Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या।
શ્રી જૈનધર્મપ્રકાશ
We la fu ls , fઇ છે. કોઈ
, f, i k 94
ક " fs of ઈજા
Ofક કા ઉલટા
Keef , , foof offe'feet Rs છે, એ
ઇ,
TaErC
Kછેf Us Of F ( S
श्री जैनधर्म प्रसारक सभा.
છે કે,
હિ
G[ S[ [
dS
9
6 " પુસ્તક ૬૮ મુ' ]
) [ અંક ૫ મા
ફાગણ
ઇ. સ. ૧૯૫૨
૨૫ મી ફેબ્રુઆરી
વીર સ, ૨૪૭૮
વિ. સં. ૨૦૦૮
1 પ્રગટકત્ત— શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
પુસ્તક ૬૮ સુ અંક યુ મે
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
મહારગામ માટે બાર અંક ને પેસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ
www.kobatirth.org
૩. માછીનેા નિયમ !
૧. મહદેવી-મોવિનિત
૨. યોગ્યવ છે દ્વાત્રિંશિત્તા : પદ્યાનુવાદ-સમાવા
mo
ફાગણ अनुक्रमणिका
...( શ્રો બાલય ́દ હીરાચંદ “ સાહિત્યચંદ્ર”) ૮૩
મહેાપાધ્યાય ધમ સાગરજી ગણની જીવનરેખા : : ૩
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( પં. શ્રી રન્ધ્રરવિજયજી ગણિ ) ૮૬ (શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચેકસી ) ૮૯
૫. પ્રભુસેવાની પ્રથમ-ભૂમિકા ૬. યાગિરાજ આન દઘનજી ૭. વિષ્ણુકની ચેારાશી જાતિએ ૮. પ્રતિક્રમણપ્રોધ તથા ક યાગ :: એક અવલેાકન
૯. પુસ્તકાની પહેાંચ
રૂા. ૩-૪૭
વીર સ’. ૨૪૭૮ વિ. સ. ૨૦૦૮
૯૪
( પ્રેા. હીરાલાલ સિકદાસ કાપડિયા M. A. ) ( ૐ।. ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ મહેતા) ૯૭
( શ્રી રાજપાલ મગનલાલ વહેારા ) ૧૦૦ ( સંપા. ભાજક મેહનલાલ ગિરધર) ૧૦૨
...
( શ્રી જીવરાજભાઇ એધવજી દોશી ) ૧૦૩ ૧૦૬
– સભા સમાચાર –
આ સભાના પ્રમુખ શ્રી જીવરાજભાઇ એધવજી દોશી પચે તેર વર્ષ પૂરાં કરી છેતેરમા વર્ષોંમાં માહ વદ ૧૩ શનિવારતા રેોજ પ્રવેશ કરતા હેાઇ તેમને શુભેચ્છા દર્શાવવા એક મેળાવડા શ્રી દાદાસાહેબ જૈન એડીગમાં ચેાજવામાં આવ્યે હતા જ્યારે તેમની સમાજ પ્રત્યેની સેવાના ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા હતા અને સમાજને ઉપયાગી ત ંદુરસ્ત જીવન ગુજારે એવી શુભેચ્છા દર્શાવવામાં આવી હતી.
For Private And Personal Use Only
ખેદકારક અવસાન
આપણી સભાના કારકુન છબીલદાસ દુર્લભદાસ ગત મહા શુદ્ર ૧૦ ને મગળવારના રોજ બત્રીશ વર્ષની વયે ટૂક બીમારીમાં અચાનક હાર્ટ-ફેઇલના હુમલાથી સ્વર્ગવાસી થયેલ છે. અમે સ્વર્ગસ્થના આત્મા ની શાન્તિ ઇચ્છીએ છીએ
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
जनधर्म प्रा
-
U..
९८
. Yस्त: १८४ : गण :
| વીર સં ૨૪૮ ४५
वि. स. २००४ मरुदेवी-मोहविलसित। ( कवि-साहित्यचन्द्र बालचंद हिराचंद, माळेगाव ) योलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ?
जंगल में वह फिरता होगा
- भूखतृषा से पीडित होगा अन्न वस्त्र जल उसे कहां से कौन खिलाये सुंदर भोजन ? बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥१॥
गर्मी सरदी पीडा होंगी
निद्रा कैसे कहां मिलेंगी? मैं ईमाता दुखिनी उसकी दुःखों की मैं हो गई भाजन बोळो कोई बतलाबोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ २ ॥
वस्त्र उसे कोई मिले कहां से?
__ सोना उसको नित्य धरा से कहो कोई संदेश ऋषभ का मेरा बनकर बंधु साजन बोळो कोई बतलावोजी कषय कहां है मेरा जीवन ? ॥ ३ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
गय
नयम .
[ पूछू मैं सब नदी गिरि से
वृक्ष-जालियाँ से सब तरु से हँसते जाते नहिं बतलाते पागलपन कहते है सब जन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ ४॥
पुष्परूप से हँसती बेली
शाखा करसे करती केली रोते रोते सूखे आँसू भाता नहिं मुज को कोई भोजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ॥५॥
दिनकर ! कह दो कहां ऋषभ है ?
पृथ्वी कण कण तुम्हें ज्ञात है किरण फेंक तुम चले मार्ग से नहिं बोलोंगे क्या तुम राजन् ! बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ ६॥
निशादीप ! तूं शीतल करसे
शांति ऋषभकुं करे दूरसे जरूर तुझको ज्ञात हि होगा मेरा शिशु जो है चंद्रानन बोलो कोई घतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ ७ ॥
अगनित हो तुम तारे नभमें ।
चमक रहे हो हँसते मनमें बतलाओ तुममें से कोई वालक मेरा नरपंचानन बोलो कोई बतलाओजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ ८॥
मरुदेवी है शोकविह्वला
पुत्रविरह से दुःख संकुला रोते रोते नयन पटल ही आय गये नेत्रों के गंजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥९॥
भरत तनुज श्री ऋषभदेव के
वंदन आये माताजी के पूछे माता भरत पौत्र से पता कोई पाया क्या साजन? बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन? ॥१०॥
भरत कहे क्या सुतसमिलना।
वैभव उनका स्वयं निरखना? आवो दर्शन करने उनका इंद्र स्वयं करते है वंदन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥११॥
गज अंबारी करी सवारी नानीजी पर भक्ति घारी
:
g
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
भो]
www.kobatirth.org
मरुदेवी - मोहविलसित ।
मरुदेवीजी बैठे गज पर निज सुतके दिल से करे दर्शन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १२ ॥ समवसरण के निकट सामने सुंदुभि नाद सुने माताने
देवी देवन के कोलाहल कर्णविवर के करते रंजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १३ ॥ माता पूछे भरत पौत्र से किस का वैभव सुना कर्ण से
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पिता ऋषभ जिनराज बिराजे तीन भुवन के पूजित राजन् बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १४ ॥ रोते रोते दिन कई बीते दुखिनी भई मैं जीवन खोते
मेरा कोई स्मरण न उसको नवल जगत का ऐसा गुंजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १५ ॥ देखूं मै नयनों से वैभव अंध भई मैं कैसे संभव ?
सब देवन का देव ऋषभ मम साधु हृदय का मंत्र हि गुंजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १६ ॥ आनंदाश्रू चले वेग से पटल गले सब दिव्य नयन से
दर्शन साक्षात् परब्रह्म का आत्मविकासक जिन नयनांजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १७ ॥ कौन ऋषभ मरुमात कोन है ?
भास भ्रमात्मक जगत भ्रांति है
निज निज कर्म विवश जीवन सब कर्मधर्म का जग है भाजन
बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १८ ॥ कर्म गले मरुमाताजी के
प्रगट उजाला दिव्य आत्म से
लोकालोकप्रकाशक केवलज्ञान भया भास्करसमं अनुपम बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ १९ ॥ शीघ्र गति दिव्यांबर गाजे मुक्तिपुरी मरुदेवी बिराजे
मरुदेवी मन विलसित गाते 'बालेन्दु ' आत्मा का रंजन बोलो कोई बतलावोजी ऋषभ कहां है मेरा जीवन ? ॥ २० ॥
-~
For Private And Personal Use Only
८५
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
UTSTSTSTSTSTSS SERBRURUSTERRUGURUHURIER આ રિસર્વજ્ઞ શ્રીમરાવાનિર્મિત – નો
में अयोगव्यवच्छेदद्वात्रिंशिका। BHURSUREL પદ્યાનુવાદ-સભાવાર્થ BRSABHAR અનુવાદક—પન્યાસશ્રી દુરન્યરવિજ્યજી ગણિ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૫૬ થી શરૂ ). देहाचयोगेन सदाशिवत्वं, शरीरयोगादुपदेशकम् । परस्परस्पर्धि कथं घटेत, परोपक्लप्सेष्वधिदैवतेषु ॥१७॥ દેહાદિ હાય નહિં તેજ અનંત શર્મ, જિહાદ દેહથી ઘટે ઉપદેશ કર્મ એ પરસ્પર વિરોધ જિહાં વસે છે,
એ કેમ સંગત બને પરદેવમાં બે . ૧૭ સદાશિવપણું શરીર વગેર ન હોય તે ઘટે અને ઉપદેશનું કાર્ય શરીર હોય તો બને. આમ અરસપરસ વિરોધી વાત અન્યએ માનેલા દેમાં કેમ સંભવે ? ૧૭.
प्रागेव देवांतरसंषितानि, रागादिरूपाण्यवमान्तराणि । न मोहजन्यां करुणामपीश ! समाधिमाध्यस्थ्ययुगाश्रितोऽसि ॥ १८ ॥
પહેલા જ અન્ય સુરમાં જઈને વસેલા, રાગાદિ વક્ર મનનાં બહુ દેષ તેમાં; અજ્ઞાનજન્ય કરુણ પણ તે ન કીધી, માધ્યચ્ચને સતત શુદ્ધ સમાધિ સાધી છે ૧૮ પ્રથમથી જ અન્ય દેવોને આશ્રય કરીને રહેલા વાંકા હૃદયના રાગ વગેરમાં હે સ્વામિના સમાધિ અને માધ્યશ્યવાળા આપે મેહજન્ય દયા પણ ન કરી. ૧૮.
जगन्ति भिन्दन्तु सृजन्तु वा पुन-र्यथा तथा वा पतयः प्रवादिनाम् । त्वदेकनिष्ठे भगवन् ! भवक्षय-क्षमोपदेशे तु परं तपस्विनः ॥ १९ ॥
સુષ્ટિ અને પ્રલય તત્પર અન્યવાદી, છો જેમ તેમ કરતાં જગને પ્રમાદી; તારા વિષે જ ભગવન્! ભવનાશકારી, છે દેશના પરની ત્યાં મતિ છે બિચારી છે. ૧૯
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બં:
૫
મો ]
અયોગવ્યવચ્છેદાવિંશિકા–સાનુવાદ
પરવાદીઓના સ્વામીઓ ફાવે તેમ જગતને ભેદે કે સર્જે પણ હે ભગવન ! સંસારને નાશ કરવાને સમર્થ ઉપદેશ આપમાં જ એકનિષ્ટ છે. એટલે એ તે બીચારા છે. ૧૯.
वपुश्च पर्यशयं श्लथं च, दृशौ च नासा नियते स्थिरे च । ને શિક્ષિતેવં વરતીર્થનાધે-નેન્દ્ર ! મુદ્રાઓ તવાચાત્તાપ ૨૦
પર્યક આસન કરી શ્વથતા ધરીને, રાખું શરીર નયનો સ્થિર નાસિકાગ્રે; સ્વામિન્ ! ન એવું મળ્યું શિક્ષણ બેસવાનું,
ત્યાં અન્ય દેવતણું અન્ય શું પૂછવાનું ? | ૨૦ | શરીર પર્યક આસનવાળું અને શિથિલ (અક્કા નહિં) નયનો નાસિકા નિષત અને સ્થિર-આવી મુદ્રા પણ જ્યાં પરતીના સ્વામીએ શિખ્યા નથી ત્યાં હે જિનવર ! બીજું તો દૂર જ ?
यदीय सम्यक्त्वबलात् प्रतीमो, भवादृशानां परमस्वभावम् । कुवासनापाशविनाशनाय, नमोऽस्तु तस्मै तव शासनाय
શ્રદ્ધાબળે સુદઢ જાસ જણાય નાથ ! ઉત્કૃષ્ટ આપ સમ ના પરમાત્મભાવ જુવો સ ના વિ ષ મ-પા શ વિના શ કા રી,
હો વંદના જિનપ-શાસનને અમારી ૨૧ છે
જેના સફવબળથી આ૫ સરખાન પરમ સ્વભાવને જાણીએ છીએ, તે દુષ્ટ વાસનાના પાસલાને તેડનાર આપના શાસનને નમસ્કાર હે. ૨૧.
अपक्षपातेन परीक्षमाणा, द्वयं द्वयस्याप्रतिम प्रतीमः । यथास्थितार्थप्रथनं तवैत-दस्थाननिर्वन्धरसं परेषाम्
૨૨ || ૬૫ ક્ષ પા ત ત્યજીને કરી એ વિ ચા ૨, તએ અનન્ય વિકસે જગ બે પદાર્થ;
જે જેવું હોય પ્રભુ! આપ જ તેવું કેતા, દુર્ગમાં ધરી દુરાગ્રહ અન્ય રે'તા છે ૨૨ |
પક્ષપાત વગર પરીક્ષા કરીએ છીએ તે પણ બે વસ્તુ બે જનની અદ્વિતીય જણાઈ આવે છે, યથાસ્થિત પદાર્થનો ઉપદેશ આપમાં અને અસ્થાને આગ્રહભાવ પરમાં. ૨૨.
