAda sI A kara raha gaI. meM dera taka tu khuda hI na rekatA lekina, tu jisa adA se uThA hai usI adA karanA hai. kana ye le rahA hai aMgaDAI, AsamAne ke nIMda AtI hai !
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. phirAka gorakhapurI hamase kathA ho sakA suhammata meM ? tumane te aura bevaphAI kI. mujhe khabara nahIM hai e hamadame, sunA re hai ki ra-ra taka aba meM udAsa rahatA huM bhI anA kara hamake miTa jAte hai gama bhI zAdamAnI hayAte caMdArejAra hai hakIkata bhI kahAnI bhI! * - munAsakhata bhI hai kucha gAma se gujhake e dosta bahuta dina se tujhe maharakha nahIM pAyA. na kaI vAdA, na keI yakI, na keI umIda magara hameM te terA IntijAra karanA thA. phirAke gajhalanA hArdane jALavIne prayoga karyo. vikhyAta zAyara jigara murAdAbAdIe eka vAra ema kahyuM ke A kavinA ekeeka kAvyamAM enI zailI badalAI jAya che. tyAre phirAke uttara Ape ke mahAna kavio vaividhya dharAvatA hoya che. emanI kavitA para kharabacaDI abhivyakti ane bhASAvicitryane Arepa mukAyo che. paraMtu phirAkanA kahevA pramANe emane bhAva eTale sUkSama ane chaTakaNe hoya che ke te kaI daDha sImAmAM ke paraMparAgata 28. harSa 29. cAra divasanuM jIna 3. vAstavikatA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti cIle pragaTa thaI zakato nathI. teo bhAvakane kRtinI AkRtinI paLojaNamAM paDavAne badale tene aMtastattvane cakAsavAnuM kahe che. phirAka gerakhapurIne Adhunika urdU sAhityanA sauthI samartha gajhala-ge zAyara mAnavAmAM Ave che. manebhAvanuM vedhaka Alekhana, vegIlI kalpanA, bhAratIya bhASAonI chAMTa dharAvatI alaMkArasamRddhi, hindI ane urdU rUpane samanvaya tema ja prema ane sauMdaryanI manovaijJAnika sUmatA phirAka jevI urdU sAhityamAM anyatra kavacita ja maLe che. sarjakanI bhAvukatA sAthe ciMtanane sumeLa sAdhIne teo mAtra prabhAvaka baLa ja banI rahyA nathI, paraMtu pitAnI sAhityika vibhAvanAne kalAkRtimAM saphaLa rIte sAkAra karI zakyA che. prayogazIla phirAka gorakhapurIe je navuM kalAjagata ApyuM temAM keTalAkane sAhityika baLavAnI gaMdha paNa AvI. asara lakhanavI jevA paraMparAgata zAyarI sAthe saMbaMdha dharAvanArA zAyarene te phirAkanI zAyarI aparicita ane asaMbaddha lAge che. emaNe phirAkanA zerane "kANuM, lUlA ane laMgaDA zera siddha karavAnA prayatna karyA te keIe chaMdane nahIM gAMThatA A kavi para zithila chaMdaracanA, bhASAnuM kaDhaMgApaNuM ane zikhAu jevI zailIne AkSepa karyo. 31. kahenAro
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gerakhapurI eka bAju phirAkanI AvI TIkA thatI hatI, te bIjI bAju enI sAhityika pratibhAne Adara karanAra varga paNa UbhuM thayuM. khuda phirAka AmAM jhukAvIne AvA vivAdamAM sakriya rIte bhAga levA mAMDyA. teo evI daDha mAnyatA dharAvatA ke kalAkAre enI sAhityika rucinI oLakha mATe ane enI sarjanAtmakatAne anukULa vAtAvaraNa sarjavAne mATe AvA vivAdamAM jAte ja kAvavuM joIe. pAkistAnamAM islAmI ane hAnI (AdhyAtmika) sAhityane jorazorathI nAre pikAravAmAM AvyuM, tyAre emaNe pitAne abhiprAya spaSTa rIte prakaTa karyo. phirAkanI gaNanA sAmyavAdamAM vizvAsa dharAvanArA pragatizIla sAhityakAramAM thatI hatI. paraMtu jyAre emaNe joyuM ke pragatizIla sAhityakAra saMkucitatAno zikAra bane che ane samRddha prAcIna vArasAnI upekSA kare che, tyAre temaNe cetavaNuM ApatAM