अनायविद्योपनिषनिषण्णे, विशृङ्खलैचापलमाचरद्भिः।। अमूढलक्ष्योऽपि पराक्रिये यत्, वकिङ्करः किं करवाणि देव ! ।। २३ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- -
- -
-
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
[ ફાગણ
માયારૂપી ઉપનિષદુ પર બેસી ઊંધા, ઉછુંખલે ચપળતા કરતા બહુધા; સલ્લક્ષ્ય યુક્ત પણ હારી જતો હું તેથી, હે નાથ! દાસ તુમ હું કરું છું હવેથી ? કે ૨૩ છે
અમૂહલક્ષ્ય એ હું આપને સેવક આ અનાદિ-અવિણારૂપ ઉપનિષદ પર બેઠેલા ચપળતા કરતા ઉ ખલવડે પરાભવ પામું છું તે હે નાથ ! કહે હું શું કરું? ૨૭.
विमुक्तवैरव्यसनानुबन्धाः, श्रयन्ति या शाश्वतवैरियोऽपि । परैरगम्यां तव योगीनाथ ! तां देशनाभूमिमुपाश्रयेऽहम् ॥२४ ।।
આજન્મ વેરી મૃગ–સિંહ સમાન પ્રાણું, સાથે વસે વિસરી વૈર-વિરોધ જ્યાંહી; મિથ્થામતિ કદી ન પામી શકે ય જેને,
તે દેશના–વસતિને પ્રણમું હું પ્રેમે છે ૨૪ છે
જે સમવસરણને આજન્મ વૈરીઓ પણ વૈરવિરાધના રસ છોડીને આશ્રય કરે છે તે આપના સમવસરણને હેમિનાથ ! હું અનુસરું છું કે જેને બીજાઓ પામી શક્તા નથી. ૨૪.
( ચાલુ)
રાસ-સાહિત્યમાં અનોખી ભાત પાડતે અપૂર્વ ગ્રંથ પલાલિત્ય, સુભાષિતો તેમજ દશ પરિશિષ્ટોથી શોભતે ગ્રંથ વિષય-વિકારની વિષમતા સમજાવતું “કામગજેન્દ્ર”નું કથાનક
શ્રી સીમંધર શેભાતરંગ (સચિત્ર) પર ગુજરાતી અનુવાદ, તેમજ ટીકા ટિપ્પણીઓથી અલંકૃત 1 અલંકારે, અતિશયોક્તિએ, ઉપ્રેક્ષા અને રૂપકેથી ભરચક 1 પ્રાચીન ભાષા-સાહિત્યની દષ્ટિએ અભ્યસનીય ક જાણીતા વિદ્વાન અને સંશોધક પ્રિ- હીરાલાલ રસિકદાસ
કાપડિયાના વિસ્તૃત પરિચયથી યુક્ત જ આ અપૂર્વ ગ્રંથ આજેજ વસાવી લો જ પ્રકાશક–શ્રી જૈન ધે. સંઘની પેઢી-પીપલી બજાર, ઇન્દોર
પ્રાપ્તિસ્થાન–શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર કાઉન સેળપેજી ૩૨૦ પૃઇ, રંગીન ચિત્ર, પાકું સુંદર બાઇડીંગ છતાં.......
મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા બે
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
se,
૦૦,
૦૦૦
માછીને નિયમ ! હું
apoor hooooo લેખક –શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી નિયમ કે નિશ્ચય –
શું તમદીર ! આજે સવારે કયાં અપશુકનીયાળનું મહે જેવાઈ ગયું કે બેશ થયા છતાં જાળ કોણ જાણે કેમ વિસારું બેઠી છે ! રોજ ઢગલાબંધ માછલા ભરી લાવનાર આજે જાણે નકામી બની ગઈ છે ? લગભગ મધ્યાહ્ન પછી એકાદ ઘડી વીત્યે તે હું મારા ટોપલા ભરી બજારમાં પહોંચી જતે અને સંસ્થાના ઓળા પથરાય તે પૂર્વે રાઈની સામગ્રી સહિત ઝુપડીએ પાછો ફરતો. મારા બાલુડાંઓ મને ભેટવા ટાંપીને બેઠાં જ હોય. નાના મોટા થઈ છ માથાને લખું સુકું ધન માંડ આપનાર આ ધધ આજે તો મને કડાકા કરાવશે કે શું ? માંડ બે ઘડીમાં તે મારા બે ટોપલા શે ભરાય ? કદાચ વધુ બે પડી થોભે તે પણ મને આશા આજે તે દેખાતી નથી !
સ્વભાવની તીખી અને વાત વાતમાં ‘ ઝગડો જગવે એવી ' બાયડી મળી છે! એક દિ' રેજી ન મળી તે ચલાવી લઈ, સહન કરવાની વાત એની પ્રકૃતિમાં જ નથી. ખાલી હાથ, પગ મૂકતાં જ હરિ, તારા બાર વાગી જવાના! પડોશના ઝુંપડા ગજવી મૂકે તેવો હોકારો ઊઠવાને.
હે ભગવન! મારી આજની દશા તે મહાભયંકર ! મને શી ખબર કે સંતનો નિયમ મને આ જાતના મહાસંકટમાં એકાએક ધકેલી દેશે? એ લીધા પછી અઠવાડીયું તે ખરેખર આનંદમાં વીતી ગયું. મારા આ કષ્ટમય જીવનમાં એ મહાત્માના મીઠા શબ્દોથી કેવી મીઠી શાનિત પથરાઈ ગઈ. અહા ! સવારમાં તેમજ રાતની નિદ્રા ટાણે એ મૂતિ જાણે મને સામે દેખાય છે અને કહે છે કે-હરિ ! નિયમ ભલે નાને ગણાય, કેને હસવા જેવો પણ લાગે, છતાં એના પાલનમાં દ્રઢ રહેજે. એનાથી તારું જરૂર કયાણ થશે. દેવ તો નિરંજન-નિરાકાર હોય છે, પણ તેમના પરની દ્રઢ શ્રેહા જ આત્માને લાભદાયી નિવડે છે.
આજે સવારે ઉઠ્યો ત્યારે હંમેશની માફક એ મહાત્માની સ્મૃતિ થઈ હતી, સવારના કાર્યોથી બહાર નીકળે ત્યારે શકનમાં ગાય માતા સામી મળી હતી. પછી કેણ એવું અથડાયું છે તે કંઈ યાદ આવતું નથી છતાં સમયનું વહેણ તે અખલિતપણે વહ્યું જાય છે. જરૂર કોઈ પણના દિદાર દેખાયેલા તે વિના તે સાવ આવું થાય ખરું?
કયાં હું નવો નિશાળી છું કે મને જાળ નાંખતાં આવતી નથી એવો સવાલ ઉઠે ! સામે દેખાતા કંચનપુરમાં મારી આ ત્રીજી પેઢી ગણાય. બાપિકા આ ધંધામાં મેં દશક વીતાવ્યો. શહેરમાં વિપુલ વસ્તી અને એ માં માંસભક્ષણ કરનારા પણ હોય એટલે મારા
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી રન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
આ વ્યવસાયમાં મહેનત વધારે છતાં ભૂખ્યા સૂવાને પ્રસંગ જવલ્લે જ આવે. ઓછુંવતું ભાગ્ય પ્રમાણે મળી રહે જ.
હે ભગવનતે આજે આમ કેમ? શહેરની ઉજળિયાત વસતીના દર મકાનો દેખી કે એમને મનહર ભોજન જોઈ મેં એની કામના નથી કરી. આંખે ચડે છતાં એ તરથી નજર ખેંચી લીધી છે. રજમાત્ર ઈર્ષ્યા કર્યા વગર મને મળતા મહેનતના રોટલાથી સંતોષ માન્યો છે. રાજને કચવાટ છતાં સહનશીલતા છોડી નથી. જે કંઇ પ્રાપ્ત થયું તે ઝુંપડીએ લઈ જઈ, કટુંબ-પષણની ફરજમાં ખામી આવવા દીધી નથી. આ ગરિબની રાવ સાંભળ! એક તરફથી ગરમી વધતી ચાલી છે. થોડીવારમાં એટ થવાની ઘડી બાજી રહી છે. હવે તો મહેનતથી હાથ થાકયાં છે અને એ નિરર્થક જવાથી અંતરનો જોમ પણ તૂટી મળે છે; છતાં હે દુ:ખીના બેલી! હારું નામ ૨ી, આ છેલે દાવ કે હું છું. એમાં જે કંઇ મળશે તેનાથી રાજની માફક નહીં તે દામ આવે અને નહીં તે પૂરું પેટ ભરવાની સામગ્રી લેવાય છતાં બાળકો રીઝશે ને કંકાશ ટળશે એ પણ ઘણું છે.
અહા ! ધારણું પ્રમાણે બધું બનતું હોત તો, દુનિયામાં દુખે નજરે પણ પડત નહી, તો પછી ‘ દુઃખમાં રામ ” યાદ એવી કહેવત પ્રવર્તાવાનું કારણ પણ ન રહેત. નીતધારાએ લખ્યું છે. * નસીબ ચાર ડગલાં આગળનું આગળ’ એમ કહી ઉદાહરણ આપતાં વહે છે કે જેને માથે તાલ પડી છે એ એક આદમી, બપોરના સૂર્યના તીક્ષણ તાપથી બચવા સારુ-માથે છાંયો આવે એ માટે–એક નાળિયેરીના ઝાડ હેઠળ પહોંચ્યો અને જ્યાં વિશ્રાંતિ માટે બેસે છે ત્યાં તે ઉપરથી ધબાક દેતું શ્રીફળ પડયું અને બિચારાનું માથુ ટયું ! ” અને એ ઉપરથી સાર તારવે છે કે- જયાં જયાં ભાગ્યહીનના પગલાં પડે છે ત્યાં આપદાએ ડોકિયા કરતી સામે આવી ખડી થાય છે. ' પૂર્વે જે મછીમારને વિચારમાળાના મણકા મકતે જોઈ ગયા તે ઉઠો અને કરી પ્રયત્ન કર્યો. ડીક મહેનત કરી. અજાયબી એક જ કે એની જાળમાં એક જ જા' માછલું આવ્યું.
એને જોતાં જ એનાથી બોલાઈ જવાયું કે-અરે, આ તે એ જમેં ઓળખવા માટે બાંધેલી કેડી આ દેખાય. વારંવાર એનું એ કયાંથી ભરાઈ જાય છે ? શું એને મારી સામે બાકડી બાંધી છે કે હારજીતની રમત ગોઠવી છે !
જાળમાંથી ટોપલામાં એ મોટા માછલાને કાઢી, એની સામે જોઈ એ બોયો.
છવલા, ભૂખ તે એવી છે કે-માછલાથી પ્તિ કરી લઉં પણ એ સીમમૂર્તિ સંત, એમની મધુરી વાણું અને જિંદગીમાં પહેલી વાર કાને અથઢાયેલ આશ્વાસનના મીઠા વેણુ કેમે કયો મારા હૃદયમાંથી ખસતા નથી. વારંવાર નિયમ-પાલનમાં મજબૂત રહેવાની અદશ્યપણે સૂચના જઈ રહ્યા છે. ભલે ભૂખ્યા સૂવું પડે, કુટુંબને કડાકા થાય, પણ તેને તે છોડી દેવાને-એ ભારે નિશ્ચય, એમ કહી માછલાને દરિયામાં પાછું મૂકી દીધું,
કમાનકે પાછળનો ભાવાર્થ અવધારવામાં આવે છે એ સડક પર ઊભા કરેલ માઈલસુચક ( Mile-stones) પથરાની ગરજ સારે છે. સાહિત્યના ઉદ્યાનને શોભાવે એવી
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
અંક ૫ મો ]
માછીને નિયમ
૯૧
આ વાત પણ એક માછીમારની છે. એ નિયમ ચાહે તે નાનો કિંવા માટે હોય, પણ એ ફળદાયી ત્યારે જ નિવડે છે કે જ્યારે એના પર અફર શ્રદ્ધા હોય છે. કસોટીની એકાદ પળ સાપતાં એ પાછળનું નિશ્ચય-બળ કોનું છે એની પરીક્ષાનો સમય આવે છે. એ વેળા અડગ રહેનાર પહેલી નજરે દુ:ખના ડુંગરમાં અથડાતે દષ્ટિગોચર થાય છે પણ આખરી વિજય તે એને જ વરે છે. હત્યા કરે’ એ વચન ટંકશાળી છે. નિર્ભેળ સેના તરીક-સેટચના સુવર્ણ તરીકે-છાપ પડતાં પૂર્વે એને ધગધગતી આગમાંથી પસાર થવું પડે છે, એ દુનિયામાં બનતી વાતથી કોણ અજાણ્યું છે?
. એક દિનની વાત છે. લગભગ મધ્યાહ્ન થવા આવેલ ત્યારે જેમના પગ થાકવા માંડ્યા છે અને માર્ગના પરિશ્રમ તેમજ તાપના ઉકળાટથી વેદબિન્દુઓ ચહેરા પર બાઝી આવ્યા છે એવા એક સંત આ દરિયાના એકાંત પ્રદેશમાં આવી ચઢ્યા. વાતાવરણમાં પથરાયેલી બદબોથી ઘડીભર તો તેમને થયું કે અહીં કયાં આવી ચઢ્યો ? પણ તરત જ યાદ આવ્યું કે-સાથીઓથી માર્ગ ભ્રષ્ટ થયેલ હું કાષ્ટના અંગુલીનિર્દેશ વિના આ અજાણ્યા પ્રદેશમાં જવાનો પણ કયાં ? ' પૂછતા નરાઃ પંડિતાઃ ” એ જનવાયકા પ્રમાણે કોઈને પૂછવું જ રહ્યું. જે ચાર પાંચ માનવીઓ જુદા જુદા અંતરાળે સાગરના જળમાં માછલા પકડવા જાળ પાથરી ઊભા છે એમાંના એકની-જે નજીકમાં જણાય એની–મદદ લઇ, રસ્તો જાણું આગળ વધુ.
સમિ૫ પહોંચતાં જ પ્રશ્ન કર્યો-ભાઈ, અહીંથી શહેર કેટલું આવું છે? નજીકમાં કોઈ વસતી છે કે કેમ? અને જલ્દી પહોંચવાનો માર્ગ કયો?
સવાલ સાંભળીને માછીએ પ્રથમ તે આ સમિતિ શ્રમણને નમસ્કાર કર્યા; અને જણાવ્યું કે
સાધુ, સામે દેખાતે દરબારગઢ એ કંચનપુરના સ્વામી જિતારી રાજાને છે. શહેરમાં આપ જેવા મહાત્માને પગે પડનાર ઘણું છે. આપ થયા. જણાવે છે અને માર્ગ ભૂલી, ધોરી રસ્તે જવાને બદલે આ નિર્જન અને ઉજળીયાત માનવોથી ત્યજાયેલા પંથે આવી ચઢ્યા છે ! છતાં મુંઝાવાની જરૂર નથી. મહારાજ, આ સામે દેખાતી શંકરની
હેરીથી જમણા હાથે વળાંક લે એટલે સામે જ કંચનપુરને દરવાજો નજરે પડશે. માંડવીને માર્ગ પૂછજો. ત્યાં ઉજળી વસતીના ઘણું ઘર છે.
ભાઈ, તારું નામ શું ? તારી ક્રિયા જ ધંધો તે દેખાડે છે.
હા, મહારાજ, આ માછીમારનો હકકે ધંધે પેટને માટે કરવો પડે છે. ત્રીજી પેઢીથી ચારો આવે છે. આખા દિવસની મહેનત પછી માંડ છ માથાનું પિષણ થાય એટલું એ માંથી મળે છે. મારું નામ જાણીને આપ શું કરશો ? અને નામમાં બન્યું છે પણ શું ? મારું રોજનું કામ આ, અને એ કેવું છે તે તે આપ સરખા મહાત્માથી ક્યાં અજાયું છે ?
ફઈએ પહેલું નામ “હરિ ”પાયું. પડોશમાં નાની વયમાં “હરિયા” તરીકે બાવાવા,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૨ શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ વય વધતાં અને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતાં ભયટાણે હિંમતથી સૂઝવા માંડયું, અરે! એકલે હેલું તે પણ કોઈના તાપમાં ન તણાઉં એટલે હરિ પાછળ “ બળ’ નો ઉમેરો થયો અને “ હરિબળ” એ નામથી શહેરમાં પ્રસિદ્ધિ થઈ.
હરિબળ ! નામ પાછળનું રહસ્ય સમજાય તે એથી એર કામ થાય- હરિ' કહેતાં ઇશ્વર અને જેને એ ઈશ્વરનું બળ મળ્યું છે એવો માનવ તે હરિબળ. કેમ ભાઈ, વ્યાખ્યા ગમે એવી છે ને ? માછલા એ પણ છે છે અને એમને મારવા, પકડવા અને એ વેચીને પેટ ભરવું એ જરૂર પાપમય કામ છે. એથી તે એ ધંધે હલકે ગણાય છે. જો બીજું કંઈ કામ આવડતું હોય તે આ નીચ વ્યવસાય છોડી દેવો ઘટે. દરેકને જીવન વહાલું હોય છે.
બાપજી! તમારી વાત સાચી છે પણ મેં કહ્યું નહીં કે ત્રીજી પેઢીથી આ માત્ર આજીવિકાનું સાધન છે. પાકી ઉંમરે હવે બીજો ધંધે આવડે પણ નહીં. પેટે પડયાને પિષવા તે પહેજ ને ! એમને કંઈ ભૂખ્યા મારી નંખાય? હું પણ, બા૫જી સમજું છું કે જે છોને ભગવાને પેદા કર્યા, તેમને મારવાને મને શે હક છે? છતાં “પેટ કરાવે વેઠ” એટલે આમ કર્યા વિના આરો નથી.
મચ્છીમારની વાત સાંભળી સંત ઘડીભર તેના ચહેરા તરફ જોઈ રહ્યા. પછી મિષ્ટ વાણીમાં બોલ્યા
ભાઈ, હતાશ થવાની જરૂર નથી. કોઈ યોગ સાંપડે તે આ ધંધાથી હાથ ધોઈ નાંખવા. તપાસ કરતાં રહેવું. તે મને થોડો સમય વિશ્રાતિ મળે એ સારુ અહીં સગવડ કરી આપી અને વસતીનો હેલો માર્ગ પણ બતાવ્યું. એ તારા ઉપર ઉપકારનો બદલામ-આપણું મેળાપની યાદમાં હું તને એક નાનકડો નિયમ આપું તો તું સ્વીકારીશ?
બાપજી, મારા જેવા ધીવરના નસીબમાં આપ સરખા સંતને વેગ કયાંથી? આ તે ભૂલા પડયા અને આ હીન ભેમમાં પગલાં થયા. મારાથી પળે એ હશે તે હું રાજી થઈને ગ્રહ9 કરીશ.
સાંભળ, કાલથી તારે જાળમાં જે પહેલું માછલું આવે તેને અભયદાન આપવું અર્થાત એને ટોપલામાં ન ભરતાં દરિયામાં પાછું નાંખી દેવું. આ નિયમ દ્રઢપણે પાળ.
મહાત્માજી, આટલો જ નિયમ! જરૂર પાળીશ. રાજ ટોપલા ભરી, માછલા ભરી જનારને એક માછલું પડતું મૂકવું એમાં તે શી મોટી વાત છે ?
તે હું વિદાય લઉં છું, જોજે હરિબળ! અડગ રહેજે.
મહારાજ મારા બાપના બેલથી ખાતરી રાખજો કે હું આ નજીવી વાતમાં કાયર નહીં બનું. હું ત્યારે નમસ્કાર,
ઉપરના પ્રસંગ પછી લગભગ મથાળે વર્ણવેલે બનાવ એક અઠવાડીયા બાદ બને. તે દિવસે જાળ નાંખતાં જ એક જાડા મતસ્ય પકડાયો. તરત જ નિયમ મુજબ એને છોડી દીધો.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૫ મે ]
માછીના નિયમ
૯૩
ફરીથી જાળમાં પણ એ જ આવ્યો. રિબલને શંકા જન્મી કે એ જ છે કે ખીજો? તપાસતાં પહેલાં આવ્યા હતા તે જ એ નક્કી થયા. નિશાની સારું ગળાના ભાગે એક કાડી બાંધી, પાછા પાણીમાં મૂકી દીધા. આશ્ચયની વાત એ બની કે–વારંવાર એ જ મત્સ્ય જાળમાં આવે. છેલ્લા દાવમાં પણ એ જ માછીના દિવસ કારાધાકાર રહ્યો છતાં નિશ્ચય ન ડગ્યેા.
ઉછળતા હૃદયે, નિયમ-પાલનમાં દ્રઢ રહેવાના આનદે મત્સ્યને નીર ભેગા કર્યાં પુછી હરિબળ ખાલી ટાપલા લઇ પાછો ફર્યો. માર્ગે વિચાર આવે છે કે-આ રીતે કંઇ પણ કમાણી કર્યા વિના ઘેર જઇશ તા, કર્કશા સ્ત્રી જોડે પાના પયા હૈાવાથી, આજને મા
આ હર્ષ તે હતા ન હતા થઇ જશે, અને દિલ હચમચાવે તેવું ધમસાણ મચી જશે. વળી છોકરાં પણ ધરકલેશને કારણે જે કંઇ પામતા હશે તે નહીં પામે. એ કરતાં આજની રાત અહીં વોતાવો, કાલે ટાપશે! ભરી, વેચીતે પછી જ જવુ વ્યાજબી છે. એથી શાંતિ જળવાશે અને ‘ શૂળીનું વીશ્વન સાથે પતી જશે. '
C
તરત જ નિશ્ચય પાકા કરી લીધે અને નગરની ભાગાળે આવેલ પૂર્વે જોઇ ગયા તે મહાદેવની દહેરીમાં પહોંચી જઇ, રાતવાસેા કરવાની તૈયારી કરી લીધી. ભૂખની પીડા પ્રતિજ્ઞાના પાલનના હરખમાં જણાઇ નહીં, અને જોતજોતામાં આંખ મળી ગઇ. ત`દ્રાવસ્થામાં જ તેત્રા સામે ક્રાઇ દિવ્ય સ્વરૂપી વ્યકિતને આભાસ પડયા. અવાજ સંભળાયા ઃ
દ્રઢતા જાઇ, હું તારા પર પ્રસન્ન થયે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધીવર હરિબલ ! નિયમ-પાલનની તારી
હ્યુ. ઈચ્છા મુજબ વર માગી યે.
ધડીભર તા ન જોયેલું જોવાથી મચ્છીમાર સ્તબ્ધ બની ગયે–આંખ ચાળી જોતાં લાગ્યું ૩–ખા સ્વપ્ન નથી પણ સત્ય છે. પણ જેણે જિંદગીમાં નથી ખીજી કોઇ દિશા જોઇ એ માગે પણ શું? માંડ ખેચા કે—‘આપત્તિમાં રક્ષણ કરો. ’
‘તથાસ્તુ' કહી, વિપત્તિ વેળા નામ-મરણુ કરવાની વાત સમજાવી, પેલી વિભૂતિ
અદ્રશ્ય થઇ ગઇ.
હરિબલને નિયમપાલનને તે હ હતો પણ એમાં આ જાતની હાય મળવાથી ઉમેશ થયેા. તે પુનઃ નિદ્રાધીન બન્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
STEREFFEBRSHSHSTFgRgRgFFERRESTERERS
મહોપાધ્યાય ધર્મસાગરજી ગણિની જીવનરેખા. વિકિપEURSHIRISHUFF - (૩) વિષRESENTURE (લેખક–છે. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા. M. A.)
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૪ થી શરૂ) મહાવીરવિજ્ઞપ્તિદ્વત્રિશિકા-જિનરત્નકેશ (પૃ. ૭૦૭) પ્રમાણે આને જ વરદ્વાચિંશિકા કહે છે. પૃ. ૩૪૩ પ્રમાણે આનું બીજું નામ વર્ધમાનદ્વત્રિશિકા છે. આનું નામ વિચારતાં એમાં ૩૨ ૫ઘો હશે એમ લાગે છે, જો કે અન્યત્ર આનું નામ મહાવીરાવસિષટચિંશિકા જવાય છે. એ સાચું જ હોય તો અંતમાં “ષટત્રિશિ' શબદ ૩૬ સૂચવે છે અને તે પ્રમાણે ૩૬ હોવા જોઈએ.
- આ બત્રીસીને અગે છે. સા. સં. ઇ.૫, ૫૮૭)માં “ નવરસારૂસાજ વર્ષે ! ૧૬૬૮ માં” એવો ઉલ્લેખ છે. જેનાનંદ પુસ્તકાલયમાં ૫૪ વૃત્તિની 'હાથથી છે. એમ “ નવ-રસ-રસા–રાજ ” એ ઉલ્લેખ છે. એ ઉપરથી વૃત્તિ વિ. સં. ૧૬૬૯ માં રચાયાનું જોઈ શકાય છે. એમાં ધર્મસાગરે જાતે આ કૃતિ ઉપર સંસ્કૃતમાં વૃત્તિ રચી છે. આ કૃતિ એમના બંધુ વિમલસાગરે સુધારી છે.
જૈન ગ્રંથાવલી(પૃ. ૨૮૯)માં અનાતકક વર્ધમાનષત્રિશિકાની નેધ છે. સત્યસભાગ્યના શિષ્ય ઈન્દભાગ્યે મહાવીરવિજ્ઞપ્તિષવિંશિકા રચી છે. આ બધુ તેત્રધારા એમણે લગભગ અગિયાર અજૈન દર્શનેની અસત્યતા સિદ્ધ કરવા પ્રયાસ કર્યો છે. આ કૃતિ જ્યારે સાગર 'ગ૭ ઉપર રાજસાગરસૂરિનું આધિપત્ય હતું ત્યારે રચાઈ છે.
વિરહાવિંશિકા યાને વર્ધમાન-દ્વાચિંશિકા નામની કૃતિ સિદ્ધસેન દિવાકરે રચ્યાનું મનાય છે. વળી અન્ય કેઈએ પણ એ નામની કૃતિ રચી છે.
પડશકી-જિનરત્નકેશ(પૃ. ૪૦૫) પ્રમાણે આનું બીજું નામ તરવપ્રદીપદીપિકા છે. એ ગુરુતરવપ્રદીપને આધારે રચાઈ છે. ષોડશકીને કેટલાક ડિશશ્લોકી કહે છે. આના ઉપર સ્વપજ્ઞ વૃત્તિ છે.