kahyuM ke, vizvanA sauthI prAcIna pustaka vedathI mAMDIne Tenisana, svinabarna, TolasToya, TAgora, gAliba ane IkabAlanA sAhityamAM je kalAtmaka camatkAra che, enAthI pragatizIla sAhityakAra vimukha raheze te te mAtra pragatizIlatAnA uddezane AdhAre mahAne sAhityanuM sarjana karI zakaze nahIM. prAcIna sAhityanA AtmAne emaNe AtmasAt kara joIe. mAtra prAcIna sAhityanA adhyayanathI A prApta thaze nahIM, balake A mATe enA AtmA sudhI pahoMcavuM paDaze. temaNe kahyuM ke je prAcIna
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 paricaya pustikA pravRtti sAhityanA hArdane pAmI zakIzuM nahIM te ApaNuM sAhitya pragatizIla hovA chatAM kapAyelA pataMga jevuM dizAzUnya banI raheze. Ama, phirAka gerakhapurImAM paraMparAnI samRddhi ane prayoganuM sAmarthya baMne pragaTa thAya che. AvuM saMjana ApaNuM samayamAM bhAgye ja jovA maLe che. mIra takI, mIra ane mirajhA gAlibane bAda karatAM phirAka gerakhapurIne urdU gajhalanA uttama racayitA mAnavAmAM Ave che. emanA sarjanavaiziSTane joIne emanI ja eka paMkti yAda Ave che: hajAra bAra jamAnA Idhara se gujarA he naI naIsI hai kucha terI rahagujara phira bhI. 1943nA ogasTa mahinAmAM allAhAbAdanI sivila hospiTalamAM teo sAravAra letA hatA. A samaye sivila hospiTalamAM mAtra ucca adhikArIone ja praveza maLatuM hatuM. phirAka lAMbA samayanI behezI pachI jAgyA tyAre gaMbhIra hAlatamAM paNa potAnI kavitA saMbhaLAvyA vagara na rahyA. kavitA saMbhaLAvatAM pahelAM emaNe mitrane kahyuM, kevI che A hospiTala, jyAM dareka vyakti sajajana banIne pathArImAM sUtI che. A te sAheba lokenI hauspiTala che ne tethI. paraMtu jyArathI huM A hospiTalamAM Avyo chuM tyArathI emAM jIva AvyuM che. have hospiTalanA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ phirAka gerakhapurI 31 sTAphane ema lAge che ke koI AdamI AvyuM che hauspiTalamAM." ane hakIkatamAM hospiTalanA zAMta ane gamagIna vAtAvaraNane phirAkanI hAjarI muzAyarAnI mahephilamAM badalI nAkhatI. emAMya phirAka muzAyarAnA jalasAne prANa gaNAtA hatA. joke emane sAMbhaLavA becena rahetA. vijaLI jatI rahI hoya tema chatAM medanI ema ne ema besI rahetI ane kalAko sudhI phirAkane sAMbhaLyA karatI. phirAka takhallusane artha che vikhUTA paDavuM. emaNe jIvana ane mRtyu baMnemAM pitAnuM takhallusa sArthaka karyuM. chellAM 60 varSamAM 40,000 zera lakhyA. urdU sAhityanI jIvaMta daMtakathA jevuM emanuM vyaktitva banI rahyuM. mAtra padmabhUSaNathI ja nahIM, paNa sAhitya akAdamI evorDa ane soviyata laeNnDa neharu prAIjha te meLavyAM, paraMtu ethIya vizeSa te bhAratIya nobela prAIjha samo jJAnapITha puraskAra (1969) meLavanArA prathama ane Aja sudhInA teo eka mAtra urdU lekhaka hatA. paraMtu keI paNa khitAba emanI kavitA karatAM mahAna nathI. A vigato e puravAra kare che ke phirAka e mAtra urdU sAhityanA ja nahIM paNa bhAratIya sAhityanA sarjaka hatA. 1982nI trIjI mArca, 86 varSanI vaye urdU sAhityanA A yugasarjaka kavie
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti kAyamI vidAya lIdhI tyAre sAhityanI duniyAne e anubhava thayo ke - - baDe gIra se suna rahA thA jamAnA, tumahIM se gaye dAstAM kahate kahate. paraMtu phirAke te chelle Ane uttara ApI ja dIdhuM che ? aba tumase kasata letA huM Ae saMbhAle sAjhe gajhala, naye tarAne che, mere nAke nIMda AtI hai