પડશકી વૃત્તિનું બીજું નામ ગુરૂવપ્રદીપિકા છે અને એનું પરિમાણ ૧૦૦૦ બ્લેક જેવડું છે એમ જૈન ગ્રંથાવલી(પૃ. ૧૬૪)માં કહ્યું છે.
જન ગ્રંથાવલી અનુક્રમણિકા. પૃ. ૮૮)માં ધર્મસાગરના નામની સામે ૨૧૮ ને પૂછાંક છે, પણ એ પાના ઉપર એમની કઇ કૃતિ નથી એટલે આ અંક ઓટો છે, કોઈ બીજો જ હોવો જોઈએ.
૧ આ તપાસતાં વીરદ્રાવિંશિકા તેમજ મહાવીરવિસિદ્ધાત્રિશિકા એમ બને નામ ટકામાં છે એમ જણાયું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક પ મ ] મહોપાધ્યાય ધર્મસાગરજીગણિની જીવનરેખા.
સવજ્ઞશતક–આ કૃતિ ઉપર મંથકારની પિતાની વૃત્તિ છે. વિશેષમાં “તપ” ગછના શાંતિસાગરના શિષ્ય અમૃતસાગરે એના ઉપર વિ. સં. ૧૭૪૬ માં બાલાવબોધ રમે છે. સર્વશતકની એક હાથથી જેનાનંદ પુસ્તકાલયમાં હેવાને ઉલેખ છે, પણ તપાસ કરતાં એ હાથપોથી મળી આવી નથી.
જિનરત્નકેશ(પૃ. ૪૨૮)માં નિયવિજયના શિષ્ય યશવિજયે સર્વજ્ઞશતકવિરોધવિચાર રસ્થાને અને એ આગમેદય સમિતિ તરફથી ગ્રંથાંક ૪૯ માં પ્રસિદ્ધ થવાનો ઉલ્લેખ છે, ત્રણ ગ્રંથાંક ૪૯ માં તે આ કૃતિ નથી.
શિષ્ય-પરિવાર–ધર્મસાગરગણિના શિષ્ય, પ્રશિષ્ય વગેરે સમગ્ર પરિવારનો ઉલ્લેખ કોઈ સ્થળે એકત્રિત સ્વરૂપે અપાયેલું જોવામાં નથી. હું પણ અત્યારે તો એ કાર્ય કરી શકું તેમ નથી. આથી કેટલાક શિષ્યાદિનાં નામો આપી ચલાવી લઉં છું. - જે. સા. સં. ઈ. (પૃ. ૧૮૬) પ્રમાણે વિમલસાગર ધર્મ સાગરના ગુભાઈ છે. આ વિમલસાગરના શિષ્ય પદ્મસાગરે વિ. સં. ૧૬૩૩ માં પણ ટીકા સહિત નયપ્રકાશાષ્ટક રચેલું છે.
ધર્મસાગરના એક શિષ્યનું નામ લબ્ધિસાગર છે. એમણે ચાર બાલ ચર્ચાની પાઈ રચી છે. લાધસાગરને નેમસાગર નામે શિષ્ય હતા. એમના નાનાભાઈ તે એમના શિષ્ય મુક્તિસાગર છે. એઓ વિ. સં. ૧૯૮૬ માં આચાર્ય બનતાં એમનું નામ મુક્તિસાગર બદલીને રાજસાગર રખાયું. આ સરિથી “સાગર” મતની પરંપરા ચાલી. ? - ધર્મસાગરના બીજા શિષ્યનું નામ શ્રુતસાગર છે. એમના શિષ્ય શાંતિસાગરે વિ. સં. ૧૭૦૭ માં કલ્પકૌમુદી રચી છે. આ શાંતિસાગરના શિષ્ય અમૃતસાગરે ધર્મસાગરકૃત સવજ્ઞશતકને બાલાવબોધ રચે છે.
આ પ્રમાણે સાધન અને સમય અનુસાર વિચાર કરતાં નીચે મુજબની સત્તર બાબતે નિષ્કર્ષરૂપે રજૂ કરવા જેવી જણાય છે –
(૧) ધર્મસાગરગણિ જન્મ વિ. સં. ૧૫૭૫ ની આસપાસમાં થયો હશે. (૨) વિ. સં. ૧૬૭માં વિજયદાનસૂરિએ એમને “વાચક” પદવી આપી. (૩) ધર્મસાગરગણિ સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૬૫૦ ની આસપાસમાં થયો હશે. (૪) એમનું સંસ્કૃત તેમજ પાઈય ભાષા ઉપર પ્રભુત્વ હતું. ૧ જુઓ જે. સા. સં. ઈ. (. ૬૧૬ ) ૨ જુઓ પટ્ટાવલીસમુચ્ચય (ભા. ૨, પૃ. ૨૬૯).
આનું સંપાદન આગમવારકે કર્યું છે. એના ઉપક્રમમાં એમણે કહ્યું છે કેઅમે કંઇ આ શાખામાં થયા નથી. પરંતુ બંને પક્ષ જોવા મળે એ માટે અમે આ ઉદ્યમ કર્યો છે.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
*
*
*
*
*
શ્રી જન ધમ પ્રકારા.
[ ફાગણ (૫) એમને એતિહાસિક બંધ નોંધપાત્ર છે. (૬) એમણે ન્યાયશાસ્ત્રને સારે અભ્યાસ કર્યો હતો. (૭) એમની ઘણીખરી કે પછી બધી જ સ્વતંત્ર કૃતિઓ પદ્યમાં જઈશુમરહીમાં
રચાયેલી છે. (૮) એમણે પોતાની પાઈય કૃતિઓને પન વૃત્તિથી વિભૂષિત કરી છે, એ વૃત્તિઓ
ગદ્યમાં સંસ્કૃતમાં છે: (૯) એમણે ગુજરાતીમાં કોઈ કૃતિ રચી હોય તો તે જાણવામાં નથી. (૧૦) એમની સ્વતંત્ર મૂળ કૃતિઓમાં પવયણપરિકખા સૌથી મોટી છે. એમાં
૬૯૧ પદ્યો છે. (૧૧) એમની તમામ કૃતિઓમાં તે જંબુદ્દીવપણુત્તિની ટીકા સૈથી મોટી છે;
એના કરતાં પવયણુ પરિકખાની ટીકા નાની છે, જે કે એના કરતાં બાકીની
કૃતિએ વધારે નાની છે. (૧૨) રચના સમયના નિર્દેશવાળી એમની કૃતિઓમાં તરતરંગિણી સૌથી પ્રથમ
છે. વિ. સં. ૧૬૧૫ માં રચાઈ છે. (૧૩) એમની સાહિત્યપ્રવૃત્તિ વિ. સં. ૧૬૪૫ ની આસપાસ સુધી ચાલુ રહી હશે. (૧૪) એમણે “ખરતર ” ગ૭નાં મંતવ્યોની આલોચનારૂપ અનેક કૃતિઓ રચી છે. (૧૫) એમની કેઈ કોઈ કૃતિને નાશ કરાયો હશે એમ લાગે છે. (૧૬) નયચક્ર એ જે ન્યાયવિષયક જ કૃતિ હેય તે એ સિવાયની ન્યાયને લગતી
એમની એકે કૃતિ હજી સુધી મળી આવી નથી. (૧) જે બુદ્દોવપત્તિની ટીકા સૈાથી મોટી અને પ્રાચીન હેવાથી જલદી
પાવાવી જોઈએ.
*
*
૧ નયચક્ર. વીરદ્ધાત્રિશિકા અને સર્વશતકની ભાષા વિષે માહિતી મેળવવી બાકી રહે છે એટલે આ પ્રમાણે ઉલેખ કરું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા છે. પ (ગતાંક પૃષ્ઠ 9૯ થી શરૂ) કચ્છ (લેખક–ડ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. s. )
આમ શાસ્ત્રમાં ઉપાદાનની વાત કહી છે તે વાત ખરી, પણ તે કાંઈ નિમિત્તને નિષેધ કરવા માટે કે તેનું ઓછું મૂલ્યાંકન કરવા માટે કહી નથી, પણ જીવને પુરુષાર્થ
જામતિ અર્થે સાપેક્ષપણે કહી છે, એટલે કે શુદ્ધ નિમિત્તના પ્રબળ નિમિત્તને અવલંબનપૂર્વક આત્મપુરુષાર્થ જાગ્રત રાખવા માટે કહી છે. તે એટલે ઉપકાર સુધી કે શ્રુતજ્ઞાનનું-આજ્ઞાનું અથવા જિન ભગવાનનું અવલંબન બારમા
ગુણુઠાણુના છેલ્લા સમય પયંત કહ્યું છે, તે પણ શુદ્ધ નિમિત્તનું સેવન ટલું પ્રશસ્ત ને ઉપકારી છે એ સૂચવે છે. માટે યુક્ત પક્ષ એ છે કે શદ નિમિત્તના આશ્રયથી ઉપાદાનની શુદ્ધિ પ્રગટ કરતા રહી જીવે આગળ વધવું જોઇએ. આમવિકાસ સાધવો જોઈએ. અને એ જ જિન ભગવાનને સનાતન રાજમાર્ગ છે. આ અંગે શ્રી વિશેપાવશ્યકમાં પ્રજ્ઞાનિધિ શ્રી જિનભદ્રગણક્ષમાશ્રમણજીએ તથા શ્રી અરનાથ, મલ્લિનાથ, મુનિસુવ્રત જિન સ્તવમાં પરમ અધ્યાત્મરસ પરિણુત મહાત્મા દેવચંદ્રજી મહામુનિએ સમ મીમાંસા કરી સાંગે પાંગ નિર્ણય બતાવ્યા છે, તે મુમુક્ષને અત્યંત મનનીય છે. અત્રે વિસ્તારભયથી તેને પ્રાસંગિક નિર્દે શ માત્ર કર્યો છે.
કેટલાક લેકે સમજ્યા વિના ઉપાદાનની વાત કર્યા કરે છે અને જાયે-અજાણ્ય નિમિત્તની એકાંતે પૈણુતા ગણી તેને અપલા પ–નિવ કરે છે. તે તેમની અણસમજરૂ૫ મિથ્યા શાંતિનો દેષ છે, કારણ કે ઉપાદાન અને નિમિત્ત એ કાંઈ પરસ્પર વિરોધી નથી કે પ્રતિપક્ષી નથી, પણ અવિરુદ્ધ સહકારી અને સહયોગી છે. ઉપાદાનની જાગૃતિ અને શુદ્ધિ તે અવશ્ય કર્તાય છે, અને શુદ્ધ નિશ્ચયના સેવનને ઉદ્દેશ-લય પણ તે જ છે, પણ ઉપાદાનની શુદ્ધિ-જાગૃતિ અર્થે, ઉપાદાનને ઉપાદાને કારણપણે પ્રગટાવવા અર્થે પણ જિનભકિત આદિ પરમ ઉપકારી નિમિત્ત કારણુના અવલંબનની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે, એ આ મહાનભાવે ભૂલી જાય છે. પ્રભુસેવા એ આત્મારૂપ ઉપાદાનને ઉપાદાન કારણપણે પ્રગટાવવા પુષ્ટ આલંબનરૂ૫ પુષ્ટ નિમિત્ત છે. ઉપરમાં કહ્યું તેમ શાસ્ત્રકારે તે પોકારી પિકારીને કહ્યું છે કે-સમતા અમૃતની ખાણ એવા જિનરાજ જ પરમ નિમિત્ત હેતુ છે, અને તેના અવલંબને જ “ નિયમા' સિદ્ધિ હોય છે.
આવા પ્રબલ નિમિત્ત અવલંબન વિના સીધેસીધું (Directly) રવરૂપશ્રેણીએ ચઢવું અતિ અતિ દુષ્કર છે. પણ જેને પ્રગટ આત્મસ્વરૂપ પ્રગટયું છે એવા સાક્ષાત સહજન્મસ્વરૂપી અહંત-સિદ્ધ પ્રભુના પ્લાનાલંબનથી તે શ્રેણુએ ચઢવું સુગમ થઈ પડે છે; કારણ કે શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે તેમ “ ભગવાનના સ્વરૂપનું ચિંતન કરવું તે પરમાર્થ દષ્ટિવાન પુરુષોને ગણતાથી સ્વરૂપનું જ ચિંતવન છે. જેવું સિદ્ધ ભગવંતનું આત્મ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૯૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રાય
[ ફાગણ
સ્વરૂપ છે, તેવું સવ' જીવાનુ આત્મસ્વરૂપ છે; તે માટે ભવ્ય જીવએ સિદ્ધત્વને વિષે સિંચ કરવી. જો યથા મૂળ દૃષ્ટિથી જોઈએ તે જિતની પૂજા તે આત્મસ્વરૂપનું પૂજન છે. '
.
4
શ્રી દેવચદ્રસ્વામીએ કહ્યું છે કે જિનવર પૂજા રે તે નિજ પૂજના રે.' કાઇ કહેશે કે આ નિમિત્તનું શું કામ છે? આપણે તે સીધા ઉપાદાન આત્માને જ વળગીએ, માત્ર અધ્યાત્મસ્વરૂપનું જ ચિંતન કરીએ. પશુ આ તેમનુ માનવું ભૂલનિરાલ’બન ભરેલું છે, કારણ કે આલંબન વિનાનું તેવુ' અધ્યાત્મ સ્વરૂપ ચિંતન તે અધ્યાત્મચિત- અતિ ઉચ્ચ અપ્રમત્ત દશાને પામેલા ઉત્તમ અધિકારીએ માટે છે. નના ભયસ્થાના પણ તેવી તથારૂપ ઉચ્ચ અધિકાર દા વિના અને સમય સમજ્યા વિના અઘ્યાત્મશાસ્ત્રી સ્વમતિકલ્પનાએ વાંચી, ઉપાદાનને નામે માત્ર અધ્યાત્મસ્વરૂપ ચિંતનની વાતા કરવામાં અનેક દેષરૂપ ભયસ્થાને રહેલા છે. જેમકે-કચિત્ તેથી જીવતે વ્યામેાહ ઉપજે છે. પેાતાની તેવી આત્મદશા થઈ નહિ. છતાં પેાતાની તેવી દશાની ‘ કલ્પનારૂપ ’ શ્રાંતિ ઉપજે છે, · અહું બ્રહ્માસ્મિ 'ને બદલે ભ્રમાસ્મિ થઇ જાય છે ! ચિત ભક્તિરસની આતાના અભાવે શુષ્કતા આવી જાય છે, શુષ્ક અધ્યાભીપણુ થાય છે; બંધ-મેાક્ષ તેા કલ્પના છે એમ વાણીમાં ખેલે છે, પણ પાતે તેા મેહાવેશમાં વર્તે છે, એવુ શુષ્કજ્ઞાનીપણ ઉપજે છે; અને તેથી સ્વચ્છંદાચારપણ હાય છે, અથવા જ્ઞાનના અજીરૂપ-અપરિણમનરૂપ ઉન્મત્ત પ્રાપ થાય છે. અંતરને મેહ છૂછ્યો નથી, * સકલ જગત્ તે એઠવત્ અથવા સ્વપ્ન સમાન ' જાણ્યું નથી, અને એવી અમેહરૂપ જ્ઞાનશા ઉપજી નથી, છતાં ઉન્મત્તની જેમ ‘ વાચાજ્ઞાન ' દાખવે છે કે ‘હુમ તે જ્ઞાતી હૈ, બધેલા જ નહિ તેા મુકત કૈસે હ્રાવે?' તેમજ કૃત્રિમતા, દાંભિકતાદિ દેષ પણ ઉપજે છે. પ્રત્યાદિ પ્રકારે અનેક દેાષતી ઉપપત્તિ એકલા નિરાલ અને અધ્યાત્મ ચિંતનમાં સબવે છે. પણુ ભગવદ્ભક્તિના આલંબનથી તેવા કાષ્ઠ પશુ દેષની સંભાવના નથી હૈાતી, અને આત્મા સ્વાભાવિક એવી અધ્યાત્મ ગુણશ્રેણીએ આરાહ કરતા જાય છે. મહર્ષિ કુંદ દાચાય જીએ પ્રવચનસારમાં કહ્યું છે કે 4 જે ભગવાન અહુ તનુ સ્વરૂપ દ્રવ્ય, ગુણુ અને પર્યાયથી જાણે, તે પેાતાના આત્માનું સ્વરૂપ જાણે અને તેના નિશ્ચયે કરીને મેહ નાશ પામે. ' એટલે આમ ભકિતમય અઘ્યાત્મ અથવા ભક્તિમય અ- અધ્યાત્મમય ભકિતના માર્ગે ચઢતાં ઉકત દોષરૂપ તનસ્થાને ધ્યાત્મથી સહુજ (Pitfalls ) નથી હતા. ભક્તિપ્રધાનપણે વતાં જીવ અનુક્રમે અધ્યાત્મ દશા ઉચ્ચ ઉચ્ચ અભ્યામ ગુરુસ્થાને સ્પર્શતા જાય છે, વ્યકત ગુણીના ગુણગ્રામથી સહજ અધ્યાત્મશા પ્રગટે છે, અને છેવટે પૂર્ણુ આત્મ ગુરુવિકાસને પામે છે. આમ પુનિમિત્ત 'રૂપ પ્રભુનું આલેખન-યાન આત્માને સ્વરૂપારાણુ કરવાના સુગમ ને શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે, રાજમા છે. વાટ દીવાની ઉપાસના કરતાં પાતે દીવા બને છે, તેમ આત્મા પરમાત્માની ઉપાસના કરતાં સ્વયં પરમાત્મા થાય છે. ઉપાસ્યની ઉપાસનાથી ઉપાસક પોતે ઉપાય બને છે.~' તમેા મુજ ! નમે। મુજ ! '
"
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુસેવાની પ્રથમ ભૂમિકા.
એવી મહાજ્ઞાની આનંદધનજીએ ગાયેલી પરમ ધન્ય દશા પ્રાપ્ત થાય છે. જે સંસાર સમુદ્ર સમાન તર અતિ ઉતર છે, તે પ્રભુના અવલંબને ગષ્પદ સમાન બની જાય છે ! એટલા માટે શ્રી દેવચંદ્રજી જેવા ભક્તશિરોમણિ જ્ઞાની પુરુષ ગાઈ ગયા છે કે-'જિનશાબની નિરાલંબતા પામી નિજ આલંબની થાય છે, તેથી અમે તે તે સમર્થ પ્રભુનું પ્રબળ અવલંબનગ્રહી નિજ ગુણના શુહ નંદનવનમાં રમશું. તે એટલે સુધી કે નિજ સંપદાસુકા આમતવ જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ નહિં થાય ત્યાં સુધી હું આ જગગુરુ દેવના ચરણ ચદાય સેગ્યા કરીશ, પાવત બારમા ક્ષીણમેહ ગુણસ્થાનના અંત પર્યત તેનું અવલંબન ૬ ડીલ નહિં.
અતિ દુરસ્તર જે જલધિ સમો સંસાર છે, તે ગાપદ સમ કીધો પ્રભુ અવલંબને રે લા; જિન આલંબની નિરાલંબની થાયે જે,
તિણે હમ રમશું નિજ ગુણ શુદ્ધ નંદનવને રે લો–શ્રી દેવચંદ્રજી. આમ કારણ વિના કાર્ય થાય જ નહિ, આ સનાતન નિયમ છે, પણ એ કારણ વિના કાર્ય સાધવાની જે વાત કરે છે, તે તે કેવળ પિતાના મતને ઉન્માદ જ છે. છતાં
કેટલાક લકે અસમંજસ ભાવે ઉપાદાન અને નિમિતના યથાયોગ્ય નિજ મત વિભાગ-સંબંધની મર્યાદાનું ભાન નહિં હોવાથી, અથવા બાંધી લીધેલા ઉન્માદ બામક ખ્યાલને લીધે ઊંધું વિપર્યત સમજતા હોવાથી એકાંતિક પક્ષ
રહીને, ઉપાદાનને નિમિત્ત જાણે, એક બીજાના-વિરોધી પ્રતિસ્પર્ધી હોય, એમ અર્થવિહીન શુક જ્ઞાનરૂપ વાતથી કે મહાઅનર્થકારક અનિષ્ટ પ્રરૂપણા શેલીથી પરમ ઉપકારી નિમિતને અ૫લાપ કરતા રહી. “ ઉપાદાન ઉપાદાન' એમ શબ્દ માત્ર કહેતા કરે છે. તે શ્રી આનંદધનજીના શબ્દોમાં “નિજ મત ઉન્માદ' જ છે. કારણ કે એકલા ઉપાદાનને કે એકલા નિમિતને એકાંતિક પક્ષ-આગ્રહ કરે તે દેવલ વિપર્યાસ. ૨૫-જાંતિરૂપ પ્રગટ મિથ્યાવજ છે. જે એ એકાંતિક પક્ષ રહે છે, તે ઉપાદાન ને નિમિત્તનો પરસ્પર સાપેક્ષ પૂર્ણ અવિરોધ સહકારરૂપ સંબંધ જાણતો જ નથી, અને એકાંતિક મિયા અસત ઉત્સવપ્રરૂપણા કરી જ્ઞાનીને સનાતન માર્ગને લેપ કરે છે–તીર્થને
છેદ કરે છે. કારણ કે ઉપાદાનને ભૂલી એકલા નિમિત્તને પકાયાથી જેમ કાંઈ વળતું નથી, તેમ નિમિત્તને છોડી એકલા ઉપાદાનથી પણ કાંઈ વળતું નથી. અલં પ્રસંગેન!
“ કારણથી કારજ સાધે છે, એહ અનાદિકી ચાલ-લલના દેવચંદ્ર પાઈયે , કરત નિજ ભાવ સંભાલ લલના
શ્રી દેવચંછ.
(અપૂર્ણ)
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ 40 454. . યોગિરાજ આનંદઘનજી કે
લેખક:રાજપાલ મગનલાલ વહે–રાધનપુર
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ ' ના પિષ-મહાના સંયુક્ત અંકમાં આ સંબંધમાં શ્રી અગરચંદ નાહટાનો લેખ પ્રગટ થયેલ છે તેની સ્પષ્ટીકરણરૂપે ભાઈશ્રી રાજપાલને આ લેખ પ્રસિદ્ધિ અર્થે મળે છે તે અહીં પ્રસિદ્ધ કરીએ છીએ.
કોઈપણ ધર્મ સંપ્રદાયમાં અવારનવાર મહાપુરુષો થયા જ કરે છે. આપણે ત્યાં ભગવાન મહાવીર સ્વામી પછીની પરંપરા તપાસીશું તો ભદ્રબાહુ જેવા ચાદ પૂર્વધર, સ્થૂલભદ્ર જેવા અજોડ બ્રહ્મચારી, વાસ્વામી જેવા દશપૂર્વી, સિદ્ધસેન જેવા પ્રખર નિયાયિક અને વાદી, હરિભદ્ર જેવા સત્યશોધક, હેમચન્દ્ર જેવા કલિકાલસર્વજ્ઞ, ઉપા. યશોવિજયજી જેવા સર્વશાસ્ત્રપારંગત, સત્યવિજયજી જેવા ક્રિયાવિશુદ્ધિ કરાવનાર તથા આનંદઘનજી જેવા મહાઅધ્યાત્મયોગી થયા છે અને સમાજ, ધર્મ તથા ધર્મના મૂળ અને ઉતર તર ઉપર કાળના પ્રવાહને લીધે, જે કાંઈ ધૂળ-કચરા-કાટ ઇત્યાદિ ચળ્યા હોય તેને પરિહાર કરાવી, જનહદયને ધર્મનું નવનીત આપ્યું છે. આ તિર્ધરો ન થયો હોત તો સમાજ અને ધર્મમાં ન ઉલેચી શકાય તેવો ગાઢ અંધકાર વ્યા હોત.
એન સમાજના કેટલાં અધ્યાત્મયોગી તરીકે આનંદધનજી મહારાજને ગણવામાં ઔચિત્ય ભંગ નહી થાય તેમ માનું છું. તેમનું વિશદ અધ્યાત્મજ્ઞાન અને જીવનમાં પરિણમેલ યોગતત્વ, તેમનાં સ્તવન અને પદોમાં ભારોભાર જોઈ શકાય છે. ઘણે ભાગે સમકાલીન જનતા મહાપુરુષોને તેના યથાર્થ સ્વરૂપમાં ઓળખી શકતી નથી એમ મનાય છે. આનંદઘનજી મહારાજ માટે પણ એવું જ બન્યું છે. પણ આખરે સાચી વસ્તુ બહાર આવ્યા વિના રહેતી નથી જ. ગિરાજને ક્ષર દેહ આજે નથી પણ તેમને અક્ષરદેહ જે આ૫ણુ સામે છે તે ઘણું ઘણું કહે છે. અને તેથી જ તેમના દેહવિલય પછી એ મહાપુરુષ માટે આપણા સમાજમાં જિજ્ઞાસા અને આદર મોટા પ્રમાણમાં જોઈ શકાય છે. - તેઓશ્રીના પદે-જે બહેતરીના નામે પ્રસિદ્ધ છે, વારતવિક સેએક જેટલા થાય તેમાં કેટલાક ફેરફાર થયે સંભવે છે પણ સ્તવન વીશી માટે તેમ નથી. છેલ્લા બે તીર્થંકરના રતવને બાદ કરતા બાકીના ૨૨ જિનનાં સ્તવને તેમની કૃતિ તરીકે શ્રી જ્ઞાનસારજી મહારાજ કબૂલ રાખે છે.
ચોવીશી ઉપરને શ્રી જ્ઞાનસારજી મહારાજને બે શ્રેષ્ઠ ગણી શકાય તેવો છે. છેલા ૩૦–૪૦ વર્ષ માં તેમનાં પદો ને સ્તવન ઉપર વિદ્વાનેએ સારા પ્રમાણમાં લખ્યું છે, છતાં એક વરતુ વિચારણીય છે કે લંબાણ વિવેચનોથી પણ ભારે અર્થગર્ભિત એવા મૂળપદાને યથાર્થ ભાવ ખરે ખર અભિવ્યક્ત થાય કે કેમ એ શંકાસ્પદ છે, કારણ આનંદધનજી મહારાજના પદે માત્ર વિદ્વત્તાથી ઉકેલી શકાય તેવા નથી. એ દશાનો અનુભવ ન હોય
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-.
ગિરાજ આનંદધનજી
૧૦૧
અને તેમના પદો પર લખવા બેસે તે શબ્દોનાં ઉપરછલા ભાવ જ પકડી શકાય, અંતર ભાવ નહિ. આથી જ લાંબા સમય સુધી સ્તવનને આત્મસાત કરી જ્ઞાનસારજીએ જે એ રમે છે તે ઇષ્ટ અને મિષ્ટ લાગે છે.