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya pustikA pravRtti varSa chavvIsamuM - 1984 601 rASTrIya mAna-cAMda ane inAmo 602 itihAsa zuM che ? 603 cAmaDInA roga 64 ravela ane nAinTIna eiTIra 605 sAcI joDaNI agharI nathI 606 ravizaMkara mahArAja 607 lIjhiMga kaMpanI zuM che? 608 peTanAM daradInI tapAsa 609 karoDarajjunA rogA 10 AtmarakSaNanA adhikArI 611 kamaLA vize ATaluM jANajo 612 utpAdakatAnA bagADa 613 bhArata AMkaDAmAM - 1984 614 sugama saMgIta 615 filma sensarazipa 616 prAviDanTa phreMDa 617 saundarya mATe thatI karatA 618 'phizaka ' gorakhapurI kAlidAsa kastUra laeNTina amerikA maithilIzaraNa gupta mAnasacikitsA dakSiNa eziyA pazrciya pustikAnAM pacIsa varSa caMdrakAnta zAha nagInadAsa saMghavI vaidya navInabhAI AjhA vADIlAla DagalI yazavaMta dezI vanamALA desAI snehala mujhumadAra oN. araviMda je. DagalI DaoN. raghubhAI zAstrI kezavalAla ma. zAha oN. araviMda je, DagalI rAmu paMDita kaoNmarsa risarca byUro ajita zeTha mahendra vA. desAI ratubhAI kAThArI nalinI jha. mahetA kumArapALa desAI umAzaMkara jozI mArArajI desAI subhASacaMdra sarakAra jayendra trivedI DaoN. pareza lAkaDAvALA jitendra saMdhavI kRSNavIra dIkSita chUTaka nakala rU. 1-50 vArSika lavAjama rU. 304 paradezamAM rU. 75 : AjIvana lavAjama rU. 500 paricaya TrasTa mahAtmA gAMdhI memAricala bilDiMga, netAjI subhASa roDa, muMbaI - 400 002
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapALa bAlAbhAI desAI kumArapALa bAlAbhAI desAIno janma 1942nA oNgasTanI 30mIe rANapuramAM thayo hato. temaNe 1963mAM gujarAta yunivarsiTInI bI.e.nI ane 1965mAM ema.e.nI DigrI prApta karI. te pachI temaNe tyAMthI ja pIeca.DI. nI DigrI paNa meLavI che. 1965thI temaNe - amadAvAdanI navagujarAta ArTsa kaoNlejamAM adhyApaka tarIke kAma karyuM. 1982thI teo gujarAta yunivarsiTInA bhASAsAhitya bhavanamAM gujarAtInA adhyApaka che. zrI desAI gujarAtI sAhitya pariSadanA sekreTarI, gujarAta sAhitya akAdamInA sabhya ane saurASTra tathA bhAvanagara yunivarsiTIonA patrakAratvanA abhyAsakramanI salAhakAra samitinA sabhya che. temaNe saMzodhana, vivecana, saMpAdana, prauDhasAhitya, bAlasAhitya, patrakAratva ane krikeTanAM pustako lakhyAM che. temaNe eka navalikA saMgraha paNa pragaTa karyo che. temanAM AnaMdaghana - eka adhyayana' (vivecana), 'apaMganAM ojasa' (caritra), 'nAnI uMmara, moTuM kAma' (bAlasAhitya), 'akhabArI lekha" (patrakAratva), 'bhAratIya krikeTa', 'krikeTanAM vizvavikramo' ane 'krikeTa ramatAM zIkho'- bhAga 1-2 e pustako ullekhanIya che. 'nAnI uMmara, moTuM kAma'ne ena.sI.I.Ara.TI.nI bAlasAhityanI rASTrIya spardhAmAM rU. 5,000nuM pAritoSika maLyuM hatuM. temanI bIjI aneka kRtione vividha puraskAro prApta thayA che. teo dharmaciMtana, prasaMgacitro, vyakticitro, ramatagamata vagerene lagatAM saMkhyAbaMdha kaoNlamo 'gujarAta samAcAra'mAM tathA keTalAMka sAmayikomAM lakhe che. uparAMta aneka sAmayikomAM teo lekho paNa lakhe che. teo 1961thI 'gujarAta samAcAra'nA ramata vibhAganA saMpAdaka che. . tAjetaramAM temaNe briTana ane amerikAno pravAsa karI tyAM dharma ane sAhityane lagatAM vyAkhyAno ApyAM hatAM. kumALapALa desAIe 1966mAM pratimA prANalAla zAha sAthe lagna karyuM che. temane be saMtAno che : kauzala ane nIrava.