- તેમનાં જીવન અને કવન વિષે તત્કાલીન કે ત્યારપછીના કોઈએ ખાસ નોંધવું જણાતું નથી, જે સંભળાય છે તે કપક સંભળાતી દંતકથાઓ. આથી તેમના વિશેની જિજ્ઞાસાં વધુ પ્રબળ બને છે.
, પિષ-મહિના શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસિકનાં સંયુક્ત અંકમાં શ્રીમાન અગરચંદજી. નાહટાને એક હિન્દી લેખ “નૈન ની આનંદની છે તો મારા ફોન ” શિર્ષકનો પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. પ્રસ્તુત લેખમાં મહાશયે આનંદઘનજી મહારાજને ખરતરગચ્છીય સાબિત કરવા માટે પ્રયત્ન કર્યો છે. ' આનંદઘનજી મહારાજ ગમતથી એટલા ભિન્ન હતા-હશે, કે જેથી આ કાઇને, તેમને ગઇ કે તે વિચારવાનું પ્રાયઃ સૂઝયું નથી. વેગીઓના પણ સંકી વાડા? તેમાં પણ જેમના માટે કશે પણ વિશ્વસનીય ઉલેખ મળતું નથી એટલું જ નહીં જેમણે ગ૭ના આગ્રહવાળાઓને સારી પેઠે ઝૂક્યા છે તેમને કોઈ એક ગ૭માં ખેંચવાને પ્રયાસ કેવો લાગે છે? એ નિર્ણય વાયકે ઉપર છોડું છું.
તેઓશ્રીની આટલી બાબતે માટે બધા જ સહમત છે. તેઓ મહાન અધ્યાયમી હતા, માન-અપમાનાદિમાં સમાનવૃત્તિવાળા હતા. જેન કે જૈનેતર તેમના પદોમાંથી આવ્યાત્મિકતાનું પાન કરી શકે તેટલી સામમાં તેમાં છે. આવા યોગીને સ્વગછના ગણાવવા નીકળવું તે એગ્ય નથી. કદાચ દુ:સાહસ પણ ગણાય.
નાહટાછે જે ઉલ્લેખ ઉપર આનંદઘનજીને ખરતરગચ્છના ગણાશ્વા ચાહે છે તે ઉભેખ આ પ્રમાણે છે. “ ૫. સુગણચંદ અષ્ટસહસી લાભાણંદ આગઈ ભઈ છઈ, અષ” ર૯ ટાણુઈ ભણું ઘણું ખુશી હુઈ ભણવઈ છઈ.”
- મેડતાથી લખાયેલ આ પત્ર એમ સૂચવે છે કે-પં. સુગણુચંદ (ખરતરગચ્છી સાધુ ) લાલાણંદ પાસે ભણે છે અને તે ખુશીથી ભણાવે છે. હેજ વિસ્તારથી હવે આ વાતને આપણે વિચારીએ.
આનંદઘનજીનું અ૫રનામ લાભાનંદ હતું એવી માન્યતા છે. તેમના એક પદમાં આ વાતને ર આપે તે સામાન્ય ઉલ્લેખ મળે છે. મેડતાવાળા ઉપરોકત પત્રમાં લાભાનના નામ-સારશ્યને લીધે શ્રી નાહટાછે તેમને ખરતરગચ્છના ગણવા-ગણુાવવા લલચાયા છે. ગાદિ માટે આપણે કાંઈ પણ કહીએ તે કરતાં શ્રીમદ્દ આનંદઘનજીની અનુભવ-વાણી સાદર કરવી વધુ ઉચિત લેખાશે. બારમા તીર્થપતિ વાસુપૂજ્ય સ્વામીના સ્તવનમાં તેઓ વ્યથિત હદયે ગાય છેઃ
ગછનાં ભેદ બહુ નયન નીહાળતા તત્ત્વની વાત કરતા ન લાજે. ઉદરભરણાદિ નિજ કાજ કરતાં થકી મોહ નડીયા કલિકાળ રાજે
ધાર તલવારની સંસ્થલી, દહલી ચિદમાં જિનતણું ચરણસેવા. અત્ર તેઓ ગચ્છની ખેંચતાણ કરનારને ઉઘાડા પાડતાં કહે છે કે--આવાઓને
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૨
અ ટન થમ પ્રકાર
[ફાગણ
અાપણ
તત્વની વાત કરતાં શરમ નથી આવતી ? આ બધા ઉરપૂર્તિ-પેટ ભરવાના થયા છે. મને બધાને કલિકાલને મોહ જ ના છે.
છેલ્લે એક વાત કહી આ લઘુલેખ સમાપ્ત કરીશ. શ્રી નાહટાજીએ રજૂ કરેલ ઉલેખ મુજબ ખરેખર તેઓએ ખરતરગચ્છના સાધુને અષ્ટસહસ્ત્ર ભણાવેલ હોય તે શકય હાઈ શકે છે. પણ તેથી ભણવનાર એ જ ગચ્છના છે એમ કેમ મનાવાય ? પોતાના જ ગમમાં પઠન પાઠન થાય એવો સિદ્ધાંત જાણ્યો નથી. મહાન વિદ્વાન ઉપા. યશોવિજયજી મ. તથા ૫. વિનયવિજયજી મહારાજ જેવા બ્રાહ્મણ પંડિત પાસે ભણ્યા છે. આજે ૫ણું લાહ્મણ પંડિતે પાસે વ્યાકરણાદિ જ્ઞાન લેવાય છે. એટલા માત્રથી ભણાવનાર પતિને જેન કહેવાય ખરા કે? પ્રાય: ખરતરગચ્છના એક વિદ્વાન અને આત્મા મુનિ પાસે તપગચ્છના કેટલાક જાણીતા સાધુઓ ભણ્યાનો ઉલ્લેખ આવે છે તે ઉપરથી તપગરવાળા સિદ્ધ કરે છે તેમને ભણાવનાર તપગચ્છી હતા તો એ કેવું એવું લાગે ? એથી સાર ૫ણ શું નીકળે !
- આનંદધનજી મહારાજ સર્વનાં હતા અને છે. તેમના સ્તવન અને પદોમાંથી લેવાય તેટલું લેવા જેવું છે. તેમના જીવન પર પ્રકાશ પથરાય તે પ્રાચીન ઉલ્લેખ મળે અને
નાસા સંતેષાય એ ૫ણ ઇચ્છનીય છે. પણ તેઓ અમુક ગચ્છના હતા એમ સિહ કરવા નીકળવું તે પણ તેઓશ્રીના ગ૭-મેહવાળાઓ માટેના ભારે શબ્દ-સહારે જેવા છતાં, એ ખરે જ અગ્ય કાર્ય છે. એથી વિરામ લ મ છે. રસ્તા
વણિકની ચોરાશી જાતિઓ (ભાઇ ગિરધર હેમચંદના વાગોળના પાયાના પ્રાચીન પાના પરથી ઉતારીને પાટણ નિવાસી ભેજક મોહનલાલ ગિરધરે આ યાદી મોકલેલ છે.)
૧ શ્રીમલિ વણિક જાતિ, ૨ ઓસવાલની જાતિ, ૩ પોરવાડ, ૪ વઘરેવાલ, ૫ ડેડવાલ, ૬ મેડતવાલ, ૭ હરસેલા, ૮ સુરાણ, ૯ પલ્લીવાલ, ૧૦ શંભુજાતિ, ૧૧ ખડાયતા, ૧૨ પૌઆ, ૧૩ ખંડેરવાલ, ૧૪ ડીસાવાલ, ૧૫ ગુજરવાણીક, ૧૬ સુહડવાલ, ૧૭ અમવાલ, ૧૮ જાયવાલ, ૧૯ નાણુવાલ, ૨૦ કરડીઆ, ૨૧ ચિત્રાવાલ, ૨૨ કરંટવાલ, ૨ સોનાવાલ, ૨૪ સેજવાલ, ૨૫ નાગરખ્યાત, ૨૬ મેઢની જાત, ૨૭ જાલહરા, ૨૮ કપિલ, ૨૯ ખેડાયતા, ૩૦ વાયડા, ૩૧ દાસઉરા, ૩૨ વંચાવણિક, ૩૩ નાહા, ૩૪ કરડીઆ, ૩૫ ભદેરા, ૩૬ મેવાડા, ૨૭ નરસિંઘપુરા, ૫૮ વાઘેરા, ૩૯ પંચમ, ૪૦ હાલર, ૪૧ શ્રીખંડોર, ૪૨ વાયસ, ૪ રતકી, ૪૪ કબજા, ૪૫ જિડા, ૪૬ સોનિડા, ૪૭
અછિત્તા, ૪૮ ભા, ૪૮ શ્રીગુરૂ, ૫૦ અયિતવાલ, ૫૧ કાયજા, પર વાલમીક, પય તિસેરા, ૫૪ તિલહુડા, ૫૫ અણવર્ગી, ૫૬ લુહડીશાખા, ૫૭ ગાજણા, ૫૮ વધણુઉરા, ૫૯ વિધુનાતી, ૬૦ સુંબડ જતિ, ( બહુ વાંકા તે કંબડ) ૬૧ હુંબાવાંકા, ૬૨ નીમા, કય પદ્માવતીયા, ૬૪ ધાવડા, ૬૫ સીહરીયા, ૬૬ બારબોલ, ૬૭ જેહરીયા, ૬૮ માથGરા, ૬૯ ગાલાવાલ, ૭૦ ચીડા, ૭૧ મહુડીયા, ૭૨ કાકલીયા, ૭૭ ભાંડીયા, ૭૪ ભૂગડા ૭૫ અણદુરા, ૭૬ નાગર વણિક, ૭૭ સાચઓરા, ૭૮ માહડા, ૭૯ બ્રાહ્મણ, ૮૦ વાગડ, ૮૧ માંડેરા, ૮૨ કરઠીયા, ૮૩ સોરઠીયા, ૮૪ નિફાથી,
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પ્રતિક્રમણ સુત્ર-પ્રબંધ ટીકા
અવલોકન નીતિમા જોઇ રી-ભાગ પહેલે. લેખક-શ્રી ધીરજલાલ ટોકરશી હ. પ્રોજ-શ્રી અમૃતલાલ કાલિદાસ દોશી. પ્રકાશક-શ્રી જૈન સાહિત્ય વિકાસ મંડળ વિલેપારલે. મુંબઇ, મૂલ રૂપિયા પાંચ.
પ્રતિક્રમણ સૂત્રનું વિવરણ કરતે આ ગ્રંથ ત્રણ ભાગમાં વહેચાયેલું છે. આ ભાગમાં પ્રતિક્રમણ સત્રના ૧ થી ૨૪ સૂત્રોન (નવકાર સૂત્રથી વૈયાવચ્ચગરાણું સુધી) સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. અને છેવટના ભાગમાં સામાયિક લેવા પારવાની વિધિ, મુહપતિ પડિલેહણને વિધિ, ચેત્યવંદનને વિધિ વિગેરે વિગેરે બતાવી તેની સમજણ પાડવામાં આવેલ છે. દરેક સૂત્રના મૂલપાઠ, સંસ્કૃત છાયા, ગુજરાતી છાયા, સામાન્ય અને વિશેષ અર્થ, અર્થનિર્ણય અર્થસંકલના, સત્ર પરિચય અને સત્રના આધારસ્થાન બતાવવામાં આવ્યા છે, માટે આ ટીકાને અષ્ટાંગ વિવરણ કહેવામાં આવેલ છે. દરેક પ્રકારનું લખાણ સર સંરકત ગુજરાતી શબ્દોમાં કરવામાં આવેલ છે. છાપકામ ૫ણ ધણી કાળજીથી સારા પ્રેસમાં થયેલ છે. જૈન સમાજમાં દર વર્ષે સેંકડે નાના મેટાં પુસ્તક છપાય છે અને બહાર પડે છે, પણ આટલે લાખો શ્રમ લઈ, દરેક જાતની સામગ્રી મેળવી, વિધાન મનિમહારાજે પાસે સંશોધન કરાવી બહાર પડતો મંથ ભારયેજ એકાદ બે વર્ષે બહાર પાતે જોવામાં આવે છે. તે માટે લેખક અને પ્રયોજકને ધન્યવાદ ઘટે છે. પુસ્તકની કિંમત પહેલા ભાગની રૂપિયા પાંચ રાખવામાં આવે છે. મહેનત અને હાલન છપામણી વિગેરેના ખર્ચ જોતાં કિંમત વધારે નથી, બકે ઓછી છે પણ જેમ બીજા પ્રીતિ વિગેરે ધમવાળા ધર્મના પ્રચાર માટે તેમના ધર્મના આધારભૂત બાઈબલ જેવા ગ્રંથે વિના મૂળે અથવા નજીવા મથે વેચે છે તેમ આપણું ગુહસ્થાએ પણ પૂરતી નાણાની મદદ કરી ધર્મની એક લહાણી તરીકે આવા પુસ્તક આપવાની ભાવના રાખી ઉદાર હાર્યું વેચવાની વ્યવસ્થા કરવી જોઈએ. જેથી સામાન્ય અને ગરીબ સ્થિતિના માણસના હાથમાં પણ આવું નિત્ય ઉપયોગી પુસ્તક આવી શકે. બીજી આવૃત્તિ છપાવતી વખતે અમારી સુચના ધ્યાનમાં રાખવામાં આવશે એવી આશા છે.
દરેક સૂત્રના અર્થવિવરણમાં, અર્થનિર્ણયમાં જે પરિશ્રમ લઈ સૂત્રનું રહસ્ય સમજવવા સરલ ભાષામાં પ્રયાસ કરવામાં આવ્યે છે, તેનું વિવેચન કરવા કરતાં પુસ્તકને સાવંત મનનપૂર્વક વાંચવા ભલામણ છે.
પુરતાની શરૂઆતમાં વિદ્વાન મહારાજ •૫. શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી તથા પૂ. શ્રી ધરધરવિજયજીએ લખેલ ઉપાધ્યાત લગભગ ૯૬ પાનામાં આપવામાં આવ્યો છે. બંને વિદ્વાન મુનિમહારાજાઓ છે, ઉપરોક્ત વિષયમાં નિષ્ણાત છે, અને જૈન ધર્મ પ્રત્યે અત્યન્ત અહા અને ભકિતભાવવાળા છે. આ ઉપેદવાત કત વાંચવા માટે નથી. પણ મનન અને નિદિયાન કરવા જેવો છે. જેને ધર્મની સામાયિક અને પ્રતિક્રમણ જેવી પ્રાણભૂત ક્રિયાઓનું રહસ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
૧૦૪
બા
ન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
શાસ્ત્ર અનુસાર સચોટ ભાષામાં સમજાવવામાં આવેલ છે. આ ક્રિયાને સતત અભ્યાસ અને પાલન કરવાથી ધાર્મિક જીવન-વ્યવહાર કે શુદ્ધ બને છે, અને આત્મિક વિકાસ કેટલે સહેલો થાય છે તે બતાવવામાં આવ્યું છે. હાલના દેશ અને સમયના રંગદેષથી ધર્મ પ્રત્યે જે અભાવ અને ઉદાસીનતા પ્રજામાં આવતા જાય છે, યુવાન વર્ગ આવી ક્રિયાઓ તરફ તિરસ્કાર બતાવે છે અને નકામે કાળક્ષેપ માની દૂર રહે છે, ક્રિયા કરનારા પણે પોપટની માફક આત્માને ઉપયોગ વિના મેઢથી બલી જાય છે અથવા સાંભળી જાય છે અને પિત પ્રતિક્રમણ કર્યું એ આત્મસંતોષ અનુભવે છે, તેવા બધા સમાજના માણસાએ આ ઉપોદઘાત વાંચી તેનું રહસ્ય સમજવાનું છે. અને આવી ક્રિયામાં રસ લેતા થઈ, આત્મવિકાસ અને જીવનશુદ્ધિ માટે તેને ઉપયોગ કરવાનું છે. * પ્રતિક્રમણ અને સામાયિકના સત્ર, મંત્રરૂપના છે. તીર્થકર અને ગાધ તથા સ્પવિરાના વચન છે. મંત્રોના સચ્ચારથી, શબ્દ સાંભળવાથી અમુક શક્તિ આવે છે, રાગ જાય છે અને કાયા અને મનની શુદ્ધિ થાય છે. હાલના વિજ્ઞાનના પ્રયોગે સાબિત કરેલ છે કે શબ્દ-sound માં રેડીયેશન (Radiation) ઉત્પન્ન કરવાની શકિત છે. ગાયત્રી મંત્રના ઉચ્ચારણમાં આ પ્રયોગ કર્યો છે. જેમ જેમ મંત્રનું વધારે ઉચ્ચારણ કરવામાં આવે છે, તેમ તેમ શક્તિ વધતી જાય છે, એવું ભોતિક પ્રોગથી સિદ્ધ કરેલ છે, માટે સામાયિક કે પ્રતિક્રમણ સૂત્રે ફકત સાંભળવાથી આત્મશુદ્ધિમાં ઘણો લાભ થાય છે. આવા સૂત્રોનું ઉરચારણ શાંતિથી, કાના માત્રની ભૂલ સિવાય, સંગીત ગાવાનું હોય તેવા તાલ અને સૂરથી થવું જોઈએ જેથી તેનું ઇછિત ફલ મળી શકે.
આપણું સામુદાયિક પ્રતિક્રમણ વખતે અગત્યના સુત્રો બોલવાનો આદેશ, ઉછામણી કરી. વધારે ઘી બેલનારને આપવામાં આવે છે. બેલનારની ભાષાશુદ્ધિ કે મને વૃત્તિ તરફ કાંઇ લય અપાતું નથી. આ પ્રથા વિચારવા જેવી છે. આવી રીતે ગમે તે માણસ શબ્દ કે અર્થ સમજ્યા વિના અશુદ્ધ ઉપયોગ રહિત બેલે, તેથી સૂત્રોના મંત્રોચ્ચારણનો કાંઈ અસર થતી નથી અને આત્મશુદ્ધિ માટે પ્રતિક્રમણ કરવાને હેતુ બરબાદ જાય છે. આવા વિધિ-વિધાનના કામમાં પૈસાને પ્રાધાન્ય ન આપવું જોઇએ પણ બોલનારના જ્ઞાન અને સદ્દવર્તન તરફ લક્ષ આપવું જોઈએ.
છેવટે આપણે જેને ભાઈઓને આ પુસ્તક સંભાળથી વાંચવાની અને તેનું સતત ચિંતવન અને અભ્યાસ કરવાની ભલામણુ કરી અમે લેખક, પ્રકાશક અને સંશોધન અભિનંદન આપીએ છીએ.
કર્મચાગ. (અવલોકન ) કો ' રચયિતા શ્રીમદ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ “પ્રકાશક ' શ્રી અખત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ-મુંબઈ, આવૃત્તિ બીજી. કોં. સ. ૧-૮-૦.
આ ગ્રંથને પ્રથમ આવૃત્તિને લેખન તથા પ્રકાશનને સમય સં. ૧૯૭૦-૭૫ ને છે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અવકન.
૧૦૫
આ બીજી આવૃત્તિ ૨૦૦૬-૨૦૦૭ માં છપાયેલ છે, એટલે બંને આકૃતિઓ વચ્ચે ભગ ૨ થી ૩ વર્ષના ગાળા છે. મળ વિષય ચર્ચાત્મક જીવનદષ્ટિને સ્પર્શતે હાઈ તેના ઉપર સમય અને સંયોગેની છાપ પડેલ છે,
ત્યાર પછી સમય અને સંગેમાં આખા જગતમાં મહાપરિવર્તન થયું છે. બે બે મોટી લડાઈઓ જગતમાં લડાઈ છે. ત્રીજા મહાયુદ્ધની તૈયારીઓ ચાલે છે. સાયન્સ મહાપ્રગતિ કરેલ છે. યંત્રવાદને જમાને ચાલે છે. આવા મહાપરિવર્તન થયેલ સમયમાં પણ આ ગ્રંથની ઉપથગિતા ઓછી થઈ જણાતી નથી. સમયને ફેરફાર ધ્યાનમાં લઈ આ ગ્રંથ વાંચો વિચારવા જોઈએ. અને તેમાં દર્શાવેલ ઉદગાર અને મંતભ્યને વિચારવા જોઈએ. આ હકીકત તે એક સૂચનારૂપે દર્શાવવામાં આવે છે.
આ બીજી આવૃત્તિમાં પ્રકાશકોએ પૂર્વકથનમાં બે બેલ કહ્યા છે, અને ગ્રંથમાં જે જે મહાનુભાવોએ મદદ કરી છે તેમને ઉપકાર માનેલ છે.
ત્યાર પછી શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રીએ ૧૦૮ અમર ગ્રંથ લખ્યા તેની યાદી આપેલ છે. પુસ્તક છપાવવામાં આર્થિક મદદ કરનાર શેઠ નેમચંદભાઈ શાક અને શેઠ ચીમનલાલ ડાહ્યાભાઈને કે પરિચય કરાવ્યો છે અને ફોટા આપ્યા છે, ત્યાર પછી જૈન ધર્મના પ્રખર અભ્યાસી અને સિધાંતના પ્રખર ચિંતક શ્રી ફત્તેચંદભાઇ ઝવેરચંદના હાથથી લખાયેલ વિદ્વત્તા ભરેલે આમુખ સવિસ્તર આપવામાં આવ્યું છે. આ આમુખ વાંચવા વિચારવા જે છે. પછી વિદાન સાક્ષરવર્ય શ્રી કણલાલ મોહનલાલ ઝવેરી અને સાહિત્યપ્રેમી બબલચંદ કેશવલાલ મોદીના આ ગ્રંથને અગે લખાયેલ બોલ આપવામાં આવેલ છે. મહારાજશ્રીએ ૪૦ વર્ષ ઉપર જે પદ લખેલ અને જે ભવિષ્યમાં થનાર વિજ્ઞાનમાં પ્રગતિ, સમાજ અને દેશના રાજકારણ માટે જે ભવિષ્યવાણી કહેલ, તે પદ મુકેલ છે. ત્યારબાદ શ્રી પાદરાકરે પ્રથમવૃત્તિમાં જે નિવેદન લખેલ તે આપવામાં આવ્યું છે. અને પછી મહા. રાજશ્રીએ સ્વહસ્તે લખેલ પ્રસ્તાવના આપવામાં આવી છે. પ્રસ્તાવનામાં કમ ધોગની ઉપગિતા, જૈન દર્શનમાં કર્મયોગનું સ્થાન, દેશકાળ પ્રમાણે કર્મયોગીઓની જરૂરીયાત, નિષિય નિવૃતિ સામે વિરોધ વિગેરે સચોટ ભાષામાં આપેલ છે. અને પછી આખે મંય મૂળ
કા અને વિવેચનથી ભર્યો છે. આ ગ્રંથની સમાલેચના માટે સમય અને વિશેષ વાંચનની જરૂર છે. યથાયોગ્ય સમયે શરીરની પ્રકૃતિ સુધરતા વિસ્તૃત સમાલોચના કરવાની અમારી ભાવના છે. હાલ તુરત તે ફકત ગ્રંથની બાહ્ય રૂપરેખા દર્શાવવામાં આવેલ છે,
કિંમત રૂ. ૧૨-૦-૦ રાખેલ છે. પુસ્તકના કદના અને છપામણી, કાગળ, ફટા વિગેરે જોતા કિંમત બહુ નથી બલકે ઓછી છે. પણ આવો ગ્રંથ મધ્યમ વર્ગના અને સામાન્ય તથા ગરીબ સ્થિતિના માણસોના હાથમાં આવે તેવી ઇચ્છા હોય તે સખી ગૃહસ્થ માણસની વિશેષ મદદ લઈ કિંમત ઘટાડવાની જરૂર છે.
જીવરાજ ઓધવજી
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
पुस्तकोनी पहोंच. ૧. પ્રેમ પાળા –(પ્રતાકાર) જુદા જહા પ્રમાથી ઉધૃત કરીને વિવિધ વિષયને લગતી ૮૧ કથાઓને આ પ્રતમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. સંગ્રાહક પૂન પં. શ્રી કૈલાસસાગરજી ગણિવર્ય છે. તેઓશ્રીને આ પ્રયાસ સ્તુત્ય છે. વ્યાખ્યાનમાં ઉપયોગી સંપ છે. પ્રતાકાર એકવીશ ફોરમને આ ગ્રંથ શ્રી સાલડી જેન સંધ તરાથી ખપી જીવોને બેટ તરીકે આપવામાં આવે છે.
૨. ન જવો –( પ્રતાકાર) સત્યાશી જવા જવા માંથી ચુંટી કાઢેલ, સંસ્કૃત સુભાષિત કલેકેને આ પ્રતમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. જા જા ૧૪૮ વિષય પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે. સંગ્રાહક પૂ. પં. શ્રી લાસસાગરજી ગણિવરને આ પ્રયાસ પ્રાંસનીય છે. વ્યાખ્યાનમાં કે પ્રાસંગિક પ્રવચને પ્રસંગે આ સુભાષિતેને સારો ઉપયોગ થઇ શકે તેમ છે. પ્રતાકાર ચોદ કારમને આ ગ્રંથ ખપી જેને સંસાહક તરફથી ભેટ તરીકે આપવામાં આવે છે.
૩. s રિવાજ માં-(પ્રતાકાર ) શ્રી દશવૈકાલિક તથા ઉતરાધ્યયન સૂત્ર સંસ્કૃત છાયા સહિત આપવામાં આવ્યા છે. છાયા શતાવધાની મુનિશ્રી સિભાગ્યચંદ્રજીએ કેરલ છે. અધ્યયનાથે આ પુસ્તક ઉધોગી છે. મુનિરાજશ્રી નાનચંદ્રજી સ્વામી તરફથી રાજાને ભેટ મળેલ છે.
૪. તમામનામણી -૩નિષ-(પ્રતાકાર) . આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીએ રચેલ આ સપ્તભંગીને તેમના વિદ્વાન શિષ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયદર્શનરિજીએ સંશાધનપૂર્વક બહાર પાડે છે. સાત નય અને સપ્તભંગીના વરૂપને સમજવા માટે આ પ્રત ઘણું ઉપયોગી છે. સંશોધક આચાર્ય મહારાજશ્રીને આવા વિષયને અભ્યાસ તલસ્પર્શી છે અને તેથી આવા કઠિન ગ્રંથનું સંપાદન કરી શકે છે. તેઓશ્રીને આ પ્રયાસ સારો છે. ઊંચા લેઝર પેપર છપાયેલ તેર શરમની આ પ્રતની કિંમત રૂ. ચાર પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી જૈન મંથ પ્રકાશક સભા-અમદાવાદ.
૫. ઉમર સંઘોષ ત્રિ(પ્રતાકાર) આ ગ્રંથ વાંચવામાં રસિક તેમજ બોધપ્રદ છે. સંપાદક તથા સંશોધક-ચ્યા. તીર્થ. શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ સંધવી. તેઓશ્રીએ આ ગ્રંથને શુદ્ધ કરવામાં સારી કાળજી રાખી છે. મૂળ કર્તા નયરંગ મણિ છે. માખ્યાત્મિક પ્રય છે. જેવી રીતે શ્રો ઉપમિતિભવપ્રપંચો કથા છે તેવી જ રીતે આમિક આલેખન કરતી આ સંક્ષિપ્ત કથા છે. એકંદરે વાંચવા તથા અભ્યાસ કરવા થા... આ પ્રત છે. ભૂથ બે. પ્રાપ્તિસ્થાન જૈન સસ્તું સાહિત્ય ગ્રંથમાળા, હડીભાઇની વાડીના દરવાજા ઉપર-અમદાવાદ
૬. શ્રાવક-આલયણ-સંશોધક પૂ. આચાર્યશ્રી ગુલાબચંદ્રજી મહારાજ, સંપાદક યાતમૂર્તિશ્રી રૂપચંદજી મહારાજ. શ્રી ગુલાબ-વીર પંથમાળાનું આ અઠ્ઠાવીસમું રત્ન છે. શ્રાવકના બાર વતે ઉપરાંત પાંચે આચારમાં લાગતાં દેનું બારીકાઇથી પૃથક્કરણ કર
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વામાં આવ્યું છે. “ પાક્ષિક અતિચાર ” જેવું જ આ આલેખત છે. આ ઉપરાંત શ્રાવકે પયોગી મિત્ર છામિ દુક્કડ, પદ્માવતી આરાધના વિગેરેના સંગ્રહ સારો છે. ગ્રંથમાં દીર્વચારિત્રપર્યાયી શ્રી ગુલાબચ દ્રજી સ્વામીનું સંક્ષિપ્ત જીવનચરિત્ર આ પવામાં આવ્યું છે. પ્રેરકમુનિશ્રી કેવલચંદ્રજીસ્વામીના આ પ્રયાસ પ્રશંસનીય છે. ખપી જીવાને શેઠ કાંતિલાલ વૃજલાલ, છાલીયાપુરા-લીંબડી એ શિરનામે અઢી આનાનું પોસ્ટેજ મે કલવાથી ભેટ મળી શકશે. a ૭, શ્રી સીમંધર–શભાતરંગ-શ્રી ધર્મ મહોદય જૈન ગ્રંથમાળાનું આ ત્રીજુ" પુષ્પ છે. સંપ દક-મુનિરાજ શ્રી અભયસાગરજી મહારાજ, પ્રાચીન પ્રત ઉ૫રથી આ રાસનું સુંદર શૈલીથી કથા-આકારે નિરૂ પણ કરવામાં આવ્યું છે. સ યાદ ક મુનિશ્રીએ કડવા મતિ શ્રાવક તેજપાળે કરેલા આ રાસનું પુનર્ધાનિક પદ્ધતિએ સંપાદન કરી, રાસ સાહિત્યમાં સારો ઉમેરા કર્યો છે. સંપાદકીય વક્તશ્ય માં આ રામને અગે સારો પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યે છે. જાણીતા વિદ્વાન શ્રી હીરાલાલ રસિક દાસ કાપડિયાએ આ ગ્રંથમાં પોતાની સ ાધનપૂર્ણ ભાષામાં પરિચય આલેખ્યા છે. આ ગ્રંથમાં કામ ગજેન્દ્રની ચિત્તાકર્ષક વાત વિષયવિકારની વિષમતા સારી રીતે દર્શાવે છે. આ ગ્રંથને અભ્યાસ યોગ્ય બનાવવા માટે સંપાદક મહાશયે પ્રાંતે દશ પરિશિષ્ટો આ યા છે. એ કંદરે સંપાદક બીના પ્રયો સ gય છે, ક્રાઉન સાળમેજી. ૩૨૦ પૃષ્ઠના આ સચિત્ર ગ્રંથની કિ'મત રૂપિયા બે અમારે ત્યાંથી વેચાણ મળી શકશે.
૮. જૈન બાલગ્રંથાવલિ– શ્રેણી ત્રીજી ) બાળકે પગી એ શ્રેણીની માફક આ ત્રીજી એણિ પણ લે કપ્રિય નીવડી છે. સાથે નાની-નાની ટેકટોની આ શ્રેણીનું મહ૧ રૂપિયા ત્રણ. પ્રકાશક શ્રી ગુજર-ગ્રંથ રત્ન કાર્યાલય- અમદાવાદ. પાઠશાળા તેમજ બાળકે પાગી લાઈબ્રેરી માટે આ શ્રેણુિ ઉ ચાગી છે, વસાવવા લાયક છે. અમારે ત્યાંથી વેચાણ મળી શકશે. - ૯ પૂર્વ ભારતની જૈન તીર્થભૂમિએ—(સચિત્ર ) બેંતાલીસ જેટલા સ્થળાનો આ પુસ્તકમાં સારી રીતે પરિચય અ પવામાં આવ્યા છે. યાત્રા નીકળનારને આ પુસ્તક સારું' અજવાળુ' અપે* તેમ છે. લેખક ( સ્વ. ) શાંતમતિ શ્રી જયંતવિજયજી મહારાજની ઠરેલ કલમથી આલેખાયેલ આ ગ્રંથ કયાણ કભૂમિએનું મહત્ત અને દિગદર્શન સારી રીતે દર્શાવે છે. પ્રકાશ ક-શ્રી યશોવિજય જૈન ગ્રંથમાળા, હેરીસરાડ, ભાવતગર. મૂહલ રૂપિયા બે
૧૦. શ્રી સંબોધપ્રકરણને ગુજરાતી અનુવાદ-અનુવાદક પૂ. આ. શ્રી વિજયેદયસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના શિષ્ય ૫. શ્રી મેરુવિજયજી ગણુિ દ્રશ્યસહાયક શ્રી લુણુ સાવાડા માટી પળ-અમદાવાદ તરફથી ખપી જીવેને ભેટ તરીકે આપવામાં આવે છે. સૂરિપુ ગવ શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજ કૃત આ ગ્રંથના અનુવાદ, વિદ્વાન પંન્યાસશ્રીએ સારી રીતે સમજી શકાય તેવી શૈલીમાં કર્યો છે. આ ગ્રંથ ઘણુ ખરા વિષયમાં પ્રમાણભૂત મનાય છે, આવા ઉપયોગી સં થના અનવ દના પ્રયાસ માટે ૫, શ્રી મહારાજશ્રીને ધન્યવાદ ઘટે છે. ટીકા-ટિપ્પણીથી ગ્રંથના હાર્દને સમજાવવા પ્રયાસ સારા કર્યો છે.' ( ૧૧. આધ્યાત્મિક પ્રબંધાવલિ–સંપાદક-મુનિશ્રી નાનચંદ્ર છે. ત્રણ ખંડમાં વહેંચાશૈલ આ પુસ્તકમાં આ માને લગતા વિવિધ વિષયેનું સારું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. બીજા ખંડ માં કમ તથા આસ્રવ સ બધી મીમાંસા કરવામાં આવી છે અને ત્રીજા ખડમાં પ ચ સંવાદ આપવામાં આવ્યા છે. એ કંદરે સંપાદકશ્રીના પ્રયાસ સારો છે.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. B. 156 12. આધ્યાત્મિક ભજન પદ પુપમાળા—સંગ્રાહક મુનિશ્રી નાનચંદ્રજી. જૈન જૈનેતર આધામિક કૃતિ રચનારા પચીસેક જેટલી પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિઓની કૃતિઓના આમાં સંગ્રહ કરવામાં આસ્થા છે. આઠસે ને પંચાવન જેટલા વિવિધ પઘોમાં વૅર 5 અને અધ્યામને પ્રગટાવે તેવો પદ્ય-સંગ્રહ છે. છસો પૃષ્ઠ અને પાકા બાઈં ડીંગના આ ગ્રંથનું મૂલ્ય માત્ર રૂા. દેઢ. પ્રાપ્તિસ્થાન—અજરામર જૈન વિદ્યાશાળા-લીંબડી 13 શ્રી નવસ્મરણ-(સચિત્ર ) મૂડ સ્તોત્ર, ગુ જ ર પદ્યાનુવાદ અને ભાવાર્થ સાથે આ ઉપાગી પુસ્તકનું પ્રકાશન- આનંદ પ્રકાશન મંદિર, ભાવનગર તરફથી કરવામાં આવેલ છે. નવમરણના ભાવ સમજવા માટે આ પુસ્તક ઉપયે ગી છે. અમને ચિ. મનહરલાલના સ્મરણાર્થે ભાવસાર હરિચંદ ત્રિભોવનદાસ-ભાવનગરવાળા તરફથી ભેટ મળેલ છે. બસ પાનાના આ પુસ્તકની કિંમત રૂપિયા. એ. 14 શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર—સાનુવાદ-શ્રી ઉત્તરા ધ્યયન સત્રના છત્રીશે અધ્યયના સરલ ગુજરાતીમાં અવતરણ કરનાર મુનિશ્રી સૈભાગ્યચંદ્રજીને આ પ્રયાસ સારે છે. શ્રી મહાવીર સાહિત્ય પ્રકાશન મદિર-સાબરમતી ( ગુજરાત ના પ્રથમ પુષ્પ તરીકે આ પ્રગટ થયેલ છે.. મુ પી ને નજીવી કિંમતે મળે છે. સભાને મુનિ શ્રી નાનચંદ્રજી તરફથી ભેટ મળેલ છે. le 15 ધર્મ જૈન સમાજ્ઞ–લેખક 5. શ્રી સુખલાલજી સધવી હિંદી ભાષામાં વીશ જેટલા વિવિધ વિષયો પર માહિતી પૂર્ણ અને ઊડી ગવેષણપૂર્વકની ૨જુ આત કરવામાં આવી છે. સંપાદક પં. દલસુખ માલવણીકા. હેમચંદ્ર માદી-પુષ્પમાલાનું આ છકે’ પુષ્પ છે. મૂલ્ય રૂપિયા દોઢ. પ્રાપ્તિસ્થાન.-હિંદી ગ્રંથ રત્નાકર કાર્ય લય, મુંબઈ. 4. e 16 શ્રી સરમીમીમાંસા તથા શ્રી નિક્ષેvમીમાંસાવાળ–કર્તા પ્રાચીન અને નય ન્યાયના નિષ્ણાત પં. શ્રી શિવાનંદવિ જયજી મહારાજ. કર્તા મુનિશ્રીના પ્રયાસ સારા છે, તેઓ સપ્તભંગી, નય અને સ્યાદ્દે દના સારા અભ્યાસી છે. વિસ્તૃત અનુક્રમણુિ કા આપી 2 થની ઉપયોગિતામાં વધારો કર્યો છે, પ્રકાશ ક—શ્રી જૈન ગ્રંથ પ્રકાશક સભાઅમદાવાદ, મૂલ્ય રૂપિયા અઢી. 17 જાનમત્તનિમિતfr—લેખક પૂ. આ.શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી મહારાજ. શ્રી લબ્ધિસૂરિજી જૈન ગ્રંથમાલાના આ એ મણત્રી શા મા પુષ્પમાં, સપાથ પ્રકાશના બારમા ઉ૯લાસમાં જૈન ધર્મના ખંડન અંગે દયાનંદ સરસ્વતીએ જે પ્રયાસ કર્યો છે તેને આ પુસ્તક માં યુક્તિપૂર્ણ સચોટ રદીયે આપવામાં આવ્યા છે. 120 પાનાના આ પુસ્તકની કિંમત આઠ આના. પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી લબ્ધિસૂરીશ્વર જૈન ગ્રંથમાળા-છાણી. - 18 સ્તવનાવલિ-ચાવીશી-સાહિત્યરસિક મુનિરાજશ્રી વિનયવિજયજી મહારાજની કૃતિનો સંગ્રહ છે. મહારાજશ્રીને પ્રયાસ સારી છે. ખપી જીવોને ભેટ તરીકે આપે છે. પ્રાપ્તિસ્થાન–બહેચરલાલ મણિલાલ ભેજ ક–વડનગર. e 19 શ્રી મુંબઈ અને માંગરોળ જૈન સભા હીરક મહેસવાંક-સંસ્થાના આ લધુ છતાં માહિતીપૂર્ણ રિપોર્ટને છાપકામની દૃષ્ટિએ ઘણાજ આકર્ષક બનાવવામાં આવ્યા છે. સંસ્થાએ ક્રમશઃ કેવી રીતે પ્રગતિ કરી અને તેમાં ક્રાણે કાણે ઉત્કર્ષનો ફાળા આપ્યા છે તેની વિગત સાથે ફોટાઓ આપી આ રિપોર્ટને સુંદર બનાવ્યે છે. મંત્રીઓના ઉસાહ અભિનંદનીય અને તૃત્ય છે. અમે સભાને ઉક૬ ઈચ્છીએ છીએ. મુદ્રક શાહ ગુલાબચ દ લલુભાઈ શ્રી મહેાદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only